Czy przerost lewej komory serca może być groźny? – przyczyny, objawy, sposoby leczenia

Przerost lewej komory serca to zwiększenie grubości ściany serca lub powiększenie wymiarów lewej komory. Jest to poważny problem kardiologiczny, będący istotnym czynnikiem ryzyka śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych. Zwiększa on nawet 4-krotnie ryzyko udaru mózgu oraz 3-krotnie ryzyko choroby niedokrwiennej serca i chorób naczyń obwodowych. Wczesne rozpoznanie oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia ma kluczowe znaczenie dla poprawy rokowania pacjentów. Najczęstszą przyczyną przerostu jest nieleczone lub nieprawidłowo kontrolowane nadciśnienie tętnicze, ale może on wynikać również z wad zastawkowych, chorób nerek, cukrzycy czy genetycznie uwarunkowanych kardiomiopatii.

Co to jest przerost lewej komory serca?

Przerost lewej komory serca (z ang. left ventricular hypertrophy, LVH) to zwiększenie grubości ściany serca ponad przyjęte wartości (prawidłowo grubość ścian lewej komory serca powinna wynosić od 0,6 do 1,1 cm). Często towarzyszy temu przebudowa struktury mięśnia sercowego. Powiększenie lewej komory może również dotyczyć zwiększenia jej wymiarów, czyli tzw. rozstrzeni, której czasem towarzyszy ścieńczenie ściany serca.

Przerost lewej komory występuje częściej u:

• Mężczyzn niż kobiet
• Osób w podeszłym wieku
• Osób rasy czarnej

Warto podkreślić, że przerost lewej komory serca u dzieci jest zjawiskiem rzadkim i zwykle związanym z wadami wrodzonymi serca, takimi jak przetrwały przewód tętniczy, ubytek przegrody międzykomorowej czy niedomykalność zastawki aortalnej.

Przyczyny przerostu lewej komory serca

Najczęstszą przyczyną przerostu lewej komory jest długotrwałe, nieleczone lub nieprawidłowo kontrolowane nadciśnienie tętnicze. Wysokie ciśnienie krwi zwiększa obciążenie serca, zmuszając lewą komorę do większego wysiłku przy pompowaniu krwi, co prowadzi do pogrubienia jej ścian.

Inne istotne przyczyny przerostu lewej komory to:

1. Wady zastawkowe serca, zwłaszcza:
   • Zwężenie zastawki aortalnej (stenoza aortalna) – utrudnia wypływ krwi z lewej komory
   • Niedomykalność zastawki mitralnej – powoduje cofanie się krwi z lewej komory do lewego przedsionka
   • Niedomykalność zastawki aortalnej – prowadzi do wstecznego przepływu krwi z aorty do lewej komory
2. Intensywny wysiłek fizyczny – szczególnie narażeni są sportowcy uprawiający dyscypliny wytrzymałościowe z wysokimi obciążeniami zarówno dynamicznymi, jak i statycznymi (np. wioślarstwo, kajakarstwo, kolarstwo)
3. Kardiomiopatia przerostowa – genetycznie uwarunkowana choroba serca charakteryzująca się przerostem lewej komory bez jej rozstrzeni
4. Kardiomiopatia rozstrzeniowa – może prowadzić do poszerzenia jamy serca i ścieńczenia jego ścian
5. Inne czynniki predysponujące:
   • Nadmierna masa ciała
   • Dieta bogata w sole i konserwanty
   • Nadmierne spożycie alkoholu
   • Przewlekły stres
   • Stosowanie niektórych leków (np. tyroksyna, insulina, parathormon)
   • Przewlekła choroba nerek
   • Cukrzyca

Mechanizm powstawania przerostu lewej komory może być związany z przeciążeniem objętościowym (zwiększona ilość krwi pompowana przez serce) lub przeciążeniem ciśnieniowym (zwiększony opór, jaki musi pokonać serce przy wypompowywaniu krwi).

Objawy przerostu lewej komory serca

Przerost lewej komory serca początkowo może przebiegać bezobjawowo. W miarę postępu choroby mogą pojawić się następujące objawy:

• Duszność, szczególnie podczas wysiłku fizycznego
• Zwiększona męczliwość
• Uczucie kołatania serca
• Bóle w klatce piersiowej (zwłaszcza po wysiłku)
• Zawroty głowy
• Pogorszenie tolerancji wysiłku
• Zaburzenia snu, w tym chrapanie
• Trudności z koncentracją

Początkowo w przerośniętym mięśniu obserwuje się zwiększoną kurczliwość, jednak z czasem ulega ona osłabieniu. Sytuację pogarsza niewystarczający poziom ukrwienia serca, co może prowadzić do rozwoju choroby niedokrwiennej mięśnia sercowego.

Wraz z zaawansowaniem zmiany pojawiają się nieprawidłowości funkcji rozkurczowej serca. Przerośnięta lewa komora zwiększa ryzyko:

• Zaburzeń rytmu serca
• Niedokrwienia mięśnia sercowego
• Niewydolności serca
• Nagłej śmierci sercowej
• Ostrych incydentów wieńcowych
• Udaru mózgu

Diagnostyka przerostu lewej komory serca

Rozpoznanie przerostu lewej komory opiera się na kilku badaniach:

1. Elektrokardiografia (EKG) – badanie oceniające elektryczną aktywność serca. Charakterystyczne zmiany dla przerostu lewej komory to:
   • Zwiększenie amplitudy załamków R w odprowadzeniach lewokomorowych
   • Skośne obniżenie odcinka ST
   • Ujemne lub ujemno-dodatnie załamki T
2. Echokardiografia (ECHO) – najdokładniejsze badanie w ocenie przerostu lewej komory, pozwala na pomiar grubości ścian i wymiarów jam serca. W badaniu tym można stwierdzić:
   • Pogrubienie ściany lewej komory powyżej 11 mm
   • Poszerzenie jamy lewej komory powyżej 56 mm w rozkurczu
   • Ewentualne wady zastawkowe lub inne nieprawidłowości
3. Rezonans magnetyczny serca (MRI) – dostarcza bardzo dokładnych informacji o anatomii i funkcji serca, szczególnie przydatny w diagnostyce kardiomiopatii
4. Badania laboratoryjne – mogą wskazywać na wtórne przyczyny przerostu, takie jak choroby nerek czy zaburzenia hormonalne

Szczególne kryteria diagnostyczne stosuje się w przypadku współistnienia przerostu lewej komory z zaburzeniami przewodnictwa śródkomorowego, takimi jak blok lewej lub prawej odnogi pęczka Hisa.

Leczenie przerostu lewej komory serca

Zmiany w budowie serca powstałe w wyniku przerostu lewej komory są zwykle nieodwracalne. Celem leczenia jest zahamowanie postępu choroby i zapobieganie powikłaniom. Strategia terapeutyczna zależy od przyczyny przerostu:

1. Leczenie choroby podstawowej:
   • W nadciśnieniu tętniczym – normalizacja ciśnienia tętniczego poprzez farmakoterapię i modyfikację stylu życia
   • W cukrzycy – dążenie do prawidłowych wartości glikemii
   • W wadach zastawkowych – leczenie operacyjne lub przezskórne interwencje kardiologiczne
2. Farmakoterapia – leki hamujące przerost mięśnia sercowego:
   • Inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI)
   • Blokery receptora angiotensyny (sartany)
   • Blokery kanału wapniowego
   • Beta-blokery
   • Leki moczopędne (diuretyki), szczególnie spironolakton
3. Modyfikacja stylu życia:
   • Ograniczenie spożycia soli
   • Redukcja masy ciała w przypadku nadwagi lub otyłości
   • Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna (pod kontrolą lekarza)
   • Ograniczenie spożycia alkoholu
   • Techniki redukcji stresu

U sportowców z przerostem lewej komory czasem konieczne jest ograniczenie intensywności treningu lub czasowe zaprzestanie uprawiania sportu wyczynowego, zależnie od stopnia przerostu i towarzyszących objawów.

Powikłania przerostu lewej komory serca

Nieleczony przerost lewej komory może prowadzić do poważnych powikłań sercowo-naczyniowych:

• Zaburzenia rytmu serca (arytmie), w tym potencjalnie śmiertelne
• Niewydolność serca
• Rozwój choroby wieńcowej
• Zawał serca
• Udar mózgu
• Nagła śmierć sercowa

Ryzyko tych powikłań zwiększa się wraz z nasileniem przerostu.

Profilaktyka przerostu lewej komory serca

Profilaktyka przerostu lewej komory obejmuje:

• Regularne kontrole ciśnienia tętniczego i odpowiednie leczenie nadciśnienia
• Kontrolowanie poziomu cukru we krwi i właściwe leczenie cukrzycy
• Unikanie bardzo intensywnych wysiłków fizycznych, szczególnie u osób z predyspozycjami do chorób serca
• Stosowanie zbilansowanej diety z ograniczeniem soli
• Utrzymywanie prawidłowej masy ciała
• Unikanie używek (tytoń, alkohol)
• Redukcję stresu i naukę technik relaksacyjnych

Bibliografia

1. Messerli FH, Rimoldi SF, Bangalore S. The Transition From Hypertension to Heart Failure: Contemporary Update. JACC Heart Fail. 2017;5(8):543-551. DOI: 10.1016/j.jchf.2017.04.012 PMID: 28711447
2. Devereux RB, de Simone G, Arnett DK, et al. Normal limits in relation to age, body size and gender of two-dimensional echocardiographic aortic root dimensions in persons ≥15 years of age. Am J Cardiol. 2012;110(8):1189-94. DOI: 10.1016/j.amjcard.2012.05.063 PMID: 22770936
3. Georgiopoulou VV, Kalogeropoulos AP, Raggi P, Butler J. Prevention, diagnosis, and treatment of hypertensive heart disease. Cardiol Clin. 2010;28(4):675-91. DOI: 10.1016/j.ccl.2010.07.005 PMID: 20937450
4. Lip GYH, Coca A, Kahan T, et al. Hypertension and cardiac arrhythmias: executive summary of a consensus document from the European Heart Rhythm Association (EHRA) and ESC Council on Hypertension, endorsed by the Heart Rhythm Society (HRS), Asia-Pacific Heart Rhythm Society (APHRS), and Sociedad Latinoamericana de Estimulación Cardíaca y Electrofisiología (SOLEACE). Eur Heart J Cardiovasc Pharmacother. 2017;3(4):235-250. DOI: 10.1093/ehjcvp/pvx019 PMID: 28541499