Prasteron

Prasteron – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Prasteron – syntetyczny hormon, który pod względem biochemicznym i biologicznym jest identyczny z ludzkim DHEA (dehydroepiandrosteron). DHEA to nieaktywny prekursor hormonów steroidowych, który przekształca się w estrogeny i androgeny. Prasteron oprócz estrogenu dostarcza również metabolitów androgenowych. Wskazaniem do stosowania leku jest uzupełnienie niedoborów dehydroepiandrosteronu oraz leczenie atrofii sromu i pochwy u kobiet po menopauzie, których nasilenie objawów określa się od umiarkowanego do ciężkiego. 

Prasteron dostępny jest w postaci tabletek i globulek dopochwowych. 

Możliwe działania niepożądane: mogą się różnić w zależności od postaci przyjmowanego prasteronu. Najczęściej po podaniu doustnym może pojawić się wzrost potliwości, zmiany łojotokowe na twarzy, świąd skóry głowy, trądzik, zapalenie skóry oraz hirsutyzm. Po podaniu dopochwowym zwykle może wystąpić wydzielina z pochwy, nieprawidłowy wynik cytologii i wahania masy ciała.

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Prasteron – szczegółowe informacje

Prasteron, znany również jako dehydroepiandrosteron (DHEA), to naturalnie występujący hormon steroidowy produkowany głównie w korze nadnerczy człowieka, który w medycynie wykorzystywany jest jako substancja czynna w preparatach farmaceutycznych. Ten kluczowy związek biochemiczny odgrywa istotną rolę jako nieaktywny prekursor hormonów płciowych – zarówno androgenów, jak i estrogenów – co czyni go niezwykle ważnym elementem w terapii niedoborów hormonalnych występujących szczególnie w procesie starzenia się organizmu. Wytwarzanie prasteronu rozpoczyna się już w okresie prenatalnym, osiąga szczyt między dwudziestym a trzydziestym rokiem życia, po czym systematycznie maleje, prowadząc do szeregu zmian metabolicznych, fizycznych i psychicznych. W związku z tym, że poziom DHEA u osiemdziesięcioletnich osób stanowi zaledwie około dwudziestu procent wartości z młodości, suplementacja tym hormonem może przynosić wymierne korzyści zdrowotne pacjentom po czterdziestym roku życia, szczególnie w kontekście objawów związanych z menopauzą u kobiet oraz andropauzą u mężczyzn.

Mechanizm działania prasteronu

Prasteron jest hormonem steroidowym, którego biosynteza zachodzi przede wszystkim w warstwie siatkowatej kory nadnerczy, przy czym około dziesięć procent całkowitej produkcji odbywa się również w jądrach u mężczyzn. Proces wytwarzania DHEA rozpoczyna się od cholesterolu, który poprzez szereg przemian enzymatycznych – konwersję w pregnenolon, następnie hydroksylację do siedemnasto-hydroksypregnenolonu – zostaje przekształcony w prasteron pod wpływem enzymu liazy.

Sam prasteron wykazuje cechy słabego androgenu, jednak jego prawdziwe znaczenie tkwi w roli prekursora innych, znacznie silniejszych hormonów płciowych. W organizmie kobiet DHEA ulega konwersji enzymatycznej poprzez androstendion i testosteron do estrogenów – estronu i estradiolu, natomiast u mężczyzn szlak przemian wiedzie do syntezy silnie działających androgenów, w tym testosteronu.

DHEA w organizmie służy głównie jako zapas nieaktywnego prohormonu, który ulega konwersji do czynnych hormonów płciowych, przy czym stopień tej konwersji zależy od wieku, płci i cech osobniczych, będąc dostosowanym do aktualnego zapotrzebowania organizmu. U mężczyzn wytwarzany w nadnerczach DHEA stanowi alternatywne, dodatkowe źródło androgenów wobec jąder, natomiast u kobiet po menopauzie nadnerczowy prasteron staje się praktycznie jedynym substratem do syntezy estrogenów w tkankach docelowych.

Prasteron działa wielokierunkowo – anabolicznie, androgennie oraz jako prekursor estrogenów. Działanie anaboliczne polega na pobudzaniu syntezy białek, zwiększaniu masy mięśniowej oraz masy białkowej tkanki kostnej, a także na stymulowaniu wzrostu kości na długość i ich mineralizacji. Działanie androgenne wynika z obwodowej przemiany DHEA do testosteronu, natomiast aktywność estrogenowa jest konsekwencją przekształcania hormonu w tkance tłuszczowej podskórnej, gruczołach sutkowych i mieszkach włosowych.

Wskazania do stosowania prasteronu

Głównym wskazaniem do stosowania preparatów zawierających prasteron jest uzupełnianie niedoborów dehydroepiandrosteronu potwierdzonego badaniem laboratoryjnym u dorosłych kobiet i mężczyzn. Terapia jest szczególnie zalecana osobom po czterdziestym roku życia, u których naturalny poziom hormonu zaczyna znacząco spadać.

U kobiet prasteron znajduje zastosowanie przede wszystkim w okresie menopauzy. Lek w postaci globulek dopochwowych jest wskazany do leczenia atrofii sromu i pochwy u kobiet po menopauzie z objawami o nasileniu umiarkowanym do ciężkiego, które występują u około pięćdziesięciu procent kobiet w tym okresie życia i powodują klinicznie znamienne obniżenie jakości życia.

U mężczyzn prasteron stosowany jest jako wsparcie w przypadku andropauzy, gdy występuje zmniejszenie popędu płciowego, zaburzenia erekcji, obniżenie nastroju oraz osłabienie siły mięśni. Hormon może również znaleźć zastosowanie wspomagające w niewydolności kory nadnerczy oraz w niektórych chorobach autoimmunologicznych, takich jak toczeń rumieniowaty układowy.

Farmakokinetyka i drogi podania

Prasteron dostępny jest w dwóch głównych postaciach farmaceutycznych – doustnej i dopochwowej. Droga podania ma istotne znaczenie dla profilu farmakokinetycznego leku oraz jego działania.

Droga doustna

Prasteron stosowany doustnie należy przyjmować rano podczas posiłku, co jest zgodne z naturalnym cyklem wydzielania tego hormonu w organizmie. Ponieważ substancja jest lipofilowa i nierozpuszczalna w wodzie, przyjęcie jej z pokarmem bogatym w tłuszcze zwiększa wchłanianie, a czas osiągnięcia maksymalnego stężenia wynosi około dwóch do pięciu godzin, przy dostępności biologicznej na poziomie pięćdziesięciu do siedemdziesięciu procent.

Droga dopochwowa

Prasteron podawany dopochwowo pozostaje głównie w miejscu aplikacji, jednak obserwuje się pewne zwiększenie ekspozycji ogólnoustrojowej na lek, szczególnie jego metabolity, która utrzymuje się w zakresie wartości prawidłowych. Korzystny wpływ leku na przedmiotowe i podmiotowe objawy atrofii sromu i pochwy jest skutkiem aktywacji receptorów estrogenowych i androgenowych w pochwie, co odróżnia prasteron od preparatów wyłącznie estrogenowych.

Dawkowanie i sposób stosowania

Dawkowanie prasteronu wymaga indywidualnego podejścia i powinno być dostosowane do płci, wieku, stężenia DHEA w surowicy oraz skuteczności terapii.

Preparaty doustne:

• U kobiet: początkowa dawka wynosi pięć miligramów raz na dobę, którą można stopniowo zwiększać do maksymalnej dawki dwudziestu pięciu miligramów dziennie
• U mężczyzn: dawka początkowa to dziesięć miligramów raz na dobę, z możliwością zwiększenia do maksymalnej dawki pięćdziesięciu miligramów dziennie
• Początkową dawkę należy zwiększać stopniowo o pięć do dziesięciu miligramów co dwa tygodnie do uzyskania oczekiwanych efektów, zawsze stosując najmniejszą skuteczną dawkę

Preparaty dopochwowe:

• Stosuje się wieczorem w dawce sześciu i pół miligrama jako globulkę dopochwową raz na dobę

Parametr	Kobiety	Mężczyźni
Dawka początkowa (p.o.)	5 mg/dobę	10-25 mg/dobę
Dawka maksymalna (p.o.)	25 mg/dobę	50 mg/dobę
Dawka dopochwowa	6,5 mg/dobę	Nie dotyczy
Pora przyjmowania (p.o.)	Rano, z posiłkiem	Rano, z posiłkiem

Lek jest przeznaczony do długotrwałego stosowania, a efekty działania stają się widoczne dopiero po kilku tygodniach stosowania. U pacjentów w podeszłym wieku, u których występuje nasilony niedobór DHEA, należy odpowiednio zwiększyć dawkę preparatu.

Preparaty dostępne w Polsce

Na polskim rynku farmaceutycznym dostępnych jest kilka preparatów zawierających prasteron jako substancję czynną, zarówno wydawanych bez recepty, jak i na receptę.

Preparaty dostępne bez recepty (tabletki doustne):

• Biosteron
• Stymen
• DHEA Aflofarm (dawki dziesięć i dwadzieścia pięć miligramów)
• Novostella
• Femistelin

Preparaty na receptę:

• Intrarosa – globulki dopochwowe zawierające sześć i pół miligrama prasteronu, jedyny preparat DHEA działający miejscowo zarejestrowany w Polsce do terapii atrofii pochwy

Leczenie farmakologiczne z wykorzystaniem prasteronu

Zespół genitourinarny menopauzy

W randomizowanych, kontrolowanych badaniach klinicznych trzeciej fazy wykazano, że prasteron stosowany dopochwowo w dawce sześciu i pół miligrama na dobę przez dwanaście tygodni powoduje znamienną statystycznie poprawę w zakresie objawów atrofii pochwy w porównaniu do placebo. Obserwowano zwiększenie liczby komórek warstwy powierzchownej i pośredniej nabłonka, zmniejszenie liczby komórek warstwy przypodstawnej w błonie śluzowej pochwy, obniżenie pH do wartości zbliżonych do normy oraz zmniejszenie bólu w czasie stosunku płciowego.

W pięćdziesięcidwutygodniowym otwartym badaniu trzeciej fazy potwierdzono długotrwałą skuteczność prasteronu oraz bezpieczeństwo jego stosowania, między innymi brak nieprawidłowych zmian histologicznych w bioptatach endometrium.

Terapia wspomagająca w menopauzie i andropauzzie

DHEA stosowany jest przede wszystkim jako uzupełnienie niedoborów hormonalnych podczas menopauzy i andropauzy, gdy występuje zmniejszenie popędu płciowego, zaburzenia erekcji, obniżenie nastroju oraz osłabienie siły mięśni. Substancja ta znajduje również zastosowanie w niewydolności kory nadnerczy oraz w chorobach autoimmunologicznych, takich jak toczeń rumieniowaty.

U mężczyzn prasteron zwiększa popęd seksualny, eliminuje problemy z erekcją, zwiększa aktywność seksualną oraz pozytywnie wpływa na satysfakcję ze współżycia, dodatkowo wspomaga witalność oraz kondycję fizyczną.

Wsparcie układu kostno-mięśniowego

Prasteron poprzez swoje działanie anaboliczne odgrywa istotną rolę w utrzymaniu prawidłowej masy kostnej i mięśniowej. Dzięki pozytywnemu wpływowi na układ kostno-stawowy oraz kościec zapobiega kontuzjom i rozwojowi osteoporozy, co pozwala dojrzałym osobom nie rezygnować z aktywności fizycznej.

Wpływ na układ nerwowy i nastrój

W badaniach z tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego dziewiątego roku naukowcy wykazali, że klasyczne leczenie przeciwdepresyjne przynosi lepszy efekt u chorych z wysokimi stężeniami DHEA-S, a zastosowanie prasteronu równolegle z lekami przeciwdepresyjnymi może poprawić skuteczność farmakoterapii.

Działania niepożądane

Podczas stosowania prasteronu mogą wystąpić różne działania niepożądane, których częstość i nasilenie zależą od drogi podania, dawki oraz czasu trwania terapii.

Działania niepożądane preparatów dopochwowych

Najczęściej obserwowanym działaniem niepożądanym była wydzielina z pochwy, której obecność wiąże się z przewidywanym zwiększeniem ilości wydzieliny pochwowej w wyniku leczenia oraz topnieniem podłoża globulki. Pojawienie się wydzieliny nie wymaga przerwania stosowania leku.

Często występują również:

• Nieprawidłowe wyniki cytologii
• Wahania masy ciała

Niezbyt często mogą wystąpić:

• Polipy błony śluzowej macicy lub szyjki macicy
• Łagodny guzek w piersi

Działania niepożądane preparatów doustnych

U kobiet działania niepożądane są wynikiem androgennego wpływu metabolitów hormonu i występują rzadko, z reguły u kobiet przyjmujących wysokie dawki DHEA przez dłuższy okres czasu.

Do najczęstszych należą:

• Trądzik skóry twarzy lub łagodne trądzikowate zapalenie skóry
• Umiarkowanie nasilony hirsutyzm (nadmierne owłosienie)
• Zmiany łojotokowe skóry twarzy
• Łysienie kątowe typu męskiego
• Wzrost potliwości
• Świąd skóry głowy

Rzadziej występują:

• Zaburzenia miesiączkowania
• Obniżenie tonu głosu
• Ból głowy, niepokój, zmiany nastroju
• Nudności i wymioty

Bardzo rzadko mogą wystąpić:

• Bezsenność
• Zaburzenia psychiczne, objawy manii
• Niezagrażające życiu zaburzenia rytmu pracy serca

W badaniach klinicznych stwierdzono, że DHEA w dawkach dwudziestu pięciu do stu miligramów na dobę stosowany u kobiet i mężczyzn przez dłuższy okres nie wywołuje zaburzeń czynności wątroby, nerek i tarczycy, nie wpływa na wyniki analiz hematologicznych ani na parametry podstawowych czynności życiowych.

Przeciwwskazania i środki ostrożności

Stosowanie prasteronu jest przeciwwskazane w określonych grupach pacjentów oraz wymaga szczególnej ostrożności w pewnych sytuacjach klinicznych.

Bezwzględne przeciwwskazania

Prasteron nie może być stosowany u pacjentów z:

• Nadwrażliwością na substancję czynną lub którykolwiek ze składników preparatu
• Rakiem piersi, jajnika lub innymi nowotworami estrogenozależnymi
• Rakiem gruczołu krokowego lub jego przerostem
• Rakiem sutka u mężczyzn
• Ciężką niewydolnością wątroby lub nerek
• Nieleczonym rozrostem endometrium
• Skłonnością do zakrzepów żylnych

Stosowanie prasteronu u kobiet w wieku rozrodczym przed menopauzą, w tym również w ciąży, jest przeciwwskazane, a jeśli w trakcie przyjmowania substancji kobieta zajdzie w ciążę, leczenie należy natychmiast przerwać.

Stosowanie prasteronu u kobiet karmiących piersią jest przeciwwskazane ze względu na możliwość hamowania laktacji oraz brak danych dotyczących przenikania substancji do mleka matki.

Szczególne grupy pacjentów

• Dzieci i młodzież: Preparat nie powinien być stosowany u dzieci i młodzieży, ponieważ u zdrowych młodych osób nie występuje niedobór DHEA
• Osoby poniżej czterdziestego roku życia: Nie powinny stosować prasteronu ze względu na fizjologicznie prawidłowy poziom hormonu
• Sportowcy wyczynowi: DHEA jest niedozwolonym środkiem dopingującym, dlatego sportowcy wyczynowi nie powinni stosować preparatów zawierających tę substancję
• Kobiety na hormonalnej terapii zastępczej: Wymaga to szczególnej ostrożności ze względu na możliwość nasilenia działania estrogenowego

Monitorowanie terapii

Przed rozpoczęciem leczenia i w jego trakcie należy wykonywać odpowiednie badania przedmiotowe, włącznie z badaniem piersi u kobiet i badaniem ginekologicznym, oraz badania laboratoryjne. Podczas stosowania DHEA należy wykonywać badania profilaktyczne, takie jak badanie prostaty u mężczyzn czy badanie kontrolne sutka u kobiet.

W przypadku długotrwałego stosowania dawek większych niż dwadzieścia miligramów na dobę u kobiet i pięćdziesiąt miligramów u mężczyzn, należy regularnie oznaczać stężenie DHEA w surowicy oraz odpowiednio często wykonywać badania lekarskie.

Interakcje z innymi lekami

Prasteron wchodzi w interakcje z różnymi grupami leków, co wymaga uwagi podczas prowadzenia terapii skojarzonej.

Nasilenie działania:

• Hormonalna terapia zastępcza – jednoczesne stosowanie z prasteronem powoduje nadmierny wzrost stężenia estrogenów w organizmie
• Testosteron i jego pochodne – łączenie z prasteronem nasila działanie androgenowe
• Leki przeciwzakrzepowe pochodne kumaryny – prasteron może nasilać ich działanie

Osłabienie działania:

• Leki przeciwdrgawkowe (karbamazepina, kwas walproinowy) – prasteron może osłabiać ich działanie
• Leki psycholeptyczne (pochodne fenotiazyny, diazepiny, oksazepiny)

Wpływ innych leków na DHEA:

• Glikokortykosteroidy hamują wytwarzanie prasteronu w nadnerczach, zmniejszając jego stężenie we krwi
• Metformina może zwiększać stężenie DHEA w organizmie
• Insulina zwiększa wydalanie DHEA, zmniejszając jego stężenie

Skuteczność kliniczna potwierdzona badaniami

Skuteczność prasteronu została potwierdzona w licznych badaniach klinicznych prowadzonych na całym świecie.

Badania kliniczne potwierdziły skuteczność DHEA w leczeniu niepłodności, atrofii pochwy, poprawie stanu skóry i depresji, chociaż dowody na skuteczność w chorobach nadnerczy i zaburzeniach seksualnych pozostają sprzeczne.

W badaniu klinicznym z udziałem dwustu osiemdziesięciu pacjentów w wieku sześćdziesięciu do siedemdziesięciu dziewięciu lat wykazano, że przyjmowanie pięćdziesięciu miligramów DHEA na dobę przez rok poprawia stan skóry, szczególnie u kobiet, pod względem nawilżenia, grubości naskórka, produkcji sebum i pigmentacji.

Dopochwowe stosowanie globulek zawierających DHEA przez dwanaście tygodni pozwalało na redukcję bólu związanego ze stosunkiem płciowym względem placebo u pacjentek z atrofią pochwy.

Wpływ na poszczególne układy organizmu

Układ krążenia

DHEA wpływa korzystnie na profil lipidowy i przeciwdziała kumulacji tłuszczów w błonie wewnętrznej naczyń, zapobiegając odkładaniu się blaszki miażdżycowej, przy czym niedobór prasteronu zwiększa podatność na choroby sercowo-naczyniowe, w tym miażdżycę.

Układ nerwowy

Hormon ma działanie neuroprotekcyjne, a obniżenie jego stężenia może zwiększyć ryzyko chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera, dodatkowo prasteron działa antydepresyjnie i poprawia samopoczucie.

Układ immunologiczny

Wraz z wiekiem naturalny poziom DHEA w organizmie spada, w efekcie czego u osób starszych obserwuje się zmniejszoną odporność organizmu oraz jego większą podatność na rozwój stanów zapalnych. Suplementacja dehydroepiandrosteronu może być wykorzystywana do zapobiegania i leczenia chorób o podłożu autoimmunologicznym.

Metabolizm i masa ciała

DHEA pośrednio wpływa na zredukowanie przyrostu masy ciała poprzez zwiększenie spalania tkanki tłuszczowej i korzystny wpływ na przemianę materii, chroniąc przed otyłością brzuszną, która dla zdrowia stanowi szczególne zagrożenie.

---

Bibliografia

1. Labrie F, Archer DF, Koltun W, Vachon A, Young D, Frenette L, Portman D, Montesino M, Côté I, Parent J, Lavoie L, Beauregard A, Martel C, Vaillancourt M, Balser J, Moyneur É; VVA Prasterone Research Group. Efficacy of intravaginal dehydroepiandrosterone (DHEA) on moderate to severe dyspareunia and vaginal dryness, symptoms of vulvovaginal atrophy, and of the genitourinary syndrome of menopause. Menopause. 2016;23(3):243-256. DOI: 10.1097/GME.0000000000000571 PMID: 26731686
2. Chang DM, Lan JL, Lin HY, Luo SF. Dehydroepiandrosterone treatment of women with mild-to-moderate systemic lupus erythematosus: a multicenter randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Arthritis Rheum. 2002;46(11):2924-2927. DOI: 10.1002/art.10615 PMID: 12428233