Pantotenian wapnia – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Pantotenian wapnia – to połączenie kwasu pantotenowego i wapnia, tzw. sól wapniowa kwasu pantotenowego. Kwas pantotenowy (witamina B5) potrzebny jest do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Uczestniczy w wielu procesach metabolicznych np. przemianie węglowodanów, tłuszczów i białek. Wpływa również na regenerację skóry, wzrost włosów i paznokci oraz nawilżenie skóry (pomaga zwiększyć zawartość wody w tkance skórnej). W małym stopniu wykazuje działanie przeciwzapalne i uszczelniające nabłonek. Wskazaniem do stosowania leku jest profilaktyka i niedobory kwasu pantotenowego w organizmie.
Pantotenian wapnia dostępny jest w postaci tabletek. Lek stosuje się od 2 do 3 razy na dobę po 1-2 tabletki. Kwas pantotenowy stosuje się również w pielęgnacji skóry trądzikowej. Pomaga redukować zmiany zapalne, łagodzi zaczerwienienia oraz wspomaga gojenie się blizn.
Możliwe działania niepożądane: lek stosowany zgodnie z zalecanym dawkowaniem nie powoduje działań niepożądanych.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Pantotenian wapnia – przewodnik po substancji aktywnej o szerokim spektrum działania terapeutycznego
Pantotenian wapnia, będący solą wapniową kwasu pantotenowego (witaminy B5), stanowi jedną z najważniejszych substancji aktywnych stosowanych w medycynie współczesnej. Ta bioprzyswajalną formą witaminy B5 odgrywa kluczową rolę w licznych procesach metabolicznych organizmu, wspierając funkcjonowanie układu nerwowego, sercowo-naczyniowego oraz procesów regeneracyjnych. Substancja ta znalazła szerokie zastosowanie w terapii niedoborów witaminowych, leczeniu schorzeń skórnych, wspieraniu gojenia ran oraz jako element składowy preparatów wielowitaminowych. Charakteryzuje się wysoką biodostępnością, dobrą tolerancją oraz minimalnym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych, co czyni ją bezpieczną opcją terapeutyczną dla pacjentów różnych grup wiekowych.
Charakterystyka farmakologiczna i mechanizm działania
Pantotenian wapnia należy do grupy witamin rozpuszczalnych w wodzie i stanowi stabilną, krystaliczną formę kwasu pantotenowego. Po wchłonięciu substancja ulega przekształceniu do aktywnej formy – koenzymu A (CoA), który pełni fundamentalną rolę w metabolizmie komórkowym. Koenzym A uczestniczy w ponad 100 różnych reakcjach biochemicznych, regulując procesy metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczów.
Mechanizm działania pantotenianu wapnia opiera się na jego zdolności do wspierania syntezy koenzymu A, który funkcjonuje jako kofaktor dla licznych enzymów metabolicznych. Szczególnie istotna jest jego rola w cyklu Krebsa, gdzie uczestniczy w produkcji adenozynotrifosforanu (ATP) – podstawowego nośnika energii w komórkach. Dodatkowo, koenzym A jest niezbędny w procesach acetylacji i acylacji, które są kluczowe dla syntezy kwasów tłuszczowych, cholesterolu oraz niektórych hormonów steroidowych.
Właściwości farmakokinetyczne
Pantotenian wapnia charakteryzuje się korzystnym profilem farmakokinetycznym, który zapewnia efektywne wykorzystanie substancji przez organizm. Po podaniu doustnym wchłanianie zachodzi szybko i skutecznie w jelicie cienkim za pomocą specyficznego transportera sodowo-zależnego. Biodostępność doustna wynosi około 80-90%, co świadczy o wysokiej efektywności absorpcji.
Dystrybucja substancji w organizmie jest szeroka, przy czym pantotenian wapnia przenika do większości tkanek i narządów, osiągając stężenia w zakresie 2-45 μg/g tkanki. Szczególnie istotne jest jego przenikanie do mleka matki, co ma znaczenie kliniczne u kobiet karmiących piersią. Substancja nie kumuluje się w organizmie, a jej nadmiar jest efektywnie eliminowany przede wszystkim przez nerki (około 70% w postaci niezmienionej) oraz w mniejszym stopniu z kałem (30% dawki).
Wskazania kliniczne do stosowania
Niedobory witaminowe i stany hipowitaminozy
Podstawowym wskazaniem do stosowania pantotenianu wapnia jest leczenie i profilaktyka niedoborów witaminy B5. Chociaż izolowane niedobory tej witaminy są rzadkie w populacji europejskiej, mogą wystąpić u osób stosujących restrykcyjne diety, pacjentów z zaburzeniami wchłaniania jelitowego lub cierpiących na zaburzenia odżywiania.
Schorzenia dermatologiczne
Pantotenian wapnia wykazuje udowodnioną skuteczność w leczeniu różnorodnych schorzeń skórnych:
- Leczenie trądziku pospolitego – badania kliniczne wykazały, że suplementacja kwasem pantotenowym może zmniejszać liczbę zmian trądzikowych oraz łagodzić stany zapalne skóry
- Terapia oparzeń i uszkodzeń skóry – substancja wspiera procesy regeneracyjne oraz przyspiesza gojenie się ran
- Owrzodzenia żylakowe podudzi – pantotenian wapnia może być stosowany jako terapia wspomagająca w leczeniu przewlekłych owrzodzeń
- Choroby zapalne skóry – wykazuje działanie przeciwzapalne i łagodzące podrażnienia
Wsparcie procesów gojenia ran
Kliniczne badania potwierdziły, że pantotenian wapnia może przyspiesza procesy gojenia ran poprzez stymulację proliferacji fibroblastów oraz zwiększenie syntezy kolagenu. Mechanizm ten jest szczególnie istotny w terapii ran przewlekłych oraz u pacjentów z zaburzonymi procesami regeneracyjnymi.
Dawkowanie i sposób podawania
Standardowe dawkowanie pantotenianu wapnia zależy od wskazania klinicznego, wieku pacjenta oraz jego stanu ogólnego:
Dorośli:
- Dawka profilaktyczna: 5-10 mg na dobę
- Dawka terapeutyczna: 200-600 mg na dobę (w podzielonych dawkach)
- W stanach zwiększonego zapotrzebowania: do 1000 mg na dobę
Dzieci i młodzież:
- Dzieci powyżej 4 lat: 200-400 mg na dobę
- Niemowlęta i małe dzieci: według zaleceń lekarza pediatry
Ciąża i laktacja:
- Kobiety ciężarne: 6 mg na dobę
- Kobiety karmiące: 7 mg na dobę
Preparat należy przyjmować podczas posiłku w celu zwiększenia absorpcji i zmniejszenia ryzyka wystąpienia dolegliwości żołądkowych.
Leczenie farmakologiczne wybranych schorzeń
Terapia kompleksami witaminowymi z grupy B
W praktyce klinicznej pantotenian wapnia często stosuje się w połączeniu z innymi witaminami z grupy B, takimi jak:
- Tiamina (witamina B1) – wspiera funkcjonowanie układu nerwowego
- Ryboflawina (witamina B2) – uczestniczy w metabolizmie energetycznym
- Pirydoksyna (witamina B6) – niezbędna w metabolizmie aminokwasów
- Nikotynamid (witamina PP) – wspiera funkcje układu nerwowego
- Kobalamina (witamina B12) – kluczowa dla krwiotwórstwa
Pantothenate kinase-associated neurodegeneration (PKAN)
Pantotenian wapnia może znajdować zastosowanie w terapii wspomagającej rzadkiego schorzenia genetycznego PKAN, charakteryzującego się mutacjami w genie PANK2. Chociaż badania są wciąż w toku, wstępne obserwacje sugerują potencjalne korzyści z suplementacji wysokimi dawkami pantotenianu wapnia.
Zastosowanie w kosmetologii i dermatologii miejscowej
Pantotenian wapnia znajduje szerokie zastosowanie w preparatach kosmetycznych i dermatologicznych do użytku zewnętrznego:
| Rodzaj preparatu |
Zastosowanie |
Mechanizm działania |
| Kremy do twarzy |
Nawilżenie i regeneracja skóry |
Zwiększa retencję wody w naskórku |
| Preparaty do włosów |
Wzmocnienie i nadanie połysku |
Zwiększa elastyczność włókien keratynowych |
| Balsamy do ciała |
Łagodzenie podrażnień |
Przeciwdziała procesom zapalnym |
| Preparaty po goleniu |
Uspokojenie skóry |
Przyspiesza regenerację mikrouszkodzeń |
Porównanie z dexpanthenolem
W przeciwieństwie do powszechnie stosowanego dexpanthenolu, pantotenian wapnia nie powoduje nieprzyjemnego uczucia „lepkości” na skórze, co czyni go preferowaną opcją w niektórych preparatach kosmetycznych. Dodatkowo, obecność wapnia może wykazywać synergistyczne działanie przeciwzapalne.
Działania niepożądane i przeciwwskazania
Pantotenian wapnia charakteryzuje się bardzo dobrym profilem bezpieczeństwa. Działania niepożądane występują rzadko i zazwyczaj są łagodne:
Działania niepożądane związane z przewodem pokarmowym:
- Łagodne dolegliwości żołądkowe
- Biegunka (przy dawkach przekraczających 10 g na dobę)
- Nudności (rzadko)
Reakcje skórne (bardzo rzadko):
- Zaczerwienienie skóry
- Rumień twarzy
- Pokrzywka
- Reakcje alergiczne
Przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na pantotenian wapnia lub składniki pomocnicze
- Hiperkalcemia
- Kamica nerkowa (ostrożność)
- Ciężka niewydolność nerek
Interakcje z innymi lekami
Pantotenian wapnia wykazuje minimalną skłonność do interakcji z innymi substancjami leczniczymi. Nie odnotowano klinicznie istotnych interakcji z popularnymi grupami leków. Może jednak występować synergizm z innymi witaminami z grupy B, co jest wykorzystywane w preparatach wielowitaminowych.
Monitorowanie terapii
W standardowych dawkach terapeutycznych pantotenian wapnia nie wymaga specjalnego monitorowania laboratoryjnego. W przypadku stosowania wysokich dawek (powyżej 1 g na dobę) zaleca się:
- Kontrola funkcji nerek – oznaczenie kreatyniny i GFR
- Ocena bilansu wodno-elektrolitowego – szczególnie u pacjentów z ryzykiem zaburzeń gospodarki wapniowej
- Monitorowanie objawów niepożądanych – szczególnie ze strony przewodu pokarmowego
Czy pantotenian wapnia można stosować w ciąży?
Pantotenian wapnia jest bezpieczny podczas ciąży w zalecanych dawkach (6 mg na dobę). Substancja przenika przez łożysko, ale nie wykazuje działania teratogennego. Wyższe dawki powinny być stosowane tylko pod kontrolą lekarza.
Jak długo można stosować pantotenian wapnia?
W dawkach fizjologicznych (5-10 mg na dobę) pantotenian wapnia można stosować przewlekle bez ograniczeń czasowych. W przypadku dawek terapeutycznych kuracja powinna trwać według zaleceń lekarza, zazwyczaj 4-12 tygodni.
Czy pantotenian wapnia wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów?
Pantotenian wapnia nie wpływa negatywnie na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych ani obsługi maszyn. Nie wywiera działania sedatywnego ani nie zaburza funkcji poznawczych.
Jakie są objawy niedoboru witaminy B5?
Niedobór kwasu pantotenowego może objawiać się zmęczeniem, bólami głowy, zaburzeniami snu, drętwienjem i pieczeniem kończyn, niestabilnością emocjonalną oraz problemami skórnymi. Izolowane niedobory są jednak bardzo rzadkie.
Czy można przedawkować pantotenian wapnia?
Pantotenian wapnia ma bardzo niską toksyczność. Dawki do 10 g na dobę są zazwyczaj dobrze tolerowane. Objawy przedawkowania mogą obejmować łagodne dolegliwości żołądkowe i biegunkę. Nie ustalono górnej bezpiecznej granicy spożycia.
W jakich produktach spożywczych znajduje się naturalna witamina B5?
Witamina B5 występuje powszechnie w żywności: wątrobie, nerkach, mięsie, jajkach, rybch, grzybach (szczególnie shiitake), awokado, pełnoziarnistych produktach zbożowych, roślinach strączkowych oraz świeżych warzywach liściastych.
Czy pantotenian wapnia może być stosowany u dzieci?
Tak, pantotenian wapnia może być bezpiecznie stosowany u dzieci powyżej 4 lat w odpowiednio dostosowanych dawkach (200-400 mg na dobę). U niemowląt i małych dzieci stosowanie powinno odbywać się pod kontrolą pediatry.
Jakie są różnice między pantotenianem wapnia a dekspantenolem?
Pantotenian wapnia to sól wapniowa kwasu pantotenowego, podczas gdy dekspantenol to alkoholowy analog witaminy B5. Oba związki są przekształcane w organizmie do aktywnej formy – kwasu pantotenowego. Pantotenian wapnia nie powoduje uczucia lepkości na skórze, charakterystycznego dla dekspantenolu.
Bibliografia
- Weimann BI, Hermann D. Studies on wound healing: effects of calcium D-pantothenate on the migration, proliferation and protein synthesis of human dermal fibroblasts in culture. Int J Vitam Nutr Res. 1999;69(2):113-119. DOI: 10.1024/0300-9831.69.2.113 PMID: 10218148
- Gheita AA, Gheita TA, Kenawy SA. The potential role of B5: A stitch in time and switch in cytokine. Phytother Res. 2020;34(2):306-314. DOI: 10.1002/ptr.6537 PMID: 31691401
