Olej z oliwek oczyszczony – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Olej z oliwek oczyszczony – olej wykorzystywany w farmacji do infuzji dożylnej. Charakteryzuje się zawartością jednonienasyconych kwasów omega-9 i polifenoli, które posiadają właściwości przeciwzapalne i zmniejszające stres oksydacyjny podczas długiego leczenia żywieniowego. Wskazaniem do stosowania preparatu na bazie oleju z oliwek jest uzupełnienie źródła tłuszczów w żywieniu pozajelitowym u chorych, u których żywienie doustne lub dojelitowe jest niemożliwe, niewystarczające lub przeciwwskazane.
Olej z oliwek oczyszczony dostępny jest w postaci emulsji tłuszczowej, którą podaje się poprzez infuzję dożylną.
Możliwe działania niepożądane: Produkt jest zwykle dobrze tolerowany przez pacjentów. Rzadko mogą wystąpić reakcje alergiczne w postaci nadmiernego pocenia się, dreszczy, bólu głowy i duszności. W takim przypadku należy natychmiast przerwać infuzję.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Oczyszczony olej z oliwek – szczegółowe informacje
Olej z oliwek oczyszczony to farmaceutycznie oczyszczony produkt pochodzący z owoców drzewa oliwnego europejskiego (Olea europaea L.), który znajduje szerokie zastosowanie zarówno w medycynie, jak i farmacji. W przeciwieństwie do oliwy spożywczej extra virgin, olej oczyszczony przechodzi proces rafinacji zgodny z normami farmakopealnymi, co eliminuje zanieczyszczenia, zapach oraz związki oksydacyjne, zachowując przy tym kluczowe właściwości terapeutyczne. Ten uniwersalny surowiec farmaceutyczny charakteryzuje się neutralnym profilem sensorycznym, wysoką stabilnością chemiczną oraz doskonałą biozgodnością ze skórą człowieka, co czyni go idealnym nośnikiem dla substancji aktywnych w preparatach leczniczych oraz składnikiem receptur magistralnych. Dzięki swojemu bezpieczeństwu i niemal braku działania alergizującego, olej z oliwek oczyszczony jest stosowany w produktach przeznaczonych dla pacjentów w każdym wieku, w tym niemowląt, kobiet w ciąży oraz osób z wrażliwą i atopową skórą.
Charakterystyka i historia oleju z oliwek w farmacji
Drzewo oliwne jest jedną z najstarszych roślin uprawnych, której historia sięga ponad 6000 lat wstecz. Już w starożytności, lekarze tacy jak Hipokrates, Galen i Dioskorides doceniali lecznicze właściwości oliwy z oliwek, wykorzystując ją do namaszczania, opatrywania ran oraz przyrządzania mikstur leczniczych. Przez wieki oliwa była stosowana jako środek przeczyszczający, antidotum w przypadkach zatrucia oraz balsam łagodzący bóle i wspomagający gojenie ran.
Oliwka europejska to wiecznie zielone drzewo charakteryzujące się niezwykłą długowiecznością – niektóre okazy mogą żyć nawet do 3000 lat. Naturalnym środowiskiem tych drzew są kraje basenu Morza Śródziemnego, z których pochodzi aż 98% światowej produkcji. Największymi producentami są Hiszpania, Włochy i Grecja, które łącznie odpowiadają za około 75% całkowitej produkcji oliwy na świecie.
W farmacji wykorzystuje się dwa główne rodzaje oleju z oliwek określone przez Farmakopeę Europejską. Pierwszy to olej z pierwszego tłoczenia (Oleum Olivae virginale), otrzymywany przez tłoczenie na zimno miąższu owoców w temperaturze nieprzekraczającej 27-32°C. Drugi rodzaj to olej oczyszczony (Oleum Olivae raffinatum), który powstaje z surowej oliwy poddanej rafinacji zgodnie z normami farmakopealnymi. Proces rafinacji eliminuje substancje balastowe, chlorofil oraz związki odpowiedzialne za intensywny zapach i smak, jednocześnie zachowując korzystny profil kwasów tłuszczowych oraz stabilność chemiczną.
Skład chemiczny i właściwości fizykochemiczne
Olej z oliwek oczyszczony to produkt o bardzo złożonym składzie chemicznym, w którym około 98-99% stanowią triacyloglicerole, natomiast pozostałe 1-2% to składniki mniejszościowe odpowiedzialne za właściwości biologiczne i stabilność produktu.
Profile kwasów tłuszczowych
Dominującym kwasem tłuszczowym w oleju z oliwek jest kwas oleinowy (omega-9), stanowiący od 55% do 83% wszystkich kwasów tłuszczowych. To jednonienasycony kwas tłuszczowy, który decyduje o klasyfikacji oliwy jako tłuszczu jednonienasyconego. Kwas oleinowy wykazuje szereg korzystnych właściwości zdrowotnych, w tym działanie kardioprotekcyjne oraz zdolność do poprawy profilu lipidowego krwi.
Wśród innych kwasów tłuszczowych obecnych w oleju z oliwek wymienia się:
- Kwas palmitynowy (7,5-20%) – nasycony kwas tłuszczowy
- Kwas linolowy (3,5-21%) – wielonienasycony kwas omega-6
- Kwas stearynowy (0,5-5%) – nasycony kwas tłuszczowy
- Kwas linolenowy (do 1%) – wielonienasycony kwas omega-3
- Kwas palmitooleinowy (0,3-3,5%) – jednonienasycony kwas tłuszczowy
Składniki bioaktywne
Chociaż proces rafinacji zmniejsza zawartość niektórych składników bioaktywnych w porównaniu z oliwą extra virgin, olej oczyszczony nadal zawiera cenne substancje:
Tokoferole (witamina E) – w oleju z oliwek dominuje alfa-tokoferol, stanowiący prawie 90% wszystkich tokoferoli. Witamina E odpowiada za działanie antyoksydacyjne oraz stabilność oksydacyjną oleju. W 100 g oleju znajduje się około 14,35 mg witaminy E.
Skwalen – naturalny węglowodór izoprenoidowy występujący w ilości około 0,7%, co czyni oliwę jednym z najbogatszych jego naturalnych źródeł. Skwalen wspiera układ odpornościowy, bierze udział w regulacji gospodarki hormonalnej oraz wspomaga ochronę komórkową.
Witamina K – obecna w ilości około 60,2 µg na 100 g oleju, odgrywa istotną rolę w procesach krzepnięcia krwi.
Fitosterole – głównie beta-sitosterol, który wykazuje działanie obniżające poziom cholesterolu oraz wspiera zdrowie układu sercowo-naczyniowego.
Właściwości farmakologiczne i mechanizmy działania
Olej z oliwek oczyszczony wykazuje szereg właściwości farmakologicznych, które czynią go cennym składnikiem preparatów leczniczych oraz środkiem wspomagającym terapię różnych schorzeń.
Działanie na układ sercowo-naczyniowy
Kwas oleinowy zawarty w oleju z oliwek wykazuje silne działanie kardioprotekcyjne. Regularne stosowanie oleju przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL (tzw. złego cholesterolu), przy jednoczesnym utrzymaniu lub zwiększeniu poziomu HDL (dobrego cholesterolu). Mechanizm tego działania polega na wpływie kwasu oleinowego na metabolizm lipoprotein oraz ochronie ich przed utlenianiem, co zapobiega powstawaniu blaszek miażdżycowych.
Badania epidemiologiczne prowadzone wśród mieszkańców basenu Morza Śródziemnego, gdzie oliwa stanowi podstawowy tłuszcz w diecie, wykazują znacząco niższą zachorowalność na choroby układu sercowo-naczyniowego w porównaniu z populacjami Europy Północnej. Olej z oliwek wpływa również na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi oraz poprawia przepływ krwi w naczyniach krwionośnych, zmniejszając ryzyko udarów mózgu.
Działanie przeciwzapalne
Olej z oliwek zawiera związki fenolowe, w tym oleokanthal, który wykazuje silne właściwości przeciwzapalne porównywalne do działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Mechanizm działania polega na hamowaniu cyklooksygenazy (COX), enzymu odpowiedzialnego za syntezę prostaglandyn prozapalnych.
Działanie przeciwzapalne oleju znajduje zastosowanie w łagodzeniu stanów zapalnych skóry, błon śluzowych oraz układu oddechowego. W preparatach do stosowania miejscowego olej tworzy film lipidowy na powierzchni śluzówki, który chroni przed dalszym działaniem czynników drażniących oraz wspomaga procesy regeneracji tkanek.
Działanie antyoksydacyjne
Zawarte w oleju z oliwek tokoferole, skwalen oraz pozostałości związków fenolowych wykazują silne działanie antyoksydacyjne, neutralizując wolne rodniki i chroniąc organizm przed stresem oksydacyjnym. To działanie ma szczególne znaczenie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, w tym nowotworów oraz chorób neurodegeneracyjnych.
Działanie keratolityczne i nawilżające
Olej z oliwek wspomaga złuszczanie martwego naskórka przy regularnym stosowaniu zewnętrznym. Dzięki składowi zbliżonemu do ludzkiego sebum, doskonale wnika w struktury skóry, tworząc warstwę ochronną zapobiegającą transepidermalnej utracie wody (TEWL). Właściwości te są szczególnie cenione w dermatologii przy leczeniu skóry suchej, zrogowaciałej oraz podatnej na pękanie.
Zastosowanie farmaceutyczne oleju z oliwek oczyszczonego
W farmacji olej z oliwek oczyszczony znajduje szerokie zastosowanie jako substancja pomocnicza, nośnik dla substancji aktywnych oraz składnik preparatów o działaniu leczniczym.
Preparaty do stosowania miejscowego
Maści i kremy dermatologiczne – olej z oliwek stanowi bazę lub składnik emolientów stosowanych w leczeniu chorób skóry takich jak atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, łupież oraz suchość skóry. Jego biozgodność ze skórą ludzką oraz właściwości nawilżające i ochronne czynią go idealnym składnikiem dermokosmetyków przeznaczonych dla skóry wrażliwej i wymagającej regeneracji.
Oliwki salicylowe – popularna receptura magistralna łącząca olej rzepakowy lub oliwkowy z kwasem salicylowym, stosowana w leczeniu hiperkeratoz oraz stanów łuszczących się skóry.
Maści zmiękczające (Unguentum leniens) – tradycyjna receptura apteczna wykorzystująca oleje roślinne, w tym olej z oliwek, do produkcji preparatów zmiękczających i ochronnych.
Preparaty laryngologiczne
Olej z oliwek oczyszczony zajmuje szczególne miejsce w laryngologii jako składnik preparatów do higieny i ochrony uszu oraz nosa.
Preparaty do higieny uszu – produkty zawierające farmaceutycznie oczyszczoną oliwę z oliwek (np. Vaxol) są rekomendowane przez Polskie Towarzystwo Otolaryngologiczne do pielęgnacji uszu dorosłych, dzieci i niemowląt. Olej rozmiękcza nagromadzoną woskowinę uszną, ułatwiając jej naturalne usuwanie bez konieczności mechanicznej interwencji, która mogłaby uszkodzić delikatne struktury ucha. Preparaty te znajdują szczególne zastosowanie u osób noszących aparaty słuchowe, gdzie nadmiar woskowiny może zakłócać prawidłowe funkcjonowanie urządzenia.
Preparaty do nosa – olejowe preparaty oparte na oleju sezamowym lub wysokooczyszczonej oliwie z oliwek stosuje się w przypadku suchości i podrażnienia śluzówki nosa. Olej tworzy na powierzchni śluzówki film lipidowy, który zatrzymuje wodę w tkankach oraz chroni przed działaniem czynników zewnętrznych. Takie preparaty są szczególnie pomocne dla osób przyjmujących leki wysuszające śluzówkę (sterydy donosowe, retinoidy) oraz cierpiących na choroby alergiczne.
Spraye do gardła – farmaceutycznie oczyszczona oliwa z oliwek, często wzbogacona witaminami A i E (np. preparaty GardVit Olive, Oritolin), jest stosowana do łagodzenia stanów suchości i podrażnienia gardła. Składniki te nawilżają błonę śluzową, tworzą warstwę ochronną przed czynnikami drażniącymi oraz wspomagają procesy regeneracji. Preparaty te są szczególnie polecane osobom intensywnie operującym głosem oraz przyjmującym leki wysuszające błonę śluzową jamy ustnej.
Preparaty doustne
Olej do użytku wewnętrznego – farmaceutycznie oczyszczony olej z oliwek może być stosowany doustnie jako środek wspomagający trawienie, w leczeniu zaparć oraz w stanach zapalnych żołądka. Tradycyjnie łyżka oliwy spożyta na czczo jest stosowana jako środek żółciopędny oraz wspomagający pracę wątroby.
Nośnik w kroplach – olej z oliwek służy jako nośnik dla substancji lipofilnych w preparatach doustnych, w tym witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). Przykładem są krople witaminy D dla dzieci (np. Tarvit D3 Junior), gdzie farmaceutycznie oczyszczona oliwa zapewnia stabilność substancji czynnej oraz ułatwia jej wchłanianie.
Receptura apteczna
W recepturze magistralnej olej z oliwek oczyszczony jest wykorzystywany jako:
- Rozpuszczalnik dla substancji lipofilnych w preparatach do stosowania zewnętrznego i wewnętrznego
- Składnik emulsji typu olej w wodzie oraz woda w oleju
- Baza do preparatów olejowych takich jak olej kamforowy (Oleum camphoratum)
- Emolient w maściach poprawiający właściwości nawilżające i ochronne preparatu
- Składnik mydła leczniczego stosowanego w dermatologii
Bezpieczeństwo stosowania i przeciwwskazania
Olej z oliwek oczyszczony charakteryzuje się bardzo wysokim profilem bezpieczeństwa, co potwierdzają wielowiekowe doświadczenia w jego stosowaniu oraz liczne badania kliniczne.
Bezpieczeństwo ogólne
Rafinowana oliwa z oliwek jest całkowicie bezpieczna zarówno do użytku zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Nie powoduje alergii, nie działa fototoksycznie ani drażniąco. Jest to jeden z mniej alergizujących surowców roślinnych, co czyni go szczególnie wartościowym w preparatach dla osób z wrażliwą skórą oraz tendencją do reakcji alergicznych.
Grupy szczególne
Dzieci i niemowlęta – olej z oliwek oczyszczony jest bezpieczny dla dzieci od pierwszych dni życia. Stosowany jest w preparatach do pielęgnacji skóry niemowląt, oliwkach dla dzieci oraz w kroplach witaminowych.
Kobiety w ciąży i karmiące – brak działania teratogennego oraz toksycznego dla płodu. Olej może być bezpiecznie stosowany zarówno miejscowo, jak i doustnie w okresie ciąży i laktacji.
Osoby starsze – szczególnie zalecany ze względu na właściwości nawilżające i regenerujące dla skóry, która z wiekiem traci swoją naturalną elastyczność i odporność.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Alergia na oliwki – jedynym bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania oleju z oliwek jest potwierdzona uczulenie na oliwki lub produkty z nich pochodzące. Przypadki takich alergii są jednak niezwykle rzadkie.
Uszkodzenie błony bębenkowej – preparatów olejowych nie należy aplikować do ucha w przypadku perforacji błony bębenkowej, ponieważ może to prowadzić do powikłań infekcyjnych ucha środkowego.
Interakcje z lekami – olej z oliwek oczyszczony nie wykazuje istotnych interakcji z lekami stosowanymi systemowo. Może jednak wpływać na wchłanianie niektórych substancji podawanych doustnie poprzez modyfikację ich rozpuszczalności i biodostępności.
Dawkowanie i sposób stosowania
Farmakopea Polska nie określa maksymalnych dawek dla oleju z oliwek oczyszczonego, co świadczy o jego bezpieczeństwie.
Stosowanie wewnętrzne – zalecane spożycie wynosi 10-20 g dziennie jako źródło zdrowych tłuszczów. W terapii zaparcień stosuje się 15-30 ml oleju na czczo.
Stosowanie zewnętrzne – w zależności od rodzaju preparatu i wskazań, stosuje się zgodnie z zaleceniami producenta lub recepturą lekarską. W preparatach do uszu i nosa zazwyczaj 1-2 dawki sprayu lub 2-3 krople 1-2 razy dziennie.
Przechowywanie i trwałość
Olej z oliwek oczyszczony wymaga odpowiednich warunków przechowywania w celu zachowania stabilności i właściwości leczniczych.
Temperatura – optymalna temperatura przechowywania wynosi 18-24°C. W temperaturach poniżej 15°C olej może mętnieć, jest to jednak proces całkowicie odwracalny i nie wpływa na jego właściwości.
Dostęp światła – ze względu na wrażliwość na światło, olej powinien być przechowywany w butelkach z ciemnego szkła lub w ciemnych miejscach. Ekspozycja na światło słoneczne przyspiesza procesy oksydacyjne i pogarsza jakość produktu.
Szczelność opakowania – butelki powinny być szczelnie zamknięte, najlepiej korkami doszlifowanymi lub zakrętkami hermetycznymi, aby ograniczyć dostęp powietrza, który również przyspiesza starzenie się oleju.
Termin ważności – prawidłowo przechowywany olej z oliwek oczyszczony zachowuje swoje właściwości przez okres określony przez producenta, zazwyczaj 2-3 lata od daty produkcji.
Czym różni się olej z oliwek oczyszczony od oliwy extra virgin?
Olej z oliwek oczyszczony przechodzi proces rafinacji zgodny z normami farmakopealnymi, który eliminuje zanieczyszczenia, intensywny zapach, smak oraz część składników bioaktywnych. Jest neutralny sensorycznie, co czyni go idealnym do zastosowań farmaceutycznych. Oliwa extra virgin jest tłoczona na zimno bez rafinacji, zachowując pełnię składników bioaktywnych, polifenoli i charakterystyczny smak, ale nie spełnia wymagań czystości farmaceutycznej.
Czy olej z oliwek oczyszczony można stosować u niemowląt?
Tak, olej z oliwek oczyszczony jest całkowicie bezpieczny dla niemowląt od pierwszych dni życia. Stosowany jest w preparatach do pielęgnacji skóry niemowlęcej, oliwkach dla dzieci oraz jako składnik sprayów do uszu u dzieci powyżej 3. miesiąca życia. Nie powoduje podrażnień ani reakcji alergicznych.
Jak długo można bezpiecznie stosować spraye z olejem z oliwek do uszu?
Preparaty do higieny uszu zawierające farmaceutycznie oczyszczoną oliwę z oliwek można stosować regularnie bez ograniczeń czasowych. Zalecana częstotliwość to 1-2 razy w tygodniu w celach profilaktycznych. Zbyt częste czyszczenie uszu również nie jest wskazane, ponieważ może pobudzić gruczoły łojowe do intensywniejszej produkcji woskowiny.
Czy olej z oliwek może pomóc w leczeniu zaparć?
Tak, olej z oliwek oczyszczony stosowany doustnie ma działanie przeczyszczające i jest tradycyjnie wykorzystywany w leczeniu zaparć. Działa poprzez poślizg treści pokarmowej oraz stymulację perystaltyki jelit. Zalecana dawka to 15-30 ml oleju na czczo. Efekt przeczyszczający pojawia się zazwyczaj po kilku godzinach od spożycia.
Czy osoby z wysokim cholesterolem mogą stosować olej z oliwek?
Tak, wręcz przeciwnie – olej z oliwek jest szczególnie polecany osobom z zaburzeniami lipidowymi. Kwas oleinowy zawarty w oleju pomaga obniżyć poziom cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL przy jednoczesnym utrzymaniu lub zwiększeniu poziomu HDL. Zalecane jest spożycie 10-20 g oleju dziennie w ramach zdrowej diety jako element profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych.
Czy olej z oliwek oczyszczony jest odpowiedni dla osób z atopowym zapaleniem skóry?
Tak, olej z oliwek oczyszczony jest szczególnie polecany dla osób z atopowym zapaleniem skóry. Jego właściwości przeciwzapalne, nawilżające i regenerujące sprawiają, że jest idealnym składnikiem emolientów stosowanych w terapii AZS. Tworzy na powierzchni skóry warstwę ochronną zapobiegającą utracie wody oraz łagodzi stany zapalne. Jest hipoalergiczny i nie drażni wrażliwej skóry.
Czy mogę stosować olej z oliwek do usuwania korków woskowinowych?
Tak, olej z oliwek jest skutecznym środkiem do rozmiękcania i usuwania korków woskowinowych. Aplikowany do przewodu słuchowego zewnętrznego w postaci sprayów lub kropli, rozmiękcza stwardniałą woskowinę, która następnie jest naturalnie usuwana przez mechanizmy samooczyszczające się ucha. W przypadku utrwalonych korków może być konieczna konsultacja z laryngologiem.
Jakie są różnice między olejem z oliwek a olejem rzepakowym w zastosowaniach farmaceutycznych?
Oba oleje są wykorzystywane w farmacji jako substancje pomocnicze i nośniki. Olej rzepakowy ma nieco inny profil kwasów tłuszczowych (wyższa zawartość kwasu linolenowego omega-3) i jest tańszy, co czyni go popularnym w recepturze. Olej z oliwek wyróżnia się wyższą zawartością kwasu oleinowego, lepszą stabilnością oksydacyjną oraz składem bardziej zbliżonym do ludzkiego sebum, co sprawia, że jest preferowany w dermatologii i preparatach do stosowania na błony śluzowe.
Czy olej z oliwek może wywołać reakcje alergiczne?
Przypadki alergii na olej z oliwek są niezwykle rzadkie. Jest to jeden z najmniej alergizujących surowców roślinnych wykorzystywanych w farmacji. Reakcje nadwrażliwości mogą wystąpić jedynie u osób z potwierdzoną alergią na oliwki. W przypadku pojawienia się objawów takich jak wysypka, świąd czy obrzęk, należy przerwać stosowanie i skonsultować się z lekarzem.
Czy olej z oliwek nadaje się do smażenia w kontekście zdrowotnym?
Olej z oliwek rafinowany jest stabilny w wysokich temperaturach i nadaje się do smażenia. Jednak z punktu widzenia zachowania maksymalnych walorów zdrowotnych, olej z oliwek (szczególnie extra virgin) jest najlepiej spożywać na zimno, np. jako dodatek do sałatek, ponieważ wysoka temperatura powoduje degradację cennych związków bioaktywnych, polifenoli oraz witamin.
Bibliografia
- Guasch-Ferré M, Hu FB, Martínez-González MA, Fitó M, Bulló M, Estruch R, Ros E, Corella D, Recondo J, Gómez-Gracia E, Fiol M, Lapetra J, Serra-Majem L, Muñoz MA, Pintó X, Lamuela-Raventós RM, Basora J, Buil-Cosiales P, Sorlí JV, Ruiz-Gutiérrez V, Martínez JA, Salas-Salvadó J. Olive oil intake and risk of cardiovascular disease and mortality in the PREDIMED Study. BMC Med. 2014;12:78. DOI: 10.1186/1741-7015-12-78 PMID: 24886626
- Covas MI. Olive oil and the cardiovascular system. Pharmacol Res. 2007;55(3):175-186. DOI: 10.1016/j.phrs.2007.01.010 PMID: 17321749
