Sunitynib – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Sunitynib – substancja o właściwościach przeciwnowotworowych. Mechanizm działania sunitynibu polega na hamowaniu licznych receptorów kinazy tyrozynowej, które biorą udział we wzroście nowotworów, w neoangiogenezie i w rozsiewie choroby nowotworowej z przerzutami. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie nowotworów podścieliskowych przewodu pokarmowego, raka nerkowokomórkowego z przerzutami i nowotworów neuroendokrynnych trzustki.
Sunitynib dostępny jest w postaci kapsułek twardych.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): neutropenia, małopłytkowość, niedokrwistość, leukopenia, niedoczynność tarczycy, zmniejszenie łaknienia, zawroty głowy, bóle głowy, zaburzenia smaku, nadciśnienie tętnicze, duszność, krwotok z nosa, kaszel, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, ból brzucha, wymioty, biegunka, niestrawność, nudności, zaparcia, przebarwienia skóry, zespół erytrodyzestezji dłoniowopodeszwowej, wysypka, zmiany koloru włosów, suchość skóry, ból w kończynach, bóle stawowe, ból pleców, zakażenia wirusowe, zakażenia grzybicze, zakażenia dróg moczowych, zakażenia skóry, posocznica, limfopenia, odwodnienie, hipoglikemia, depresja, neuropatia obwodowa, parestezje, niedoczulica, obrzęk powiek, zwiększone łzawienie, zakrzepica żył głębokich, uderzenia gorąca, nagłe zaczerwienienie twarzy, duszność wysiłkowa, choroba refluksowa przełyku, wzdęcie brzucha, dyskomfort w nadbrzuszu, krwawienie dziąseł, ból odbytu, ból w klatce piersiowej, bóle mięśniowo-szkieletowe, osłabienie mięśni, problemy skórne.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Sunitinib – nowatorski lek w walce z nowotworami
Sunitinib, znany również pod nazwą handlową Sutent, to przełomowy lek przeciwnowotworowy, który zrewolucjonizował leczenie wielu rodzajów nowotworów złośliwych. Ta substancja czynna została po raz pierwszy zatwierdzona przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) w 2006 roku i od tego czasu stała się jednym z najważniejszych narzędzi w arsenale onkologów na całym świecie. Sunitinib należy do nowoczesnej grupy leków zwanych inhibitorami kinazy tyrozynowej, które działają poprzez blokowanie specyficznych białek odpowiedzialnych za niekontrolowany wzrost komórek nowotworowych.
Mechanizm działania sunitynibu jest niezwykle precyzyjny i wielokierunkowy. Lek ten hamuje aktywność różnych receptorów kinazy tyrozynowej, w tym receptorów naczyniowego śródbłonkowego czynnika wzrostu (VEGFR), receptorów płytkowego czynnika wzrostu (PDGFR), receptora KIT oraz innych kluczowych białek zaangażowanych w proces kancerogenezy. Dzięki temu sunitinib nie tylko hamuje wzrost samych komórek nowotworowych, ale również blokuje tworzenie się nowych naczyń krwionośnych, które odżywiają guzy – proces ten nazywa się angiogenezą.
W Polsce sunitinib jest dostępny pod wieloma nazwami handlowymi, takimi jak Sutent (preparat oryginalny), Klertis, Sunitinib Accord, Sunitinib Glenmark, Sunitinib Krka, Sunitinib Pharmascience, Sunitinib Ranbaxy, Sunitinib Sandoz, Sunitinib Stada, Sunitinib Zentiva czy Sunitinib Mylan. Wszystkie te preparaty zawierają tę samą substancję czynną – sunitinib – i są równoważne terapeutycznie, różniąc się jedynie producentem i ceną. Lek jest refundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia w ramach katalogu chemioterapii, co znacząco obniża koszty leczenia dla pacjentów.
Mechanizm działania i farmakologia
Sunitinib działa jako wielokierunkowy inhibitor kinazy tyrozynowej, co oznacza, że jednocześnie blokuje wiele różnych szlaków molekularnych odpowiedzialnych za rozwój nowotworu. Głównym celem działania są receptory kinazy tyrozynowej, które w warunkach prawidłowych kontrolują procesy podziału komórkowego, różnicowania oraz śmierci komórek. W komórkach nowotworowych te mechanizmy kontrolne są zaburzone, prowadząc do niekontrolowanego wzrostu guza.
Sunitinib hamuje przede wszystkim receptory VEGFR-1, VEGFR-2 i VEGFR-3, które są kluczowe dla procesu angiogenezy – tworzenia nowych naczyń krwionośnych. Bez odpowiedniego unaczynienia guzy nie mogą rosnąć powyżej pewnej wielkości, ponieważ nie otrzymują wystarczającej ilości tlenu i składników odżywczych. Dodatkowo lek blokuje receptory PDGFR-α i PDGFR-β, które regulują wzrost komórek oraz ich migrację, a także receptor KIT, który jest szczególnie ważny w przypadku guzów podścieliskowych przewodu pokarmowego (GIST).
Proces metabolizmu sunitynibu zachodzi głównie w wątrobie za pośrednictwem enzymu CYP3A4. Lek jest przekształcany w aktywny metabolit, który również wykazuje działanie przeciwnowotworowe. Okres półtrwania sunitynibu wynosi około 40-60 godzin, co pozwala na podawanie leku raz dziennie. Wydalanie następuje głównie przez przewód pokarmowy (61% dawki) oraz nerki (16% dawki).
Wskazania kliniczne
Sunitinib jest stosowany w leczeniu trzech głównych typów nowotworów złośliwych. Każde z tych wskazań zostało potwierdzone w obszernych badaniach klinicznych, które wykazały wysoką skuteczność leku w poprawie przeżycia i jakości życia pacjentów.
Rak nerkowokomórkowy (RCC)
Rak nerkowokomórkowy to najczęstszy typ nowotworu złośliwego nerki, stanowiący około 85% wszystkich raków nerki. Sunitinib jest stosowany zarówno w leczeniu zaawansowanego raka nerki z przerzutami, jak i w terapii adjuwantowej u pacjentów wysokiego ryzyka po nefrektomii. W badaniach klinicznych wykazano, że sunitinib wydłuża czas wolny od progresji choroby oraz poprawia ogólne przeżycie pacjentów w porównaniu z tradycyjną terapią interferonem alfa.
Guzy podścieliskowe przewodu pokarmowego (GIST)
GIST to rzadkie nowotwory pochodzące z komórek Cajala, które znajdują się w ścianie przewodu pokarmowego. Sunitinib jest lekiem drugiej linii w leczeniu GIST, stosowanym u pacjentów, którzy nie odpowiadają na leczenie imatynibem lub nie tolerują tego leku. Badania wykazały, że sunitinib może znacząco wydłużyć czas do progresji choroby u tych pacjentów, oferując im nadzieję na kontrolę choroby.
Nowotwory neuroendokrynne trzustki (pNET)
Nowotwory neuroendokrynne trzustki to grupa rzadkich guzów, które rozwijają się z komórek wysp trzustkowych. Sunitinib jest stosowany w leczeniu nieoperacyjnych lub z przerzutami dobrze zróżnicowanych nowotworów neuroendokrynnych trzustki u pacjentów, u których doszło do progresji choroby. W tym wskazaniu lek jest podawany w sposób ciągły w dawce 37,5 mg dziennie.
Dawkowanie i sposób podawania
Sposób dawkowania sunitynibu różni się w zależności od wskazania i indywidualnej tolerancji pacjenta. Lek jest dostępny w postaci kapsułek twardych w dawkach 12,5 mg, 25 mg, 37,5 mg i 50 mg, co pozwala na elastyczne dostosowanie dawkowania.
W leczeniu raka nerkowokomórkowego i GIST standardowe dawkowanie wynosi 50 mg raz dziennie przez 4 tygodnie, po których następuje 2-tygodniowa przerwa. Ten cykl 6-tygodniowy jest następnie powtarzany do czasu progresji choroby lub wystąpienia nietolerowanych działań niepożądanych. Taki schemat dawkowania pozwala organizmowi na regenerację pomiędzy cyklami leczenia.
W przypadku nowotworów neuroendokrynnych trzustki sunitinib jest podawany w sposób ciągły w dawce 37,5 mg raz dziennie, bez przerw w leczeniu. Ten różny schemat dawkowania wynika z odmiennej biologii tych nowotworów i konieczności utrzymania stałego poziomu leku w organizmie.
Dawka może być modyfikowana w zależności od występowania działań niepożądanych. Standardowe zmniejszenie dawki następuje o 12,5 mg, przy czym minimalna dawka to 25 mg dziennie, a maksymalna 75 mg dziennie. Kapsułki należy przyjmować całe, nie można ich otwierać ani kruszyć. Lek można przyjmować niezależnie od posiłków.
Działania niepożądane i ich zarządzanie
Sunitinib, podobnie jak inne nowoczesne leki przeciwnowotworowe, może powodować szereg działań niepożądanych, które wymagają odpowiedniego monitorowania i zarządzania. Większość działań niepożądanych ma charakter odwracalny i można nimi skutecznie zarządzać poprzez modyfikację dawkowania lub leczenie wspomagające.
Najczęstsze działania niepożądane
Zespół dłoniowo-podeszwowy (hand-foot syndrome) występuje u znacznego odsetka pacjentów i objawia się zaczerwienieniem, bólem, otarciami naskórka oraz pęcherzami na dłoniach i stopach. Zapobieganie obejmuje regularne nawilżanie skóry, unikanie działania wysokich temperatur oraz noszenie wygodnego obuwia. W przypadku nasilonych objawów konieczna może być redukcja dawki leku.
Zmęczenie i osłabienie to jedne z najbardziej uciążliwych objawów dla pacjentów, mogące znacząco wpływać na jakość życia. Zarządzanie zmęczeniem obejmuje regularną aktywność fizyczną dostosowaną do możliwości pacjenta, odpowiedni sen oraz wsparcie psychologiczne. W niektórych przypadkach konieczne może być zastosowanie alternatywnych schematów dawkowania.
Biegunka występuje u ponad połowy pacjentów i może prowadzić do odwodnienia oraz zaburzeń elektrolitowych. Należy stosować leki przeciwbiegunkowe, dbać o odpowiednie nawodnienie oraz monitorować poziom elektrolitów. W przypadku ciężkiej biegunki konieczna może być hospitalizacja.
Działania niepożądane wymagające szczególnego monitorowania
| Działanie niepożądane |
Częstość występowania |
Zalecane monitorowanie |
Postępowanie |
| Nadciśnienie tętnicze |
20-30% |
Kontrola ciśnienia co 2 tygodnie |
Leki hipotensyjne |
| Neutropenia |
50-60% |
Morfologia krwi co 2-4 tygodnie |
Możliwa redukcja dawki |
| Niedoczynność tarczycy |
60-85% |
TSH co 3 miesiące |
Hormonalna terapia zastępcza |
| Uszkodzenie wątroby |
2-5% |
Enzymy wątrobowe co 4 tygodnie |
Przerwanie leczenia |
Rzadkie ale poważne działania niepożądane
Sunitinib może powodować rzadkie, ale potencjalnie zagrażające życiu działania niepożądane. Kardiomiopatia z obniżeniem frakcji wyrzutowej lewej komory może wystąpić u 3-4% pacjentów. Dlatego przed rozpoczęciem leczenia oraz okresowo podczas terapii należy wykonywać badanie echokardiograficzne lub scyntygrafię serca.
Martwica kości szczęki i żuchwy to rzadkie powikłanie, które może wystąpić szczególnie u pacjentów przyjmujących bisfosfoniany. Przed rozpoczęciem leczenia sunitynibu zaleca się konsultację stomatologiczną oraz sanację jamy ustnej. Podczas leczenia należy unikać inwazyjnych zabiegów stomatologicznych.
Zespół rozpadu guza może wystąpić u pacjentów z dużą masą nowotworową. Objawia się wzrostem stężenia kwasu moczowego, potasu i fosforanów we krwi oraz spadkiem stężenia wapnia. Wymaga intensywnego leczenia i hospitalizacji.
Leczenie farmakologiczne nowotworów z zastosowaniem inhibitorów kinazy tyrozynowej
W Polsce dostępnych jest kilka inhibitorów kinazy tyrozynowej stosowanych w leczeniu różnych typów nowotworów. Oprócz sunitynibu, w onkologii stosuje się również sorafenib (Nexavar, Sorafenib Accord), który jest skuteczny w leczeniu raka nerki oraz raka wątrobowokomórkowego. Pazopanib (Votrient) stanowi alternatywę dla sunitynibu w pierwszej linii leczenia zaawansowanego raka nerki.
W leczeniu GIST pierwszą linią terapii pozostaje imatinib (Glivec, Imatinib Accord, Imatinib Mylan), a w przypadku progresji choroby lub nietolerancji zastosowana może być pazopanib lub sorafenib. Najnowszym lekiem w tej grupie jest ripretinib (Qinlock), stosowany w czwartej i kolejnych liniach leczenia GIST.
Nowotwory neuroendokrynne trzustki mogą być leczone również everolimem (Afinitor), który działa poprzez hamowanie szlaku mTOR. W przypadku guzów neuroendokrynnych przewodu pokarmowego stosuje się także lanreotid (Somatuline) oraz oktreotid (Sandostatin).
Wybór konkretnego inhibitora kinazy tyrozynowej zależy od typu nowotworu, wcześniejszego leczenia, stanu ogólnego pacjenta oraz profilu działań niepożądanych. Decyzję o wyborze leku podejmuje doświadczony onkolog na podstawie aktualnych wytycznych klinicznych oraz indywidualnej sytuacji pacjenta.
Interakcje lekowe i przeciwwskazania
Sunitinib jest metabolizowany głównie przez enzym CYP3A4, co oznacza, że jego stężenie we krwi może być znacząco zmienione przez leki wpływające na aktywność tego enzymu. Silne inhibitory CYP3A4, takie jak ketokonazol, itrakonazol, ritonavir czy klarytromycyna, mogą zwiększać stężenie sunitynibu, prowadząc do nasilenia działań toksycznych. W takich przypadkach może być konieczne zmniejszenie dawki sunitynibu.
Silne induktory CYP3A4, takie jak ryfampicyna, fenytoina, karbamazepina czy preparat ziela dziurawca, mogą znacząco obniżać stężenie sunitynibu, zmniejszając jego skuteczność. Należy unikać stosowania tych leków podczas terapii sunitynibem, a w przypadku konieczności ich zastosowania może być potrzebne zwiększenie dawki.
Przeciwwskazania do stosowania sunitynibu obejmują:
- Nadwrażliwość na substancję czynną lub pomocniczą
- Równoczesne stosowanie z bewacyzumabem (zwiększone ryzyko mikroangiopatii zakrzepowej)
- Ciąża i karmienie piersią
- Ciężka niewydolność wątroby
Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi, zaburzeniami krzepnięcia krwi oraz zaburzeniami czynności nerek lub wątroby.
Monitorowanie podczas leczenia
Skuteczne leczenie sunitynibem wymaga regularnego monitorowania stanu pacjenta oraz wczesnego wykrywania działań niepożądanych. Morfologia krwi powinna być kontrolowana na początku każdego cyklu leczenia, aby wykryć neutropenię, anemię czy małopłytkowość. W przypadku istotnych zaburzeń konieczna może być przerwa w leczeniu lub redukcja dawki.
Ciśnienie tętnicze należy kontrolować regularnie, najlepiej co 2 tygodnie, szczególnie w pierwszych miesiącach leczenia. Nadciśnienie indukowane przez sunitinib często wymaga wprowadzenia leków hipotensyjnych, najczęściej inhibitorów ACE lub antagonistów receptora angiotensyny II.
Czynność tarczycy powinna być oceniana co 3 miesiące poprzez oznaczenie stężenia TSH. Niedoczynność tarczycy występuje u większości pacjentów długotrwale leczonych sunitynibem i może wymagać hormonalnej terapii zastępczej lewotyroksyną.
Czynność serca należy monitorować poprzez regularne wykonywanie EKG oraz okresowe badania echokardiograficzne, szczególnie u pacjentów z czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
Jakość życia podczas terapii
Leczenie sunitynibem może znacząco wpływać na jakość życia pacjentów, dlatego ważne jest całościowe podejście do opieki. Pacjenci powinni być edukować na temat możliwych działań niepożądanych oraz sposobów radzenia sobie z nimi. Regularna aktywność fizyczna, dostosowana do możliwości pacjenta, może pomóc w zmniejszeniu zmęczenia oraz poprawie samopoczucia.
Wsparcie żywieniowe jest szczególnie ważne u pacjentów z problemami żołądkowo-jelitowymi. Dieta powinna być bogata w białko oraz witaminy, a w przypadku biegunki zaleca się unikanie pokarmów bogatych w błonnik oraz produktów mlecznych.
Wsparcie psychologiczne może być niezbędne dla pacjentów zmagających się z przewlekłym zmęczeniem, zmianami wyglądu zewnętrznego czy lękiem związanym z chorobą nowotworową. Grupy wsparcia oraz organizacje pacjenckie mogą stanowić cenne źródło informacji oraz emocjonalnego wsparcia.
Refundacja i dostępność w Polsce
W Polsce sunitinib jest refundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia w ramach katalogu chemioterapii. Od 2025 roku lek został przeniesiony z programów lekowych do katalogu chemioterapii, co upraszcza procedury związane z jego przepisywaniem i dostępnością. Refundacja obejmuje wszystkie zarejestrowane wskazania: rak nerkowokomórkowy, GIST oraz nowotwory neuroendokrynne trzustki.
Dostępne są liczne preparaty generyczne, które są równoważne terapeutycznie z preparatem oryginalnym Sutent. Najczęściej przepisywanymi preparatami w Polsce są Sunitinib Accord, Sunitinib Krka, Sunitinib Sandoz oraz Klertis. Wszystkie te preparaty są refundowane na tych samych zasadach.
Pacjenci otrzymujący sunitinib powinni być pod stałą opieką doświadczonego onkologa w ośrodku, który ma doświadczenie w stosowaniu terapii celowanych. Leczenie wymaga regularnych badań kontrolnych oraz możliwości szybkiej interwencji w przypadku wystąpienia działań niepożądanych.
Jak długo można bezpiecznie stosować sunitinib?
Sunitinib może być stosowany długoterminowo, dopóki lek pozostaje skuteczny i jest dobrze tolerowany przez pacjenta. Niektórzy pacjenci przyjmują lek przez kilka lat. Długość leczenia jest zawsze określana indywidualnie przez onkologa na podstawie odpowiedzi na terapię, postępu choroby oraz występujących działań niepożądanych. Regularne badania kontrolne pozwalają na bezpieczne prowadzenie długotrwałej terapii.
Czy podczas leczenia sunitynibem można pracować?
Możliwość pracy podczas leczenia sunitynibem zależy od indywidualnej tolerancji leku oraz charakteru wykonywanej pracy. Wielu pacjentów kontynuuje aktywność zawodową, szczególnie przy pracy biurowej. Jednak zmęczenie, które jest częstym działaniem niepożądanym, może wymagać ograniczenia aktywności lub zmiany trybu pracy. Ważne jest przedyskutowanie tej kwestii z lekarzem i dostosowanie obowiązków zawodowych do aktualnego stanu zdrowia.
Jakie są najważniejsze objawy, które powinny skłonić do natychmiastowego kontaktu z lekarzem?
Natychmiastowy kontakt z lekarzem wymagają następujące objawy: wysokiej gorączka (powyżej 38°C), duszność lub ból w klatce piersiowej, silne bóle brzucha, krwawienie z nosa lub inne niepokojące krwawienia, silne bóle w jamie ustnej uniemożliwiające jedzenie i picie, objawy odwodnienia (zawroty głowy, suchość w ustach), oraz nagłe pogorszenie stanu ogólnego. Każdy niepokojący objaw powinien być skonsultowany z zespołem medycznym.
Czy sunitinib wpływa na płodność?
Sunitinib może wpływać na płodność zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Lek może powodować bezpłodność, która w niektórych przypadkach może być nieodwracalna. Pacjenci planujący potomstwo powinni przedyskutować tę kwestię z lekarzem przed rozpoczęciem leczenia. Istnieją możliwości zachowania płodności, takie jak kriokonserwacja gamet, które powinny być rozważone przed rozpoczęciem terapii.
Czy można stosować suplementy diety podczas leczenia sunitynibem?
Stosowanie suplementów diety podczas leczenia sunitynibem wymaga konsultacji z lekarzem. Szczególnie ważne jest unikanie preparatów zawierających ziele dziurawca, które może znacząco obniżyć skuteczność sunitynibu. Również wysokie dawki witaminy E, preparaty z żywą rybą czy suplementy wpływające na krzepnięcie krwi mogą być przeciwwskazane. Każdy suplement powinien być zatwierdzony przez zespół leczący.
Jak postępować w przypadku pominięcia dawki leku?
W przypadku pominięcia dawki sunitynibu nie należy podwajać następnej dawki. Jeśli od czasu planowanego przyjęcia leku minęło mniej niż 12 godzin, można przyjąć pominiętą dawkę. Jeśli minęło więcej czasu, należy pominąć tę dawkę i powrócić do normalnego harmonogramu przyjmowania leku. Ważne jest, aby nie przekraczać zalecanej dawki dobowej oraz skonsultowanie się z lekarzem w przypadku częstego zapominania o przyjmowaniu leku.
Czy podczas leczenia można szczepić się przeciwko COVID-19?
Szczepienia przeciwko COVID-19 podczas leczenia sunitynibem są zazwyczaj bezpieczne i zalecane, ponieważ pacjenci onkologiczni należą do grupy wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu infekcji. Jednak timing szczepienia powinien być skonsultowany z onkologiem, aby uniknąć nakładania się działań niepożądanych. Preferowane są szczepionki mRNA lub wektorowe, a skuteczność szczepienia może być niższa u pacjentów otrzymujących leczenie immunosupresyjne.
Bibliografia
- Ravaud A, Motzer RJ, Pandha HS, George DJ, Pantuck AJ, Patel A, Chang YH, Escudier B, Donskov F, Magheli A, Carteni G, Laguerre B, Tomczak P, Lesovoy V, Mellado B, Cheng SY, Dutcher J, Huang X, Green S, Perini RF, Zhang S, Flinn IW, Cuesta Castellanos C, Staehler M, Patard JJ. Adjuvant sunitinib in high-risk renal-cell carcinoma after nephrectomy. N Engl J Med. 2016;375(23):2246-2254. DOI: 10.1056/NEJMoa1611406
- Nassif E, Thibault C, Vano Y, Fournier L, Mauge L, Verkarre V, Timsit MO, Mejean A, Tartour E, Oudard S. Sunitinib in kidney cancer: 10 years of experience and development. Expert Rev Anticancer Ther. 2017;17(2):129-142. DOI: 10.1080/14737140.2017.1272415 PMID: 27967249
