Adacel to szczepionka stosowana w celu wzmocnienia ochrony przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (kokluszowi) u dzieci w wieku od 4 lat, u nastolatków i dorosłych po pełnym cyklu szczepienia podstawowego. Szczepionka zawiera toksoid tężcowy, toksoid błoniczy w zmniejszonej dawce oraz zmniejszoną dawkę bezkomórkowych antygenów krztuśca. Jest dostępna na receptę.
Adacel Polio to szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy w zmniejszonej dawce, toksoid tężcowy, zmniejszoną dawkę bezkomórkowych antygenów krztuśca oraz inaktywowany wirus polio. Jest stosowana w celu wzmocnienia ochrony przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (kokluszowi) u dzieci w wieku od 4 lat, u nastolatków i dorosłych po pełnym cyklu szczepienia podstawowego. Lek jest dostępny na receptę.
Boostrix to szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Jest przeznaczona dla dzieci powyżej 4 roku życia, młodzieży oraz dorosłych. Boostrix jest szczepionką przypominającą, nie podstawową. Szczepionka ta jest dostępna na receptę.
Boostrix Polio to szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis. Jest przeznaczona do szczepienia przypominającego (tzw. booster) osób w wieku od 4 lat. Szczepionka nie jest wskazana do szczepienia podstawowego. Jest dostępna na receptę.
Clodivac to szczepionka dostępna na receptę, która skutecznie chroni przed dwoma groźnymi chorobami: tężcem i błonicą. Szczepionka zawiera toksoidy tężcowy i błoniczy, które są niezakaźnymi składnikami pochodzącymi od bakterii. Po podaniu szczepionki organizm wytwarza przeciwciała, które chronią przed zachorowaniem. Clodivac jest wskazany do czynnego uodparniania dzieci, które ukończyły 7. rok życia, młodzieży i dorosłych przeciw tężcowi i błonicy.
Szczepionka Dt, czyli szczepionka błoniczo-tężcowa adsorbowana, jest szczepionką skojarzoną przeciw błonicy i tężcowi. Jest stosowana w celu zapobiegania zachorowaniom poprzez uzyskanie swoistej odporności na wymienione choroby. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy i toksoid tężcowy, które są toksynami bakteryjnymi pozbawionymi właściwości toksycznych, ale nadal zdolnymi do wywołania odpowiedzi immunologicznej. Szczepionka jest dostępna na receptę. Czynne uodpornienie przeciw błonicy i tężcowi jest uzyskiwane po wykonaniu szczepienia podstawowego, obejmującego 3 dawki i szczepienia przypominającego, obejmującego 1 dawkę.
Szczepionka DTP jest skojarzoną szczepionką błoniczo-tężcowo-krztuścową, która wywołuje czynną odporność przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Substancjami czynnymi są: toksoid błoniczy (D), toksoid tężcowy (T) adsorbowane na wodorotlenku glinu oraz zawiesina inaktywowanego szczepu Bordetella pertussis – pełnokomórkowy antygen krztuścowy (P). Szczepienie przeprowadza się o upływie miesiąca od zakończenia cyklu szczepienia pierwotnego w okresie pierwszych 6 miesięcy życia. Szczepionka jest dostępna na receptę. Wskazaniem do jej stosowania jest czynne uodpornienie przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi dzieci po ukończeniu 6. tygodnia życia do ukończenia 2. roku życia, zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych.
Dultavax to szczepionka przeciw tężcowi i błonicy, która jest dostępna na receptę1. Jest to szczepionka skojarzona wskazana u osób dorosłych jako dawka przypominająca, po wcześniejszym szczepieniu przeciw błonicy, tężcowi i poliomyelitis. Szczepionka ta jest przeznaczona dla osób dorosłych, ale w wyjątkowych przypadkach może być podana dzieciom po ukończeniu 6 roku życia i starszym jako dawka przypominająca.
Hexacima to szczepionka złożona, która zawiera szczepy bakterii oraz wirusów uczących organizm odporności na krztusiec, błonicę, tężec, wirusowe zapalenie typu B, poliomyelitis oraz Haemophilus influenzae typu B. Stosuje się ją u dzieci w wieku od sześciu tygodni do dwóch lat. Szczepionkę Hexacima stosuje się w podaniu domięśniowym – dziecko jest szczepione w ramię lub górną część nogi. Jest dostępna na receptę.
Hexyon to szczepionka skojarzona w postaci zawiesiny do wstrzykiwania, stosowana w celu uzyskania ochrony przeciwko wybranym patogenom. Produkt zawiera toksoidy, inaktywowane wirusy oraz polisacharydy powierzchniowe patogenów, które umożliwiają uzyskanie odporności na błonicę, tężec, krztusiec, polio, WZW typu B oraz zakażenia wywołane przez Haemophilus influenzae typ b. Szczepionka jest dostępna na receptę. Wskazania do stosowania to szczepienie pierwotne i uzupełniające niemowląt i dzieci w wieku od 6 tygodni przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B), poliomyelitis oraz inwazyjnym zakażeniom wywołanym przez Haemophilus influenzae typ b (Hib).
Pentaxim to szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis i zakażeniom wywołanym przez Haemophilus influenzae typ b. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, 2 rodzaje bezkomórkowych antygenów krztuśca (toksoid krztuścowy i hemaglutyninę włókienkową), inaktywowany wirus polio (antygen D wirusów polio typu 1, 2 i 3) oraz polisacharyd otoczkowy Haemophilus influenzae typ b. Szczepienie pierwotne obejmuje podanie 3 dawek w pierwszym roku życia (2., 3–4., 5–6. miesiąc życia) oraz dawkę uzupełniającą w 16–18. miesiącu życia. Lek jest dostępny na receptę.
Szczepionka tężcowa adsorbowana (T) jest lekiem stosowanym do czynnego uodpornienia przeciwko tężcowi. Zawiera toksoid tężcowy, który jest toksyną bakteryjną pozbawioną właściwości toksycznych, ale nadal zdolną do wywołania odpowiedzi immunologicznej. Szczepionka jest przeznaczona dla osób dorosłych i dzieci nie szczepionych przeciwko tężcowi, a także jako dawka przypominająca dla osób dorosłych po okresie 10 lat od ostatniego cyklu szczepień lub po ostatniej dawce przypominającej. Jest dostępna na receptę.
Tdap Szczepionka to szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, zawierająca bezkomórkowe antygeny krztuśca. Preparat zawiera substancję toksoid błoniczy, szczepionkę przeciw krztuścowi (bezkomórkową) oraz toksoid tężcowy. Szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi typu Tdap. Szczepionka Tdap zawiera zatem toksoid tężcowy, toksoid błoniczy w zmniejszonej dawce oraz zmniejszoną dawkę bezkomórkowych antygenów krztuśca w postaci toksoidu krztuścowego. Jest dostępna na receptę.
Tetana to szczepionka przeciw tężcowi, która zawiera substancję czynną – toksoid tężcowy. Szczepionka ta jest stosowana w celu zapobiegania zachorowaniom poprzez uzyskanie swoistej odporności. Szczepionka jest wskazana do czynnego uodpornienia dzieci, młodzieży i dorosłych przeciw tężcowi, zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych. Jest dostępna na receptę.
Tetana PRO to szczepionka stosowana w celu ochrony przed tężcem, chorobą wywoływaną przez bakterie Clostridium tetani. Tetana PRO jest dostępna na receptę, co oznacza, że jej podanie wymaga konsultacji z lekarzem.
Tetraxim to szczepionka stosowana do ochrony przed błonicą, tężcem, krztuścem i poliomyelitis. Jest przeznaczona do szczepienia pierwotnego i uzupełniającego dla niemowląt i dzieci od ukończenia 2. miesiąca życia. Szczepionka zawiera toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, 2 rodzaje bezkomórkowych antygenów krztuśca (toksoid krztuścowy i hemaglutyninę włókienkową) oraz inaktywowany wirus polio (antygen D wirusów polio typu 1, 2 i 3). Tetraxim jest dostępny na receptę.
Tyt – Szczepionka durowo-tężcowa to zawiesina do wstrzykiwań, która zawiera inaktywowane pałeczki Salmonella typhi oraz toksoid tężcowy. Szczepionka ta jest stosowana do czynnego uodpornienia przeciwko durowi brzusznemu i tężcowi zgodnie z wskazaniami epidemiologicznymi. Jest dostępna na receptę. Szczepionka jest przeznaczona dla osób dorosłych oraz dzieci powyżej 5 roku życia.
Vaxelis to szczepionka sześciowalentna, która jest stosowana do ochrony przeciwko sześciu chorobom: błonicy, tężcowi, krztuścowi, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, poliomyelitis oraz zakażeniom wywołanym przez Haemophilus influenzae typu b. Szczepionka jest przeznaczona dla dzieci od 6 tygodnia życia do 5 lat. Jest dostępna na receptę.
Toksoid tężcowy – substancja stosowana w szczepionkach przeciwtężcowych. Toksoid tężcowy powstaje przez inaktywację formaldehydem toksyny tężcowej pochodzącej z hodowli Clostridium tetani, która pozbawiona jest patogenności. Po podaniu szczepionki toksoid tężcowy wywołuje odpowiedź immunologiczną, która polega na wytworzeniu swoistych przeciwciał. Uruchamiane zostają również mechanizmy odpowiedzialne za powstanie pamięci immunologicznej. Wskazaniem do stosowania jest uodparnianie dzieci, młodzieży i dorosłych przeciw tężcowi, profilaktyka zanieczyszczonych ran oraz u nieszczepionych kobiet w ciąży, które spodziewają się, że poród może przebiec w niehigienicznych warunkach.
Możliwe działania niepożądane: ból w miejscu podania, obrzęk w miejscu podania, wysypka, świąd, pieczenie, ból stawów, stan podgorączkowy, gorączka, dreszcze, osłabienie, ból głowy, zawroty głowy, katar, powiększenie i bolesność węzłów chłonnych, łzawienie oczu, pogorszenie słuchu, nudności, wymioty, suchość w jamie ustnej, rumień guzowaty.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Toksoid tężcowy to jedna z najważniejszych substancji używanych w medycynie zapobiegawczej, która od dziesięcioleci chroni miliony ludzi przed groźną chorobą zwaną tężcem. Jest to zmodyfikowana, bezpieczna forma toksyny wytwarzanej przez bakterię Clostridium tetani, która po podaniu do organizmu wywołuje odpowiedź immunologiczną chroniącą przed zachorowaniem na tężec. Substancja ta stanowi podstawę wszystkich szczepionek przeciwtężcowych dostępnych w Polsce i na całym świecie. Tężec to choroba układu nerwowego o potencjalnie śmiertelnym przebiegu, która może wystąpić po każdym zranieniu skóry, nawet pozornie niewielkim. Dzięki powszechnemu zastosowaniu toksoidu tężcowego w programach szczepień ochronnych, zachorowalność na tężec spadła o ponad 95% w porównaniu z okresem przedszczepiennym. W Polsce szczepienia przeciw tężcowi należą do obowiązkowych dla wszystkich dzieci i młodzieży do 19. roku życia, a dorosłym zaleca się dawki przypominające co 10 lat.
Toksoid tężcowy działa poprzez stymulację układu odpornościowego do wytwarzania swoistych przeciwciał. W procesie produkcji szczepionki naturalna toksyna tężcowa jest poddawana obróbce formaldehydem, co pozbawia ją właściwości toksycznych, zachowując jednocześnie zdolność do wywołania odpowiedzi immunologicznej.
Po podaniu szczepionki zawierającej toksoid tężcowy, organizm rozpoznaje substancję jako obce antygeny i aktywuje komórki odpornościowe – limfocyty T pomocnicze typu 2 (Th2) oraz limfocyty B. Te ostatnie przekształcają się w komórki plazmatyczne wytwarzające przeciwciała klasy IgG skierowane przeciwko toksynie tężcowej. Proces ten trwa około 3 tygodni po każdej dawce szczepionki.
Mechanizm pamięci immunologicznej sprawia, że przy ponownym kontakcie z toksoidem lub rzeczywistą toksyną tężcową, organizm jest w stanie szybko i skutecznie zareagować, neutralizując szkodliwe działanie toksyny zanim dojdzie do uszkodzenia układu nerwowego.
Toksoid tężcowy podawany jest drogą domięśniową w postaci zawiesiny adsorbowanej na wodorotlenku glinu, który pełni rolę adiuwanta wzmacniającego odpowiedź immunologiczną. Po wstrzyknięciu szczepionka wchłania się z miejsca podania do krążenia systemowego na drodze dyfuzji. Proces resorpcji jest celowo spowolniony przez adiuwant i trwa do kilku dni, co zapewnia stopniowe uwalnianie antygenu i przedłużoną stymulację układu odpornościowego.
Kinętyka odpowiedzi immunologicznej na toksoid tężcowy ma charakterystyczny przebieg fazowy:
Badania kliniczne wykazują, że po prawidłowo przeprowadzonym szczepieniu podstawowym (3 dawki) oraz dawce uzupełniającej:
W ramach Programu Szczepień Ochronnych w Polsce toksoid tężcowy jest stosowany u:
Toksoid tężcowy odgrywa kluczową rolę w profilaktyce czynno-biernej tężca u osób po zranieniu. Wskazania obejmują:
Decyzja o podaniu szczepionki zależy od stanu zaszczepienia pacjenta oraz charakteru zranienia, zgodnie z aktualnymi wytycznymi postępowania chirurgicznego.
| Wiek | Rodzaj szczepienia | Szczepionka | Uwagi |
|---|---|---|---|
| 6-8 tydzień życia | 1. dawka podstawowa | DTP/DTaP | W skojarzeniu z błonicą i krztuścem |
| 3-4 miesiąc życia | 2. dawka podstawowa | DTP/DTaP | Odstęp 6-8 tygodni od poprzedniej |
| 5-6 miesiąc życia | 3. dawka podstawowa | DTP/DTaP | Odstęp 6-8 tygodni od poprzedniej |
| 16-18 miesiąc życia | Dawka uzupełniająca | DTP/DTaP | Zakończenie szczepienia podstawowego |
| 6 lat | 1. dawka przypominająca | DTaP | Z bezkomórkowym krztuścem |
| 14 lat | 2. dawka przypominająca | dTap | Ze zmniejszoną dawką antygenów |
| 19 lat | 3. dawka przypominająca | Td/Tdap | Przejście do szczepień dorosłych |
| Co 10 lat (dorośli) | Dawki przypominające | Td/Tdap | Utrzymanie odporności |
W Polsce dostępne są różne preparaty zawierające toksoid tężcowy:
Szczepionki monowalentne:
Szczepionki skojarzone:
Szczepienie należy odłożyć w przypadku:
Ciąża i laktacja: Szczepionki zawierające toksoid tężcowy są bezpieczne w ciąży i zalecane kobietom niezaszczepionym lub z niepełnym uodpornieniem. WHO i CDC rekomendują szczepienie kobiet w ciąży szczepionką Tdap między 27. a 36. tygodniem każdej ciąży w celu ochrony noworodka przed krztuścem.
Osoby immunokompromitowane: Pacjenci z HIV/AIDS, po przeszczepieniach narządów lub przyjmujący leki immunosupresyjne powinni być szczepieni zgodnie ze standardowym schematem, jednak mogą wymagać dodatkowej ochrony biernej (immunoglobulina przeciwtężcowa) w przypadku zranienia.
Najczęstsze działania niepożądane toksoidu tężcowego obejmują reakcje w miejscu wstrzyknięcia:
Te objawy są zazwyczaj łagodne i ustępują samoistnie w ciągu 24-48 godzin.
Reakcje ogólne występują rzadziej i mogą obejmować:
Podstawą zapobiegania tężcowi jest czynna immunizacja toksoidem tężcowym. W Polsce stosowane są następujące substancje czynne:
Toksoid tężcowy – główna substancja czynna we wszystkich szczepionkach przeciwtężcowych. Zawartość wynosi nie mniej niż 40 jednostek międzynarodowych (j.m.) na dawkę w preparatach dla dzieci i dorosłych.
Adiuwanty immunologiczne:
Substancje pomocnicze:
W przypadkach wysokiego ryzyka zakażenia lub u osób nieszczepionych stosuje się:
Immunoglobulinę przeciwtężcową (TIG) – zawiera gotowe przeciwciała przeciwko toksynie tężcowej. Dawka wynosi 250-500 j.m. domięśniowo, zapewnia natychmiastową, ale krótkotrwałą ochronę (3-4 tygodnie).
U osób nieszczepionych po zranieniu wysokiego ryzyka stosuje się jednoczesne podanie:
Preparaty podaje się w różne miejsca ciała różnymi strzykawkami.
Leki osłabiające układ odpornościowy mogą zmniejszać skuteczność szczepienia:
U pacjentów przyjmujących te leki należy rozważyć odroczenie szczepienia lub monitorowanie pozioma przeciwciał.
Toksoid tężcowy może być bezpiecznie podawany jednocześnie z innymi szczepionkami inaktywowanymi zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych. Różne szczepionki należy podawać w różne miejsca ciała odrębnymi strzykawkami.
Jednoczesne podanie immunoglobulin nie wpływa na skuteczność szczepienia toksoidem tężcowym, ponieważ są to różne antygeny i mechanizmy działania.
Według obowiązujących zaleceń dorosłe osoby powinny otrzymywać dawkę przypominającą toksoidu tężcowego co 10 lat. Dzieci realizują szczepienia podstawowe zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych – 4 dawki w pierwszych latach życia, a następnie dawki przypominające w 6., 14. i 19. roku życia.
Tak, szczepionki zawierające toksoid tężcowy są bezpieczne w ciąży i zalecane przez wszystkie organizacje medyczne. WHO i CDC rekomendują szczepienie każdej kobiety w ciąży szczepionką Tdap między 27. a 36. tygodniem ciąży, co chroni zarówno matkę, jak i noworodka.
W przypadku zranienia i niepewności co do stanu zaszczepienia należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Zazwyczaj podaje się wtedy zarówno szczepionkę zawierającą toksoid tężcowy, jak i immunoglobulinę przeciwtężcową dla zapewnienia natychmiastowej ochrony.
Tak, przechorowanie tężca nie zapewnia odporności na kolejne zakażenia. Osoby, które przeżyły tężec, powinny być szczepione zgodnie ze standardowym schematem, ponieważ ilość toksyny potrzebna do wywołania choroby jest mniejsza niż ta niezbędna do wytworzenia odporności.
Należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza w przypadku wystąpienia: trudności w oddychaniu, obrzęku twarzy lub języka, rozległej wysypki, wysokiej gorączki utrzymującej się ponad 48 godzin, silnych bólów głowy z towarzyszącymi objawami neurologicznymi. Te objawy mogą świadczyć o ciężkiej reakcji alergicznej wymagającej natychmiastowego leczenia.
Tak, szczepienia przeciw tężcowi są bezpieczne w okresie laktacji. Przeciwciała wytworzone przez matkę mogą być przekazywane dziecku przez mleko, co zapewnia mu dodatkową ochronę w pierwszych miesiącach życia.
W ramach obowiązkowego Programu Szczepień Ochronnych szczepienia przeciw tężcowi są bezpłatne dla dzieci i młodzieży do 19. roku życia. Dorośli mogą szczepić się odpłatnie w gabinetach lekarskich lub wybranych aptekach. Od sierpnia 2025 r. niektóre szczepienia dla dorosłych są refundowane przez NFZ.
Nie, szczepionki przeciw tężcowi zawierają tylko oczyszczony toksoid (zmodyfikowaną toksynę) pozbawiony właściwości toksycznych. Nie zawierają żywych ani zabitych bakterii Clostridium tetani, dlatego nie mogą spowodować tężca.
Przed szczepieniem warto: upewnić się, że nie chorujemy na ostrą chorobę z gorączką, poinformować lekarza o przyjmowanych lekach i uczuleniach, zabrać dokumentację szczepień, po szczepieniu pozostać pod obserwacją przez 15-30 minut. Nie ma konieczności stosowania specjalnej diety czy unikania alkoholu.
Tak, osoby z chorobami autoimmunologicznymi nie tylko mogą, ale powinny być szczepione przeciw tężcowi. Jednak u pacjentów przyjmujących leki immunosupresyjne skuteczność szczepienia może być mniejsza, dlatego czasem konieczne jest monitorowanie poziomu przeciwciał lub podanie dodatkowych dawek.
Pojedyncza dawka szczepionki przeciwtężcowej nie chroni przed zachorowaniem na tężec. Podanie 3 dawek toksoidu tężcowego uodparnia 90% osób. Uodpornienie trwa od 5 do 10 lat. Po tym czasie należy zaszczepić się ponownie, dawką przypominającą, która zapewnia długotrwałą ochronę przed zachorowaniem.
