Leki zawierające piracetam

Piracetam – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Piracetam – lek stosowany w chorobach neurologicznych, pochodna kwasu gamma-aminomasłowego (GABA). Mechanizm działania piracetamu polega na odtwarzaniu struktury błony komórkowej przez tworzenie ruchomych cząsteczek leku i fosfolipidów. Przypuszcza się, że to działanie poprawia stabilność błony, dzięki czemu białka błonowe lub przezbłonowe mogą prawidłowo spełniać swoje funkcje. Piracetam zwiększa elastyczność krwinek czerwonych i zapobiega agregacji płytek krwi. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie mioklonii pochodzenia korowego, zawrotów głowy pochodzenia ośrodkowego jak i obwodowego oraz zaburzeń dyslektycznych u dzieci z jednocześnie prowadzoną terapią logopedyczną.

Piracetam dostępny jest w postaci tabletek, roztworu doustnego i dożylnego. Dawkowanie i postać leku dostosowywane są indywidualnie do wskazań, wieku i stanu pacjenta. Zazwyczaj piracetam podaje się w dawkach podzielonych, 2-3 razy na dobę.

Możliwe działania niepożądane: nerwowość, hiperkinezja (mimowolne ruchy mięśni szkieletowych), zwiększenie masy ciała. Rzadziej: depresja, senność, przewlekłe zmęczenie, bóle w obrębie jamy brzusznej, zapalenie skóry.

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Piracetam – przewodnik po pierwszym leku nootropowym

Piracetam stanowi kamień milowy w historii farmakologii neurologicznej, będąc pierwszym opracowanym lekiem nootropowym na świecie. Ten niezwykły związek, stworzony w 1964 roku przez belgijską firmę UCB i rumuńskiego chemika Corneliu E. Giurgeę, zapoczątkował całą erę badań nad substancjami wpływającymi na funkcje poznawcze mózgu. Piracetam (2-okso-1-pirolidyno-acetamid) należy do grupy racetamów i stanowi cykliczną pochodną kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), choć jego działanie całkowicie różni się od właściwości tego neuroprzekaźnika. Lek ten wprowadzono do lecznictwa w 1971 roku pod nazwą handlową Nootropyl, a sam termin „nootropowy” pochodzi z greki – noos (mózg) i tropein (tropizm), co dosłownie oznacza „działający na mózg”. Dzisiaj piracetam pozostaje jednym z najszerzej stosowanych i najlepiej przebadanych leków nootropowych, znajdując zastosowanie w leczeniu różnorodnych schorzeń neurologicznych, od mioklonii korowych po zaburzenia dyslektyczne u dzieci. Jego wyjątkowy profil bezpieczeństwa i wielokierunkowe działanie na ośrodkowy układ nerwowy sprawiają, że nadal pozostaje przedmiotem intensywnych badań naukowych i klinicznego zainteresowania.

Mechanizm działania piracetamu

Mechanizm działania piracetamu jest złożony i wielopoziomowy, choć do dziś nie został w pełni wyjaśniony. Podstawowe działanie piracetamu opiera się na wiązaniu z grupą polarną błon fosfolipidowych komórek, co zapoczątkowuje proces odtwarzania struktury błony poprzez tworzenie ruchomych cząsteczek leku i fosfolipidów. Ten proces prawdopodobnie poprawia stabilność błony komórkowej, dzięki czemu białka błonowe lub przezbłonowe utrzymują albo odzyskują odpowiednią strukturę trójwymiarową, umożliwiającą im spełnianie swoich funkcji.

Piracetam działa jako pozytywny allosteryczny modulator receptorów AMPA dla aminokwasów pobudzających, zwiększając gęstość miejsc przyłączania w tych receptorach i usprawniając przepływ jonów wapnia do wnętrza neuronów. Ważnym aspektem działania jest wpływ na układ cholinergiczny w mózgu – piracetam przyspiesza utylizację acetylocholiny oraz może nasilać proces wysokopowinowacowego wychwytu choliny (HACU).

Wpływ na metabolizm energetyczny

Piracetam wywiera istotny wpływ na przemiany energetyczne w komórkach ośrodkowego układu nerwowego. Zwiększa wykorzystanie tlenu i glukozy, ułatwia syntezę związków wysokoenergetycznych, zwiększa rezerwę energetyczną i przyspiesza syntezę neuroprzekaźników. Nasila metabolizm w neuronach, zwłaszcza w stanach zmniejszonej aktywności, co może tłumaczyć jego skuteczność u osób z uszkodzeniami mózgu.

Działanie na układ naczyniowy

Piracetam wykazuje również działanie na układ naczyniowy. Zmniejsza zdolności agregacyjne płytek krwi, całkowitą lepkość krwi poprzez zwiększenie odkształcalności erytrocytów, zmniejsza lepkość osocza i usuwa patologiczne skurcze drobnych naczyń. Te właściwości reologiczne przyczyniają się do poprawy mikrokrążenia, szczególnie w obrębie mózgu i nerek.

Główne wskazania kliniczne

Mioklonie pochodzenia korowego

Piracetam wykazuje udokumentowaną skuteczność w leczeniu mioklonii pochodzenia korowego – rzadkiego zaburzenia charakteryzującego się mimowolnymi, gwałtownymi skurczami mięśni. Jest stosowany jako uzupełnienie terapii lekami przeciwpadaczkowymi, ponieważ zwiększa ich efektywność bez wykazywania negatywnych interakcji. Skuteczność ta została potwierdzona w długoterminowych badaniach, nawet 12-miesięcznych.

Zaburzenia dyslektyczne u dzieci

W leczeniu dysleksji u dzieci piracetam stosowany jest w połączeniu z terapią logopedyczną. Badania wykazują, że już po 21 dniach stosowania piracetamu znacząco wzrasta zdolność do nauki werbalnej (o 15% u dzieci z dysleksją). U dzieci z tym zaburzeniem piracetam zwiększa szybkość czytania i poprawia proces zapamiętywania.

Zawroty głowy

Piracetam znajduje zastosowanie w leczeniu zawrotów głowy pochodzenia zarówno ośrodkowego, jak i obwodowego. Jego działanie w tym wskazaniu związane jest z poprawą mikrokrążenia i stabilizacją funkcji błędnika.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD)

Badania kliniczne sugerują, że piracetam może być skuteczną terapią uzupełniającą w leczeniu ADHD u dzieci. Jedno z badań przeprowadzonych w Iran University of Medical Sciences wykazało, że kombinacja metylofenidatu z piracetamem była istotnie bardziej skuteczna niż sam metylofenidat w redukcji objawów ADHD.

Leczenie farmakologiczne z zastosowaniem piracetamu

W polskiej praktyce klinicznej piracetam dostępny jest pod różnymi nazwami handlowymi, w tym Nootropil, Biotropil, Lucetam, Memotropil i Piracetam Espefa. Wszystkie te preparaty zawierają tę samą substancję czynną – piracetam – i charakteryzują się podobną skutecznością kliniczną.

Dawkowanie w różnych wskazaniach

Wskazanie	Dawkowanie	Sposób podania
Mioklonie korowe	Początkowo 7,2 g/dobę, zwiększanie co 3-4 dni o 4,8 g do maks. 24 g/dobę	2-3 dawki podzielone
Zawroty głowy	2,4-4,8 g/dobę	2-3 dawki podzielone przez 8 tygodni
Dysleksja u dzieci (8-13 lat)	3,2 g/dobę lub 30-50 mg/kg mc./dobę	2-3 dawki podzielone
ADHD (terapia uzupełniająca)	40-100 mg/kg mc./dobę	2-3 dawki podzielone

Właściwości farmakokinetyczne

Piracetam charakteryzuje się doskonałą biodostępnością doustną bliską 100%. Maksymalne stężenie w osoczu osiągane jest po około godzinie od podania na czczo. Obecność posiłku nie zmniejsza wchłaniania, ale może nieznacznie obniżyć stężenie szczytowe (o około 17%) przy jednoczesnym wydłużeniu czasu utrzymywania terapeutycznych stężeń.

Okres półtrwania wynosi około 4-8 godzin u dorosłych, co wymaga podawania leku w dawkach podzielonych 2-3 razy dziennie. U osób starszych okres półtrwania może być nieco dłuższy ze względu na fizjologiczne zmniejszenie funkcji nerek.

Interakcje lekowe

Piracetam charakteryzuje się korzystnym profilem interakcji. Około 90% leku jest wydalane z moczem w postaci niezmienionej, co minimalizuje ryzyko interakcji metabolicznych. Badania in vitro wykazały, że piracetam nie hamuje głównych izoenzymów cytochromu P450, z wyjątkiem niewielkiego wpływu na CYP2A6 i CYP3A4/5.

• Pozytywne interakcje: Piracetam wykazuje synergizm z preparatami choliny (Alpha GPC, cytykolina), co może zwiększać jego skuteczność
• Uwaga wymagana: Może nasilać działanie hormonów tarczycy (T3, T4), potencjalnie powodując drażliwość, bezsenność i splątanie
• Działanie synergistyczne: Z innymi lekami pobudzającymi OUN

Profil bezpieczeństwa i skutki uboczne

Piracetam uznawany jest za jeden z najbezpieczniejszych opracowanych leków. Ze względu na wyjątkowe bezpieczeństwo nie ustalono nawet wartości LD50, czyli dawki powodującej śmierć 50% zwierząt w badaniach toksyczności ostrej. Dla porównania, LD50 piracetamu u szczurów wynosi 5,6 g/kg, podczas gdy dla witaminy C jest to 12 g/kg, a dla soli kuchennej 3 g/kg.

Najczęstsze skutki uboczne

• Często występujące: nerwowość, zwiększenie masy ciała, hiperkineza (wzmożona aktywność ruchowa)
• Rzadziej obserwowane: senność, zmęczenie, zawroty głowy, lęki
• Sporadyczne: depresja, osłabienie, drżenia, zaburzenia snu

Przeciwwskazania bezwzględne

• Nadwrażliwość na piracetam lub substancje pomocnicze
• Pląsawica Huntingtona
• Ciężka niewydolność nerek (klirens kreatyniny <20 ml/min)
• Krwawienia śródmózgowe
• Ciąża i karmienie piersią

Środki ostrożności

Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z zaburzeniami hemostazy ze względu na wpływ piracetamu na agregację płytek krwi. U osób w podeszłym wieku konieczne jest regularne monitorowanie funkcji nerek i ewentualne dostosowanie dawki.

Badania kliniczne i dowody naukowe

Piracetam był przedmiotem licznych badań klinicznych, których wyniki są niejednoznaczne. Meta-analiza 19 podwójnie ślepych badań kontrolowanych placebo u 1488 starszych pacjentów z zaburzeniami funkcji poznawczych wykazała, że liczba osób z poprawą była o 112% większa przy stosowaniu piracetamu niż placebo.

Kontrowersje wokół skuteczności

Przegląd Cochrane z 2012 roku, obejmujący 24 badania z udziałem 11 959 pacjentów, potwierdził poprawę w globalnej skali oceny (CGIS), ale nie wykazał wpływu na bardziej specyficzne parametry funkcji poznawczych, takie jak pamięć natychmiastowa, zdolności werbalne czy wyniki w skali MMSE.

Nowe kierunki badań

Aktualne badania koncentrują się na zastosowaniu piracetamu w:

• Rehabilitacji poudarowej, szczególnie w poprawie afazji
• Terapii uzupełniającej w ADHD
• Leczeniu dyskinezy późnej
• Wspomaganiu funkcji poznawczych w łagodnych zaburzeniach poznawczych

Piracetam w praktyce klinicznej

Monitorowanie terapii

Podczas leczenia piracetamem zaleca się:

• Regularne kontrole funkcji nerek, szczególnie u osób starszych
• Monitorowanie stężenia kreatyniny we krwi
• Obserwację pod kątem objawów mioklonii lub drgawek przy odstawianiu
• Ostrożność u pacjentów poddawanych zabiegom chirurgicznym

Optymalizacja dawkowania

Dawkowanie piracetamu powinno być zawsze indywidualizowane w zależności od:

• Rodzaju schorzenia
• Wieku pacjenta
• Funkcji nerek
• Odpowiedzi na leczenie
• Współistniejących chorób

Bibliografia

1. Malykh AG, Sadaie MR. Piracetam and piracetam-like drugs: from basic science to novel clinical applications to CNS disorders. Drugs. 2010;70(3):287-312. DOI: 10.2165/11319230-000000000-00000 PMID: 20166767
2. Winblad B. Piracetam: a review of pharmacological properties and clinical uses. CNS Drug Rev. 2005;11(2):169-82. DOI: 10.1111/j.1527-3458.2005.tb00268.x PMID: 16007238