Ranitydyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Ranitydyna – lek zmniejszający wydzielanie kwasu żołądkowego. Mechanizm działania ranitydyny polega na blokowaniu receptorów histaminowych H2 w komórkach błony śluzowej żołądka, przez co zostaje zahamowane wydzielanie kwasu solnego, zarówno podstawowe jak i poposiłkowe. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie choroby refluksowej przełyku, choroby wrzodowej dwunastnicy i żołądka, zespołu Zollingera-Ellisona oraz zapobieganie krwawieniom z wrzodów oraz zapobieganie i leczenie owrzodzeń dwunastnicy.
Ranitydyna dostępna jest w postaci tabletek, tabletek musujących a także roztworu do wstrzykiwań. Dawkowanie zależy od choroby i stanu pacjenta, ale zazwyczaj lek stosuje się 2 razy na dobę. Przyjęcie jednej dawki leku hamuje wydzielanie kwasu żołądkowego przez 12 godzin.
Możliwe działania niepożądane: występują bardzo rzadko i często nie można ich połączyć z przyjmowaniem ranitydyny. Mogą pojawić się reakcje nadwrażliwości, takie jak pokrzywka, wysypka skórna, obrzęk naczynioruchowy, zmiany w aktywności enzymów wątrobowych, biegunka, zapalenie trzustki.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Ranitydyna – bloker receptorów histaminowych H2 w terapii schorzeń przewodu pokarmowego
Ranitydyna to wielofunkcyjny organiczny związek chemiczny należący do grupy blokerów receptorów histaminowych H2, który przez dziesięciolecia był jednym z najczęściej stosowanych leków w terapii chorób przewodu pokarmowego. Ta substancja czynna, znana również pod nazwą handlową Ranigast oraz wieloma innymi preparatami, odgrywała kluczową rolę w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, refluksu żołądkowo-przełykowego oraz innych dolegliwości związanych z nadmiernym wydzielaniem kwasu solnego. Mechanizm działania ranitydyny opiera się na blokowaniu receptorów histaminowych H2 w komórkach okładzinowych żołądka, co prowadzi do znacznego zmniejszenia wydzielania kwasu solnego i pepsyny. Wprowadzona do obrotu w USA pod koniec lat 70. XX wieku, ranitydyna szybko zyskała uznanie jako bezpieczna i skuteczna alternatywa dla wcześniejszych leków z tej grupy, charakteryzując się silniejszym działaniem niż cymetydyna oraz brakiem wpływu na enzymy mikrosomalny w wątrobie. Jednak w 2019 roku nastąpił przełomowy moment w historii tej substancji – wycofanie wszystkich preparatów z ranitydyną z globalnego rynku farmaceutycznego z powodu wykrycia zanieczyszczenia potencjalnie rakotwórczą N-nitrozodimetyloaminą (NDMA), co zakończyło erę jednego z najpopularniejszych leków gastroenterologicznych.
Mechanizm działania ranitydyny
Ranitydyna jest specyficznym antagonistą kompetycyjnym receptora histaminowego H2 w błonie śluzowej żołądka, hamującym wydzielanie kwasu solnego przez komórki okładzinowe. Substancja ta wykazuje działanie zarówno na podstawowe (spoczynkowe), jak i indukowane wydzielanie kwasu żołądkowego.
Hamowanie wydzielania przebiega zarówno w fazie spoczynkowej (silnie hamuje wydzielanie nocne), jak i pobudzonej pokarmem, kofeiną, insuliną, histaminą, cholinomimetykami, pentagastryną i gastryną. W porównaniu z innymi lekami z tej grupy, ranitydyna działa silniej od cymetydyny i w przeciwieństwie do niej nie hamuje enzymów mikrosomalnych w wątrobie.
Efektem działania tego leku jest zmniejszenie wydzielania kwasu solnego przez komórki okładzinowe. Spadek wydzielania kwasu solnego jest również poposiłkowy. W mniejszym stopniu wpływa na wydzielanie soku żołądkowego i pepsyny. Ważną cechą ranitydyny jest to, że nie wpływa również na wytwarzanie śluzu i wydzielanie enzymów trzustkowych.
Farmakokinetyka i właściwości farmakologiczne
Po podaniu doustnym dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Ranitydyna jest szybko wchłaniana z przewodu pokarmowego; stężenie maksymalne uzyskiwane jest w ciągu 2 godzin po przyjęciu leku. Substancja charakteryzuje się stosunkowo długim czasem działania – działanie ranitydyny utrzymuje się do 12 godzin.
Ranitydyna jest w ok. 15% związana z białkami osocza. Wydalana głównie przez nerki w postaci niezmienionej, w niewielkim stopniu także w postaci metabolitów. Pokarm nie wpływa znacząco na wchłanianie ranitydyny, co stanowi zaletę w praktyce klinicznej.
Wskazania do stosowania ranitydyny
Ranitydyna była stosowana w szerokim spektrum schorzeń przewodu pokarmowego. Ranitydyna jest stosowana u osób dorosłych w leczeniu: choroby wrzodowej dwunastnicy i/lub żołądka; owrzodzeń spowodowanych przez NLPZ, owrzodzeń trawiennych; refluksu żołądkowo-przełykowego, zgagi (leczenie objawowe); refluksowego zapalenia przełyku; choroby wrzodowej związanej z obecności i zakażeniem Helicobacter pylori; zespołu Zollinger-Ellisona.
Główne wskazania obejmowały:
- Choroba wrzodowa dwunastnicy i żołądka – zarówno w leczeniu ostrym, jak i profilaktyce nawrotów
- Refluksowe zapalenie przełyku – leczenie i łagodzenie objawów choroby refluksowej
- Zespół Zollingera-Ellisona – rzadka choroba charakteryzująca się nadmiernym wydzielaniem kwasu
- Owrzodzenia związane z NLPZ – zapobieganie i leczenie uszkodzeń spowodowanych niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi
- Zespół Mendelsona – zapobieganie aspiracji kwaśnej treści żołądkowej podczas znieczulenia
Ranitydyna stosowana jest również u dzieci (od 6 miesięcy do 18 lat): w krótkotrwałym leczeniu choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy, w leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego (w tym refluksowego zapalenia przełyku) oraz łagodzenie objawów żołądkowo-przełykowej choroby refluksowej.
Dawkowanie i sposób podawania
Dawkowanie ranitydyny było zróżnicowane w zależności od wskazania i stopnia nasilenia objawów. Standardowe dawkowanie dla dorosłych wynosiło zwykle 150-300 mg na dobę, podawane w dawkach podzielonych lub jednorazowo przed snem.
Przykładowe schematy dawkowania:
Wskazanie |
Dawkowanie |
Czas trwania |
Choroba wrzodowa dwunastnicy |
150 mg 2x dziennie lub 300 mg przed snem |
4-8 tygodni |
Choroba wrzodowa żołądka |
150 mg 2x dziennie |
6-8 tygodni |
Refluksowe zapalenie przełyku |
150 mg 2x dziennie lub 300 mg przed snem |
8-12 tygodni |
Profilaktyka nawrotów |
150 mg przed snem |
Długotrwale |
Zalecana dawka doustna w leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego u dzieci wynosi 5-10 mg/kg mc./dobę w dwóch dawkach podzielonych łącznie nie przekraczających dawki 600 mg.
Rola ranitydyny w leczeniu farmakologicznym chorób przewodu pokarmowego
Ranitydyna przez dziesięciolecia stanowiła podstawę farmakoterapii wielu schorzeń gastroenterologicznych. W leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy była często stosowana w monoterapii lub w skojarzeniu z antybiotykami w przypadku eradykacji Helicobacter pylori.
Nie stwierdza się interakcji pomiędzy ranitydyna a amoksycyliną / metronidazolem – ma to znaczenie dla leczenia choroby wrzodowej z eradykacją Helicobacter pylori. Ta właściwość czyniła ranitydynę idealnym składnikiem schematów eradykacyjnych.
W terapii refluksu żołądkowo-przełykowego ranitydyna skutecznie zmniejszała objawy takie jak zgaga, kwaśne odbijanie i ból w klatce piersiowej. Jako antagonista receptorów histaminowych H2 w komórkach okładzinowych żołądka skutecznie hamowała podstawowe, jak i poposiłkowe wytwarzanie kwasu solnego oraz zmniejszała wydzielanie pepsyny, szybko przynosząc ulgę.
Najczęściej stosowane substancje czynne w chorobach przewodu pokarmowego:
- Inhibitory pompy protonowej: omeprazol, pantoprazol, esomeprazol, lansoprazol, rabeprazol
- Blokery receptorów H2: famotydyna (zastąpiła ranitydynę), cymetydyna
- Leki antacidowe: hydroksid glinu, węglan wapnia, hydroksid magnezu
- Cytoprotektywy: sukralfat, misoprostol
- Prokinetyty: metoklopramid, domperidon
Działania niepożądane i przeciwwskazania
Ranitydyna była ogólnie dobrze tolerowana, a działania niepożądane występowały rzadko. Leczenie zasadniczo było dobrze tolerowane, a profil działań niepożądanych przypominał opisywany u dorosłych.
Najczęstsze działania niepożądane obejmowały:
- Zaburzenia żołądkowo-jelitowe: nudności, bóle brzucha, zaparcia, biegunka
- Zaburzenia neurologiczne: bóle głowy, zawroty głowy, zmęczenie
- Rzadkie reakcje alergiczne: wysypka skórna, pokrzywka
- Bardzo rzadko: zaburzenia morfologii krwi, impotencja, ginekomastia
Osoby w podeszłym wieku i ciężko chore są bardziej narażone na wystąpienie działań niepożądanych, w tym omamów, depresji i odwracalnych stanów splątania.
Przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na ranitydynę lub składniki preparatu
- Ostra porfiria w wywiadzie
- Ciężka niewydolność nerek (konieczność modyfikacji dawki)
Interakcje z innymi lekami
W zalecanych dawkach ranitydyna nie wpływa na działania leków związanych z cytrochromem P-450. To stanowiło znaczną przewagę nad cymetydyną, która wykazywała liczne interakcje lekowo-lekowe.
Główne interakcje obejmowały:
- Leki przeciwzakrzepowe: możliwe wydłużenie czasu protrombinowego przy jednoczesnym stosowaniu z warfaryną
- Sukralfat: zmniejszenie wchłaniania ranitydyny przy podawaniu dużych dawek sukralfatu
- Leki zależne od pH: wpływ na wchłanianie ketokonazolu, atazanawiru, gefitynibu
- Iwabradyna: możliwość zaburzeń rytmu serca
Wycofanie ranitydyny z rynku – problem NDMA
We wrześniu 2019 roku Główny Inspektorat Farmaceutyczny wydał decyzję o wstrzymaniu w obrocie preparatów zawierających ranitydynę. Przyczyną wycofania jest zanieczyszczenie substancji czynnej NDMA.
Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) zaapelowała w swoim komunikacie prasowym o wycofanie z rynku wszystkich leków z ranitydyną. Problem objął cały świat – Pod koniec 2019 roku ranitydyna zniknęła z aptecznych półek na całym świecie.
N-nitrozodimetyloamina (NDMA), substancja prawdopodobnie rakotwórcza dla ludzi, została wykryta w preparatach ranitydyny przez amerykańską aptekę Valisure. Australijski regulator lekowy ustalił, że wraz z upływem czasu, nawet prawidłowo przechowywane produkty z ranitydyną zwiększają zawartość NDMA.
Alternatywy farmakologiczne po wycofaniu ranitydyny
Po wycofaniu ranitydyny pacjenci potrzebowali alternatywnych opcji terapeutycznych. Famotydyna działa 7,5 razy silniej od ranitydyny, bez recepty dostępna jest jedynie w preparacie Famidyna.
Główne alternatywy obejmują:
Inhibitory pompy protonowej (IPP):
- Omeprazol – dostępny bez recepty w dawce 20 mg
- Pantoprazol – skuteczny w leczeniu refluksu i chorób wrzodowych
- Esomeprazol – S-enancjomer omeprazolu o zwiększonej biodostępności
Jeśli zgaga pojawia się częściej niż 2/tydz., lepiej polecić inhibitory protonowej: omeprazol lub pantoprazol.
Famotydyna – bezpośredni zastępca:
Famotydyna również jest blokerem receptorów histaminowych H2 w żołądku i daje co najmniej równie skuteczny efekt leczniczy co ranitydyna o tym samym mechanizmie. Wykazuje działanie około 7,5 razy silniejsze od poprzednika, stąd stosuje się ją w mniejszej dawce – już po podaniu 20 mg hamuje nocne wydzielanie soku żołądkowego nawet o 90%.
Leki antacidowe:
- Hydroksid glinu i magnezu (Alugastrin)
- Węglan wapnia z magnezu (Rennie)
- Alginian sodu (Gaviscon)
Dlaczego ranitydyna została wycofana z rynku?
Ranitydyna została wycofana we wrześniu 2019 roku z powodu wykrycia zanieczyszczenia potencjalnie rakotwórczą N-nitrozodimetyloaminą (NDMA). Problem dotyczył wszystkich preparatów na świecie i był związany z procesem syntezy substancji czynnej.
Czy ranitydyna może powrócić na rynek?
Światełkiem w tunelu jest uzyskanie niedawno przez indyjskiego producenta API certyfikatu na substancję czynną o zminimalizowanym ryzyku powstawania NDMA w trakcie produkcji. Jednak obecnie nie ma pewności co do powrotu ranitydyny na rynek.
Jakie są najlepsze alternatywy dla ranitydyny?
Najlepszymi alternatywami są inhibitory pompy protonowej (omeprazol, pantoprazol) oraz famotydyna. Famotydyna jest dobrze tolerowanym lekiem, stosunkowo bezpiecznym, niedrogim i skutecznym. Nie wywołuje więcej działań niepożądanych niż ranitydyna.
Czy ranitydyna była skuteczna w leczeniu Helicobacter pylori?
Tak, ranitydyna była często stosowana w schematach eradykacyjnych. Nie stwierdza się interakcji pomiędzy ranitydyna a amoksycyliną / metronidazolem – ma to znaczenie dla leczenia choroby wrzodowej z eradykacją Helicobacter pylori.
Jak długo można było bezpiecznie stosować ranitydynę?
Ranitydyna mogła być stosowana zarówno krótkotrwale (4-8 tygodni w leczeniu ostrej choroby wrzodowej), jak i długotrwale w profilaktyce nawrotów. Decyzja o czasie leczenia zawsze należała do lekarza prowadzącego.
Czy dzieci mogły otrzymywać ranitydynę?
Tak, ranitydyna stosowana była również u dzieci (od 6 miesięcy do 18 lat): w krótkotrwałym leczeniu choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy, w leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego.
Czy ranitydyna wpływała na prowadzenie pojazdów?
Stosowanie może wiązać się z takimi objawami jak: ból głowy, zawroty głowy, dezorientacja, omamy, niewyraźne widzenie (zaburzenia akomodacji). Objawy te mogą utrudniać prowadzenie pojazdów, obsługiwanie maszyn.
Jakie były typowe dawki ranitydyny?
Standardowe dawkowanie wynosiło 150 mg dwa razy dziennie lub 300 mg przed snem dla dorosłych. U dzieci dawka była obliczana na podstawie masy ciała (2-4 mg/kg/dobę).
Czy można było łączyć ranitydynę z innymi lekami?
Ranitydyna charakteryzowała się stosunkowo małą liczbą interakcji. W zalecanych dawkach ranitydyna nie wpływa na działania leków związanych z cytrochromem P-450, co stanowiło jej przewagę nad innymi lekami z tej grupy.
Czy istnieją naturalne alternatywy dla ranitydyny?
Chociaż niektóre suplementy diety mogą łagodzić objawy refluksu, nie zastąpią one skuteczności farmakologicznej ranitydyny czy innych leków przeciwkwasowych. Zawsze należy skonsultować się z lekarzem przed zastąpieniem przepisanego leku suplementami.
Bibliografia
- Yeomans ND, Tulassay Z, Juhász L, Rácz I, Howard JM, van Rensburg CJ, Swannell AJ, Hawkey CJ. A comparison of omeprazole with ranitidine for ulcers associated with nonsteroidal antiinflammatory drugs. Acid Suppression Trial: Ranitidine versus Omeprazole for NSAID-associated Ulcer Treatment (ASTRONAUT) Study Group. N Engl J Med. 1998;338(11):719-726. DOI: 10.1056/NEJM199803123381101 PMID: 9494146
- Lanas A, García-Rodríguez LA, Arroyo MT, Ruigómez A, Janssen PJ, Wallander MA, Bjerke SN, Morant SV. Risk of upper gastrointestinal ulcer bleeding associated with selective cyclo-oxygenase-2 inhibitors, traditional non-aspirin non-steroidal anti-inflammatory drugs, aspirin and combinations. Gut. 2006;55(12):1731-1738. DOI: 10.1136/gut.2005.080754 PMID: 16687434