Carbo Activ Aflofarm to lek dostępny bez recepty, który zawiera substancję czynną – węgiel aktywny. Po doustnym przyjęciu kapsułki, węgiel leczniczy uwalnia się z niej w ciągu kilkunastu minut i adsorbuje wszystkie substancje znajdujące się w przewodzie pokarmowym, w tym toksyny bakteryjne, bakterie i grzyby. Stosowany jest u dzieci powyżej 1 roku życia, młodzieży i osób dorosłych w zatruciach pokarmowych, biegunkach i wzdęciach.
Carbo Medicinalis MF to lek dostępny bez recepty, który zawiera substancję czynną – sproszkowany węgiel leczniczy. Jest stosowany w leczeniu biegunek, niestrawności i wzdęć. Może być również używany, po konsultacji z lekarzem, w przypadku zatruć lekami lub innymi substancjami chemicznymi. Każda tabletka zawiera 250 mg węgla aktywnego.
Carbo Medicinalis VP to lek dostępny bez recepty, który zawiera jako substancję czynną węgiel aktywny. Jest to sproszkowany węgiel aktywowany, który wykazuje silne właściwości adsorpcyjne. Stosowany jest w leczeniu biegunek, niestrawności i wzdęć oraz w zatruciach lekami i innymi związkami chemicznymi, ale zawsze po porozumieniu z lekarzem. Produkt leczniczy przeznaczony jest dla dorosłych oraz dzieci w wieku powyżej 12 lat.
Węgiel leczniczy (Norit) to lek pochodzenia roślinnego, który wykazuje silne właściwości adsorpcyjne. Jest wskazany do stosowania w przypadku biegunek, nieżytów jelit, wzdęć oraz nadmiernej fermentacji jelitowej. Może być również stosowany pomocniczo w leczeniu zatruć substancjami toksycznymi, z wyjątkiem zatruć cyjankami, mocnymi kwasami i zasadami. Lek jest dostępny bez recepty.
Węgiel leczniczy Microfarm to lek dostępny bez recepty, który zawiera substancję czynną – węgiel aktywny. Dzięki swoim silnym właściwościom adsorpcyjnym, jest stosowany w leczeniu biegunek, niestrawności i wzdęć. Może być również używany w zatruciach lekami i innymi substancjami chemicznymi, ale tylko po konsultacji z lekarzem.
Węgiel leczniczy VP to lek dostępny bez recepty, który zawiera substancję czynną – węgiel aktywny. Jest stosowany w leczeniu biegunek, niestrawności i wzdęć. Po podaniu doustnym wiąże różne substancje znajdujące się w przewodzie pokarmowym, co uniemożliwia ich wchłonięcie. Może być również stosowany w przypadku zatruć lekami i innymi związkami chemicznymi, ale tylko po porozumieniu z lekarzem.
Węgiel aktywny – to substancja otrzymywana najczęściej z drewna w procesie aktywacji fizycznej. Nazywany również węglem aktywowanym lub węglem leczniczym. Mechanizm działania węgla aktywnego polega na absorpcji substancji, które znajdują się w przewodzie pokarmowym zatrzymując je na swojej powierzchni . Węgiel wiąże się z toksynami, bakteriami, gazami jelitowymi czy lekami. Co ważne nie absorbuje alkoholu, metali ciężkich, rozpuszczalników oraz substancji żrących. Głównym wskazaniem do stosowania węgla aktywnego są zatrucia pokarmowe, biegunki, wzdęcia, zatrucia lekami i substancjami chemicznymi.
Węgiel aktywny dostępny jest w postaci kapsułek, tabletek i syropu. Zazwyczaj przyjmuje się do 4-6 kapsułek, tabletek/porcji syropu na dobę kilka razy dziennie. Nie należy stosować węgla razem z pokarmem, ponieważ zmniejsza on zdolności adsorpcyjne.
Możliwe działania niepożądane: Węgiel aktywny przyjmowany zgodnie z zaleceniami zwykle nie powoduje skutków ubocznych. Długotrwałe stosowanie dużych dawek węgla aktywnego może spowodować niedobór witamin i zaburzenia przewodu pokarmowego (zaparcia, wymioty).
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Węgiel aktywny, nazywany także węglem aktywowanym lub leczniczym, to jedna z najstarszych i najczęściej stosowanych substancji w medycynie ratunkowej oraz gastroenterologii. Jego unikalne właściwości adsorpcyjne sprawiają, że od ponad 150 lat odgrywa kluczową rolę w leczeniu zatruć pokarmowych, biegunek oraz szerokiego spektrum dolegliwości układu trawiennego. Pomimo swojej długiej historii medycznej, węgiel aktywny wciąż pozostaje przedmiotem licznych badań naukowych, które potwierdzają jego skuteczność w określonych wskazaniach medycznych. Substancja ta charakteryzuje się wyjątkowo dużą powierzchnią właściwą – nawet do 3000 m² na gram, co czyni ją potężnym adsorbentem zdolnym do wiązania toksyn, bakterii, gazów i innych szkodliwych związków. Nowoczesne technologie produkcji pozwalają na otrzymywanie węgla aktywnego o zoptymalizowanych właściwościach, dzięki czemu znajduje on zastosowanie nie tylko w medycynie, ale także w przemyśle farmaceutycznym, kosmetyce i ochronie środowiska.
Węgiel aktywny to substancja otrzymywana z miazgi drzewnej, która poddawana jest procesom mającym na celu nadanie jej silnych właściwości adsorpcyjnych. Proces produkcji jest złożony i obejmuje kilka etapów technologicznych, które mają kluczowe znaczenie dla końcowych właściwości produktu.
Węgiel aktywny (łac. carbo activatus), zwany także węglem aktywowanym lub węglem leczniczym, jest substancją organiczną, otrzymywaną najczęściej z miazgi drzewnej, która poddawana jest procesowi karbonizacji (w 400–800 st. C), a następnie jest aktywowana, co powoduje uzyskanie silnych właściwości adsorpcyjnych. Węgiel aktywny wytwarzany jest z miazgi drzewnej, podgrzewanej do około 900 Stopni Celsjusza. W dalszej części procesu produkcyjnego, wytworzony w ten sposób węgiel, zostaje aktywowany poprzez działanie pary wodnej oraz mocnych kwasów.
Proces aktywacji polega na tworzeniu układu mikroporów w strukturze węgla, co dramatycznie zwiększa jego powierzchnię właściwą. Aktywacja węgla polega na otwarciu jego naczyń porowatych. Podczas procesu podgrzewania węgla ulatniają się rakotwórcze związki zawarte w każdej jego odmianie. Dzięki temu procesowi otrzymuje się substancję bezpieczną dla zdrowia, o wyjątkowych właściwościach adsorpcyjnych.
Surowcami do produkcji węgla aktywnego mogą być różne materiały organiczne: drewno, skorupy orzechów kokosowych, pestki owoców, węgiel kopalny czy torf. Koszt pozyskania węgla aktywnego, wykorzystywanego jak substancja farmaceutyczna, jest stosunkowo niski, gdyż wyprodukować go można z pomocą skorup orzechów, pestek i nasion roślinnych czy łupin słomy, a więc z odpadów obecnych w produkcji rolniczej.
Działanie węgla aktywnego opiera się na procesie adsorpcji fizycznej, który różni się od absorpcji. Działanie węgla aktywnego polega na neutralizacji związków poprzez ich adsorpcję (adsorpcja to proces wiązania się cząsteczek) na dużej powierzchni. Węgiel aktywny adsorbuje połknięte toksyny w przewodzie pokarmowym, zapobiegając systemowej absorpcji tej toksyny.
Węgiel aktywny działa przede wszystkim poprzez mechanizm adsorpcji, czyli wiązania cząsteczek na swojej silnie porowatej powierzchni. Dzięki wyjątkowo dużej powierzchni właściwej (nawet do 2000 m² na gram), ma zdolność „przyciągania” i zatrzymywania na sobie toksyn, gazów, bakterii, a nawet resztek leków i produktów fermentacji.
Kluczowym elementem mechanizmu działania jest to, że węgiel aktywny tylko adsorbuje toksyny, które znajdują się w rozpuszczonej fazie płynnej poprzez bezpośredni kontakt. Po podaniu doustnym nie wchłania się z przewodu pokarmowego i wydalany jest z kałem.
Proces adsorpcji opiera się na równowadze między wolną toksyną a kompleksem węgiel aktywny-toksyna. Adsorpcja węgla aktywnego toksyn jest oparta na równowadze między wolną toksyną a kompleksem węgiel aktywny/toksyna. Desorpcja toksyny z węgla aktywnego może wystąpić. Jednak w obecności odpowiednich dawek węgla aktywnego, równowaga jest przesunięta w kierunku kompleksu węgiel aktywny/toksyna.
Węgiel aktywny charakteryzuje się szeregiem unikalnych właściwości, które determinują jego zastosowanie medyczne:
Powierzchnia absorpcyjna, którą udaje się wytworzyć dzięki obróbce węgla aktywnego, to ponad 3000 m2 na 1 g substancji czynnej. Ta ogromna powierzchnia właściwa sprawia, że węgiel aktywny jest jednym z najskuteczniejszych adsorbentów dostępnych w medycynie.
Węgiel aktywny najlepiej adsorbuje toksyny w ich niejonizowanych formach. Polarne, rozpuszczalne w wodzie cząsteczki są mniej prawdopodobne do adsorpcji. Ze względu na farmakodynamikę węgla aktywnego, najlepiej absorbuje niepolarne, słabo rozpuszczalne w wodzie toksyny organiczne.
Należy on do najskuteczniejszych środków pochłaniających, ponieważ 1g węgla aktywnego może pochłonąć 1,8 g sublimatu, 400 mg fenolu, 800 mg morfiny, z kolei 300 mg alkoholu etylowego.
Węgiel aktywny jest uznawany za jeden z najważniejszych środków w leczeniu zatruć. Zatruci pacjenci byli po raz pierwszy leczeni węglem ponad 150 lat temu. Pomimo jego niemal powszechnej akceptacji dzisiaj, rola węgla aktywnego była przyćmiona przez nacisk na leczenie zatrutych pacjentów najpierw opróżnianiem żołądka.
Większość połkniętych toksyn będzie miała zmniejszoną absorpcję systemową w obecności węgla aktywnego, w tym acetaminofen, aspiryna, barbiturany, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, teofilina, fenytoina i większość materiałów nieorganicznych i organicznych.
Substancje skutecznie adsorbowane przez węgiel aktywny:
Substancje słabo adsorbowane: Ważne jest zauważenie, że węgiel aktywny nie adsorbuje skutecznie alkoholi, metali takich jak żelazo i lit, elektrolitów takich jak magnez, potas lub sód oraz kwasów lub zasad ze względu na polarność tych substancji.
Optymalne dawkowanie węgla aktywnego jest nieznane. Gdy dawka połkniętej toksyny jest znana, eksperci zalecają węgiel aktywny w stosunku 10 do 1 węgla aktywnego do połkniętej toksyny. W praktyce stosuje się uproszczone schematy dawkowania:
| Grupa wiekowa | Dawka węgla aktywnego |
|---|---|
| Dorośli | 50-100 g |
| Niemowlęta poniżej 1 roku | 10-25 g |
| Dzieci 2-12 lat | 25-50 g |
| Dzieci powyżej 12 lat | dawkowanie dla dorosłych |
Wielokrotne dawkowanie węgla aktywnego (MDAC) odnosi się do podania dwóch lub więcej sekwencyjnych dawek węgla aktywnego w celu zwiększonej eliminacji połkniętej toksyny. MDAC wydaje się zapobiegać ciągłej absorpcji leku pozostającego w przewodzie pokarmowym i zwiększać eliminację poprzez recyrkulację enterohepatyczną lub entero-enteryczną.
MDAC jest szczególnie wskazane w przypadku zagrażających życiu zatruć:
Wykorzystanie węgla drzewnego w leczeniu biegunki jest jednym z zastosowań tej substancji, które ma obszerną praktykę medyczną, zaś jej początki sięgają XIX wieku. Węgiel aktywowany jest preparatem o silnych właściwościach adsorpcyjnych. Wykazuje właściwości przeciwbiegunkowe i zapierające.
Badania naukowe przeprowadzone z wykorzystaniem baz danych PubMed, MEDLINE i Google Scholar wykazały, że głównymi prekursorami biegunki są leki i infekcja bakteryjna. Biegunka może współwystępować wraz z wieloma metodami leczenia i stanami, takimi jak chemioterapia, pierwotny nowotwór złośliwy, rak jelit, jelita grubego i trzustki, zakażenie bakteryjne i zespół jelita drażliwego.
Mechanizm działania przeciwbiegunkowego: Aby zapobiec wchłanianiu tych niekorzystnych jednostek przez układ trawienny, węgiel adsorbując je na powierzchni swoich cząstek i pomaga usunąć z ciała wraz z kałem, co czyni go odpowiednim leczeniem biegunki.
Dorośli i dzieci powyżej 12 lat:
Działa również osłaniająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Ponieważ charakteryzuje się dużą powierzchnią wchłaniającą, wiąże gazy jelitowe, bakterie, toksyny, białko oraz niektóre leki.
Węgiel aktywny ma długą historię stosowania w redukcji gazów jelitowych. Badania in vitro i in vivo wykazały różne rezultaty co do skuteczności w redukcji produkcji gazów. Mimo to, klinicznie węgiel aktywny pozostaje popularnym środkiem we wzdęciach.
W polskiej praktyce medycznej węgiel aktywny jest dostępny w różnych formulacjach i często łączony z innymi substancjami czynnymi w celu zwiększenia skuteczności terapeutycznej.
Monoterapia węglem aktywnym:
Preparaty złożone:
W zatruciach pokarmowych:
W ostrych biegunkach:
We wzdęciach i niestrawności:
W zespole jelita drażliwego:
Stanowisko American Academy of Clinical Toxicology (AACT) z 2005 roku wymienia następujące przeciwwskazania i względne przeciwwskazania do stosowania węgla aktywnego:
Aspiracja płucna i wynikające z niej zapalenie płuc to najbardziej niepokojące ryzyko podania węgla aktywnego. Aspiracja z wymiotów i nieprawidłowo umieszczone rurki nosowo-żołądkowe do podawania węgla aktywnego mogą prowadzić do poważnego zagrożenia oddechowego, a nawet śmierci.
Krótkotrwałe stosowanie węgla aktywnego doustnie oraz miejscowo w postaci opatrunków jest uważane za bezpieczne. W porównaniu z innymi powszechnymi metodami farmakologicznymi leczenia biegunki, węgiel aktywowany ma wyjątkowo mało skutków ubocznych.
Ze względu na właściwości adsorpcyjne może wpływać na szybkość i/lub stopień wchłaniania, dlatego należy unikać jednoczesnego stosowania go z innymi lekami. Zaleca się, aby inne leki podawać 2 godziny przed podaniem węgla aktywowanego lub 2 godziny po jego podaniu.
| Grupa leków | Przykłady | Wpływ węgla aktywnego |
|---|---|---|
| Antykoncepcja doustna | Etynylestradiol + lewonorgestrel | Ryzyko nieskuteczności antykoncepcji |
| Glikozydy nasercowe | Digoksyna, digitoksyna | Znaczne zmniejszenie wchłaniania |
| Antykoagulanty | Warfaryna, acenokumarol | Osłabienie działania przeciwkrzepliwego |
| Leki przeciwpadaczkowe | Karbamazepina, fenytoina | Zmniejszenie stężeń leku |
Węgiel aktywny wydaje się być szczególnie skuteczny w usuwaniu toksyn pochodzących z mocznika, głównego produktu ubocznego trawienia białek. Badania na zwierzętach pokazują, że węgiel aktywny może pomóc w poprawie funkcji nerek i zmniejszeniu uszkodzeń oraz stanu zapalnego przewodu pokarmowego u osób z przewlekłą chorobą nerek.
W badaniu z 2013 roku szczury z wywołaną przewlekłą chorobą nerek otrzymywały 4 gramy na kilogram masy ciała dziennie doustnego preparatu węgla aktywnego. Badacze stwierdzili, że zwierzęta miały znaczne zmniejszenie stanu zapalnego i uszkodzeń jelit.
Węgiel aktywowany wykorzystywany jest w kosmetyce ze względu na swoje właściwości związane z wchłanianiem toksyn oraz dodatkowo ze względu na działanie przeciwzapalne, rozjaśniające i przeciwbakteryjne. Znajduje zastosowanie w:
Węgiel aktywowany jest składnikiem wybielających past do zębów. Jednak w przeglądzie z 2017 roku badacze doszli do wniosku, że nie ma wystarczających danych laboratoryjnych lub klinicznych, aby określić bezpieczeństwo lub skuteczność węgla aktywnego do wybielania zębów lub zdrowia jamy ustnej.
Najnowszy systematyczny przegląd z 2021 roku obejmujący 22 950 pierwotnie zidentyfikowanych tytułów wykazał, że ostateczny zestaw danych składał się z 296 badań na ludziach, 118 badań na zwierzętach i 145 badań in vitro. Włączono także 71 badań na ludziach i dwa na zwierzętach, które zgłaszały działania niepożądane.
Jakość została oceniona jako Niska lub Bardzo Niska w 469 (83%) badaniach. Dziewięćdziesiąt badań zostało ocenionych jako Umiarkowane lub Wysokie. Badania wyższej jakości GRADE dotyczyły następujących leków: paracetamol (acetaminofen), fenobarbital, karbamazepina, glikozydy nasercowe (digoksyna i oleander), etanol, żelazo, salicylany, teofilina, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne i walproinian.
Dane dotyczące nowszych leków farmaceutycznych nie uwzględnionych w poprzednich oświadczeniach American Academy of Clinical Toxicology/European Association of Poison Centres and Clinical Toxicologists, takich jak kwetiapina, olanzapina, citalopram i inhibitory czynnika Xa zostały uwzględnione.
Badanie meta-analizy randomizowanych kontrolowanych badań oceniających wpływ doustnie podawanego węgla aktywnego na ogólnoustrojowe narażenie na leki podawane dożylnie wykazało, że MDAC zmniejszał medianę okresu półtrwania dożylnie podawanych leków badanych o 45,7% (zakres międzykwartylowy: 15,3%-51,3%).
Najnowsze wyjaśnienia mechanizmów działania obejmują „dyfuzję wsteczną” i zakłócenie pętli enterohepatycznych. Dane kliniczne potwierdzają nową i agresywną rolę węgla aktywnego w leczeniu zatrutych pacjentów i pacjentów po przedawkowaniu.
Trwają badania nad nowoczesnymi formami węgla aktywnego, w tym nad „superaktywnym” węglem o zwiększonych właściwościach adsorpcyjnych oraz nad nowymi metodami jego podawania w warunkach przedszpitalnych. Rozwój nowych formulacji może poprawić palatabilność i skuteczność preparatów.
Węgiel aktywowany barwi kał na czarno, nie jest podstawowym lekiem zalecanym do stosowania u małych dzieci ponieważ może maskować potencjalne zmiany jego zabarwienia wynikające z procesów patologicznych. U dzieci powyżej 2 lat można stosować z zachowaniem odpowiednich dawek (25-50 g). Zawsze należy skonsultować się z lekarzem pediatrą.
Węgiel aktywny powinien być stosowany krótkoterminowo – zazwyczaj przez 1–3 dni. Dłuższe stosowanie wymaga nadzoru specjalisty. Przy braku efektu w leczeniu biegunki po 7 dniach terapii węglem, zaleca się wizytę lekarską. W przypadku utrzymujących się wzdęć również sugeruje się kontakt z lekarzem.
W przypadku węgla aktywnego brak jest danych, które potwierdzałyby bezpieczeństwo stosowania u kobiet ciężarnych. Związek nie wchłania się z przewodu pokarmowego, węgiel leczniczy uważany jest za bezpieczny do stosowania w okresie ciąży. Ze względu na właściwości absorpcyjne węgla aktywnego zaleca się zachowanie 2 godzin odstępu między zażyciem związku, a podawaniem innych substancji leczniczych.
Tak, węgiel aktywny może pomóc w złagodzeniu objawów kaca, wiążąc resztki alkoholu i toksyn w przewodzie pokarmowym. Należy jednak pamiętać, że nie usuwa on alkoholu już obecnego we krwi. Węgiel leczniczy wykazuje niską skuteczność w przypadku zatrucia alkoholem etylowym. W przypadku ciężkiego zatrucia alkoholem lepiej udać się do szpitala.
Węgiel aktywny przechodzi specjalny proces aktywacji, który zwiększa jego powierzchnię właściwą i zdolności adsorpcyjne do ponad 3000 m² na gram. Zwykły węgiel drzewny nie ma tych właściwości i nie może być stosowany medycznie. Proces aktywacji usuwa również rakotwórcze związki obecne w zwykłym węglu.
Nie. Węgiel aktywny nie jest skuteczny w przypadku wszystkich substancji. Nie wiąże alkoholi, kwasów, zasad oraz metali ciężkich, takich jak rtęć, żelazo czy lit. Najskuteczniej adsorbuje niepolarne, organiczne związki. Węgiel aktywny wykazuje małą skuteczność w zatruciach zasadami oraz kwasami nieorganicznymi, glikolem etylenowym, metanolem, etanolem, pochodnymi ropy naftowej, litem, cyjankiem oraz związkami metali czy DTT.
Zawartość kapsułek należy wsypać do niewielkiej ilości wody. Jeśli węgiel aktywny nie jest wstępnie zmieszany, można przygotować zawiesinę z węglem aktywnym w stosunku 1 do 8 węgla aktywnego do odpowiedniego płynu, takiego jak woda, cola lub syropy smakowe. Oferowanie węgla aktywnego w nieprzezroczystym kubku z pokrywką i słomką to prosty sposób na zwiększenie palatabilności.
Nie. Węgiel aktywny nie ma właściwości antybakteryjnych w sensie niszczenia bakterii. Ponieważ powoduje jedynie adsorpcję cząsteczek, to nie jest w stanie zapobiec namnażaniu się wirusów czy bakterii w układzie pokarmowym. W przypadkach infekcji bakteryjnych konieczne jest zastosowanie odpowiedniego leczenia antybakteryjnego zgodnie z zaleceniami lekarza.
Węgiel aktywny osłabia wchłanianie substancji leczniczych. Ze względu na właściwości absorpcyjne węgla aktywnego zaleca się zachowanie 2 godzin odstępu między zażyciem związku, a podawaniem innych substancji leczniczych. Szczególnie ostrożny należy być przy przyjmowaniu doustnych środków antykoncepcyjnych, gdyż węgiel może zwiększyć ryzyko nieskuteczności antykoncepcji.
Przy długotrwałym stosowaniu węgiel aktywny może wpływać na wchłanianie niektórych witamin i minerałów. Dlatego nie zaleca się codziennego stosowania bez wyraźnych wskazań medycznych. W przypadku stosowania po obfitych posiłkach, zaleca się zażycie wyższych dawek, gdyż pokarm osłabia jego działanie.
Węgiel aktywny nie podlega wchłanianiu z przewodu pokarmowego, związek w całości wydalany jest wraz z kałem. Przedawkowanie może jedynie wywołać zaparcia i dyskomfort brzuszny. W celu zmniejszenia działania zapierającego leku, związki przeczyszczające zaleca się podawać sporadycznie podczas terapii węglem aktywnym, aby nie doprowadzić do zaburzeń elektrolitowych.
