Neospasmina Noc to tradycyjny produkt leczniczy roślinny, który zawiera w swoim składzie wyciąg płynny złożony z owoców głogu, korzeni kozłka, szyszek chmielu oraz ziela męczennicy. Lek wykazuje łagodne działanie uspokajające i ułatwiające zasypianie. Jest stosowany pomocniczo w leczeniu zaburzeń nerwowych takich jak łagodne stany napięcia nerwowego i uczucia niepokoju oraz w przypadku trudności z zasypianiem. Neospasmina Noc jest dostępna bez recepty.
Neurapas to lek dostępny bez recepty, który zawiera wyciągi ziołowe o działaniu uspokajającym. Składniki aktywne to wyciąg z ziela dziurawca, wyciąg z ziela męczennicy i wyciąg z korzenia kozłka lekarskiego. Lek jest wskazany do stosowania tradycyjnego w przejściowych, łagodnych zaburzeniach nastroju oraz w trudnościach z zasypianiem na tle nerwowym.
Pascoflair to lek pochodzenia roślinnego, który jest stosowany w celu złagodzenia objawów stresu i ułatwienia zasypiania. Jest to tradycyjny produkt leczniczy roślinny, którego wskazania opierają się wyłącznie na długim okresie stosowania. Produkt jest przeznaczony dla osób dorosłych i młodzieży powyżej 12 roku życia. Pascoflair jest dostępny bez recepty.
Passiflor to lek, który zawiera wyciąg płynny z ziela męczennicy cielistej. Lek jest stosowany w łagodnych stanach napięcia nerwowego oraz w trudnościach z zasypianiem. Passiflor jest na receptę.
Sedistress to lek ziołowy, który zawiera wyciąg z ziela męczennicy. Jest stosowany w łagodnych stanach napięcia nerwowego oraz w trudnościach z zasypianiem. Działanie leku oparte jest na doświadczeniu płynącym z długiego okresu stosowania leku. Jest dostępny bez recepty.
Lek Sedistress Forte, zawierający wyciąg z ziela męczennicy, jest tradycyjnym produktem roślinnym stosowanym u dorosłych i młodzieży powyżej 12. roku życia do łagodzenia objawów stresu, takich jak nerwowość i niepokój, oraz wspomagającym zasypianie. Stosowany jest w określonych wskazaniach wynikających z długotrwałego stosowania.
Senospasmina to tradycyjny roślinny produkt leczniczy, który zawiera wyciąg płynny z owoców głogu, korzeni kozłka, szyszek chmielu oraz ziela męczennicy. Jest stosowany pomocniczo w leczeniu łagodnych stanów napięcia oraz trudności z zasypianiem. Lek wykazuje łagodne działanie uspokajające i ułatwiające zasypianie. Senospasmina jest dostępna bez recepty.
Lek roślinny Valused stosowany jest tradycyjnie jako środek o działaniu uspokajającym i ułatwiającym zasypianie. W skład kapsułek Valused wchodzą trzy naturalne roślinne składniki: kozłek lekarski, szyszki chmielu, ziele męczennicy (passiflory). Są to zioła, które łagodzą napięcie nerwowe, działają uspokajająco i wyciszająco.
Ziele męczennicy – roślina znana ze swoich właściwości zdrowotnych. W przemyśle farmaceutycznym zastosowanie znalazła męczennica cielista, której działanie lecznicze opiera się o flawonoidy, alkaloidy indolowe, glikozydy, matol, kumaryny i olejki eteryczne. Męczennica wykazuje m.in. działanie uspokajające i poprawiające sen. Ponadto posiada właściwości przeciwbólowe, łagodnie obniżające ciśnienie krwi i wspomagające ogólne funkcjonowanie organizmu. Wskazaniem do stosowania ziela męczennicy jest wspomaganie łagodzenia bezsenności, stanów lękowych i niepokoju nerwowego.
Ziele męczennicy dostępne jest w postaci ziół i płynu. Substancja występuje również jako jeden ze składników preparatów złożonych, takich jak nalewki, kapsułki i tabletki.
Możliwe działania niepożądane: Ziele męczennicy stosowane zgodnie z zaleceniami, nie powoduje zwykle żadnych skutków ubocznych. Rzadko może wywołać dezorientację i zawroty głowy.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Ziele męczennicy cielistej, znane również jako passiflora (łac. Passiflora incarnata), to jeden z najcenniejszych surowców roślinnych stosowanych w fitoterapii, szczególnie w leczeniu zaburzeń związanych z układem nerwowym. Roślina ta od wieków była wykorzystywana przez rdzennych mieszkańców Ameryki jako naturalny środek uspokajający, a współczesne badania naukowe potwierdzają jej skuteczność w łagodzeniu stanów lękowych, problemów ze snem oraz nadmiernego napięcia nerwowego. Męczennica zawiera bogaty kompleks związków biologicznie czynnych, w tym flawonoidy, alkaloidy indolowe oraz fitosterole, które działają synergistycznie na ośrodkowy układ nerwowy. Dzięki swoim właściwościom przeciwlękowym, uspokajającym i nasennym, wyciągi z ziela męczennicy znajdują szerokie zastosowanie zarówno w produktach leczniczych o tradycyjnym zastosowaniu, jak i w nowoczesnych suplementach diety wspierających zdrowy sen i równowagę emocjonalną.
Męczennica cielista to wieloletnie, zimozielone pnącze należące do rodziny męczennicowatych (Passifloraceae), które może osiągać długość nawet do 10 metrów. Roślina pochodzi z tropikalnych i subtropikalnych obszarów południowo-wschodnich Stanów Zjednoczonych oraz terenów Ameryki Środkowej i Południowej, gdzie przez tysiąclecia była wykorzystywana przez rdzenną ludność zarówno w celach spożywczych (owoce) jak i leczniczych (ziele). Naturalnymi siedliskami męczennicy są prerie, wydmy, sawanny, widne lasy i zarośla, gdzie rośnie zarówno na glebach piaszczystych jak i gliniastych, często ubogich w składniki odżywcze.
Charakterystyczną cechą męczennicy są jej długie, cienkie pędy wyposażone w wąsy czepne, dzięki którym roślina może wspinać się po różnych strukturach i podporach. Liście są głęboko wcięte, trzy- lub pięcioklapowe, przypominające swoim kształtem rozwartą dłoń. Ich powierzchnia jest gładka i lśniąca, intensywnie zielona, z bardzo drobnymi ząbkami na brzegach. Długość liści waha się od 7 do 17 cm, a czasami może osiągać nawet 30 cm.
Najbardziej charakterystyczne i przykuwające uwagę są kwiaty męczennicy, które należą do najpiękniejszych wytworów przyrody. Osiągają średnicę od 6 do 10 cm i mają niezwykle złożoną budowę. Składają się z pięciopłatkowej korony i pięciodziałkowego kielicha, nad którymi widnieje przykoronek wyglądający jak promieniste, kolorowe nitki otaczające dno kwiatowe. W środku znajduje się pięć pręcików i słupek z trójdzielnym znamieniem. Kolorystyka kwiatów jest bardzo zmienna – płatki mogą być białe, purpurowe lub jasnofioletowe, podobnie jak działki kielicha i inne elementy kwiatu.
Nazwa „passiflora” wywodzi się z łacińskich słów „passio” (cierpienie) oraz „flos” (kwiat), co tłumaczone jest jako „kwiat cierpienia” lub „kwiat męki pańskiej”. Tę niezwykłą nazwę roślina otrzymała w XVI wieku od hiszpańskich misjonarzy i konkwistadorów, którzy w 1529 roku dopatrzyli się w budowie kwiatu symboli związanych z Męką Chrystusa. Poszczególne elementy kwiatu kojarzyły się im z korona cierniową, gwoździami którymi przybito ukrzyżowanego Chrystusa, a także z innymi atrybutami pasji. Nawet lista apostołów została przez nich „dostosowana” do dziesięciu (wyrzucając Judasza i Piotra), aby zgadzała się z liczbą elementów kwiatu. Ta religijna symbolika sprawiła, że roślina do dziś w języku polskim nazywana jest męczennicą, choć jej właściwości lecznicze nijak mają się do cierpienia – wręcz przeciwnie, przynoszą ulgę i ukojenie.
Do Europy męczennica została sprowadzona w XVIII wieku i szybko zdobyła uznanie zarówno jako roślina ozdobna, jak i lecznicza. W Polsce passiflora jest uprawiana w szklarniach i ogrodach botanicznych, gdzie hodowana jest głównie jako roślina dekoracyjna ze względu na swoje spektakularne kwiaty, choć coraz częściej docenia się także jej właściwości terapeutyczne.
Surowcem zielarskim w męczennicy cielistej są nadziemne części rośliny, w tym przede wszystkim ziele wraz z kwiatami i owocami. Choć skład chemiczny męczennicy nie został jeszcze w pełni poznany przez naukowców, udało się zidentyfikować szereg grup związków biologicznie czynnych odpowiedzialnych za jej właściwości terapeutyczne.
Za główne substancje aktywne odpowiedzialne za działanie uspokajające passiflory uważa się przede wszystkim grupę związków flawonoidowych. Należą do nich szczególnie C-glikozydoflawonoidy utworzone na bazie apigeniny oraz luteoliny, takie jak witeksyna, izowiteksyna, orientyna, izoorientyna, wicenina, saponaryna, homoorientyna, szaftozyd i izoszaftozyd. Wysokiej jakości surowiec o działaniu uspokajającym powinien zawierać minimum półtora do dwóch procent flawonoidów. Do zidentyfikowanych wolnych flawonoidów Passiflora incarnata należą również chryzyna, luteolina, apigenina, kwercetyna i kemferol.
Oprócz flawonoidów, ziele męczennicy zawiera także alkaloidy indolowe, które odgrywają istotną rolę w jej działaniu na układ nerwowy. Należą do nich głównie harman, harmina i harmalina. Te związki odpowiadają za właściwości uspokajające rośliny, przy czym harmina występuje także w innych roślinach stosowanych w lecznictwie tradycyjnym jako lek uspokajający i przeciwskurczowy. Harmalina natomiast, która powstaje na skutek przemian harminy, wykazuje skuteczność w badaniach nad chorobą Parkinsona. Warto wspomnieć, że harman w śladowych ilościach jest także identyfikowany w dymie papierosowym.
W składzie ziela męczennicy znajdują się także glikozydy cyjanogenne (głównie gynokardyna), związki fenolowe, fitosterole, karoteoidy oraz śladowe ilości olejków eterycznych. Obecny jest również maltol, któremu przypisuje się udział w działaniu uspokajającym i wyciszającym męczennicy cielistej. Owoce rośliny są jadalne i stanowią źródło witamin z grupy A, B1, B2 i C, a także minerałów takich jak fosfor, wapń i żelazo.
Działanie terapeutyczne męczennicy najprawdopodobniej wynika z synergistycznego wpływu wielu związków obecnych w surowcu, które współdziałają ze sobą wywierając kompleksowy efekt na organizm. Choć pełny mechanizm uspokajającego działania wyciągów z ziela męczennicy cielistej pozostaje przedmiotem dalszych badań, naukowcy zidentyfikowali już kilka kluczowych szlaków oddziaływania.
Ziele męczennicy wykazuje właściwości przeciwlękowe, co zostało potwierdzone zarówno w badaniach na zwierzętach, jak i w badaniach klinicznych z udziałem ludzi. Działanie to najprawdopodobniej wynika z wpływu na przewodnictwo nerwowe w sposób podobny do benzodiazepin, choć bez ich charakterystycznych działań niepożądanych i ryzyka uzależnienia. Badania wykazały, że związki aktywne męczennicy aktywują receptory w układzie GABA-ergicznym (kwasu gamma-aminomasłowego), co skutkuje zahamowaniem nadmiernej czynności układu nerwowego i wywołuje efekt uspokajający.
Roślina obniża wrażliwość ośrodków podkorowych w mózgu, co przekłada się na działanie uspokajające i ułatwia zasypianie. Zastosowanie męczennicy skutkuje także wydłużeniem fazy REM snu, a co za tym idzie poprawą jakości i głębokości snu oraz lepszą regeneracją organizmu. Badania polisomnograficzne pokazały, że pacjenci po przyjęciu wyciągu z męczennicy charakteryzowali się dłuższą fazą REM, a po przebudzeniu byli bardziej wypoczęci niż grupa kontrolna.
Passiflora działa również rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, macicy i naczyń krwionośnych, może nieznacznie obniżać ciśnienie krwi i wspierać prawidłową czynność serca. Wyciągi z męczennicy pomagają zachować odpowiedni poziom neuroprzekaźników, szczególnie serotoniny i noradrenaliny, co ma istotne znaczenie dla równowagi emocjonalnej i nastroju. Tradycyjne doniesienia wskazują również, że roślina może hamować odruch kaszlowy, choć ten aspekt wymaga dalszych badań klinicznych.
Współczesna medycyna oparta na faktach wymaga solidnych dowodów naukowych potwierdzających skuteczność stosowanych środków terapeutycznych. W przypadku męczennicy cielistej, pomimo długiej historii tradycyjnego stosowania, wciąż dysponujemy stosunkowo niewielką liczbą dobrze zaprojektowanych badań klinicznych. Niemniej jednak, istniejące badania dostarczają przekonujących dowodów na korzyści płynące ze stosowania passiflory.
Jedno z kluczowych badań przeprowadzono na sześćdziesięciu pięciu osobach uzależnionych od opioidów, które przechodziły terapię detoksykacyjną. Pacjenci otrzymywali standardowy lek – klonidynę – ale część z nich otrzymywała dodatkowo sześćdziesiąt kropli nalewki z ziela męczennicy cielistej, podczas gdy reszta otrzymywała placebo. Wyniki pokazały, że grupa leczona dodatkowo passiflorą miała znacząco lepszą kondycję psychiczną po zakończeniu terapii, co jest niezwykle istotne, gdyż standardowa terapia detoksykacyjna często nie zapewnia korzystnego wpływu na stan psychiczny pacjentów.
W pilotażowym randomizowanym badaniu z podwójnie ślepą próbą, które objęło trzydzieści sześć osób cierpiących na zespół lęku uogólnionego, porównywano skuteczność męczennicy z lekami przeciwlękowymi. Wyniki sugerowały porównywalną skuteczność, co czyni passiflorę potencjalnie wartościową alternatywą dla syntetycznych środków farmakologicznych, szczególnie u pacjentów obawiających się działań niepożądanych związanych z konwencjonalnymi lekami.
Badanie dotyczące jakości snu przeprowadzono na czterdziestu jeden ochotnikach w wieku od osiemnastu do trzydziestu pięciu lat. Przez siedem dni uczestnicy pili przed snem herbatę z liści męczennicy lub herbatę z liści pietruszki jako placebo. Prowadzili również dziennik snu, a wybrane osoby poddano w ostatniej nocy badaniom polisomnograficznym. Wyniki pokazały znaczącą statystyczną różnicę w jakości snu na korzyść herbaty przygotowanej z liści męczennicy. Uczestnicy spożywający napar z tej rośliny szybciej zasypiali i doświadczyli mniej wybudzeń w nocy w porównaniu do grupy kontrolnej.
Interesujące badanie przeprowadzono również na sześćdziesięciu pacjentach w wieku dwudziestu pięciu do czterdziestu pięciu lat, którym podawano męczennicę cielistą w dawce pięciuset miligramów przed zabiegiem medycznym. Wykazało ono, że passiflora w ciągu do dziewięćdziesięciu minut zmniejszyła strach przed zabiegiem, nie powodując przy tym pogorszenia funkcji psychomotorycznych. To szczególnie istotne odkrycie, gdyż sugeruje możliwość wykorzystywania męczennicy wspomagająco przed znieczuleniem przedoperacyjnym jako środka przeciwlękowego, który nie wpływa negatywnie na sprawność psychoruchową i nie zwiększa nadmiernie senności.
Badania przedkliniczne na zwierzętach dostarczają dodatkowych informacji o potencjale terapeutycznym męczennicy. W eksperymentach na myszach zauważono zmianę zachowania zwierząt pod wpływem wyciągów z ziela passiflory. Testy behawioralne wykazały zmniejszenie lęku i efekt uspokajający, a także wydłużenie czasu snu. Badano również działanie przeciwdrgawkowe męczennicy – najwyższa testowana dawka (czterysta miligramów na kilogram masy ciała) całkowicie chroniła zwierzęta przed wystąpieniem drgawek i śmiercią po podaniu środka wywołującego padaczkę.
W badaniach nad chorobą Parkinsona wyciąg z liści passiflory nie tylko hamował wystąpienie objawów neurologicznych, ale i zmniejszał częstość występowania depresji po ataku przez stabilizowanie stężenia serotoniny i noradrenaliny u badanych zwierząt. Szczególnie interesujące są właściwości związków takich jak harmina i alkaloidy harmaliny, które mogą mieć znaczenie w kontekście spowolnienia dalszych zmian neurodegradacyjnych w mózgu pacjentów chorujących na chorobę Parkinsona.
Europejska Agencja Leków (EMA) klasyfikuje preparaty zawierające sproszkowaną substancję lub wyciągi płynne z ziela męczennicy jako produkty lecznicze o tradycyjnym zastosowaniu w łagodzeniu objawów stresu psychicznego i ułatwianiu zasypiania. Na podstawie zarówno wielowiekowego doświadczenia, jak i współczesnych badań naukowych, można wskazać szereg sytuacji klinicznych, w których stosowanie męczennicy może przynieść korzyści terapeutyczne.
Preparaty z passiflorą wykorzystuje się przede wszystkim w przypadku łagodnych stanów napięcia nerwowego, uczucia niepokoju i lęku. Męczennica jest szczególnie polecana osobom cierpiącym na bezsenność i inne zaburzenia snu o podłożu nerwowym, gdy trudności z zasypianiem czy płytki, niespokojny sen wynikają z nadmiernego stresu lub napięcia emocjonalnego. Roślina sprawdza się także w stanach niepokoju połączonych z niemiarowym biciem serca oraz przy zaburzeniach gastrycznych pochodzenia nerwowego, gdy dolegliwości ze strony układu pokarmowego mają podłoże psychosomatyczne.
Passiflora może być pomocna w okresach wzmożonego stresu, na przykład podczas intensywnej pracy umysłowej, egzaminów, ważnych wydarzeń życiowych czy trudnych sytuacji emocjonalnych. Wspiera aktywność umysłową w okresach nadmiernego na nią zapotrzebowania i pomaga zachować spokój nawet po kłótni czy podekscytowaniu. Działa jako naturalny sposób na radzenie sobie z silnymi emocjami bez ryzyka uzależnienia charakterystycznego dla syntetycznych leków uspokajających.
W badaniach wykazano również skuteczność stosowania męczennicy w redukcji nadpobudliwości u dzieci i dorosłych cierpiących na zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi (ADHD). W ośmiotygodniowym eksperymencie objętym trzydzieścioma czterema dziećmi z ADHD, grupa otrzymująca preparat z męczennicy dwa razy dziennie w dawce czterech dziesiątych miligrama na kilogram masy ciała osiągnęła takie same rezultaty jak grupa przyjmująca metylofenidat, przy czym w grupie leczonej passiflorą rzadziej dochodziło do rezygnacji z terapii, co sugeruje lepszą tolerancję i mniej działań niepożądanych.
Badania sugerują także potencjał neuroprotekcyjny męczennicy w chorobach neurodegeneracyjnych i zaburzeniach pamięci. Polscy naukowcy dokonali w dwa tysiące dwudziestym roku przeglądu dotychczasowych wyników badań nad męczennicą pańską, sprawdzając jej potencjał do łagodzenia niektórych objawów pochodzenia neuropsychiatrycznego takich jak schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa, depresja i ADHD. Wyniki są obiecujące i sugerują, że za kilka lat roślina ta może okazać się pomocnym uzupełnieniem terapii tych poważnych schorzeń.
Tradycyjna medycyna ludowa wykorzystywała męczennicę również jako surowiec o działaniu przeciwcukrzycowym, przy bolesnym miesiączkowaniu, w okresie menopauzy (szczególnie do łagodzenia uderzeń gorąca), przy hemoroidach, nadciśnieniu tętniczym oraz do hamowania odruchu kaszlowego. Choć niektóre z tych zastosowań wymagają jeszcze solidniejszych dowodów naukowych, wstępne badania potwierdzają korzystne działanie męczennicy w łagodzeniu bólów pochodzenia neurologicznego oraz nieprzyjemnych objawów związanych z odstawieniem niektórych substancji uzależniających, w tym nikotyny, alkoholu, THC i opioidów – za co odpowiedzialny jest benzoflawon obecny w zielu męczennicy.
W Polsce dostępne są liczne preparaty zawierające wyciągi z ziela męczennicy cielistej, zarówno o statusie produktów leczniczych tradycyjnego stosowania, jak i suplementów diety. Męczennica rzadko występuje jako jedyny składnik preparatu – najczęściej wchodzi w skład kompozycji ziołowych łączących różne rośliny o działaniu uspokajającym i nasennym, co pozwala na osiągnięcie efektu synergistycznego i lepszych rezultatów terapeutycznych.
Typowe kombinacje zawierają obok męczennicy także wyciąg suchy z szyszek chmielu zwyczajnego (Humulus lupulus), ekstrakt lub wyciąg suchy z korzenia kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis), wyciąg z liści melisy lekarskiej (Melissa officinalis), ekstrakt z dziurawca zwyczajnego (Hypericum perforatum), wyciąg z głogu (Crataegus), czy też nowoczesne substancje wspierające sen takie jak melatonina, magnez, witamina B6, tiamina, L-tauryna czy GABA.
Preparaty farmaceutyczne dostępne w aptekach mają różne postacie farmaceutyczne dostosowane do preferencji i potrzeb pacjentów. Należą do nich syropy, kapsułki miękkie i twarde, tabletki, tabletki powlekane, krople doustne, spray’e doustne oraz herbatki ziołowe. Przykładowe produkty dostępne na polskim rynku to między innymi Valused Noc Plus w tabletkach powlekanych, Forsen Forte z Melatoniną Olimp Labs w kapsułkach, Sleep Essentials marki Swanson zawierający kompozycję ziołową z melatoniną, czy ekstrakty płynne takie jak Swanson Passion Flower Liquid Extract.
Dawkowanie preparatów zawierających męczennicę zależy od formy farmaceutycznej i stężenia substancji czynnych. Zazwyczaj stosowane dawki dzienne w przypadku objawów nadmiernego napięcia nerwowego i problemów ze snem to od pół grama do dwóch gramów sproszkowanej substancji przyjmowanej od jednego do czterech razy w ciągu dnia. W postaci ekstraktów płynnych dawkowanie zależy od zastosowanego rozpuszczalnika i stopnia zagęszczenia, a zakres dawek może wynosić od dwóch do szesnastu mililitrów dziennie w zależności od konkretnego preparatu.
W przypadku gotowych produktów farmaceutycznych należy zawsze stosować się do zaleceń producenta zawartych w ulotce dla pacjenta lub do wskazówek lekarza czy farmaceuty. Najnowsze zalecenia dotyczące dawkowania passiflory w postaci mielonego ziela sugerują stosowanie nie więcej niż pół grama na dzień, co związane jest z obecnością alkaloidów indolowych w surowcu. Ostatnią porcję preparatów nasennych zawierających męczennicę zaleca się zazwyczaj przyjmować około pół godziny przed planowanym snem.
Męczennica cielista dostępna jest w różnych formach, co pozwala pacjentom wybrać najbardziej odpowiednią dla siebie metodę aplikacji. Najprostszą i najbardziej tradycyjną formą jest wysuszone ziele przeznaczone do zaparzania naparu ziołowego. Z wysuszonego ziela męczennicy można przygotować napar, zalewając od jednego do dwóch gramów rozdrobnionego surowca około sto pięćdziesiąt mililitrów wrzącej wody i zaparzając pod przykryciem przez czas dziesięciu do piętnastu minut. Napar należy odcedzić i pić ciepły. W stanach podwyższonego napięcia nerwowego można spożywać od trzech do czterech szklanek dziennie, natomiast dla poprawy jakości snu zaleca się wypicie jednej szklanki wieczorem, przed pójściem spać.
Dla osób preferujących bardziej skoncentrowane formy dostępne są nalewki alkoholowe, które można przygotować samodzielnie lub zakupić gotowe w aptekach i sklepach zielarskich. Nalewkę przygotowuje się w proporcjach jeden do pięciu, używając alkoholu o stężeniu od czterdziestu do sześćdziesięciu procent. Zalecane dawkowanie to od jednej do dwóch łyżeczek (pięć do dziesięciu mililitrów) trzy razy dziennie. Dostępne są także ekstrakty w proporcjach jeden do jeden, przygotowane z użyciem dwudziestopięcioprocentowego alkoholu, stosowane w dawce od dwóch do pięciu mililitrów trzy razy dziennie.
Dla osób unikających alkoholu idealnym rozwiązaniem są bezalkoholowe ekstrakty płynne, takie jak Swanson Passion Flower Liquid Extract, zawierający ekstrakt z części nadziemnych męczennicy w nośniku z wegetariańskiego glicerolu i wody oczyszczonej. Taka forma wymaga przyjmowania zaledwie jedenastu kropli dziennie dla uzyskania korzystnego efektu prozdrowotnego.
Bardzo popularne są także suplementy w postaci kapsułek lub tabletek zawierających standaryzowane ekstrakty z ziela męczennicy. Standaryzacja na obecność określonej zawartości flawonoidów (najczęściej od trzech i pół do pięciu procent) gwarantuje powtarzalność działania i przewidywalność efektów terapeutycznych. Typowa dawka to od jednej do dwóch kapsułek dziennie, najlepiej w trakcie posiłku, choć szczegółowe zalecenia różnią się w zależności od producenta i należy przestrzegać informacji podanych na opakowaniu.
Warto podkreślić znaczenie stosowania preparatów pochodzących od zaufanych producentów, którzy stosują powtarzalne ekstrakty i deklarują na etykiecie standaryzację na związki aktywne męczennicy. Stosowanie ekstraktów bez standaryzacji może być wynikiem chęci obniżenia kosztów produkcyjnych, a ponieważ w roślinach z gatunku Passiflora mogą występować zmienne zawartości flawonoidów w zależności od pory roku i innych czynników zewnętrznych, efektywność takich produktów może być nieprzewidywalna.
Mimo że męczennica cielista jest uważana za roślinę bezpieczną w stosowaniu i jest dobrze tolerowana przez większość użytkowników, istnieją pewne sytuacje, w których jej stosowanie jest przeciwwskazane lub wymaga szczególnej ostrożności. Przede wszystkim preparaty zawierające passiflorę nie powinny być stosowane przez kobiety w ciąży i matki karmiące piersią ze względów bezpieczeństwa – brak bowiem odpowiednich badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania w tych grupach. Podobnie, dzieci poniżej dwunastego roku życia nie powinny przyjmować preparatów z męczennicą bez konsultacji z lekarzem.
Bezwzględnym przeciwwskazaniem jest uczulenie na męczennicę lub inne składniki preparatu. U osób z alergią mogą wystąpić objawy takie jak wysypka skórna, swędzenie, obrzęk twarzy lub języka, trudności w oddychaniu czy kłopoty z połykaniem. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek objawów reakcji alergicznej należy natychmiast przerwać stosowanie preparatu i skonsultować się z lekarzem. W literaturze medycznej odnotowano także rzadki przypadek alergicznego zapalenia naczyń związanego ze stosowaniem męczennicy.
Ze względu na właściwości uspokajające i przeciwlękowe passiflory oraz jej działanie na ośrodkowy układ nerwowy, należy zachować szczególną ostrożność podczas jednoczesnego stosowania leków wpływających na układ nerwowy. Nie zaleca się łączenia męczennicy z lekami o działaniu uspokajającym i nasennym dostępnymi na receptę, takimi jak benzodiazepiny (diazepam, lorazepam, alprazolam), z-leki (zolpidem, zopiklon) czy barbiturany, ze względu na możliwe wystąpienie efektu synergistycznego i zwiększone ryzyko działań niepożądanych. W literaturze opisano przypadek pacjenta przyjmującego lorazepam wraz z męczennicą, u którego wystąpiły drżenie rąk, zawroty głowy, bóle mięśni oraz uczucie zmęczenia w ciągu dnia – objawy te ustąpiły po odstawieniu preparatu passiflory.
Passiflora może również wzmacniać działanie alkoholu etanolowego, co może prowadzić do nadmiernego uspokojenia, dlatego zaleca się unikanie spożywania alkoholu podczas kuracji z męczennicą. Teoretycznie możliwe są także interakcje z innymi lekami psychotropowymi, w tym z lekami przeciwdepresyjnymi i przeciwpsychotycznymi, choć dotychczas nie zgłoszono istotnych klinicznie interakcji. Niemniej jednak osoby przyjmujące jakiekolwiek leki na receptę powinny przed rozpoczęciem stosowania preparatów z męczennicą skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Bardzo istotną kwestią jest wpływ męczennicy na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn. Ponieważ passiflora może powodować senność i obniżać koncentrację, zaleca się szczególną ostrożność podczas wykonywania czynności wymagających pełnej sprawności psychofizycznej. Nawet przy stosowaniu zalecanych dawek istnieje ryzyko spadku koncentracji uwagi i wydłużenia czasu reakcji. Dlatego zaleca się unikanie prowadzenia pojazdów mechanicznych i obsługi potencjalnie niebezpiecznych maszyn, dopóki nie zostanie określona indywidualna reakcja organizmu na passiflorę oraz ewentualne objawy utrudniające bezpieczne wykonywanie tych czynności.
Osoby cierpiące na nadciśnienie tętnicze i przyjmujące leki hipotensyjne powinny zachować ostrożność, gdyż męczennica może nieznacznie obniżać ciśnienie krwi. Choć efekt ten jest zwykle niewielki, teoretycznie możliwe jest nasilenie działania leków przeciwnadciśnieniowych. Podobnie, osoby przyjmujące leki rozrzedzające krew powinny być świadome, że męczennica może potencjalnie wpływać na krzepnięcie, choć dane na ten temat są ograniczone.
W przypadku utrzymywania się dolegliwości, takich jak problemy ze snem czy stany lękowe, powyżej dwóch tygodni pomimo regularnego stosowania preparatów z męczennicą, zaleca się konsultację z lekarzem w celu wykluczenia poważniejszych schorzeń wymagających specjalistycznej diagnostyki i leczenia. Przewlekłe zaburzenia snu mogą być objawem wielu chorób somatycznych i psychicznych, które wymagają profesjonalnej oceny medycznej.
Męczennica cielista jest uznawana za roślinę bezpieczną, z niskim potencjałem wywoływania działań niepożądanych, szczególnie przy przestrzeganiu zalecanych dawek. Niemniej jednak, jak każdy surowiec roślinny, Passiflora incarnata może w niektórych przypadkach powodować nieprzyjemne objawy. Większość zgłaszanych działań niepożądanych jest łagodna i przemijająca, a także zazwyczaj związana z nadmiernym spożyciem passiflory lub występowaniem indywidualnej nadwrażliwości.
Do najczęściej obserwowanych skutków ubocznych należą nudności oraz zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, które mogą manifestować się jako dyskomfort w nadbrzuszu, wzdęcia czy lekkie bóle brzucha. Obserwowano także pojedyncze przypadki wystąpienia przyspieszonej akcji serca (tachykardii) po zastosowaniu preparatów z zielem męczennicy, co może być szczególnie niepokojące dla osób z chorobami układu krążenia. Duże dawki mogą powodować silny ból głowy, co związane jest prawdopodobnie z obecnością alkaloidów indolowych w surowcu.
Ze względu na obecność tych alkaloidów, przedawkowanie surowca lub przyjmowanie większych ilości przez osoby wrażliwe może powodować również zaburzenia widzenia, pobudzenie paradoksalne oraz oszołomienie. W literaturze medycznej odnotowano przypadek hospitalizacji pacjenta, u którego stwierdzono częstoskurcz komorowy z towarzyszącymi ciężkimi nudnościami, wymiotami, sennością i wydłużonym odstępem QT w zapisie EKG – stan ten był najprawdopodobniej spowodowany przyjmowaniem męczennicy cielistej w wysokiej dawce od półtora do dwóch gramów dziennie przez dłuższy okres.
Inne możliwe, choć rzadko występujące działania niepożądane to nadmierna senność w ciągu dnia, zaburzenia świadomości, uczucie zmęczenia, zawroty głowy czy trombocytopenia (obniżenie liczby płytek krwi). U niektórych osób może wystąpić paradoksalna reakcja w postaci zwiększonego pobudzenia zamiast uspokojenia, choć jest to zjawisko bardzo rzadkie.
Działanie uspokajające i nasenne passiflory odczuwa się zazwyczaj w ciągu trzydziestu do dziewięćdziesięciu minut od spożycia, natomiast efekty związane z obniżeniem poziomu stresu i lęku mogą być bardziej widoczne po kilku dniach regularnego stosowania. Najlepsze rezultaty osiąga się przy systematycznym przyjmowaniu preparatu zgodnie z zaleceniami, nie przekraczając zalecanych dawek. W razie wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów należy przerwać stosowanie i skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Męczennica cielista jest jedną z wielu roślin o udokumentowanym działaniu uspokajającym i nasennym, które znajdują zastosowanie w fitoterapii. Warto poznać jej miejsce w tej grupie oraz zrozumieć, czym różni się od innych popularnych ziół stosowanych w podobnych wskazaniach.
Kozłek lekarski (Valeriana officinalis) jest prawdopodobnie najbardziej znanym i najczęściej stosowanym ziołem uspokajającym. W przeciwieństwie do męczennicy, której surowcem jest ziele, w przypadku kozłka wykorzystuje się przede wszystkim korzeń i kłącze. Kozłek ma silniejsze działanie nasenne niż passiflora i jest szczególnie skuteczny w bezsenności, natomiast męczennica charakteryzuje się bardziej zbalansowanym działaniem uspokajająco-przeciwlękowym bez tak wyraźnego efektu sedatywnego. Dlatego też preparaty łączące oba te składniki cieszą się dużą popularnością – kozłek ułatwia zasypianie, a męczennica redukuje napięcie nerwowe i poprawia jakość snu.
Melisa lekarska (Melissa officinalis) działa przede wszystkim uspokajająco i rozkurczowo, szczególnie na przewód pokarmowy, co czyni ją idealnym wyborem przy dolegliwościach gastrycznych pochodzenia nerwowego. Ma łagodniejsze działanie niż męczennica, jest dobrze tolerowana i często polecana także dzieciom. Melisa lepiej sprawdza się w łagodnych stanach nerwicowych i jako wsparcie funkcji poznawczych, podczas gdy passiflora ma silniejszy efekt przeciwlękowy.
Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus), znany przede wszystkim jako składnik piwa, zawiera w swoich szyszkach substancje o działaniu uspokajającym i nasennym. Podobnie jak męczennica, wpływa na system GABA-ergiczny w mózgu. Chmiel ma jednak bardziej wyraźne działanie estrogenopodobne, co może być korzystne w okresie menopauzy, ale jednocześnie stanowi przeciwwskazanie w niektórych schorzeniach hormonozależnych. Kombinacja chmielu z męczennicą jest bardzo popularna w preparatach nasennych.
Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum) różni się od męczennicy mechanizmem działania – wpływa przede wszystkim na metabolizm neuroprzekaźników, szczególnie serotoniny, wykazując udokumentowane działanie przeciwdepresyjne. Nie jest to typowa roślina nasenna, ale raczej normotymiczna, poprawiająca nastrój. Dziurawiec wymaga dłuższego stosowania (kilka tygodni) zanim pojawią się efekty, podczas gdy męczennica działa szybciej. Ważne jest, że dziurawiec wykazuje liczne interakcje z lekami, czego nie obserwuje się w takim stopniu w przypadku passiflory.
Warto także wspomnieć o adaptogenach, takich jak ashwagandha (Withania somnifera) czy różeniec górski (Rhodiola rosea), które pomagają organizmowi radzić sobie ze stresem przez modulację osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. Działają one inaczej niż męczennica – nie tyle bezpośrednio uspokajają, ile zwiększają odporność na stresory. Kombinacja męczennicy z ashwagandhą jest szczególnie popularna w nowoczesnych suplementach na sen, łącząc bezpośredni efekt uspokajający passiflory z długoterminową adaptogenną ochroną ashwagandhy.
Choć męczennica jest przede wszystkim znana ze swoich właściwości leczniczych stosowanych wewnętrznie, ekstrakt z owoców męczennicy cielistej (Passiflora Incarnata Fruit Extract) znalazł także zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Jest składnikiem wielu kosmetyków, głównie ze względu na bogatą zawartość związków z grupy flawonoidów, które wykazują cenne właściwości dla skóry.
Ekstrakt z męczennicy charakteryzuje się silnymi właściwościami antyoksydacyjnymi, chroniąc komórki skóry przed uszkadzającym działaniem wolnych rodników. To działanie przeciwutleniające jest kluczowe w zapobieganiu przedwczesnemu starzeniu się skóry, dlatego passiflora jest częstym dodatkiem w preparatach anti-aging. Związki zawarte w męczennicy pomagają neutralizować reaktywne formy tlenu powstające pod wpływem promieniowania UV, zanieczyszczenia środowiska i innych czynników stresowych.
Ekstrakt wykazuje również właściwości regenerujące i przeciwzapalne, co czyni go wartościowym składnikiem w kosmetykach przeznaczonych do pielęgnacji skóry wrażliwej, podrażnionej czy ze skłonnością do stanów zapalnych. Może być pomocny w łagodzeniu objawów takich schorzeń skóry jak trądzik, rumień czy nadwrażliwość. Właściwości kojące passiflory przekładają się także na zmniejszenie dyskomfortu skóry i poprawę jej ogólnej kondycji.
W kosmetykach ekstrakt z męczennicy można znaleźć w kremach na dzień i na noc, serach przeciwzmarszczkowych, maskach regenerujących, preparatach po opalaniu oraz w produktach do pielęgnacji okolic oczu. Jego delikatne, ale skuteczne działanie sprawia, że nadaje się do stosowania nawet na skórze bardzo wrażliwej.
Męczennica cielista jest uznawana za bezpieczną roślinę przy przestrzeganiu zalecanych dawek. Niemniej jednak, ze względu na ograniczoną liczbę badań dotyczących długotrwałego stosowania, zaleca się, aby kuracje z męczennicą nie trwały dłużej niż kilka tygodni bez konsultacji z lekarzem. Jeśli problemy ze snem lub stanem nerwowym utrzymują się mimo stosowania preparatów ziołowych przez dwa tygodnie, należy skonsultować się z lekarzem w celu wykluczenia poważniejszych schorzeń wymagających innego leczenia.
Działanie uspokajające i nasenne męczennicy odczuwa się stosunkowo szybko – zazwyczaj w ciągu trzydziestu do dziewięćdziesięciu minut od przyjęcia preparatu. Dlatego właśnie zaleca się przyjmowanie ostatniej dawki około pół godziny przed planowanym snem. Natomiast efekty związane z redukcją stresu i lęku mogą być bardziej widoczne po kilku dniach regularnego stosowania. Najlepsze rezultaty osiąga się przy systematycznym przyjmowaniu preparatu zgodnie z zaleceniami.
Nie, męczennica nie powoduje uzależnienia fizycznego ani psychicznego, co stanowi jej istotną zaletę w porównaniu z syntetycznymi lekami uspokajającymi i nasennymi, takimi jak benzodiazepiny. Można przerwać stosowanie passiflory w dowolnym momencie bez obawy o objawy odstawienia. To czyni ją bezpieczną alternatywą dla osób obawiających się uzależnienia od farmakoterapii konwencjonalnej.
Tak, męczennica bardzo dobrze łączy się z innymi roślinami o podobnym działaniu, takimi jak kozłek lekarski, melisa lekarska, chmiel zwyczajny czy lawenda. Takie kombinacje są wręcz powszechnie stosowane w gotowych preparatach ziołowych, gdyż różne rośliny działają synergistycznie, wzmacniając nawzajem swoje efekty terapeutyczne. Niemniej jednak należy unikać jednoczesnego stosowania kilku różnych produktów o podobnym składzie, aby nie przekroczyć bezpiecznych dawek poszczególnych składników.
Cena preparatów z męczennicą zależy od kilku czynników. Najważniejszym jest jakość surowca i stopień jego standaryzacji. Produkty zawierające standaryzowane ekstrakty, w których gwarantowana jest określona zawartość substancji czynnych (np. trzech i pół procent flawonoidów), są zazwyczaj droższe, ale zapewniają powtarzalność działania i przewidywalne efekty terapeutyczne. Preparaty niestandaryzowane mogą być tańsze, ale ich skuteczność może być zmienna. Warto inwestować w produkty renomowanych producentów, którzy stosują kontrolę jakości i przedstawiają certyfikaty potwierdzające zawartość substancji aktywnych.
Męczennica może powodować senność i wpływać na koncentrację uwagi, dlatego nie zaleca się prowadzenia pojazdów mechanicznych bezpośrednio po jej przyjęciu, dopóki nie zostanie określona indywidualna reakcja organizmu. Jeśli planujesz przyjmowanie męczennicy w ciągu dnia, najlepiej najpierw przetestować jej działanie w bezpiecznych warunkach, gdy nie musisz prowadzić samochodu ani obsługiwać maszyn. Preparaty przeznaczone głównie na poprawę snu zaleca się przyjmować wyłącznie wieczorem, przed spaniem.
Chociaż męczennica wykazuje udokumentowane działanie przeciwlękowe i może być pomocna w łagodnych do umiarkowanych stanach lękowych, napady paniki wymagają zazwyczaj kompleksowego leczenia pod nadzorem specjalisty. Passiflora może być stosowana wspomagająco w ramach szerszego planu terapeutycznego, ale nie powinna zastępować właściwego leczenia zaburzeń lękowych. Jeśli cierpisz na nawracające napady paniki, koniecznie skonsultuj się z lekarzem psychiatrą lub psychologiem.
Istnieje ponad pięćset gatunków męczennicy, ale męczennica cielista (Passiflora incarnata) jest gatunkiem najlepiej przebadanym pod kątem właściwości leczniczych i uznanym za najbardziej skuteczny terapeutycznie. Inne gatunki, takie jak męczennica jadalna (Passiflora edulis, znana z owoców marakuja), męczennica olbrzymia (Passiflora quadrangularis) czy męczennica błękitna (Passiflora caerulea) uprawiana głównie jako roślina ozdobna, mogą mieć nieco inne składy chemiczne i właściwości. Preparaty lecznicze powinny zawierać właśnie męczennicę cielistą.
Badania wykazały, że zawarta w męczennicy chryzyna może hamować enzym aromatazę, odpowiedzialny za przekształcanie testosteronu w estrogen. Dzięki temu passiflora może przyczyniać się do wzrostu poziomu wolnego testosteronu w organizmie, co może korzystnie wpływać na libido, funkcje seksualne i rozwój masy mięśniowej, szczególnie u mężczyzn. Niemniej jednak, efekt ten jest stosunkowo niewielki i wymaga dalszych badań. Osoby z zaburzeniami hormonalnymi powinny skonsultować stosowanie męczennicy z lekarzem.
Według aktualnych zaleceń, preparaty zawierające męczennicę nie powinny być stosowane u dzieci poniżej dwunastego roku życia ze względów bezpieczeństwa – brak bowiem wystarczających badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania w tej grupie wiekowej. W niektórych badaniach testowano skuteczność męczennicy u dzieci z ADHD, ale odbywało się to pod ścisłym nadzorem medycznym. Jeśli rozważasz podanie preparatów ziołowych dziecku, zawsze najpierw skonsultuj to z lekarzem pediatrą.
