Propionian flutykazonowy – glikokortykosteroid w terapii schorzeń alergicznych i zapalnych
Propionian flutykazonowy to syntetyczny glikokortykosteroid o silnym działaniu przeciwzapalnym, który od ponad trzech dekad stanowi jeden z najważniejszych leków w leczeniu astmy, alergicznego nieżytu nosa oraz różnych schorzeń dermatologicznych. Ten nowoczesny steroid charakteryzuje się wyjątkowym profilem farmakokinetycznym, który zapewnia wysoką skuteczność miejscową przy minimalnym wchłanianiu systemowym. Dzięki temu pacjenci mogą korzystać z pełnej mocy przeciwzapalnej glikokortykosteroidów, minimalizując jednocześnie ryzyko systemowych działań niepożądanych. Substancja ta została wprowadzona na rynek farmaceutyczny w 1990 roku i szybko stała się złotym standardem w leczeniu przewlekłych chorób zapalnych układu oddechowego. Jej unikalny mechanizm działania polega na selektywnym wiązaniu z receptorami glikokortykosteroidowymi, co skutkuje silną supresją procesów zapalnych na poziomie komórkowym i molekularnym.
Mechanizm działania i farmakologia
Propionian flutykazonowy działa poprzez aktywację receptorów glikokortykosteroidowych (GR) w komórkach docelowych. Po aplikacji substancja penetruje błonę komórkową i wiąże się z wewnątrzkomórkowymi receptorami glikokortykosteroidowymi. To wiązanie zmienia kształt receptora, umożliwiając mu translokację do jądra komórkowego. Wewnątrz jądra kompleks flutykazon-receptor oddziałuje ze specyficznymi sekwencjami DNA zwanymi elementami odpowiedzi na glikokortykoidy (GRE).
Ta interakcja może zarówno zwiększać jak i zmniejszać transkrypcję genów docelowych. Ogólnym efektem jest modulacja syntezy białek, prowadząca do supresji cytokin prozapalnych, cząsteczek adhezyjnych i innych mediatorów zapalenia. Ta aktywność genomowa jest głównie odpowiedzialna za silne właściwości przeciwzapalne i immunosupresyjne leku.
Flutykazon działa jako wysoce selektywny agonista receptora glikokortykosteroidowego z zaniedbywalną aktywnością wobec receptorów androgenowych, estrogenowych czy mineralokortykosteroidowych, wywołując tym samym efekty przeciwzapalne i wazokonstrykcyjne. Dodatkowo wykazano, że substancja ma szerokie spektrum działania hamującego na wiele typów komórek zapalnych.
Farmakokinetyka i biodostępność
Jedną z najważniejszych zalet propionianu flutykazonowego jest jego korzystny profil farmakokinetyczny. Dożylna biodostępność flutykazonowego wynosi mniej niż 2%, a doustna biodostępność jest mniejsza niż 1%. Ekspozycja donosowa skutkuje tym, że większość dawki jest połykana.
Lek jest szybko eliminowany poprzez metabolizm, z całkowitym klirentem krwi równym przepływowi wątrobowemu. Na tej podstawie oczekiwany stosunek ekstrakcji zbliżałby się do jedności, a doustna biodostępność systemowa zbliżałaby się do zera.
Dystrybucja i wiązanie z białkami
Flutykazon wiąże się z białkami surowicy w 99%. Objętość dystrybucji dożylnego propionianu flutykazonowego wynosi 4,2L/kg. To wysokie wiązanie z białkami przyczynia się do ograniczenia ilości wolnego leku dostępnego do działania systemowego.
Metabolizm i eliminacja
Propionian flutykazonowy jest eliminowany z metabolizmu wątrobowego przez cytochrom P450 3A4. Flutykazon jest hydrolizowany w grupie FIVE-S-fluorometylokarbotioatu, tworząc nieaktywny metabolit. Głównym znalezionym metabolitem jest pochodna kwasu 17-karboksylowego, która ma znikomą aktywność glikokortykosteroidową.
Propionian flutykazonowy jest głównie eliminowany w kale, przy czym mniej niż 5% jest eliminowane w moczu. Okres półtrwania wynosi 7,8 godziny dla dożylnego propionianu flutykazonowego.
Wskazania terapeutyczne i zastosowanie kliniczne
Astma oskrzelowa
Propionian flutykazonowy stanowi podstawę terapii przeciwzapalnej w leczeniu astmy przewlekłej. W badaniach klinicznych wykazano, że 12-tygodniowy kurs flutykazonowego (100, 250 i 500 μg dwa razy dziennie) był dobrze tolerowany i skuteczniejszy niż placebo w utrzymaniu stabilności astmy, testach funkcji płuc, ocenach lekarza i pacjenta oraz użyciu bronchodylatatora ratunkowego.
W meta-analizie stwierdzono, że u nastolatków i dorosłych pacjentów z astmą większość korzyści terapeutycznych z wdychanego flutykazonowego osiąga się przy całkowitej dawce dziennej 100-250 mikrogramów, a maksymalny efekt osiąga się przy dawce około 500 mikrogramów dziennie.
Alergiczny nieżyt nosa
Skuteczność wodnego spreju donosowego flutykazonowego w leczeniu nieżytu alergicznego została udowodniona w wielu kontrolowanych badaniach klinicznych. Początek działania terapeutycznego flutykazonowego w tych badaniach klinicznych wydaje się występować w ciągu 12 godzin po podaniu pierwszej dawki.
Wodny spray donosowy flutykazonowy był skuteczny w łagodzeniu objawów nosowych u nastolatków i dorosłych z sezonowym alergicznym nieżytem nosa. Flutykazon podawany raz lub dwa razy dziennie był lepszy od beklometazonu podawanego dwa razy dziennie w łagodzeniu niedrożności nosa i wycieku oraz w szybszym zmniejszaniu objawów nosowych.
Schorzenia dermatologiczne
Flutykazon miejscowy stosuje się w celu zmniejszenia stanu zapalnego i łagodzenia świądu, zaczerwienienia, suchości i łuszczenia związanych z różnymi chorobami skóry, w tym łuszczycą i egzemą.
W dwóch wieloośrodkowych, podwójnie zaślepionych, kontrolowanych placebo, randomizowanych badaniach porównano kliniczną skuteczność i bezpieczeństwo maści flutykazonowej 0,005% z jej nośnikiem w leczeniu umiarkowanej do ciężkiej egzemy o długim czasie trwania.
Leczenie farmakologiczne w poszczególnych schorzeniach
Terapia astmy
W leczeniu astmy oskrzelowej propionian flutykazonowy stosowany jest jako lek kontrolujący stan zapalny dróg oddechowych. Typowe dawkowanie obejmuje:
- Dorośli: 100-1000 μg dwa razy dziennie (w zależności od ciężkości astmy)
- Dzieci 4-11 lat: 50-100 μg dwa razy dziennie
Dodatkowo w terapii skojarzonej stosuje się kombinacje z salmeterolem (agonista β2-adrenergiczny długodziałający). Kombinacja flutykazonowego z salmeterolem (FSC) była skuteczniejsza niż sam flutykazon (FP) w zapobieganiu zaostrzeniom astmy i poprawie wskaźników funkcji płuc, szczególnie gdy dawka flutykazonowego była taka sama lub czas leczenia przekraczał 12 tygodni.
Leczenie alergicznego nieżytu nosa
W Polsce dostępne są następujące substancje czynne w terapii alergicznego nieżytu nosa:
- Propionian flutykazonowy (spray donosowy)
- Propanian beklometazonu
- Furoinian mometazonu
- Furoinian flutykazonowy
U dzieci w wieku 4-11 lat, 100 mikrogramów propionianu flutykazonowego w postaci wodnego spreju donosowego podawanego raz dziennie jest tak skuteczne jak 200 mikrogramów podawanych raz dziennie, która to dawka jest zwykłą dawką dla dorosłych w leczeniu sezonowego alergicznego nieżytu nosa.
Dermatologia – egzema i łuszczyca
W leczeniu schorzeń skórnych stosowane są następujące substancje:
- Propionian flutykazonowy (kremy, maści 0,005-0,05%)
- Propanian klobetazolu (w ciężkich przypadkach)
- Maślan hydrokortyzonu
- Octan prednikarbatu
Flutykazon jest dostępny w postaci 0,05% kremu i 0,005% maści do ostrego i podtrzymującego leczenia pacjentów z zaburzeniami dermatologicznymi, takimi jak atopowe zapalenie skóry, łuszczyca i bielactwo.
Postacie farmaceutyczne i dawkowanie
Postać leku |
Stężenie |
Wskazania |
Typowe dawkowanie |
Spray donosowy |
50 μg/dawka |
Alergiczny nieżyt nosa |
1-2 dawki w każdy nozdrz raz dziennie |
Inhalator ciśnieniowy |
25, 50, 125, 250 μg/dawka |
Astma |
2 wdechy 2 razy dziennie |
Krem miejscowy |
0,05% |
Egzema, zapalenia skóry |
Cienka warstwa 1-2 razy dziennie |
Maść miejscowa |
0,005% |
Łuszczyca, ciężkie zapalenia |
Cienka warstwa 1-2 razy dziennie |
Zalecenia dotyczące stosowania
- Spray donosowy: Przed pierwszym użyciem należy przygotować urządzenie przez 6 naciśnięć w powietrze
- Inhalatory: Po każdym użyciu należy przepłukać usta wodą
- Preparaty miejscowe: Stosować na czystą, suchą skórę, unikać okcluzji
Działania niepożądane i bezpieczeństwo stosowania
Najczęstsze działania niepożądane
Spray donosowy:
- Pieczenie lub kichanie, ból głowy i krwawienia z nosa
- Flutykazon może prowadzić do krwawień z nosa, nadżerek nosowych, owrzodzeń i perforacji przegrody
Inhalatory:
- Infekcja lub obrzęk w nosie lub gardle, ból lub podrażnienie gardła lub objawy przeziębienia
- Zapalenie lub obrzęk tkanki wyścielającej zatoki
Preparaty miejscowe:
- Reakcje skórne, takie jak zaczerwienienie, ból i stan zapalny
- Świąd, pieczenie w miejscu aplikacji
Działania niepożądane wymagające uwagi lekarskiej
Ten lek może powodować poważne reakcje alergiczne, w tym anafilaksję i obrzęk naczynioruchowy, które mogą zagrażać życiu i wymagają natychmiastowej pomocy medycznej.
Długotrwałe stosowanie wdychanego flutykazonowego może spowodować, że nadnercza przestaną wytwarzać tyle kortyzolu (hormonu stresu). Jest to znane jako niewydolność nadnerczy.
Szczególne grupy pacjentów:
Kontrolowane badania kliniczne wykazały, że donosowe kortykosteroidy mogą powodować zmniejszenie prędkości wzrostu po podaniu dzieciom. Efekt ten obserwowano przy braku laboratoryjnych dowodów na supresję osi podwzgórze-przysadka-nadnercza.
Monitorowanie pacjentów
Pacjenci stosujący flutykazon powinni być monitorowani pod kątem wymienionych powyżej działań niepożądanych. Lekarz powinien pytać pacjenta o kaszel, niedawne choroby, siniaki, zmiany nastroju i zaburzenia widzenia.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przeciwwskazania bezwzględne
Pacjenci z udokumentowaną nadwrażliwością na flutykazon nie powinni przyjmować tego leku. Wiele preparatów zawiera białka mleka lub laktozę; osoby ze znaną alergią na te substancje nie powinny stosować tego leku.
Szczególne środki ostrożności
- Nieleczone infekcje grzybicze, bakteryjne lub wirusowe
- Niedawne operacje lub urazy nosa
- Czynna gruźlica
- Jeśli masz gruźlicę, propionian flutykazonowy może pogorszyć twój stan poprzez supresję układu odpornościowego
Interakcje lekowe
Flutykazon jest rozkładany przez CYP3A4 (cytochrom P450 3A4) i wykazano, że wchodzi w interakcje z silnymi inhibitorami CYP3A4, takimi jak rytonawir i ketokonazol. Równoczesne podawanie rytona wiru i flutykazonowego może prowadzić do zwiększonych poziomów flutykazonowego w organizmie, co może prowadzić do zespołu Cushinga i niewydolności nadnerczy.
Inne istotne interakcje obejmują:
- Niektóre antybiotyki (klarytromycyna, telitromycyna)
- Leki przeciwgrzybicze (itrakonazol, ketokonazol)
- Leki antyretrowirusowe (atazanawir)
Jak długo można stosować propionian flutykazonowy?
Zgodnie z etykietą dostępnego bez recepty Flonase Allergy Relief powinno być używane tylko przez maksymalnie 6 miesięcy na raz (lub 2 miesiące na raz dla dzieci) podczas sezonu alergicznego. Jeśli potrzebujesz używać go dłużej niż zalecany czas, porozmawiaj ze swoim lekarzem.
Czy flutykazon wpływa na wzrost dzieci?
Wolniejsza prędkość wzrostu może wystąpić u niektórych dzieci podczas stosowania tego produktu. Leki steroidowe mogą wpływać na wzrost u dzieci. Dzieci powinny stosować Flonase przez najkrótszy możliwy czas potrzebny do złagodzenia objawów alergii.
Kiedy spodziewać się poprawy po rozpoczęciu leczenia?
Objawy mogą zacząć się poprawiać 1 do 2 dni po pierwszym użyciu flutykazonowego, ale może upłynąć więcej czasu, zanim poczujesz pełne korzyści ze spreju donosowego flutykazonowego. Flonase może zacząć łagodzić objawy alergii w ciągu 2 do 4 godzin po pierwszej dawce. Ale uzyskanie pełnych efektów może potrwać do 2 tygodni.
Czy można stosować flutykazon w ciąży i karmieniu piersią?
Ogólnie rzecz biorąc, nie ma zgłoszonych działań niepożądanych z flutykazonem w ciąży. Propionian flutykazonowy w mleku matki może powodować zahamowanie wzrostu, wpływ na endogenną produkcję kortykosteroidów lub inne efekty. Decyzję o stosowaniu powinna podjąć lekarz po rozważeniu korzyści i ryzyka.
Co robić w przypadku przedawkowania?
Przewlekłe przedawkowanie może skutkować objawami hiperkortycy zmu. Donosowe podanie 2 mg (10 razy większej od zalecanej dawki) propionianu flutykazonowego dwa razy dziennie przez 7 dni było dobrze tolerowane u zdrowych ochotników.
Jak prawidłowo stosować spray donosowy?
Aby zapewnić maksymalną skuteczność spreju donosowego:
- Przed pierwszym użyciem przygotuj spray przez 6 naciśnięć w powietrze
- Potrząśnij dobrze przed każdym użyciem
- Delikatnie wytrzyj nos przed użyciem
- Wstaw końcówkę do nozdrza i zamknij przeciwne nozdrze palcem
- Podczas oddychania nosem naciśnij pompkę
- Nie wydmuchuj nosa bezpośrednio po aplikacji
Czy można łączyć różne formy flutykazonowego?
Łączenie różnych postaci flutykazonowego (np. spray donosowy z inhalatorem) wymaga ścisłej kontroli lekarskiej ze względu na ryzyko kumulacji działania i zwiększenia ryzyka systemowych działań niepożądanych kortykosteroidów.
Jak długo działa jedna dawka flutykazonowego?
Dane z wczesnego badania klinicznego wykazały, że czas działania flutykazonowego furianu przedłuża się poza 24 godziny i jest dłuższy niż proponianu flutykazonowego, co czyni flutykazon potencjalnie odpowiednim do rozważenia podawania raz dziennie.
Bibliografia
- Holt S, Suder A, Weatherall M, Cheng S, Shirtcliffe P, Beasley R. Dose-response relation of inhaled fluticasone propionate in adolescents and adults with asthma: meta-analysis. BMJ. 2001;323(7307):253-256. DOI: 10.1136/bmj.323.7307.253 PMID: 11485952
- Kariyawasam HH, Scadding GK. Seasonal allergic rhinitis: fluticasone propionate and fluticasone furoate therapy evaluated. J Asthma Allergy. 2010;3:19-28. PMID: 21437036 PMCID: PMC3047910