Erytrocyty – czerwone krwinki: normy, funkcje, przyczyny odchyleń i leczenie

Erytrocyty, potocznie nazywane czerwonymi krwinkami, stanowią najliczniejszą grupę komórek krwi w organizmie człowieka i odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu życia. Te niewielkie, dwuwklęsłe komórki o średnicy zaledwie 6-7,5 mikrometrów są odpowiedzialne za jeden z najważniejszych procesów fizjologicznych – transport tlenu z płuc do wszystkich tkanek organizmu oraz usuwanie dwutlenku węgla w procesie oddechowym. Swoją charakterystyczną czerwoną barwę zawdzięczają hemoglobinie, białku zawierającemu żelazo, które stanowi około 90% ich suchej masy. Prawidłowa liczba i funkcjonowanie erytrocytów jest niezbędne dla zdrowia – ich niedobór prowadzi do niedokrwistości (anemii), natomiast nadmiar może wskazywać na poważne zaburzenia krążenia czy choroby układu oddechowego. Współczesna medycyna dysponuje skutecznymi metodami diagnostycznymi pozwalającymi na precyzyjną ocenę liczby i jakości czerwonych krwinek, a także szerokimi możliwościami terapeutycznymi w przypadku wykrycia nieprawidłowości. Zrozumienie roli erytrocytów, znajomość norm i umiejętność interpretacji wyników badań pozwala na wczesne wykrycie wielu schorzeń i skuteczne leczenie zaburzeń związanych z układem krwiotwórczym.

Budowa i charakterystyka erytrocytów

Erytrocyty to wyspecjalizowane komórki krwi o unikalnej budowie, która jest doskonale dostosowana do ich podstawowej funkcji – transportu gazów oddechowych. Mają charakterystyczny kształt dwuwklęsłego dysku, który ułatwia im przemieszczanie się przez naczynia krwionośne. Wymiary tych komórek są imponująco małe – ich średnica wynosi około 6-7,5 μm, a grubość jedynie 2 μm.

Najbardziej charakterystyczną cechą erytrocytów jest brak jądra komórkowego. Dzięki temu, że nie posiadają jądra, nie wymagają dużo energii, którą pozyskują głównie z glukozy. Ten brak jądra ma jednak swoje konsekwencje – erytrocyty tracą jądro komórkowe, dlatego się nie dzielą i nie mogą pełnić normalnych funkcji komórkowych.

Erytrocyty są wytwarzane w szpiku kostnym w procesie nazywanym erytropoezą. Przeciętnie żyją około 120 dni, po czym są usuwane przez wątrobę i śledzionę. Czas życia erytrocytów wynosi około 120 dni, więc szpik kostny musi stale wytwarzać nowe krwinki, aby zastąpić te zniszczone lub utracone z powodu krwawienia.

Do prawidłowej produkcji erytrocytów organizm potrzebuje wielu składników odżywczych. Do ich produkcji potrzebne jest żelazo (ok. 80%), witaminy B6, B12, C, E oraz kwas foliowy. Erytrocyty powstają w czerwonym szpiku kostnym w procesie zwanym erytropoezą. To skomplikowany mechanizm, który do prawidłowego przebiegu potrzebuje także innych składników takich jak hormon – erytropoetyna.

Funkcje erytrocytów w organizmie

Podstawową funkcją erytrocytów jest transport tlenu z płuc do tkanek, który odbywa się za pośrednictwem hemoglobiny. Hemoglobina łączy się z tlenem w pęcherzykach płucnych, a następnie oddaje go w tkankach. Proces ten jest możliwy dzięki unikalnemu białku – hemoglobinie, które zawiera żelazo i nadaje krwinkom czerwoną barwę.

Funkcje erytrocytów wykraczają jednak poza sam transport tlenu:

1. Transport dwutlenku węgla – krwinki czerwone biorą również udział w transporcie dwutlenku węgla (ok. 1/3 dwutlenku węgla przenoszona jest z tkanek do płuc w postaci węglanu potasowego)
2. Regulacja równowagi kwasowo-zasadowej – erytrocyty odgrywają ważną rolę w mechanizmie równowagi kwasowo-zasadowej
3. Utrzymanie homeostazy – erytrocyty zawierają hemoglobinę, białko zdolne do wiązania tlenu. RBC stanowią około 40% objętości krwi

Jeśli erytrocyty ulegną uszkodzeniu, hemoglobina zostaje uwolniona z komórek, co nosi nazwę hemolizy krwi. Hemoliza w warunkach normalnych zachodzi w układzie siateczkowo-śródbłonkowym śledziony, gdzie są niszczone zużyte erytrocyty.

Normy erytrocytów – wartości prawidłowe

Prawidłowa liczba erytrocytów jest niezbędna dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania organizmu. Normy erytrocytów różnią się w zależności od płci i wieku. Poniższa tabela przedstawia wartości referencyjne dla różnych grup wiekowych:

Grupa	Norma RBC (mln/μl)
Mężczyźni dorośli	4,2-5,4
Kobiety dorosłe	3,5-5,2
Dzieci	3,5-5,4

Według innych źródeł, dla dorosłych mężczyzn normy wynoszą 4,7-6,1 mln/µl, a dla kobiet 4,2-5,4 mln/µl. Dla dzieci wartości prawidłowe zmieniają się wraz z wiekiem. Zakresy referencyjne mogą różnić się nieznacznie między laboratoriami, dlatego też razem z wynikiem badania podane są zwykle przyjęte wartości prawidłowe.

Oprócz samej liczby erytrocytów, ważne są również inne parametry oceniające jakość czerwonych krwinek:

• MCV (Mean Corpuscular Volume) – określa objętość krwinek czerwonych, norma wynosi 82-92 fl (femtolitrów)
• MCH (Mean Corpuscular Hemoglobin) – średnia zawartość hemoglobiny w erytrocycie
• MCHC (Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration) – określa stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej
• RDW (Red Cell Distribution Width) – współczynnik miary zróżnicowania erytrocytów

Przyczyny odchyleń od normy

Wyniki morfologii pacjentów mogą odbiegać od normy, co niekoniecznie musi wskazywać na stan chorobowy. Podobnie wyniki mieszczące się w granicach normy nie oznaczają, że pacjent jest zdrowy. Na wartości laboratoryjne może wpływać wiele czynników: wiek, masa ciała, tryb życia, dieta, używki, leki, sytuacja hormonalna oraz sprzęt, odczynniki i metodyka badań.

Odchylenia od normy mogą mieć charakter fizjologiczny lub patologiczny. Do fizjologicznych przyczyn zmian liczby erytrocytów należą:

• Wiek i płeć – u kobiet liczba RBC jest zwykle nieco niższa niż u mężczyzn
• Ciąża – obniżenie liczby krwinek czerwonych ma miejsce w prawidłowej ciąży i jest wyrazem zwiększenia objętości płynu co prowadzi do rozcieńczenia krwi
• Wysokość nad poziomem morza – osoby mieszkające w górach mają podwyższoną liczbę erytrocytów, co jest odpowiedzią na zmniejszającą się zawartość tlenu wraz ze wzrostem wysokości
• Przetoczenia krwi – liczba RBC zmienia się po przetoczeniu krwi

Obniżone erytrocyty – przyczyny i objawy

Obniżenie liczby erytrocytów we krwi jest oznaką niedokrwistości (anemii). Jest to jeden z najczęstszych problemów hematologicznych, który może mieć różnorodne przyczyny.

Przyczyny niskiego poziomu erytrocytów

Do najczęstszych przyczyn występowania erytrocytów poniżej normy zaliczamy anemię (spowodowaną niedoborem żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego), niedokrwistość aplastyczną (związaną z uszkodzeniem szpiku kostnego), choroby przewlekłe (reumatoidalne zapalenie stawów, niewydolność nerek, wrzody żołądka, czy hemoroidy).

Najczęstsze przyczyny obniżonych erytrocytów to:

1. Niedobory składników odżywczych:
   • Niewystarczająca dostawa żelaza koniecznego do produkcji czerwonych krwinek – mówimy wtedy o anemii z niedoboru żelaza
   • Niedobór żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego, co upośledza produkcję erytrocytów w szpiku kostnym
2. Utraty krwi:
   • Obfite krwawienia miesiączkowe (razem z krwią tracone jest żelazo)
   • Przewlekłe, utajone krwawienia z przewodu pokarmowego
   • Częste krwiodawstwo
3. Zaburzenia produkcji:
   • Choroby autoimmunologiczne, nowotwory, zaburzenia hormonalne, ekspozycja na toksyny i niektóre leki
   • Leki, które mogą wskutek działań ubocznych powodować spadek liczby erytrocytów – należą do nich m. in. chloramfenikol, leki z grupy hydantoiny, chinidyna, czy leki stosowane w chemioterapii
4. Zwiększone niszczenie erytrocytów:
   • Zwiększone niszczenie erytrocytów np. w niedokrwistości hemolitycznej spowodowanej obecnością autoprzeciwciał lub defektami budowy krwinek czerwonych

Objawy niedokrwistości

Erytropenia, czyli obniżona liczba erytrocytów, objawia się bladością skóry i błon śluzowych, zmęczeniem, zawrotami głowy, omdleniami i tachykardią (przyspieszoną akcją serca).

Charakterystyczne objawy obniżonych erytrocytów to:

• Przewlekłe zmęczenie i osłabienie
• Bladość skóry i błon śluzowych
• Zawroty głowy i bóle głowy
• Uczucie braku powietrza, duszności
• Przyspieszony puls (tachykardia)
• Obniżona tolerancja wysiłku
• Problemy z koncentracją

Podwyższone erytrocyty – przyczyny i objawy

Erytrocytozę, zwaną również policytemią, rozpoznaje się w przypadku erytrocytów powyżej normy. Stan ten może być reakcją organizmu na różne bodźce lub objawem poważnych schorzeń.

Przyczyny wysokiego poziomu erytrocytów

Podwyższony poziom erytrocytów we krwi, zwany erytrocytozą lub policytemią, może być wynikiem różnych stanów. Może to być odpowiedź organizmu na zwiększone zapotrzebowanie na tlen.

Główne przyczyny podwyższonych erytrocytów:

1. Przewlekłe niedotlenienie:
   • Chorób płuc; jeśli z powodu trudności z oddychaniem dostarczana jest zbyt mała ilość tlenu organizm próbuje kompensować niedotlenienie wytwarzając większą liczbę RBC
   • Bezdech senny, wady serca, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP)
2. Czynniki środowiskowe:
   • Przebywanie na dużych wysokościach lub odwodnienie
   • Gdy przebywamy w górach, gdzie ciśnienie parcjalne tlenu jest niższe. Wówczas nasz organizm robi co może żeby dostarczyć tlen do wszystkich komórek naszego ciała, dlatego następuje pełna mobilizacja do zwiększonej produkcji czerwonych krwinek
3. Choroby nowotworowe:
   • Czerwienica prawdziwa (policytemia vera) – nowotworowe schorzenie szpiku kostnego, które prowadzi do nadprodukcji erytrocytów
   • Nowotworów nerek, które wydzielają zwiększone ilości erytropoetyny
4. Inne przyczyny:
   • Palenie papierosów, zaburzenia metaboliczne, bądź doping erytropoetyną

Objawy podwyższonych erytrocytów

Typowe objawy obejmują: bladość, osłabienie, zawroty głowy, omdlenia oraz tachykardię. Dodatkowo mogą wystąpić:

• Bóle i zawroty głowy
• Zaburzenia widzenia
• Swędzenie skóry
• Czerwona barwa twarzy
• Powiększenie śledziony

Badanie poziomu erytrocytów

Badanie morfologii krwi to kluczowy test diagnostyczny, który pozwala na dokładną ocenę składników krwi obwodowej. Jego głównym celem jest analiza ilościowa i jakościowa erytrocytów, leukocytów i trombocytów.

Przygotowanie do badania

Aby uzyskać dokładne wyniki, badanie powinno być przeprowadzane rano, najlepiej między 7 a 10, na czczo. Ważne jest, aby przed badaniem unikać kawy, papierosów oraz intensywnego wysiłku fizycznego.

Warto podkreślić, że kobiety w trakcie menstruacji powinny unikać tego badania, ponieważ ich poziom erytrocytów może być niższy, co wpłynie na wyniki.

Wykonanie badania

Krew pobiera się z żyły łokciowej lub nakłucia opuszka palca (dorośli i dzieci) lub pięty (noworodki). Krew do analizy jest pobierana z żyły w zgięciu łokciowym przez wykwalifikowanego laboranta.

Wskazania do badania

Zazwyczaj badanie poziomu czerwonych krwinek zalecane jest przez lekarzy rodzinnych przy podejrzeniu niedokrwistości. Test jest również pomocny przy diagnozowaniu nowotworów oraz schorzeń szpiku kostnego. Wykonuje się je ponadto u osób z podejrzeniem niedotlenienia.

Badanie jest wykonywane jako część badania morfologii krwi w ramach badań okresowych lub przy podejrzeniu występowania niedokrwistości (zmniejszenie liczby erytrocytów) lub nadkrwistości (zwiększenie liczby erytrocytów).

Erytrocyty w moczu

Obecność erytrocytów w moczu (krwiomocz) jest zawsze stanem nieprawidłowym wymagającym diagnostyki. Może wskazywać na różne problemy zdrowotne związane z układem moczowym lub ogólnymi zaburzeniami krzepnięcia.

Przyczyny obecności erytrocytów w moczu mogą obejmować:

• Infekcje układu moczowego
• Kamicę nerkową lub moczowodową
• Urazy układu moczowego
• Guzy nowotworowe nerki, pęcherza lub prostaty
• Zapalenia nerek (glomerulonefritis)
• Zaburzenia krzepnięcia krwi
• Intensywny wysiłek fizyczny

Diagnostyka krwiomoczu wymaga szczegółowych badań laboratoryjnych i obrazowych w celu określenia przyczyny i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Leczenie farmakologiczne zaburzeń związanych z erytrocytami

Leczenie nieprawidłowych poziomów erytrocytów zależy od przyczyny leżącej u podstaw problemu. Terapia farmakologiczna obejmuje różne grupy leków dostosowane do konkretnego rodzaju zaburzenia.

Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza

Z racji tego, że najczęstszą przyczyną anemii są niedobory żelaza, kwasu foliowego i witaminy B12 wykonuje się oznaczenie tych składników we krwi.

Preparaty żelaza stanowią podstawę leczenia niedokrwistości z niedoboru żelaza. Dostępne są różne formy:

1. Sole żelaza dwuwartościowego:
   • Siarczan żelaza (II) – najbardziej rozpowszechniony, dobra przyswajalność
   • Fumaran żelaza (II) – lepiej tolerowany, mniej skutków ubocznych
   • Glukonian żelaza (II) – łagodniejszy dla przewodu pokarmowego
2. Nowoczesne formy żelaza:
   • Nowoczesne bioprzyswajalne formy żelaza, które można stosować niezależnie od posiłku. Nie powodują one również skutków ubocznych w postaci m.in. zaparć, powstawania przebarwień na zębach czy nudności
3. Preparaty złożone:
   • Actiferol FE Forte 60 mg – zawiera dobrze przyswajalną formę żelaza oraz kwas foliowy, polecany do suplementacji dla dorosłych i dzieci od 12 lat
   • Ascofer Plus – łączy żelazo, kwas foliowy i witaminę C
   • Chela – Ferr bio comlex – zawiera żelazo, witaminy z grupy B oraz witaminę C zwiększającą przyswajalność żelaza

Przyswajalność żelaza zwiększa obecność witaminy C oraz witamin z grupy B, głównie B12, B6 i kwasu foliowego. Żelazo w tabletkach najlepiej przyjmować na czczo.

Leczenie niedokrwistości megaloblastycznej

Preparaty kwasu foliowego: W przypadku dużych niedoborów kwasu foliowego lekarz może przepisać jeden z preparatów kwasu foliowego w tabletkach: Acidum folicum Hasco lub Acidum folicum Richter w dawkach 5 mg lub 15 mg.

Preparaty dostępne bez recepty:

• Folik, Folian czy Folactivin, w których maksymalna dawka to 0,4 mg

Preparaty witaminy B12: Zastrzyki z witaminą B12 (Vitaminum B12 WZF) podawane są osobom z problemami z przyswajaniem tej witaminy po doustnym podaniu. W przypadku usunięcia żołądka lub w stanach po resekcji jelita cienkiego witaminę B12 podaje się profilaktycznie 100 µg domięśniowo 1 raz w miesiącu.

Preparaty doustne:

• VegeVit witamina B12 – suplement przeznaczony do uzupełnienia diety wegańskiej i wegetariańskiej w witaminy z grupy B
• B12 Forte Bio-complex, DiaB12 – suplementy zawierające kwas foliowy w połączeniu z witaminą B12

Leczenie niedokrwistości w chorobach przewlekłych

Niedokrwistości z powodu przewlekłych chorób nerek oraz nowotworów są spowodowane zaburzeniami w wytwarzaniu krwinek czerwonych. W pierwszym przypadku dochodzi do niedoboru erytropoetyny produkowanej przez nerki, która jest hormonem niezbędnym do wytwarzania erytrocytów.

Erytropoetyna i jej analogi:

• Epoetyna alfa (Eprex, Binocrit)
• Epoetyna beta (NeoRecormon)
• Darbepoetyna alfa (Aranesp)
• Epoetyna zeta (Retacrit)

Te leki są dostępne wyłącznie na receptę i wymagają ścisłego nadzoru lekarskiego ze względu na ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych.

Skuteczność leczenia

Pierwsze efekty leczenia można zaobserwować już po tygodniu – we krwi obwodowej zwiększa się liczba retikulocytów, hemoglobiny, poprawia się hematokryt. Normalizacja parametrów krwi obwodowej następuje po około 2 miesiącach leczenia.

Poprawa morfologii krwi następuje już po kilkunastu dniach leczenia w przypadku suplementacji witaminą B12.

Dieta wspierająca prawidłowy poziom erytrocytów

Tak, stosowanie dobrze zbilansowanej diety może zapobiec niedokrwistości wywołanej niedoborem żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego. Właściwe odżywianie odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowego poziomu erytrocytów.

Źródła żelaza w diecie

Żelazo hemowe (najlepiej przyswajalne):

• Czerwone mięso (wołowina, baranina)
• Podroby (wątroba, nerki, serce)
• Drób (kurczak, indyk)
• Ryby i owoce morza

Żelazo niehemowe:

• Rośliny strączkowe (soczewica, fasola, ciecierzyca)
• Ciemnozielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż)
• Suszone owoce (morele, rodzynki)
• Nasiona i orzechy
• Produkty zbożowe pełnoziarniste

Źródła witaminy B12

Do procesu wytwarzania czerwonych krwinek jest potrzebna także witamina B12, która niemal wyłącznie jest dostarczana przez produkty pochodzenia zwierzęcego:

• Mięso czerwone i podroby
• Ryby (łosoś, sardynki, tuńczyk)
• Jajka, ser żółty, twarogi, mleko, jogurty i kefiry
• Wzbogacane produkty roślinne (dla wegan)

Źródła kwasu foliowego

Warzywa liściaste, a więc kapusta, sałata, jarmuż czy natka pietruszki, to doskonałe źródło kwasu foliowego:

• Zielone warzywa liściaste
• Rośliny strączkowe takie jak soczewica, ciecierzyca, fasola
• Owoce cytrusowe
• Awokado
• Wzbogacane produkty zbożowe

Czynniki wpływające na wchłanianie

Zwiększające wchłanianie żelaza:

• Witamina C (owoce cytrusowe, pomidory, papryka)
• Mięso i ryby
• Kwasy organiczne

Zmniejszające wchłanianie żelaza:

• Produkty zawierające polifenole (zielona herbata, soja, fasola) lub fityniany
• Produkty mleczne (wapń)
• Kawa i herbata
• Produkty pełnoziarniste (fityniany)

Bibliografia

1. Warner MJ, Kamran MT. Iron Deficiency Anemia. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Aug 7. PMID: 28846348
2. Camaschella C. Iron deficiency. Blood. 2019;133(1):30-39. DOI: 10.1182/blood-2018-05-815944 PMID: 30401704
3. Ford J. Red blood cell morphology. Int J Lab Hematol. 2013;35(3):351-357. DOI: 10.1111/ijlh.12082 PMID: 23480230