Winpocetyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Winpocetyna – lek wpływający na krążenie mózgowe. Mechanizm działania winpocetyny jest złożony i wiąże się z rozszerzaniem naczyń krwionośnych i poprawie przepływu krwi. Lek poprawia ukrwienie i metabolizm oraz zwiększa elastyczność krwinek czerwonych co pozytywnie oddziałuje na mikrokrążenie. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie przewlekłej niewydolności krążenia mózgowego oraz otępienia naczyniopochodnego, wspomagające leczenie zaburzeń krążenia w naczyniówce i siatkówce oka, zaburzenia słuchu o podłożu naczyniowym oraz łagodzenie objawów psychicznych i neurologicznych niewydolności krążenia mózgowego.
Winpocetyna dostępna jest w postaci tabletek oraz roztworu do wstrzykiwań. Maksymalne działanie lecznicze następuje po okołu 2-3 miesiącach systematycznego przyjmowania leku. Poprawa stanu pacjenta jest zauważalna po 6-12 miesiącach terapii.
Możliwe działania niepożądane: nudności, zgaga, suchość w jamie ustnej, zaburzenia snu, ból i zawroty głowy, osłabienie, wzmożone pocenie się, zmiany ciśnienia krwi, zaczerwienienie skóry twarzy, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, alergiczne odczyny skórne.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Winpocetyna – przewodnik medyczny
Winpocetyna to jedna z najważniejszych substancji czynnych stosowanych w neurologii i geriatrii, która od dziesiątków lat pomaga pacjentom w walce z zaburzeniami krążenia mózgowego i problemami poznawczymi. Ta syntetyczna pochodna alkaloidu roślinnego z barwinka pospolitego (Vinca minor) została po raz pierwszy zsyntetyzowana na Węgrzech w 1975 roku przez profesora Csaba Szántay na Wydziale Chemii Organicznej Politechniki w Budapeszcie. Już w 1978 roku, pod nazwą handlową Cavinton, trafiła na rynek dzięki węgierskiemu koncernowi farmaceutycznemu Gedeon Richter. Od tego czasu stała się jednym z najpowszechniej stosowanych leków w Europie Wschodniej oraz Azji, szczególnie ceniona za swoje właściwości nootropowe i neuroprotekcyjne. W Polsce winpocetyna jest klasyfikowana jako lek przepisywany wyłącznie na receptę, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych traktowana jest jako suplement diety, co świadczy o szerokim spektrum jej zastosowań medycznych i różnicach w podejściu regulacyjnym na całym świecie.
Mechanizm działania – jak winpocetyna wpływa na organizm
Winpocetyna charakteryzuje się złożonym, wieloczynnikowym mechanizmem działania, który wpływa na różne aspekty funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Jej działanie koncentruje się przede wszystkim na poprawie krążenia mózgowego, ale obejmuje również znacznie szersze spektrum efektów farmakologicznych.
Podstawowym mechanizmem działania winpocetyny jest wybiórcze hamowanie izoenzymu fosfodiesterazy typu I (PDE-I), szczególnie fosfodiesterazy cGMP-PDE zależnej od kompleksu Ca²⁺-kalmodulina. To hamowanie prowadzi do zwiększenia stężenia cyklicznego adenozynomonofosforanu (cAMP) i cyklicznego guanozynomonofosforanu (cGMP) w mózgu, co z kolei powoduje zwiotczenie mięśni gładkich naczyń krwionośnych i poprawę przepływu krwi.
Winpocetyna selektywnie zwiększa przepływ krwi przez naczynia mózgowe, zwiększając frakcję mózgową pojemności minutowej serca i zmniejszając opór naczyń mózgowych, przy czym nie wpływa na parametry krążenia układowego takie jak ciśnienie krwi, pojemność minutowa serca czy całkowity opór obwodowy. Co szczególnie ważne, substancja ta nie wywołuje tak zwanego „efektu podkradania”, a wręcz przeciwnie – zwiększa perfuzję obszarów o zaburzonym ukrwieniu, nie powodując jednocześnie zmian w miejscach o prawidłowym przepływie krwi.
Wpływ na metabolizm mózgowy
Winpocetyna wywiera znaczący wpływ na metabolizm tkanki mózgowej poprzez kilka kluczowych mechanizmów:
- Zwiększa zużycie glukozy i tlenu przez tkankę mózgową, optymalizując energetyczne procesy komórkowe
- Poprawia transport glukozy przez barierę krew-mózg, zapewniając mózgowi lepszy dostęp do podstawowego źródła energii
- Zwiększa stężenie ATP i poprawia stosunek ATP/AMP w mózgu, co ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania neuronów
- Inicjuje intensywny metabolizm tlenowy glukozy, zmieniając metabolizm na bardziej korzystny tlenowy szlak przemian energetycznych
- Zwiększa tolerancję komórek mózgu na hipoksję, co ma szczególne znaczenie w stanach niedokrwienia
Działanie neuroprotekcyjne i nootropowe
Winpocetyna wykazuje działanie neuroprotekcyjne poprzez blokowanie kanałów sodowych (Na⁺) i wapniowych (Ca²⁺) oraz receptorów NMDA i AMPA. Ten mechanizm ma szczególne znaczenie w ochronie neuronów przed uszkodzeniem w wyniku niedotlenienia lub innych czynników szkodliwych.
Substancja ta wpływa również na neuroprzekaźniki, zwiększając metabolizm noradrenaliny i serotoniny w mózgu oraz pobudzając układ noradrenergiczny. Badania wykazują, że winpocetyna może zwiększać produkcję kluczowych neuroprzekaźników, w tym acetylocholiny, serotoniny, dopaminy i noradrenaliny, co przekłada się na poprawę funkcji poznawczych i stabilizację nastroju.
Wskazania do stosowania winpocetyny
Winpocetyna znajduje zastosowanie w szerokim spektrum schorzeń neurologicznych i naczyniowych, szczególnie tych związanych z zaburzeniami krążenia mózgowego.
Zaburzenia krążenia mózgowego
Głównym wskazaniem do stosowania winpocetyny jest leczenie zaburzeń krążenia mózgowego. W postaci dożylnej stosuje się ją w leczeniu ostrych stanów niedokrwienia mózgu, w tym:
- Napadowego, przemijającego niedokrwienia (TIA)
- Udaru niedokrwiennego oraz stanów po udarze
- Sytuacji wymagających leczenia parenteralnego z powodu ciężkości stanu pacjenta
W postaci doustnej winpocetyna jest wskazana w leczeniu przewlekłej niewydolności krążenia mózgowego, obejmując stany po udarze niedokrwiennym oraz otępienie naczyniopochodne. Lek skutecznie łagodzi psychiczne i neurologiczne objawy niewydolności krążenia mózgowego, poprawiając jakość życia pacjentów.
Zaburzenia funkcji poznawczych
Winpocetyna wykazuje udokumentowaną skuteczność w poprawie funkcji poznawczych, szczególnie u osób starszych. Badania kliniczne potwierdzają jej pozytywny wpływ na:
- Pamięć krótkoterminową – w badaniach kontrolowanych wykazano znaczące skrócenie czasu przypominania z 700 do 450 milisekund
- Funkcje kognitywne – u pacjentów z lekkimi objawami demencji obserwowano poprawę zdolności poznawczych po kuracji winpocetyny
- Czas reakcji – badania z udziałem zdrowych kobiet wykazały skrócenie czasu reakcji z 610 do 430 milisekund po 4 tygodniach terapii
Zastosowania okulistyczne i otolaryngologiczne
Winpocetyna znajduje również zastosowanie w leczeniu:
- Przewlekłych zaburzeń krążenia w naczyniówce i siatkówce oka, w tym zakrzepicy, niedrożności środkowej tętnicy i żyły siatkówki
- Zaburzeń słuchu o podłożu naczyniowym, spowodowanych toksycznym działaniem leków
- Starczego przytępienia słuchu, zespołu Meniere’a i szumów usznych
- Retinopatii różnej etiologii, choć skuteczność w retinopatii cukrzycowej pozostaje przedmiotem dalszych badań
Dawkowanie i sposób podawania
Winpocetyna jest dostępna w dwóch postaciach farmaceutycznych: tabletek do podawania doustnego oraz roztworu do wstrzykiwań dożylnych.
Dawkowanie doustne
Standardowe dawkowanie winpocetyny w postaci tabletek wynosi:
- Dawka podstawowa: 5-10 mg trzy razy dziennie (łącznie 15-30 mg na dobę)
- Dawka podtrzymująca: 5 mg trzy razy dziennie
- Tabletki należy przyjmować po posiłku, co zwiększa biodostępność leku z 7% do 60-100%
Dawkowanie może być dostosowywane indywidualnie w zależności od nasilenia objawów, wieku pacjenta i odpowiedzi na leczenie. Ważne jest przestrzeganie regularnych godzin przyjmowania leku ze względu na stosunkowo krótki okres półtrwania wynoszący około 5 godzin.
Dawkowanie dożylne
W przypadku leczenia dożylnego winpocetyna podawana jest w powolnym wlewie z szybkością nieprzekraczającą 80 kropli na minutę:
- Dawka początkowa: 20 mg po rozcieńczeniu w 500 ml 0,9% roztworu NaCl lub glukozy
- Dawka docelowa: w zależności od tolerancji można stopniowo zwiększać dawkę do 1 mg/kg masy ciała dziennie
- Czas trwania terapii: leczenie dożylne trwa zwykle 10-14 dni, po czym zaleca się kontynuację w postaci doustnej
Specjalne grupy pacjentów
U osób w podeszłym wieku właściwości farmakokinetyczne nie różnią się istotnie od młodszych pacjentów, nie dochodzi również do kumulacji leku w organizmie. Nie ma konieczności modyfikowania dawkowania w przypadku zaburzeń czynności wątroby i nerek, ponieważ winpocetyna nie kumuluje się nawet podczas długotrwałego stosowania.
Farmakokinetyka – jak organizm przetwarza winpocetynę
Winpocetyna charakteryzuje się specyficznym profilem farmakokinetycznym, który wpływa na jej skuteczność kliniczną.
Wchłanianie i dystrybucja
Po podaniu doustnym winpocetyna szybko wchłania się w górnym odcinku przewodu pokarmowego, osiągając maksymalne stężenie we krwi po około 60-90 minut. Całkowita biodostępność po podaniu doustnym wynosi jedynie około 7%, jednak przyjmowanie leku wraz z posiłkiem może zwiększyć tę wartość nawet do 60-100%.
W badaniach na zwierzętach stwierdzono, że największe stężenie winpocetyny występuje w wątrobie i przewodzie pokarmowym, podczas gdy stężenie w mózgu jest porównywalne do stężenia we krwi. Z białkami osocza winpocetyna wiąże się w 66%.
Metabolizm i eliminacja
Winpocetyna ulega efektowi pierwszego przejścia w wątrobie, gdzie jest metabolizowana do głównego metabolitu – kwasu apowinkaminowego (AVA), który stanowi około 30% wszystkich metabolitów. Pozostałe metabolity to hydroksywinpocetyna, hydroksy-AVA, dihydroksy-AVA-glicynian oraz ich połączenia z glukuronianami i siarczanami.
Okres półtrwania winpocetyny wynosi około 4,83 ± 1,29 godziny i może się różnić w zależności od dawki i drogi podania. Substancja jest wydalana głównie z moczem (60%) oraz z kałem (40%). Ważne jest to, że winpocetyna nie kumuluje się w tkankach i ma korzystny profil eliminacji także u osób starszych.
Działania niepożądane i bezpieczeństwo stosowania
Winpocetyna jest ogólnie dobrze tolerowana przez pacjentów, a działania niepożądane występują niezbyt często i są zwykle łagodne.
Najczęstsze działania niepożądane
Do niezbyt często występujących działań niepożądanych należą:
Układ/narząd |
Działania niepożądane |
Układ nerwowy |
Zaburzenia snu (bezsenność, senność), zawroty i bóle głowy, osłabienie |
Układ krążenia |
Zmiany ciśnienia tętniczego (głównie obniżenie), uderzenia krwi do głowy, częstoskurcz, dodatkowy skurcz serca |
Układ pokarmowy |
Nudności, zgaga, suchość w jamie ustnej, bóle brzucha |
Układ EKG |
Obniżenie odcinka ST, wydłużenie odstępu QT |
Inne |
Zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, alergiczne odczyny skórne, leukopenia |
Działania niepożądane po podaniu dożylnym
Po podaniu dożylnym mogą dodatkowo występować:
- Zapalenie żył (często)
- Nadmierne pocenie się (niezbyt często)
- Zaburzenia naczyniowe (często)
Przedawkowanie
Długotrwałe podawanie winpocetyny w dawce 60 mg dziennie doustnie lub 1 mg/kg masy ciała dożylnie jest bezpieczne. Jednorazowe przyjęcie dawki 360 mg winpocetyny nie spowodowało wystąpienia istotnych działań niepożądanych, co świadczy o szerokim oknie bezpieczeństwa terapeutycznego.
Przeciwwskazania do stosowania
Istnieją określone sytuacje, w których stosowanie winpocetyny jest przeciwwskazane:
Bezwzględne przeciwwskazania
- Nadwrażliwość na winpocetynę lub którąkolwiek substancję pomocniczą
- Ciąża – winpocetyna przenika przez barierę łożyska i może powodować krwawienia z łożyska oraz poronienia
- Karmienie piersią – substancja przenika do mleka kobiecego w stężeniu dziesięciokrotnie wyższym niż we krwi
- Ostra faza udaru krwotocznego
- Ciężka choroba niedokrwienna serca
- Ciężkie zaburzenia rytmu serca
- Stosowanie u dzieci ze względu na brak wystarczających danych bezpieczeństwa
Względne przeciwwskazania i ostrzeżenia
Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z:
- Zespołem wydłużonego odstępu QT
- Podwyższonym ciśnieniem śródczaszkowym
- Zaburzeniami rytmu serca
- Jednoczesnym przyjmowaniem leków wydłużających odstęp QT
Interakcje z innymi lekami
Winpocetyna może wchodzić w interakcje z różnymi lekami, co wymaga odpowiedniego monitorowania terapii.
Klinicznie istotne interakcje
- Alfa-metyldopa: winpocetyna może nasilać działanie hipotensyjne, dlatego podczas terapii skojarzonej zaleca się regularną kontrolę ciśnienia tętniczego
- Adenozyna: winpocetyna zwiększa jej działanie neuroprotekcyjne
- Leki działające na OUN: należy zachować ostrożność przy jednoczesnym stosowaniu
- Leki przeciwarytmiczne: wymagają szczególnej uwagi ze względu na potencjalny wpływ na przewodnictwo serca
- Leki przeciwzakrzepowe: może wystąpić osłabienie działania przeciwzakrzepowego
Brak interakcji
W badaniach klinicznych nie obserwowano interakcji z:
- Beta-adrenolitykami (np. pindololem)
- Klopamidem
- Glibenklamidem
- Digoksyną
- Acenokumarolem
- Hydrochlorotiazydem
Przegląd dostępnych preparatów w Polsce
W Polsce winpocetyna jest dostępna pod różnymi nazwami handlowymi, wszystkie jako leki przepisywane na receptę:
Popularne preparaty winpocetyny
- Cavinton (5 mg tabletki, koncentrat do infuzji)
- Cavinton Forte (10 mg tabletki)
- Vinpoven (5 mg tabletki)
- Vinpoven Forte (10 mg tabletki)
- Vicebrol (5 mg tabletki)
- Vicebrol Forte (10 mg tabletki)
- Vinpoton (5 mg tabletki)
- Vincetan (5 mg tabletki)
- Vincetan Forte (10 mg tabletki)
- Vinpocetine Espefa (5 mg tabletki)
- Vinpocetine Espefa Forte (10 mg tabletki)
Wszystkie preparaty zawierają tę samą substancję czynną – winpocetynę, różnią się jedynie dawką, liczbą tabletek w opakowaniu oraz producentem.
Winpocetyna w leczeniu farmakologicznym schorzeń neurologicznych
Winpocetyna odgrywa ważną rolę w farmakoterapii różnych schorzeń neurologicznych, szczególnie tych związanych z zaburzeniami krążenia mózgowego.
Leczenie udaru niedokrwiennego
W ostrej fazie udaru niedokrwiennego winpocetyna może być stosowana dożylnie jako część kompleksowej terapii mającej na celu:
- Poprawę perfuzji mózgowej w obszarach niedokrwionych
- Ochronę neuronów przed dalszym uszkodzeniem
- Wspomaganie procesów regeneracji tkanki nerwowej
W fazie przewlekłej, po przebytym udarze, winpocetyna w postaci doustnej pomaga w:
- Poprawie funkcji poznawczych
- Redukcji objawów neurologicznych
- Wspomaganiu rehabilitacji neuropsychologicznej
Otępienie naczyniopochodne
W leczeniu otępienia naczyniopochodnego winpocetyna stanowi ważny element farmakoterapii, często stosowany w skojarzeniu z innymi substancjami czynnymi takimi jak:
- Donepezil – inhibitor acetylocholinesterazy poprawiający funkcje poznawcze
- Rivastigmin – kolejny inhibitor acetylocholinesterazy o szerokim spektrum działania
- Galantamin – modulator receptorów nikotynowych z dodatkowym działaniem cholinergicznym
- Memantin – antagonista receptorów NMDA stosowany w umiarkowanym i ciężkim otępieniu
Encefalopatia nadciśnieniowa
W przypadku encefalopatii nadciśnieniowej winpocetyna może być stosowana jako terapia wspomagająca wraz z podstawowymi lekami hipotensyjnymi takimi jak:
- Inhibitory ACE (np. ramipril, perindopril)
- Sartany (np. losartan, valsartan)
- Blokery kanałów wapniowych (np. amlodipin, nifedipin)
- Beta-blokery (np. metoprolol, bisoprolol)
Czy winpocetyna może powodować uzależnienie?
Winpocetyna nie powoduje uzależnienia fizycznego ani psychicznego. Jest to lek o profilu bezpieczeństwa pozwalającym na długotrwałe stosowanie pod kontrolą lekarza. Nie występują objawy odstawienia po zaprzestaniu terapii.
Jak długo można stosować winpocetynę?
Czas trwania terapii winpocetyny zależy od wskazania i odpowiedzi pacjenta na leczenie. W przypadku przewlekłych zaburzeń krążenia mózgowego lek może być stosowany przez miesiące lub lata pod regularną kontrolą lekarską. Badania potwierdzają bezpieczeństwo długotrwałego stosowania.
Czy winpocetyna może być stosowana u osób starszych?
Tak, winpocetyna jest szczególnie często stosowana u pacjentów w podeszłym wieku, ponieważ to właśnie w tej grupie najczęściej występują zaburzenia krążenia mózgowego. Nie ma konieczności modyfikacji dawkowania u osób starszych, a lek nie kumuluje się w organizmie.
Czy można prowadzić pojazd podczas stosowania winpocetyny?
Nie przeprowadzono badań wpływu winpocetyny na zdolność prowadzenia pojazdów. Jednak ze względu na możliwość wystąpienia zawrotów głowy, osłabienia lub zmian ciśnienia tętniczego, zaleca się ostrożność, szczególnie na początku terapii.
Czy winpocetyna może wpływać na wyniki badań laboratoryjnych?
Winpocetyna może powodować niezbyt często zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych. W rzadkich przypadkach może wystąpić leukopenia (zmniejszenie liczby białych krwinek). Zaleca się okresowe kontrolne badania laboratoryjne podczas długotrwałej terapii.
Jakie są różnice między poszczególnymi preparatami winpocetyny?
Wszystkie dostępne w Polsce preparaty zawierają tę samą substancję czynną – winpocetynę. Różnice dotyczą jedynie dawki (5 mg lub 10 mg), liczby tabletek w opakowaniu, substancji pomocniczych oraz producenta. Skuteczność kliniczna wszystkich preparatów jest porównywalna.
Czy winpocetyna może być stosowana profilaktycznie?
Winpocetyna nie jest zalecana do stosowania profilaktycznego u osób zdrowych. Lek powinien być przepisywany jedynie w przypadku stwierdzonych zaburzeń krążenia mózgowego lub innych wskazań medycznych. Decyzję o rozpoczęciu terapii powinien zawsze podjąć lekarz.
Co zrobić w przypadku pominięcia dawki?
Jeśli pacjent zapomni przyjąć dawkę winpocetyny, powinien zrobić to tak szybko, jak to możliwe. Jeśli jest już blisko czasu na kolejną dawkę, należy pominąć zapomnianą dawkę i wrócić do regularnego schematu dawkowania. Nie należy przyjmować podwójnej dawki, aby nadrobić pominiętą.
Bibliografia
- Zhang W, Huang Y, Li Y, Tan L, Nao J, Hu H, Zhang J, Li C, Kong Y, Song Y. Efficacy and Safety of Vinpocetine as Part of Treatment for Acute Cerebral Infarction: A Randomized, Open-Label, Controlled, Multicenter CAVIN (Chinese Assessment for Vinpocetine in Neurology) Trial. Clin Drug Investig. 2016;36(9):697-704. DOI: 10.1007/s40261-016-0415-x PMID: 27283947