Propafenon

Propafenon – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Propafenon – lek o działaniu przeciwarytmicznym. Mechanizm działania propafenonu polega na stabilizowaniu błon komórkowych oraz blokowaniu kanałów sodowych, co w konsekwencji wydłuża czas refrakcji w przedsionku, węźle przedsionkowo-komorowym i komorach. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie tachyarytmii komorowej oraz objawów tachyarytmii nadkomorowej, takich jak częstoskurcz węzłowy i migotanie przedsionków.

Propafenon dostępny jest w postaci tabletek i roztworu do wstrzykiwań. Dokładną dawkę leku ustala się indywidualnie dla każdego pacjenta w zależności od potrzeb i odpowiedzi na leczenie.

Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): ból głowy, zawroty głowy, zaburzenia smaku, zaburzenia snu, niepokój, bradykardia, tachykardia, kołatanie serca, duszność, ból brzucha, wymioty, biegunka, zaparcia, nudności, suchość w jamie ustnej, nieprawidłowa czynność wątroby, osłabienie, zmęczenie, gorączka.

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Propafenon – skuteczny lek przeciwarytmiczny w leczeniu zaburzeń rytmu serca

Propafenon to jeden z kluczowych leków przeciwarytmicznych stosowanych w polskiej kardiologii, należący do klasy IC według klasyfikacji Vaughana Williamsa. Jest substancją czynną wykorzystywaną przede wszystkim w kontroli rytmu u pacjentów z migotaniem przedsionków, zwłaszcza u osób bez znaczącej strukturalnej choroby serca. Lek ten wyróżnia się unikalnym mechanizmem działania – oprócz blokowania kanałów sodowych w komórkach mięśnia sercowego, wykazuje również słabe właściwości beta-adrenolityczne (około 20%), co zwiększa bezpieczeństwo jego stosowania i czyni go jednym z trzech powszechnie stosowanych leków antyarytmicznych dostępnych obecnie w Polsce. Propafenon znajduje zastosowanie w leczeniu nadkomorowych i komorowych zaburzeń rytmu serca, w tym migotania przedsionków, częstoskurczu nadkomorowego, tachykardii w zespole preekscytacji WPW oraz zagrażających życiu komorowych zaburzeń rytmu. W polskich aptekach dostępny jest pod nazwami handlowymi takimi jak Polfenon, Rytmonorm czy Tonicard, wyłącznie na receptę.

Mechanizm działania propafenonu

Propafenon działa jako antagonista kanałów sodowych, blokując szybki prąd sodowy w fazie 0 potencjału czynnościowego komórek mięśnia sercowego. Mechanizm ten polega na hamowaniu napływu jonów sodu do wnętrza komórek, co prowadzi do zmniejszenia szybkości narastania potencjału czynnościowego oraz spowolnienia przewodzenia impulsów elektrycznych w sercu. Substancja ta stabilizuje błony komórkowe i działa miejscowo znieczulająco, co dodatkowo wpływa na jej właściwości przeciwarytmiczne.

Propafenon charakteryzuje się relatywnie wolnym czasem powrotu z zablokowania kanałów sodowych, co oznacza, że jego działanie nasila się wraz ze wzrostem częstości przewodzenia pobudzeń do komór – zjawisko to określane jest jako „use-dependence”. W praktyce klinicznej przekłada się to na większą skuteczność leku podczas szybkich arytmii.

Lek działa w mechanizmie tłumienia heterotopowych ośrodków bodźcotwórczych na wszystkich poziomach układu bodźco-przewodzącego serca. Wydłuża czas przewodzenia w węźle przedsionkowo-komorowym, przedsionkach, układzie Hisa-Purkinjego oraz w komorach. U pacjentów z zespołem Wolffa-Parkinsona-White’a propafenon wydłuża czas refrakcji (okres niewrażliwości na bodźce) w dodatkowych drogach przewodzenia, co ma szczególne znaczenie terapeutyczne.

Dodatkowe właściwości beta-adrenolityczne propafenonu (około 20% w porównaniu z typowymi beta-blokerami) zwiększają bezpieczeństwo jego stosowania poprzez działanie chrono-, ino- i dromotropowo ujemne, czyli spowalniające częstość rytmu serca, zmniejszające siłę skurczu oraz spowalniające przewodzenie. Propafenon wykazuje również słabe działanie na kanały wapniowe i potasowe, co wpływa na jego kompleksowe oddziaływanie na elektryczność serca.

Farmakokinetyka i metabolizm

Po podaniu doustnym propafenon niemal całkowicie wchłania się z przewodu pokarmowego, jednak biodostępność wynosi jedynie około 5-50 procent ze względu na efekt pierwszego przejścia przez wątrobę. Maksymalne stężenie leku we krwi osiągane jest w ciągu 2-3,5 godziny po podaniu tabletek, a działanie terapeutyczne utrzymuje się około 8 godzin.

Metabolizm propafenonu jest dwutorowy i uwarunkowany genetycznie, co ma istotne znaczenie kliniczne. U ponad 90 procent pacjentów lek jest szybko i w znacznym stopniu metabolizowany w wątrobie do dwóch aktywnych metabolitów: 5-hydroksypropafenonu oraz norpropafenonu. Aktywność przeciwarytmiczna tych metabolitów jest zbliżona do związku macierzystego, choć ich stężenie we krwi jest o około 20 procent niższe w porównaniu z propafenonem.

U mniej niż 10 procent pacjentów metabolizm propafenonu przebiega wolniej – nie powstaje 5-hydroksypropafenon lub tworzy się on w minimalnej ilości. U tych osób, określanych jako „wolni metabolizatorzy”, po podaniu tej samej dawki stężenie leku może być 1,5 do 5 razy większe niż u szybkich metabolizatorów. Ta zmienność międzyosobnicza wymaga indywidualnego dostosowania dawki i starannego monitorowania parametrów kardiologicznych.

Stan stacjonarny ustala się po 3-4 dniach regularnego stosowania leku, przy czym stężenie w surowicy oraz biodostępność rosną nieproporcjonalnie ze względu na uzyskanie stanu nasycenia. Około 95 procent propafenonu wiąże się z białkami osocza. Lek przenika przez barierę łożyskową i w niewielkich ilościach do mleka kobiecego. Po podaniu dożylnym początek działania występuje po 3-5 minutach i trwa przez około 4 godziny.

Wskazania do stosowania propafenonu

Propafenon znajduje szerokie zastosowanie w kardiologii, stanowiąc jedno z podstawowych narzędzi w leczeniu zaburzeń rytmu serca. Główne wskazanie do jego stosowania stanowi kontrola rytmu u pacjentów z migotaniem przedsionków bez strukturalnej choroby serca lub z jej niewielkim zaawansowaniem. Jest to grupa pacjentów, u których propafenon wykazuje najlepszą skuteczność i profil bezpieczeństwa.

Nadkomorowe zaburzenia rytmu

W zakresie nadkomorowych arytmii propafenon jest stosowany w leczeniu:

• Migotania przedsionków – zarówno w przywracaniu rytmu zatokowego (kardiowersja farmakologiczna), jak i w długoterminowej profilaktyce nawrotów arytmii
• Częstoskurczu węzłowego – zaburzenia rytmu związanego z nieprawidłową aktywnością węzła przedsionkowo-komorowego
• Częstoskurczu nadkomorowego u pacjentów z zespołem Wolffa-Parkinsona-White’a (WPW) – schorzenia charakteryzującego się obecnością dodatkowych dróg przewodzenia w sercu
• Trzepotania przedsionków – regularnej, ale zbyt szybkiej aktywności przedsionków

Komorowe zaburzenia rytmu

Propafenon znajduje również zastosowanie w leczeniu ciężkich, objawowych tachyarytmii komorowych zagrażających życiu, choć to wskazanie wymaga szczególnie starannej oceny stosunku korzyści do ryzyka oraz leczenia w warunkach szpitalnych pod ścisłą kontrolą kardiologiczną.

Strategia „pigułka w kieszeni”

Szczególnie interesującym zastosowaniem propafenonu jest strategia „pill-in-the-pocket” (pigułka w kieszeni), która umożliwia pacjentom z napadowym migotaniem przedsionków samodzielne przyjęcie leku w przypadku wystąpienia epizodu arytmii. Ta forma leczenia może być stosowana u pacjentów z frakcją wyrzutową lewej komory powyżej 40 procent, pod warunkiem wcześniejszego potwierdzenia bezpieczeństwa i skuteczności leku w warunkach szpitalnych. Zazwyczaj stosuje się 1-2 tabletki po 150 mg doustnie.

Leczenie farmakologiczne migotania przedsionków

Migotanie przedsionków jest najczęściej występującą arytmią na świecie i stanowi jedno z głównych wyzwań współczesnej kardiologii. W leczeniu tego schorzenia dostępne są dwie podstawowe strategie: kontrola częstości rytmu komór oraz kontrola rytmu serca. Propafenon odgrywa kluczową rolę w strategii kontroli rytmu, której celem jest przywrócenie i utrzymanie prawidłowego rytmu zatokowego.

Kardiowersja farmakologiczna

U chorych z napadem migotania przedsionków trwającym krócej niż 48 godzin propafenon może być stosowany dożylnie w celu przywrócenia rytmu zatokowego u pacjentów z frakcją wyrzutową lewej komory powyżej 40 procent. W badaniach klinicznych wykazano, że skuteczność kardiowersji farmakologicznej przy użyciu propafenonu wynosi około 70 procent i zależy od indywidualnego profilu oraz tolerancji pacjenta. Propafenon może być również stosowany doustnie w dawce maksymalnej 600 mg lub dożylnie w dawce 1-2 mg/kg masy ciała w kardiowersji farmakologicznej u chorych z napadem migotania przedsionków, także w przetrwałym migotaniu przedsionków u chorych bez organicznej choroby serca.

Długoterminowa kontrola rytmu

Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) propafenon jest zalecany w długoterminowej kontroli rytmu serca u chorych z brakiem strukturalnej choroby serca lub jej niewielkim zaawansowaniem. Według wytycznych amerykańskich towarzystw kardiologicznych stosowanie propafenonu lub flekainidu zaleca się u chorych z napadowym migotaniem przedsionków w prewencji epizodów arytmii u chorych z rytmem zatokowym, z prawidłowym odstępem QT, bez bradykardii i zaburzeń przewodzenia.

Pozycja propafenonu wśród innych leków przeciwarytmicznych

Biorąc pod uwagę aktualny stan farmakologicznego leczenia zaburzeń rytmu serca, propafenon jest lekiem w pewnym sensie unikalnym, jednym z trzech powszechnie stosowanych dostępnych w Polsce. Dwa pozostałe to sotalol oraz amiodaron. Stosowanie sotalolu, leku beta-adrenolitycznego, jest ograniczone ze względu na istotne ujemne działanie chronotropowe, co ogranicza eskalowanie dawki, oraz wysokie ryzyko proarytmii. Amiodaron pozostaje lekiem wyboru u chorych z niską frakcją wyrzutową lewej komory i/lub objawami niewydolności serca, jednak nie powinien być długotrwale stosowany (zazwyczaj nie dłużej niż 3 miesiące) ze względu na liczne, trudne do opanowania działania niepożądane, wymagające kontroli odstępu QTc w EKG, funkcji tarczycy, płuc, wątroby oraz badań okulistycznych.

Propafenon stosowany przewlekle, zgodnie ze wskazaniami, zapewnia kontrolę arytmii u dużej części pacjentów bez strukturalnej choroby serca, zarówno u tych niekwalifikowanych do ablacji zaburzeń rytmu, jak i u tych, u których kolejne zabiegi ablacji okazały się nieskuteczne. W badaniach porównawczych propafenon wykazał podobną skuteczność do innych leków antyarytmicznych klasy IC, przy akceptowalnym profilu bezpieczeństwa u odpowiednio dobranych pacjentów.

Dawkowanie i sposób stosowania

Dawkowanie propafenonu powinno być ustalane indywidualnie dla każdego pacjenta przez lekarza prowadzącego, z kontrolą czynności układu krążenia poprzez badanie EKG oraz pomiary ciśnienia tętniczego. Kluczową zasadą jest stosowanie najmniejszej skutecznej dawki, która pozwala na kontrolę arytmii przy minimalnym ryzyku działań niepożądanych.

U dorosłych pacjentów o masie ciała około 70 kg zalecana początkowa dawka wynosi od 450 do 600 mg na dobę, podawana w 2 lub 3 dawkach podzielonych. Propafenon w tabletce 150 mg może być podawany 2 razy na dobę (300 mg/24h), 3 razy na dobę (450 mg/24h) lub 4 razy na dobę (600 mg/24h). Można też stosować tabletki 300 mg – 2 razy na dobę (600 mg/24h) lub, z zachowaniem szczególnej ostrożności, 3 razy na dobę (900 mg/24h).

Dopuszczalna maksymalna dawka dobowa to 900 mg, jednak w praktyce klinicznej bezpieczniej jest nie przekraczać 600 mg na dobę. U pacjentów z mniejszą masą ciała stosowane są proporcjonalnie mniejsze dawki. Możliwe jest zwiększenie dawki dobowej, nie częściej niż co 3-4 dni, pod warunkiem ścisłej kontroli kardiologicznej. Modyfikacje dawkowania powinny odbywać się stopniowo, z uwzględnieniem odpowiedzi klinicznej oraz tolerancji pacjenta.

U chorych z zaburzeniami czynności nerek lub wątroby lekarz dostosuje dawkowanie, monitorując stężenie propafenonu we krwi oraz zapis EKG, aby uniknąć kumulacji związku w organizmie. Propafenon należy zażywać po posiłku, co poprawia jego wchłanianie i zmniejsza ryzyko działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego.

W leczeniu dożylnym pojedyncza dawka wynosi 1 mg/kg masy ciała, a pożądane działanie terapeutyczne często występuje po podaniu dawki 0,5 mg/kg. W razie konieczności dawkę można zwiększyć do 2 mg/kg. W przypadku krótkotrwałego wlewu dożylnego szybkość podawania wynosi od 0,5 do 1 mg/min, a maksymalna dawka dobowa wynosi 560 mg. Leczenie tachyarytmii komorowych powinno przebiegać w warunkach szpitalnych.

Działania niepożądane

Propafenon, podobnie jak wszystkie leki antyarytmiczne, może powodować szereg działań niepożądanych, choć nie u każdego pacjenta one wystąpią. Istotne jest, że oczekiwane korzyści ze stosowania leku są z reguły większe niż szkody wynikające z pojawienia się działań niepożądanych.

Bardzo często występujące działania niepożądane (≥1/10)

Do najczęstszych działań niepożądanych należą zawroty głowy, kołatanie serca oraz zaburzenia przewodzenia, w tym blok zatokowo-przedsionkowy, blok przedsionkowo-komorowy i blok śródkomorowy. Te objawy występują u ponad 10 procent pacjentów stosujących propafenon.

Często występujące działania niepożądane (≥1/100 do <1/10)

W tej grupie znajdują się dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak bóle brzucha, nudności, wymioty, zaparcia, suchość w jamie ustnej oraz charakterystyczny metaliczny smak w ustach. Często zgłaszane są również zaburzenia czynności wątroby, bóle głowy, niepokój, zaburzenia snu, nieostre widzenie, bradykardia (zwolnienie akcji serca), tachykardia (przyspieszenie akcji serca), trzepotanie przedsionków, duszność, ból w klatce piersiowej, osłabienie, zmęczenie oraz gorączka.

Działania niepożądane ze strony układu nerwowego

Objawy niepożądane, takie jak nieostre widzenie, zawroty głowy, zmęczenie i niedociśnienie ortostatyczne mogą wpływać na szybkość reakcji i upośledzać zdolność do prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn mechanicznych. Pacjenci powinni być poinformowani o tym ryzyku i zachować szczególną ostrożność.

Działanie proarytmiczne

Jednym z poważniejszych działań niepożądanych jest możliwość wystąpienia działania proarytmicznego, czyli nasilenia istniejących arytmii lub rozwoju nowych zaburzeń rytmu. Zjawisko to dotyczy około 5-10 procent pacjentów leczonych propafenonem i występuje głównie u osób z organiczną chorobą serca. Propafenon może spowolnić częstotliwość rytmu komór w częstoskurczu komorowym, ale może również prowadzić do jego przejścia w trzepotanie i migotanie komór, które są wówczas bardziej oporne na elektroterapię. U osób z wywiadem napadowego trzepotania przedsionków stosowanie propafenonu może, poprzez zwolnienie częstotliwości fali trzepotania, usprawnić przewodzenie przedsionkowo-komorowe i paradoksalnie przyspieszyć rytm komór.

Inne działania niepożądane

Stosowanie propafenonu może powodować również zmiany w ciśnieniu krwi (zarówno niedociśnienie, jak i nadciśnienie), opuchliznę, utrudnione oddychanie, nadwrażliwość na światło słoneczne, spadek apetytu, reakcje nadwrażliwości, zespół przypominający toczeń rumieniowaty, agranulocytozę (zmniejszenie liczby białych krwinek), zaburzenia czynności wątroby objawiające się zastojem żółci, nieprawidłowym składem krwi i wysypką. Zgłaszane było również odwracalne po zaprzestaniu stosowania propafenonu zmniejszenie liczby plemników.

Przeciwwskazania do stosowania

Przed rozpoczęciem terapii propafenonem należy wziąć pod uwagę liczne przeciwwskazania do jego stosowania, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa pacjentów.

Bezwzględne przeciwwskazania obejmują:

• Nadwrażliwość na propafenon lub którykolwiek składnik preparatu
• Zespół Brugadów – genetyczne schorzenie serca zwiększające ryzyko nagłego zatrzymania krążenia
• Istotną klinicznie strukturalną chorobę serca, w tym chorobę niedokrwienną serca z obniżoną frakcją wyrzutową
• Niedawno przebyty zawał serca (w ciągu ostatnich 3 miesięcy)
• Niewydolność serca, szczególnie z niską frakcją wyrzutową lewej komory
• Ciężką hipotensję (niskie ciśnienie tętnicze)
• Zaawansowaną bradykardię (znaczne zwolnienie rytmu serca)
• Chorobę węzła zatokowego
• Blok przedsionkowo-komorowy II lub III stopnia (bez wszczepionego stymulatora serca)
• Blok w obrębie pęczków Hisa, blok dystalny u osób bez stymulatora
• Wstrząs kardiogeniczny
• Zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej, które muszą być skorygowane przed rozpoczęciem leczenia
• Ciężką obturacyjną chorobę płuc (np. ciężką astmę oskrzelową)
• Miastenię (chorobę nerwowo-mięśniową)
• Jednoczesne stosowanie rytonawiru (lek stosowany w leczeniu HIV)

Interakcje z innymi lekami

Propafenon wchodzi w liczne i klinicznie istotne interakcje z innymi lekami, co wymaga szczególnej uwagi ze strony lekarza prowadzącego i pacjenta. Wszystkie przyjmowane leki, również te dostępne bez recepty, powinny być zgłoszone lekarzowi przed rozpoczęciem terapii propafenonem.

Leki zwiększające stężenie propafenonu

Leki hamujące aktywność izoenzymów cytochromu P450 (CYP2D6, CYP1A2 i CYP3A4), takie jak cymetydyna, ketokonazol, chinidyna, erytromycyna oraz sok grejpfrutowy, mogą powodować zwiększenie stężenia propafenonu we krwi. W trakcie jednoczesnego stosowania tych leków z propafenonem należy kontrolować czynność układu krążenia i w razie konieczności dostosować dawkę. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, takie jak fluoksetyna i paroksetyna, również zwiększają stężenie propafenonu w osoczu – u osób szybko metabolizujących jednoczesne podawanie propafenonu i fluoksetyny powodowało zwiększenie maksymalnego stężenia i pola powierzchni pod krzywą dla S-propafenonu odpowiednio o 39 i 50 procent, a w przypadku R-propafenonu o 71 i 50 procent.

Leki, których stężenie jest zwiększane przez propafenon

Leczenie propafenonem zwiększa stężenia w osoczu lub we krwi wielu leków metabolizowanych przez izoenzym CYP2D6, w tym propranololu, metoprololu, dezypraminy, cyklosporyny, teofiliny i digoksyny. Jeśli wystąpią objawy przedawkowania tych leków, ich dawki należy zmniejszyć. Może również powodować zwiększenie stężenia wenlafaksyny.

Leki przeciwzakrzepowe

U pacjentów otrzymujących jednocześnie doustne leki przeciwzakrzepowe, takie jak fenprokumon czy warfaryna, zaleca się dokładną kontrolę wskaźników krzepnięcia krwi, ponieważ propafenon może nasilać działanie tych leków, powodując wydłużenie czasu protrombinowego. W razie potrzeby lekarz dostosuje dawkowanie leków przeciwzakrzepowych.

Inne leki przeciwarytmiczne

Jednoczesne leczenie amiodaronem i propafenonem może wpływać na przewodzenie i repolaryzację oraz powodować zaburzenia, które mogą prowadzić do wystąpienia arytmii. Wymagane może być dostosowanie dawek obu leków uwzględniające odpowiedź na leczenie. Podanie lidokainy u chorych przyjmujących propafenon zwiększa ryzyko działań niepożądanych ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Nie należy podawać propafenonu łącznie z innymi lekami przeciwarytmicznymi grupy IC pacjentom ze znacznymi wadami anatomicznymi serca ze względu na szczególne ryzyko ciężkich działań niepożądanych.

Inne istotne interakcje

Ryzyko działań niepożądanych może wzrosnąć, jeśli propafenon podawany jest jednocześnie z lekami znieczulającymi miejscowo (np. podczas wszczepiania stymulatora serca, zabiegu chirurgicznego lub stomatologicznego) i z innymi produktami leczniczymi hamującymi częstość rytmu serca oraz kurczliwość mięśnia sercowego, takimi jak leki beta-adrenolityczne czy trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne. Leki indukujące izoenzym CYP3A4, takie jak fenobarbital i ryfampicyna, mogą zmniejszyć działanie przeciwarytmiczne propafenonu.

Środki ostrożności

Stosowanie propafenonu wymaga zachowania szeregu środków ostrożności, aby zapewnić maksymalne bezpieczeństwo terapii.

Przed rozpoczęciem leczenia i w jego trakcie u każdego pacjenta należy wykonać badanie EKG, pomiary ciśnienia krwi oraz ocenę stanu klinicznego, aby ustalić, czy reakcja na propafenon potwierdza konieczność jego stosowania. W trakcie leczenia należy okresowo kontrolować zapis EKG, zwracając szczególną uwagę na szerokość zespołu QRS, odstępy PR i QTc. Ekspozycja na propafenon może doprowadzić do ujawnienia zespołu Brugadów lub wywołać przypominające ten zespół zmiany w zapisie EKG u nosicieli, u których objawy wcześniej nie występowały.

Stosowanie leku może wpływać na próg stymulacji i czułość wszczepionego stymulatora serca. Podczas terapii należy sprawdzać działanie stymulatora i w razie potrzeby ponownie go zaprogramować. U pacjentów z istotną klinicznie chorobą strukturalną serca mogą wystąpić ciężkie działania niepożądane, dlatego lek jest u tych pacjentów przeciwwskazany.

Istnieje możliwość przejścia napadowego migotania przedsionków w trzepotanie przedsionków z towarzyszącym blokiem przewodzenia w stosunku 2:1 lub 1:1. W takich sytuacjach niezbędne jest równoczesne stosowanie leku beta-adrenolitycznego lub antagonisty wapnia (werapamil, diltiazem) w celu zapobiegania dużej częstości rytmu komór. Należy zachować ostrożność u chorych z zaburzeniami czynności nerek lub wątroby, u których może dochodzić do kumulacji leku.

Lek wykazuje niewielką aktywność beta-adrenolityczną, dlatego zaleca się ostrożność w trakcie podawania propafenonu osobom z astmą oskrzelową – istnieje ryzyko wystąpienia skurczu oskrzeli w tej grupie pacjentów. U pacjentów w podeszłym wieku oraz u osób z zaburzeniami metabolizmu leku szczególnie istotne jest regularne monitorowanie parametrów elektrolitowych (sód, potas), kreatyniny (funkcja nerek) oraz leczenie chorób współistniejących, które mogą wpływać na występowanie i nasilenie arytmii.

Stosowanie w ciąży i karmieniu piersią

Propafenon przenika przez barierę łożyskową. Nie wykonano odpowiednich badań klinicznych oceniających bezpieczeństwo stosowania związku podczas ciąży u ludzi. Jednak z dostępnych danych dotyczących stosowania propafenonu u kobiet ciężarnych nie wynika, aby zwiększał on ryzyko wystąpienia wad wrodzonych, poronienia czy komplikacji porodowych.

Należy pamiętać, że nieleczona arytmia przyszłej matki jest zagrożeniem dla zdrowia zarówno dla kobiety, jak i dla płodu. Dopuszcza się podawanie propafenonu w ciąży po starannym oszacowaniu korzyści do ryzyka. Decyzję o stosowaniu propafenonu podczas ciąży podejmuje lekarz prowadzący, uwzględniając stan kliniczny pacjentki oraz dostępność bezpieczniejszych alternatyw terapeutycznych. Preparatu nie wolno stosować w ciąży, o ile w opinii lekarza nie jest to bezwzględnie konieczne.

Jeżeli lekarz, po rozważeniu oczekiwanych korzyści i możliwego ryzyka, uzna stosowanie preparatu za bezwzględnie konieczne, zaleci także zachowanie odpowiednich środków ostrożności i konieczne badania. Należy monitorować czynność serca płodu oraz noworodka po urodzeniu, jeśli matka zażywała lek w trakcie ciąży. Można rozważyć stosowanie propafenonu w profilaktyce migotania przedsionków w ciąży w przypadku braku skuteczności innych, bezpieczniejszych leków.

Propafenon przenika do mleka kobiecego w niewielkich ilościach. Nie ma danych sugerujących szkodliwy wpływ związku na produkcję mleka czy na zdrowie niemowlęcia, jednak należy zachować ostrożność podczas stosowania propafenonu w okresie karmienia piersią. Przed zastosowaniem preparatu w okresie laktacji należy skonsultować się z lekarzem, który oceni stosunek korzyści do ryzyka i może zalecić czasowe przerwanie karmienia piersią.

Przedawkowanie propafenonu

Przedawkowanie propafenonu jest groźne dla zdrowia i życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Po zastosowaniu nadmiernych ilości związku pojawiają się różnorodne objawy dotyczące wielu układów.

Ze strony ośrodkowego układu nerwowego występują bóle i zawroty głowy, parestezje (zaburzenia czucia w postaci mrowienia, drętwienia), senność, suchość w jamie ustnej, drżenia, a niekiedy drgawki kloniczno-toniczne. W skrajnych przypadkach może wystąpić śpiączka oraz zatrzymanie oddechu.

Szczególnie niebezpieczne są objawy sercowo-naczyniowe obejmujące niedociśnienie oraz zaburzenia rytmu mięśnia sercowego. Po przedawkowaniu propafenonu występują zaburzenia czynności układu bodźco-przewodzącego serca, takie jak wydłużenie odstępu PQ, poszerzenie zespołu QRS (nawet do 182 ms), zahamowanie automatyzmu węzła zatokowego oraz różnego stopnia bloki przewodzenia. Mogą wystąpić niebezpieczne arytmie, w tym trzepotanie i migotanie komór, częstoskurcz komorowy oraz nawet nagłe zatrzymanie krążenia.

Ze strony przewodu pokarmowego mogą pojawić się nudności, wymioty, zaparcia oraz wzmożona suchość w jamie ustnej. W razie przedawkowania leku należy natychmiast skontaktować się z lekarzem lub udać się do najbliższego szpitala. Leczenie przedawkowania powinno odbywać się w warunkach oddziału intensywnej opieki medycznej.

Postępowanie terapeutyczne obejmuje leczenie objawowe i podtrzymujące. Może być konieczne zastosowanie leków inotropowych (zwiększających kurczliwość serca), defibrylacji, wspomaganie oddychania, masaż serca oraz ciągłe monitorowanie czynności życiowych pacjenta, w tym parametrów elektrolitowych i gazometrii. Ze względu na dużą objętość dystrybucji i znaczne wiązanie z białkami osocza, dializa i forsowana diureza nie są skuteczne w usuwaniu propafenonu z organizmu.

Preparaty zawierające propafenon dostępne w Polsce

W polskich aptekach dostępnych jest kilka preparatów zawierających propafenon jako substancję czynną, wszystkie wydawane wyłącznie na receptę:

Nazwa handlowa	Dawki	Opakowania	Refundacja
Polfenon	150 mg, 300 mg	20, 60 tabletek	Częściowa refundacja (150 mg, 20 tabl.)
Rytmonorm	150 mg, 300 mg	20, 50, 90 tabletek	–
Tonicard	150 mg, 300 mg	20 tabletek	–

Ceny orientacyjne wahają się od około 8-29 zł dla opakowania Polfenon (po refundacji 3,20 zł dla dawki 150 mg w opakowaniu 20 tabletek) do około 13-22 zł dla innych preparatów. Ceny mogą różnić się w zależności od apteki i mogą ulec zmianie.

---

Bibliografia

1. Stoschitzky K, Stoschitzky G, Lercher P, Brussee H, Lamprecht G, Lindner W. Propafenone shows class Ic and class II antiarrhythmic effects. Europace. 2016;18(4):568-571. DOI: 10.1093/europace/euv195 PMID: 26056191
2. Van Gelder IC, Rienstra M, Bunting KV, Casado-Arroyo R, Caso V, Crijns HJGM, De Potter TJR, Dwight J, Guasti L, Hanke T, Jaarsma T, Lettino M, Løchen ML, Lumbers RT, Maesen B, Mølgaard I, Rosano GMC, Sanders P, Schnabel RB, Suwalski P, Svennberg E, Tamargo J, Tica O, Traykov V, Tzeis S, Kotecha D; ESC Scientific Document Group. 2024 ESC Guidelines for the management of atrial fibrillation developed in collaboration with the European Association for Cardio-Thoracic Surgery (EACTS). Eur Heart J. 2024;45(36):3314-3414. DOI: 10.1093/eurheartj/ehae176 PMID: 39210723