Pankreatyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Pankreatyna – lek stosowany w celu poprawy trawienia. Mechanizm działania pankreatyny polega na doprowadzeniu enzymów trawiennych do dwunastnicy, czyli miejsca w którym fizjologicznie rozpoczynają swoje funkcjonowanie. Wskazaniem do stosowania leku jest przewlekłe zapalenie trzustki, niedrożność przewodów trzustkowych lub żółciowych spowodowanych przez nowotwór, stan po resekcji żołądka, trzustki lub jej części oraz mukowiscydoza.
Pankreatyna dostępna jest w postaci kapsułek dojelitowych. Dokładne dawkowanie leku dobiera się indywidualnie w zależności od stopnia niewydolności trzustki.
Możliwe działania niepożądane: Zazwyczaj lek jest dobrze tolerowany. U niektórych osób mogą pojawić się reakcje nadwrażliwości, takie jak: wysypka, kichanie, łzawienie. W przypadku stosowania dużych dawek preparatu mogą wystąpić nudności, wymioty, biegunka, podrażnienia jamy ustnej, podrażnienia odbytu, podwyższone stężenie kwasu moczowego oraz kamica moczowa.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Pankreatyna – kompletny przewodnik po substancji czynnej
Pankreatyna to jeden z najważniejszych leków stosowanych w terapii zastępczej enzymami trzustkowymi, który odgrywa kluczową rolę w leczeniu pacjentów z niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki. Ta substancja czynna, pozyskiwana z trzustek wieprzowych, zawiera naturalną mieszankę enzymów trawiennych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego. Dzięki swojej skuteczności i bezpieczeństwu stosowania, pankreatyna znajduje się na liście leków podstawowych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i jest wykorzystywana w medycynie już od XIX wieku. Współczesne preparaty z pankreatyną są dostępne w postaci kapsułek dojelitowych, które chronią enzymy przed degradacją w kwasowym środowisku żołądka i zapewniają ich uwolnienie w odpowiednim miejscu – dwunastnicy. Leczenie pankreatyną jest szczególnie istotne dla pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki, mukowiscydozą oraz innymi stanami prowadzącymi do zaburzeń trawienia i wchłaniania składników odżywczych.
Czym jest pankreatyna i jak działa?
Pankreatyna to wyciąg z trzustek wieprzowych zawierający mieszankę enzymów trawiennych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego. Substancja ta stanowi preparat medyczny, który jest wykorzystywany w terapii zastępczej, gdy własna trzustka pacjenta nie produkuje wystarczającej ilości enzymów do prawidłowego trawienia pokarmów.
W skład pankreatyny wchodzą trzy główne grupy enzymów:
- Lipaza trzustkowa – odpowiedzialna za trawienie tłuszczów poprzez ich rozkład na kwasy tłuszczowe i glicerol
- Amylaza trzustkowa – umożliwia trawienie węglowodanów, szczególnie skrobi, rozkładając ją do prostszych cukrów
- Proteazy (trypsyna i chymotrypsyna) – rozkładają białka na aminokwasy i krótsze peptydy
Mechanizm działania pankreatyny
Pankreatyna działa lokalnie w świetle przewodu pokarmowego, nie wchłaniając się do krwioobiegu. Współczesne preparaty są produkowane w postaci kapsułek dojelitowych zawierających peletki lub minimikrosfery pokryte specjalną otoczką odporną na działanie kwasów żołądkowych. Dzięki temu enzymy mogą przetrwać przejście przez żołądek i uwolnić się dopiero w dwunastnicy, gdzie panuje zasadowe środowisko (pH > 5,5). Tam rozpoczynają swoją aktywność trawienną, rozkładając składniki pokarmowe do form możliwych do wchłonięcia przez organizm.
Wskazania do stosowania pankreatyny
Pankreatyna jest stosowana w leczeniu zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki o różnej etiologii. Główne wskazania obejmują:
Przewlekłe zapalenie trzustki
Przewlekłe zapalenie trzustki jest jednym z najczęstszych wskazań do stosowania pankreatyny. Choroba ta charakteryzuje się postępującymi, nieodwracalnymi zmianami w strukturze trzustki prowadzącymi do włóknienia i stopniowej utraty funkcji zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczej. Najczęstszą przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki jest nadużywanie alkoholu (70-90% przypadków).
Mukowiscydoza
U 85-90% pacjentów z mukowiscydozą występuje niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki. Gęsty śluz blokuje przewody trzustkowe, uniemożliwiając dotarcie enzymów do jelita cienkiego. Suplementacja enzymatyczna jest niezbędna praktycznie przez całe życie i wymaga precyzyjnego doboru dawki w oparciu o zawartość tłuszczu w diecie.
Inne wskazania
Pankreatynę stosuje się również w następujących sytuacjach:
- Ostre zapalenie trzustki (w okresie rekonwalescencji)
- Stan po resekcji trzustki lub jej części
- Stan po operacjach żołądka (np. gastroenterostomia metodą Billrotha II)
- Niedrożność przewodu trzustkowego lub przewodu żółciowego wspólnego
- Rak trzustki powodujący niedrożność przewodów
- Zaburzenia trawienia u osób starszych
Leczenie farmakologiczne niedoboru enzymów trzustkowych
Preparaty dostępne w Polsce
Na polskim rynku dostępnych jest kilka preparatów zawierających pankreatynę, różniących się mocą i postacią farmaceutyczną:
Preparat |
Zawartość lipazy (j. Ph. Eur.) |
Postać |
Dostępność |
Neo-Pancreatinum Forte |
10 000 |
Kapsułki dojelitowe |
Bez recepty |
Kreon Travix |
10 000 |
Kapsułki dojelitowe |
Bez recepty |
Kreon |
25 000 |
Kapsułki dojelitowe |
Na receptę |
Pangrol |
10 000 / 25 000 |
Kapsułki |
Na receptę |
Lipancrea |
8 000 / 16 000 |
Kapsułki |
Na receptę |
Dawkowanie i sposób stosowania
Dawkowanie pankreatyny jest zawsze indywidualnie dobierane przez lekarza w zależności od stopnia niewydolności trzustki i składu diety. Ogólne zasady obejmują:
- Dorośli: zwykle 2-4 kapsułki do każdego głównego posiłku
- Dzieci: dawka ustalana przez lekarza, zazwyczaj 500-1000 j. Ph. Eur. lipazy/kg masy ciała/posiłek
- Mukowiscydoza: dawkowanie w oparciu o zawartość tłuszczu – 2000-4000 j. FIP lipazy na 1g tłuszczu
Zasady przyjmowania preparatów
Prawidłowe stosowanie pankreatyny wymaga przestrzegania kilku istotnych zasad:
- Kapsułki należy przyjmować na początku posiłku lub w jego trakcie
- Kapsułki połykać w całości, nie rozdrabniać ani nie żuć
- Zapijać odpowiednią ilością płynu o pH nie wyższym niż 5,5
- W przypadku trudności z połykaniem można wysypać zawartość kapsułki do kwaśnego pokarmu (mus jabłkowy, jogurt)
- Enzymy podawać tylko do posiłków zawierających tłuszcz
Przeciwwskazania i działania niepożądane
Przeciwwskazania bezwzględne
Pankreatyna nie powinna być stosowana w następujących przypadkach:
- Nadwrażliwość na pankreatynę lub białko wieprzowe
- Ostre zapalenie trzustki
- Zaostrzenie przewlekłego zapalenia trzustki
Działania niepożądane
Pankreatyna jest ogólnie dobrze tolerowana, jednak mogą wystąpić następujące działania niepożądane:
Częste:
- Bóle brzucha
- Zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, biegunka)
Rzadkie:
- Reakcje nadwrażliwości (wysypka, kichanie, łzawienie)
- Podrażnienia błony śluzowej jamy ustnej i okolicy odbytu (szczególnie u dzieci)
- Zwiększenie stężenia kwasu moczowego w moczu (przy dużych dawkach)
Bardzo rzadkie:
- Kolonopatia włókniejąca (zwężenie jelita grubego) – szczególnie u pacjentów z mukowiscydozą przyjmujących bardzo duże dawki
Interakcje z innymi lekami
Pankreatyna może wchodzić w interakcje z następującymi substancjami:
- Leki zmniejszające kwaśność żołądka – mogą osłabiać działanie pankreatyny
- Kwas foliowy i sole żelaza – pankreatyna może zmniejszać ich wchłanianie
- Akarboza – pankreatyna może osłabiać jej działanie przeciwcukrzycowe
Szczególne grupy pacjentów
Ciąża i karmienie piersią
Bezpieczeństwo stosowania pankreatyny w ciąży nie zostało w pełni udokumentowane w badaniach klinicznych. Jednakże ze względu na lokalny mechanizm działania i brak wchłaniania do krwioobiegu, nie przewiduje się negatywnego wpływu na płód. Lek może być stosowany podczas ciąży po ocenie korzyści i ryzyka przez lekarza.
Dzieci
Pankreatyna może być bezpiecznie stosowana u dzieci we wszystkich grupach wiekowych. Szczególnie ważne jest jej stosowanie u dzieci z mukowiscydozą, gdzie terapia enzymatyczna jest kluczowa dla prawidłowego rozwoju i przyrostu masy ciała.
Pacjenci z niewydolnością nerek i wątroby
Ze względu na lokalny mechanizm działania pankreatyny i brak wchłaniania systemowego, nie ma przeciwskazań do stosowania u pacjentów z niewydolnością nerek lub wątroby.
Monitorowanie terapii
Skuteczność leczenia pankreatyną ocenia się na podstawie:
- Poprawy objawów trawiennych (zmniejszenie bólów brzucha, wzdęć, normalizacja stolca)
- Przyrostu masy ciała u dzieci i stabilizacji u dorosłych
- Poprawy stężenia witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K)
- U pacjentów z mukowiscydozą: stężenia elastazy-1 w stolcu i współczynnika absorpcji tłuszczu
Czy pankreatynę można stosować długotrwale?
Tak, pankreatyna jest przeznaczona do długotrwalowego stosowania. U pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki czy mukowiscydozą terapia trwa zwykle całe życie. Jest to bezpieczne ze względu na lokalny mechanizm działania i brak działań systemowych.
Co się stanie, jeśli zapomnę przyjąć pankreatynę przed posiłkiem?
Jeśli zapomnisz przyjąć enzym przed posiłkiem, możesz go przyjąć w trakcie jedzenia. Nie przyjmuj podwójnej dawki, aby nadrobić pominięte dawkowanie. Najlepiej przyjmij normalną dawkę przy następnym posiłku.
Czy można przyjmować pankreatynę z innymi lekami?
Ogólnie tak, ale należy zachować ostrożność przy jednoczesnym stosowaniu leków obniżających kwaśność żołądka, ponieważ mogą one zmniejszać skuteczność pankreatyny. Zawsze poinformuj lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach.
Dlaczego kapsułek z pankreatyną nie można rozdrabniać?
Kapsułki zawierają peletki pokryte specjalną otoczką odporną na kwasy żołądkowe. Rozdrobnienie kapsułki może spowodować przedwczesne uwolnienie enzymów w żołądku, gdzie zostaną zniszczone przez kwas żołądkowy, a także może wywołać podrażnienie jamy ustnej.
Czy pankreatynę można stosować do wszystkich posiłków?
Pankreatynę należy stosować tylko do posiłków zawierających tłuszcz. Nie ma potrzeby przyjmowania enzymów przy jedzeniu produktów beztłuszczowych, takich jak owoce, warzywa, woda czy soki owocowe.
Jakie są objawy przedawkowania pankreatyny?
Przedawkowanie może prowadzić do zwiększenia stężenia kwasu moczowego we krwi i moczu oraz kamicy moczowej. W przypadku podejrzenia przedawkowania należy skontaktować się z lekarzem i zwiększyć spożycie płynów.
Czy pankreatyna może wywoływać uzależnienie?
Nie, pankreatyna nie wywołuje uzależnienia. Jest to naturalny preparat enzymów, który jedynie uzupełnia niedobór własnych enzymów organizmu, nie wpływając na ich produkcję.
Bibliografia
- Iglesia D, Avci B, Kiriukova M, Panic N, Bozhychko M, Sandru V, de-Madaria E, Capurso G. Pancreatic exocrine insufficiency and pancreatic enzyme replacement therapy in patients with advanced pancreatic cancer: A systematic review and meta-analysis. United European Gastroenterol J. 2020;8(9):1115-1125. DOI: 10.1177/2050640620938987 PMID: 32631175
- Domínguez-Muñoz JE, Nieto-Garcia L, López-Díaz J, Lariño-Noia J, Abdulkader I, Iglesias-Garcia J. Impact of the treatment of pancreatic exocrine insufficiency on survival of patients with unresectable pancreatic cancer: a retrospective analysis. BMC Cancer. 2018;18(1):534. DOI: 10.1186/s12885-018-4439-x PMID: 29728096