Euphyllin long to lek w postaci kapsułek o zmodyfikowanym uwalnianiu, który zawiera substancję czynną – teofilinę. Lek ten działa rozkurczająco na mięśnie gładkie oskrzeli i naczyń płucnych, a także hamuje wydzielanie substancji biorących udział w reakcjach zapalnych. Euphyllin long jest stosowany w leczeniu i zapobieganiu skurczom oskrzeli w przebiegu astmy oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Jest dostępny na receptę.
Theophyllinum Tramco to lek z grupy metyloksantyn, który działa rozkurczająco na mięśnie gładkie oskrzeli, oskrzelików i naczyń krwionośnych płuc. Zmniejsza nasilenie reakcji alergicznych, usprawnia mechanizm rzęskowy oczyszczania oskrzeli i zmniejsza częstość napadów duszności nocnej oraz nadreaktywność oskrzeli. Jest stosowany w leczeniu objawowym stanów chorobowych z ostrymi napadami duszności, związanych ze zwężeniem oskrzeli, w przebiegu astmy oskrzelowej, przewlekłego zapalenia oskrzeli, rozedmy płuc, stanu astmatycznego. Lek jest dostępny na receptę.
Theospirex to lek zawierający substancję czynną teofilinę. Jest to lek o działaniu rozkurczającym mięśnie gładkie oskrzeli, oskrzelików oraz naczyń krwionośnych. Stosowany jest w leczeniu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) oraz astmy oskrzelowej. Lek dostępny jest na receptę.
Theospirex retard to lek zawierający teofilinę w postaci tabletek powlekanych o przedłużonym działaniu. Lek wykazuje działanie rozkurczające mięśnie gładkie oskrzeli, oskrzelików i naczyń krwionośnych oraz hamuje uwalnianie mediatorów z komórek biorących udział w reakcjach zapalnych. Jest stosowany w leczeniu astmy oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Theospirex retard jest dostępny na receptę.
Teofilina – lek stosowany w chorobach dolnych dróg oddechowych. Dokładny mechanizm działania teofiliny nie jest znany. Lek rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli i naczyń płucnych, hamuje komórki odpowiedzialne za stan zapalny, zmniejsza nasilenie reakcji astmatycznych oraz zmniejsza kurczliwość przepony. Wskazaniem do stosowania teofiliny jest zapobieganie i leczenie zaburzeń oddechowych, które spowodowane są skurczem oskrzeli w przebiegu astmy oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.
Teofilina dostępna jest w postaci tabletek, tabletek o przedłużonym/zmodyfikowanym uwalnianiu oraz roztworów do wstrzykiwań lub infuzji dożylnych.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): kołatanie serca, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, nudności, wymioty, biegunka, nocny refluks żołądkowo-przełykowy, hipokaliemia, hiperglikemia, bóle głowy, pobudzenie, drżenie kończyn, bezsenność, zwiększone wydalanie moczu, zmiany stężenia elektrolitów w surowicy, zwiększenie stężenia kreatyniny w surowicy.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Teofilina to jedna z najstarszych substancji czynnych stosowanych w leczeniu chorób układu oddechowego, która pomimo wprowadzenia nowszych leków nadal odgrywa istotną rolę w farmakoterapii astmy oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Ta naturalna pochodna metyloksantyny, pierwotnie wykryta w liściach herbaty w 1888 roku, a następnie syntetycznie pozyskana w 1900 roku, przez długi czas była uznawana za „królową leków rozkurczowych w stanach bronchospastycznych”. Choć współcześnie jej znaczenie nieco zmalało na rzecz bardziej bezpiecznych i skutecznych leków inhalacyjnych, teofilina pozostaje cenną opcją terapeutyczną, szczególnie w przypadkach trudnych do kontrolowania schorzeń dróg oddechowych. Jej złożony mechanizm działania, wykraczający poza klasyczne właściwości bronchodilatacyjne, oraz konieczność precyzyjnego monitorowania stężenia we krwi czyni ją lekiem wymagającym szczególnej wiedzy i ostrożności w stosowaniu.
Teofilina (1,3-dimetyloksantyna) to związek chemiczny z grupy alkaloidów purynowych o wzorze sumarycznym C7H8N4O2 i masie molowej 180,16 g/mol. Po wyizolowaniu przybiera postać białego, krystalicznego proszku bez zapachu, charakteryzującego się gorzkim smakiem. W naturze występuje w niewielkich ilościach w ziarnach kakaowca (Theobroma cacao), liściach herbaty (Camellia sinensis) oraz yerba mate (Ilex paraguariensis), jednak w celach farmaceutycznych jest obecnie wytwarzana wyłącznie syntetycznie.
Mechanizm działania teofiliny pozostaje nie w pełni wyjaśniony pomimo dziesięcioleci badań naukowych. Główny mechanizm polega na hamowaniu fosfodiesterazy, enzymu rozkładającego wewnątrzkomórkowy cykliczny adenozynomonofosforan (cAMP), co prowadzi do zwiększenia stężenia cAMP w komórkach. Podwyższony poziom cAMP w komórkach mięśni gładkich oskrzeli stanowi sygnał do ich rozkurczu, co skutkuje rozszerzeniem dróg oddechowych.
Do innych prawdopodobnych mechanizmów działania teofiliny należy blokowanie receptorów adenozynowych, antagonizm w stosunku do prostaglandyn oraz wpływ na rozmieszczenie wapnia wewnątrzkomórkowego. W większych dawkach teofilina wykazuje także działanie na receptory adenozynowe oraz wpływa na metabolizm prostaglandyn, co może tłumaczyć jej wielokierunkowe działanie farmakologiczne.
Teofilina wykazuje kompleksowe działanie na organizm człowieka, wykraczające daleko poza pierwotnie opisywane właściwości bronchodilatacyjne:
Działanie na układ oddechowy:
Działanie na inne układy:
Teofilina słabo rozpuszcza się w wodzie, ale w 90-100% wchłania się z przewodu pokarmowego. Maksymalne stężenie w surowicy krwi osiąga po 1-3 godzinach po podaniu doustnym (w przypadku preparatów o przedłużonym uwalnianiu 3-6 godzin).
Właściwości rozkładu i metabolizmu:
Istotne jest to, że teofilina przenika przez barierę łożyskową i do mleka matki, co ma kluczowe znaczenie w planowaniu terapii u kobiet w ciąży i karmiących piersią.
Teofilina znajduje zastosowanie w leczeniu stanów przebiegających ze zwężeniem dróg oddechowych:
| Wskazanie główne | Zastosowanie szczegółowe |
|---|---|
| Astma oskrzelowa | Leczenie i zapobieganie skurczom oskrzeli, szczególnie jako lek drugiej linii |
| Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) | Terapia uzupełniająca u pacjentów z ciężkimi postaciami choroby |
Dodatkowe wskazania obejmują:
Teofilina coraz rzadziej jest stosowana w leczeniu astmy z uwagi na stosunkowo słabe działanie rozszerzające oskrzela, kłopoty z osiągnięciem właściwego stężenia leku zapewniającego jego działanie oraz częste działania niepożądane.
W leczeniu astmy oskrzelowej i POChP współcześnie stosuje się skojarzoną farmakoterapię, w której teofilina pełni rolę leku uzupełniającego. Główne grupy leków stosowanych w tych schorzeniach to:
Leki pierwszego wyboru w astmie:
Leki pierwszego wyboru w POChP:
Najnowsze wytyczne ERS/ATS z 2020 roku dotyczące leczenia astmy oraz raport GINA z 2023 roku nie zalecają stosowania metyloksantyn w leczeniu stabilnej astmy oskrzelowej. Podobnie w POChP teofilina jest traktowana jako lek drugiej lub trzeciej linii.
Teofilina może być rozważana jako:
W Polsce dostępne są następujące preparaty zawierające teofilinę:
| Nazwa preparatu | Postać farmaceutyczna | Dawki dostępne |
|---|---|---|
| Euphyllin long | Kapsułki o zmodyfikowanym uwalnianiu | 100 mg, 200 mg, 300 mg |
| Theospirex | Roztwór do wstrzykiwań i infuzji | 20 mg/ml |
| Theospirex retard | Tabletki o przedłużonym uwalnianiu | 150 mg, 300 mg |
| Theovent | Tabletki | 100 mg, 300 mg |
| Theophyllinum Tramco | Roztwór do infuzji | 20 mg/ml |
Preparaty dostępne są wyłącznie na receptę lekarską i nie podlegają sprzedaży wysyłkowej zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Dawkowanie Theospirex ustalane jest przez lekarza, który uwzględni indywidualną sytuację pacjenta. Dawkę należy obliczać na podstawie beztłuszczowej masy ciała, ponieważ teofilina nie przenika do tkanki tłuszczowej.
Zasady ogólne dawkowania:
Modyfikacje dawkowania:
Ze względu na wąski indeks terapeutyczny teofiliny, kluczowe znaczenie ma regularne monitorowanie jej stężenia we krwi (TDM – Therapeutic Drug Monitoring).
Wskazania do monitorowania:
Wartości referencyjne:
Technika pobierania próbek:
Bezwzględne przeciwwskazania do stosowania teofiliny obejmują:
Szczególna ostrożność wymagana u pacjentów z:
Obserwuje się działania niepożądane ze strony układu sercowo-naczyniowego: przyspieszony rytm serca, niemiarowość rytmu serca, a także: bóle głowy, bezsenność, niepokój.
Działania niepożądane związane z dawką:
Układ nerwowy:
Układ sercowo-naczyniowy:
Układ oddechowy:
Układ pokarmowy:
Objawy zatrucia: W przypadku zatrucia lekiem mogą się pojawić: silne pobudzenie, drgawki (szczególnie u dzieci i młodzieży), spadek ciśnienia tętniczego, krwawienie z przewodu pokarmowego.
Teofilina charakteryzuje się licznymi interakcjami lekowymi, które mogą prowadzić do zmian jej stężenia we krwi oraz działania innych substancji.
Leki zwiększające stężenie teofiliny (wymagane zmniejszenie dawki):
Leki zmniejszające stężenie teofiliny (wymagane zwiększenie dawki):
Wpływ teofiliny na inne leki:
Szczególne ostrzeżenia:
Ciąża: W pierwszym trymestrze ciąży nie powinno się stosować teofiliny, ponieważ nie ma wystarczających badań potwierdzających jej bezpieczeństwo. W drugim i trzecim trymestrze lekarz może rozważyć terapię tylko wtedy, gdy korzyści dla matki przewyższają ryzyko dla płodu.
Istotne aspekty stosowania w ciąży:
Okres karmienia piersią: Teofilina przenika do mleka matki i w okresie karmienia piersią może powodować działania niepożądane u karmionych niemowląt. Jej stężenie w mleku karmiącej matki może stanowić 60-90% stężenia tego leku we krwi.
Zalecenia dla karmiących matek:
Pomimo długiej historii stosowania, teofilina pozostaje jednym z najszerzej przepisywanych leków w leczeniu astmy i POChP na świecie ze względu na niską cenę i szeroką dostępność. W krajach rozwiniętych stała się jednak lekiem trzeciej linii, dodawanym u pacjentów z trudno kontrolowaną chorobą.
Nowe perspektywy badawcze: Istnieje zainteresowanie badaniem jej właściwości przeciwzapalnych i potencjału w odwracaniu oporności na kortykosteroidy w małych dawkach, które w dużej mierze unikałyby działań niepożądanych. Niskie stężenia teofiliny mogą przywracać zredukowaną aktywność deacetylazy histonowej-2 (HDAC2) do normy, co może być szczególnie wartościowe w ciężkiej astmie i POChP.
Teofilina to naturalna pochodna metyloksantyny, obecnie produkowana syntetycznie, która działa głównie poprzez hamowanie fosfodiesterazy i zwiększenie stężenia cAMP w komórkach. Powoduje to rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli, poprawia klirens śluzowo-rzęskowy i hamuje uwalnianie mediatorów zapalnych z komórek tucznych.
Teofilina jest wskazana w leczeniu stanów przebiegających ze zwężeniem dróg oddechowych, głównie w astmie oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (POChP). Współcześnie stosuje się ją jako lek drugiej lub trzeciej linii u pacjentów z trudno kontrolowanymi objawami.
Teofilina ma wąski indeks terapeutyczny, co oznacza, że różnica między dawką leczniczą a toksyczną jest niewielka. Stężenia powyżej 20 μg/ml są toksyczne i mogą prowadzić do poważnych działań niepożądanych, w tym arytmii serca i drgawek. Regularne monitorowanie pozwala na bezpieczne i skuteczne leczenie.
Najczęstsze działania niepożądane to pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego (niepokój, bezsenność, drżenia), zaburzenia rytmu serca (tachykardia, arytmie), oraz dolegliwości żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, biegunka). Objawy te są zazwyczaj związane z dawką i ustępują po jej zmniejszeniu.
Teofilina nie powinna być stosowana w pierwszym trymestrze ciąży ze względu na brak wystarczających danych o bezpieczeństwie. W drugim i trzecim trymestrze może być rozważana tylko wtedy, gdy korzyści dla matki przewyższają ryzyko dla płodu. Lek przenika przez barierę łożyskową i może wpływać na płód.
Liczne leki wpływają na stężenie teofiliny we krwi. Zwiększają je m.in. środki antykoncepcyjne, cymetydyna, niektóre antybiotyki (makrolidy, fluorochinolony), podczas gdy zmniejszają je barbiturany, ryfampicyna, fenytoina. Palenie tytoniu również przyspiesza eliminację teofiliny. Zawsze należy informować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach.
Preparaty z teofiliną najlepiej przyjmować po posiłku lub wieczorem przed snem, zgodnie z zaleceniami lekarza. Tabletek o przedłużonym uwalnianiu nie należy dzielić, miażdżyć ani rozgryzać. Ważne jest regularne przyjmowanie leku o stałych porach i unikanie alkoholu podczas terapii.
Przedawkowanie teofiliny jest stanem zagrażającym życiu. Objawy obejmują nasilone wymioty, bóle brzucha, drgawki, zaburzenia rytmu serca. W przypadku podejrzenia przedawkowania należy natychmiast skontaktować się z lekarzem lub służbami ratunkowymi. Leczenie może wymagać hospitalizacji i zastosowania hemodializy lub hemoperfuzji.
