Zapalenie spojówek – skuteczne metody leczenia
Zapalenie spojówek to jedna z najczęstszych chorób oczu, która objawia się zaczerwienieniem, podrażnieniem, łzawieniem oraz dyskomfortem. Dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych, a jej przyczyny mogą być różnorodne – od infekcji bakteryjnych i wirusowych, przez reakcje alergiczne, aż po podrażnienia czynnikami zewnętrznymi. Choć zazwyczaj nie stanowi poważnego zagrożenia dla zdrowia, może znacząco obniżać komfort życia i utrudniać codzienne funkcjonowanie. Odpowiednie rozpoznanie rodzaju zapalenia spojówek ma kluczowe znaczenie dla wdrożenia skutecznego leczenia, które pozwoli szybko złagodzić uciążliwe objawy i zapobiec potencjalnym powikłaniom.

Czym jest zapalenie spojówek?
Zapalenie spojówek to stan zapalny błony śluzowej pokrywającej wewnętrzną powierzchnię powiek i przednią część gałki ocznej. Spojówka jest delikatną, przeźroczystą tkanką, która w warunkach prawidłowych jest nawilżana przez łzy i wydzielinę gruczołów tarczkowych. Gdy dochodzi do jej podrażnienia lub infekcji, pojawia się reakcja zapalna objawiająca się przekrwieniem, obrzękiem i dyskomfortem.
Choroba ta jest niezwykle powszechna – szacuje się, że dotyka niemal każdej dorosłej osoby co najmniej raz w życiu. Może występować w formie ostrej, z intensywnymi objawami, lub przewlekłej, gdy dolegliwości są łagodniejsze, ale utrzymują się przez dłuższy czas.
Przyczyny zapalenia spojówek
Zapalenie spojówek może mieć różnorodne podłoże, co wpływa zarówno na objawy, jak i sposób leczenia. Oto najczęstsze przyczyny tej dolegliwości:
Infekcyjne zapalenie spojówek
Bakteryjne zapalenie spojówek
Jest to najczęstsza postać infekcyjnego zapalenia spojówek, szczególnie u dzieci. Główne patogeny odpowiedzialne za tę formę to:
- Paciorkowce i gronkowce – najczęściej występujące bakterie
- Pałeczka hemofilna (Haemophilus influenzae)
- Moraxella
- Chlamydia trachomatis – szczególnie u noworodków, które mogą zarazić się podczas porodu
- Neisseria gonorrhoeae (dwoinka rzeżączki) – rzadziej, głównie u noworodków
Wirusowe zapalenie spojówek
Wywołane najczęściej przez:
- Adenowirusy – odpowiedzialne za większość przypadków
- Wirus opryszczki (HSV)
- Wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV)
- Wirusy wywołujące choroby wieku dziecięcego (odra, różyczka, świnka)
Wirusowe zapalenie spojówek często pojawia się w trakcie lub po przebyciu infekcji górnych dróg oddechowych. Jest wysoce zaraźliwe i może szybko rozprzestrzeniać się w środowiskach takich jak szkoły czy miejsca pracy.
Nieinfekcyjne zapalenie spojówek
Alergiczne zapalenie spojówek
Powstaje w wyniku reakcji alergicznej na:
- Pyłki roślin (katar sienny)
- Roztocza kurzu domowego
- Sierść zwierząt
- Alergeny zawarte w kosmetykach
- Leki stosowane miejscowo
Alergiczne zapalenie spojówek może występować sezonowo (związane z pyleniem roślin) lub całorocznie (np. alergia na roztocza).
Zapalenie spojówek proste
Wywołane przez:
- Czynniki chemiczne (np. chlor w basenach, składniki kosmetyków)
- Czynniki fizyczne (wiatr, promieniowanie UV, pyły)
- Ciała obce (w tym źle dopasowane soczewki kontaktowe)
- Wady wzroku
- Utrudniony odpływ filmu łzowego
Zespół suchego oka
Ta forma zapalenia spojówek powstaje wskutek:
- Zaburzeń wydzielania łez
- Nadmiernego parowania łez (np. przy zaburzeniach funkcji powiek)
- Rzadkiego mrugania (np. podczas długotrwałej pracy przy komputerze)
- Przebywania w suchym powietrzu lub klimatyzowanych pomieszczeniach
Inne przyczyny
- Zapalenie spojówek w przebiegu chorób autoimmunologicznych (zespół Stevensa-Johnsona, oczna pęcherzyca rzekoma)
- Zapalenie w przebiegu chorób reumatologicznych (toczeń układowy, zespół Sjögrena)
- Zapalenie związane z chorobami tarczycy
- Zapalenie towarzyszące chorobom skóry (np. trądzik różowaty, atopowe zapalenie skóry)
Objawy zapalenia spojówek
Objawy zapalenia spojówek mogą się różnić w zależności od jego przyczyny, jednak najczęstsze symptomy obejmują:
Ogólne objawy zapalenia spojówek
- Zaczerwienienie oka (przekrwienie spojówek)
- Uczucie dyskomfortu, pieczenia lub kłucia
- Uczucie ciała obcego w oku
- Łzawienie
- Obrzęk powiek
- Światłowstręt (nadwrażliwość na światło)
- Zaburzenia ostrości widzenia (zazwyczaj łagodne i przejściowe)
Objawy charakterystyczne dla poszczególnych typów zapalenia spojówek
Bakteryjne zapalenie spojówek
- Gęsta, ropna wydzielina (żółta lub zielonkawa)
- Sklejanie powiek, szczególnie po przebudzeniu
- Obrzęk powiek
- Brodawkowanie spojówek (w przypadku przewlekłego zapalenia)
Wirusowe zapalenie spojówek
- Wodnista, przezroczysta wydzielina
- Silne przekrwienie spojówek, czasami z wylewami podspojówkowymi
- Asymetryczne objawy – często najpierw zajęte jest jedno oko, po kilku dniach drugie
- Powiększenie węzłów chłonnych przyusznych i podżuchwowych
- Możliwe współwystępowanie objawów infekcji górnych dróg oddechowych
Alergiczne zapalenie spojówek
- Intensywny świąd oczu (dominujący objaw)
- Obfite łzawienie
- Obrzęk spojówek i powiek
- Współwystępowanie innych objawów alergii (katar, kichanie)
- Sezonowość objawów (przy alergii na pyłki)
Diagnostyka zapalenia spojówek
Właściwa diagnoza zapalenia spojówek jest kluczowa dla wdrożenia odpowiedniego leczenia. Proces diagnostyczny obejmuje:
Wywiad lekarski
Lekarz zbiera informacje dotyczące:
- Charakteru i czasu trwania objawów
- Ewentualnych czynników wywołujących (kontakt z alergenami, przebyte infekcje)
- Chorób współistniejących
- Stosowanych leków
Badanie przedmiotowe
- Ocena wyglądu oka i rodzaju wydzieliny
- Badanie w lampie szczelinowej
- Ocena węzłów chłonnych okolicy przyusznej i podżuchwowej
- Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego (jeśli istnieje podejrzenie jaskry)
Badania dodatkowe
W wybranych przypadkach mogą być konieczne:
- Wymaz z worka spojówkowego na posiew i antybiogram
- Testy alergiczne (przy podejrzeniu podłoża alergicznego)
- Badania laboratoryjne (przy podejrzeniu choroby układowej)
Leczenie zapalenia spojówek
Sposób leczenia zapalenia spojówek zależy przede wszystkim od jego przyczyny. Niezależnie od rodzaju, zawsze ważne jest przestrzeganie zasad higieny oczu i unikanie czynników drażniących.
Leczenie bakteryjnego zapalenia spojówek
Podstawę stanowi miejscowa antybiotykoterapia w postaci kropli lub maści. Do najczęściej stosowanych antybiotyków należą:
Krople do oczu zawierające antybiotyki:
- Aminoglikozydy (amikacyna, gentamycyna, tobramycyna)
- Fluorochinolony (ofloksacyna, lewofloksacyna, moksyfloksacyna)
- Makrolidy (azytromycyna, erytromycyna)
Maści z antybiotykami:
- Erytromycyna
- Oksytetracyklina
- Bacytracyna
Leczenie miejscowe prowadzi się zwykle przez 5-7 dni. W ciężkich przypadkach lub przy braku poprawy może być konieczne zastosowanie antybiotyków doustnych, zwłaszcza przy:
- Zakażeniu Haemophilus influenzae – amoksycylina z kwasem klawulanowym
- Rzeżączce – ceftriakson, cyprofloksacyna
- Chlamydii – doksycyklina, erytromycyna, azytromycyna
Warto pamiętać, że większość bakteryjnych zapaleń spojówek ma charakter samoograniczający się i może ustąpić samoistnie po 7-10 dniach, jednak antybiotykoterapia przyspiesza proces zdrowienia i zmniejsza ryzyko powikłań.
Leczenie wirusowego zapalenia spojówek
Leczenie wirusowego zapalenia spojówek jest głównie objawowe, ponieważ większość infekcji ustępuje samoistnie w ciągu 2-3 tygodni. Stosuje się:
- Sztuczne łzy i krople nawilżające bez konserwantów – łagodzą objawy i pomagają usuwać zakaźną wydzielinę
- Zimne kompresy – zmniejszają obrzęk i łagodzą dyskomfort
- W przypadku zakażenia wirusem opryszczki lub półpaśca – leki przeciwwirusowe (acyklowir w maści ocznej, gancyklowir w żelu)
- W ciężkich przypadkach, pod kontrolą lekarza – krople z glikokortykosteroidami, aby zmniejszyć stan zapalny
Leczenie alergicznego zapalenia spojówek
Najważniejszym elementem terapii jest unikanie kontaktu z alergenem. Dodatkowo stosuje się:
Krople przeciwhistaminowe:
- Olopatadyna
- Ketotifen
- Azelastyna
- Emedastyna
Stabilizatory komórek tucznych:
- Kromoglikan sodowy
- Lodoksamid
Krople złożone (przeciwhistaminowe + stabilizujące komórki tuczne):
- Olopatadyna – działa zarówno przeciwhistaminowo, jak i stabilizująco na komórki tuczne
Leki doustne:
- Leki przeciwhistaminowe II generacji: cetyryzyna, lewocetyryzyna, loratadyna, desloratadyna, bilastyna
W ciężkich przypadkach, pod kontrolą okulisty, można krótkotrwale zastosować krople z glikokortykosteroidami (fluorometolon, deksametazon).
Leczenie zapalenia spojówek związanego z zespołem suchego oka
- Krople nawilżające bez konserwantów (z kwasem hialuronowym, trehalozą, karmelozą)
- Żele i maści nawilżające (na noc)
- W cięższych przypadkach – cyklosporyna w kroplach, witamina A miejscowo
- Suplementacja kwasów omega-3
- Dbanie o odpowiednią wilgotność pomieszczeń
- Unikanie długotrwałej pracy przy komputerze bez przerw
Domowe sposoby na zapalenie spojówek
Oprócz leczenia farmakologicznego, istnieje kilka domowych metod, które mogą przynieść ulgę w objawach zapalenia spojówek:
Zimne okłady
Zimny kompres przykładany na zamknięte powieki na 5-10 minut może zmniejszyć obrzęk i łagodzić świąd oraz pieczenie. Można użyć:
- Wilgotnego ręcznika schłodzonego w lodówce
- Saszetki z żelem chłodzącym (owinięte w ręcznik, nigdy bezpośrednio na skórę)
Przemywanie oczu
Delikatne przemywanie oczu może pomóc usunąć nadmiar wydzieliny i alergeny:
- Solą fizjologiczną (0,9% NaCl)
- Przegotowaną, ostudzoną wodą
- Naparem z rumianku lub świetlika (po ostudzeniu)
Nawilżanie oczu
- Częste mruganie, zwłaszcza podczas pracy przy komputerze
- Stosowanie nawilżaczy powietrza w suchych pomieszczeniach
- Unikanie bezpośredniego nawiewu powietrza z klimatyzacji czy wentylatorów
Unikanie czynników drażniących
- Nieużywanie soczewek kontaktowych do czasu ustąpienia objawów
- Rezygnacja z makijażu oczu
- Unikanie tarcia i pocierania oczu
- Stosowanie okularów przeciwsłonecznych w jasnym świetle
Zapobieganie zapaleniu spojówek
Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia zapalenia spojówek, warto stosować następujące zasady:
Higiena
- Regularne mycie rąk, zwłaszcza przed dotykaniem okolic oczu
- Nieużywanie wspólnych ręczników, pościeli, kosmetyków do oczu
- Regularna wymiana produktów do pielęgnacji oczu (np. tuszów do rzęs, co 3-6 miesięcy)
Właściwe użytkowanie soczewek kontaktowych
- Przestrzeganie zaleceń dotyczących czasu noszenia
- Dokładne czyszczenie i dezynfekcja
- Regularna wymiana płynów i pojemników
- Nieużywanie soczewek podczas pływania
Wzmacnianie odporności
- Zbilansowana dieta bogata w witaminy A, C, E i kwasy omega-3
- Regularna aktywność fizyczna
- Dbanie o odpowiednią ilość snu
- Unikanie stresu
Profilaktyka alergicznego zapalenia spojówek
- Unikanie znanych alergenów
- Monitorowanie kalendarza pylenia (przy alergii na pyłki)
- Częste odkurzanie i pranie pościeli (przy alergii na roztocza)
- Stosowanie filtrów przeciwpyłkowych w samochodzie i w domu
Kiedy należy skonsultować się z lekarzem?
Choć wiele przypadków zapalenia spojówek ustępuje samoistnie lub po zastosowaniu domowych metod i leków dostępnych bez recepty, w niektórych sytuacjach konieczna jest konsultacja lekarska:
- Gdy objawy nie ustępują po 2-3 dniach standardowego leczenia
- Przy silnym bólu oka
- Przy znacznym pogorszeniu ostrości widzenia
- Gdy pojawia się nadwrażliwość na światło
- Gdy wydzielina jest obfita i ropna
- Przy zapaleniu spojówek u noworodka
- Gdy zapaleniu spojówek towarzyszy gorączka lub objawy infekcji ogólnoustrojowej
- W przypadku urazu oka
Czym przemywać oko przy zapaleniu spojówek?
Oko można przemywać solą fizjologiczną (0,9% NaCl), dostępną w aptekach w formie jałowych ampułek lub buteleczek. Alternatywnie można przygotować roztwór z przegotowanej, wystudzonej wody. Pomocne mogą być również napary z rumianku lub świetlika, które mają działanie łagodzące i przeciwzapalne. Ważne, aby przed przemywaniem dokładnie umyć ręce, a do każdego oka używać oddzielnego sterylnego wacika lub gazika.
Jak zaczyna się zapalenie spojówek?
Początek zapalenia spojówek może różnić się w zależności od jego przyczyny. W przypadku infekcji bakteryjnej często zaczyna się od uczucia piaszczenia w oku, po którym szybko pojawia się zaczerwienienie, obrzęk i wydzielina. Wirusowe zapalenie spojówek zazwyczaj rozpoczyna się nagłym zaczerwienieniem i łzawieniem jednego oka, a po kilku dniach objawy mogą pojawić się w drugim oku. Alergiczne zapalenie spojówek charakteryzuje się intensywnym świądem, łzawieniem i obrzękiem powiek, często współwystępującym z innymi objawami alergii, takimi jak katar czy kichanie.
Po jakim czasie mija zapalenie spojówek?
Czas trwania zapalenia spojówek zależy od jego przyczyny oraz wdrożonego leczenia:
- Bakteryjne zapalenie spojówek zwykle ustępuje po 5-7 dniach od rozpoczęcia antybiotykoterapii, a bez leczenia może trwać 7-10 dni.
- Wirusowe zapalenie spojówek może utrzymywać się dłużej, nawet do 2-3 tygodni.
- Alergiczne zapalenie spojówek trwa tak długo, jak długo utrzymuje się kontakt z alergenem, ale objawy można znacznie złagodzić odpowiednim leczeniem.
- Zapalenie spojówek związane z zespołem suchego oka ma charakter przewlekły i wymaga stałego leczenia podtrzymującego.
Czy zapalenie spojówek jest zaraźliwe?
Bakteryjne i wirusowe zapalenia spojówek są wysoce zaraźliwe i mogą łatwo przenosić się z osoby na osobę poprzez:
- Bezpośredni kontakt z wydzieliną z zakażonych oczu
- Używanie wspólnych ręczników, pościeli, kosmetyków
- Dotykanie zanieczyszczonymi rękami oczu po kontakcie z zakażoną osobą
Alergiczne i związane z zespołem suchego oka zapalenia spojówek nie są zaraźliwe.
Czy z zapaleniem spojówek można chodzić do pracy lub szkoły?
W przypadku bakteryjnego i wirusowego zapalenia spojówek, które są wysoce zakaźne, zaleca się pozostanie w domu przez pierwsze 24-48 godzin od rozpoczęcia leczenia, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia innych osób. Jeśli objawy są łagodne i nie towarzyszą im inne dolegliwości, można wrócić do pracy lub szkoły po tym okresie, pod warunkiem ścisłego przestrzegania zasad higieny.
Alergiczne zapalenie spojówek nie jest zakaźne, więc nie ma przeciwwskazań do uczęszczania do pracy czy szkoły, o ile objawy nie są na tyle uciążliwe, że uniemożliwiają normalne funkcjonowanie.
Czy można nosić soczewki kontaktowe podczas zapalenia spojówek?
Nie zaleca się noszenia soczewek kontaktowych podczas trwania zapalenia spojówek, niezależnie od jego przyczyny. Soczewki mogą:
- Nasilać istniejące objawy
- Stanowić barierę dla leków stosowanych miejscowo
- Zwiększać ryzyko powikłań, w tym infekcji rogówki
Można wrócić do noszenia soczewek kontaktowych dopiero po całkowitym ustąpieniu objawów, zwykle 1-2 dni po zakończeniu leczenia. W przypadku soczewek jednodniowych zaleca się użycie nowej pary, a przy soczewkach wielokrotnego użytku – dokładną dezynfekcję pojemnika i używanie nowego płynu.
Czy zapalenie spojówek może wpłynąć na pogorszenie wzroku?
W większości przypadków zapalenie spojówek nie powoduje trwałego pogorszenia wzroku. Może jednak wystąpić przejściowe zaburzenie ostrości widzenia spowodowane:
- Obecnością wydzieliny na powierzchni rogówki
- Obrzękiem spojówki
- Łzawieniem
W rzadkich przypadkach, zwłaszcza przy nieleczonym bakteryjnym zapaleniu spojówek lub zapaleniu wywołanym przez wirus opryszczki, może dojść do zajęcia rogówki (keratitis), co potencjalnie może prowadzić do trwałych zmian i pogorszenia widzenia. Dlatego tak ważne jest odpowiednie leczenie i konsultacja lekarska w przypadku utrzymujących się objawów.