Olamina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Olamina – lek o działaniu przeciwgrzybiczym do stosowania miejscowego. Dokładna nazwa substancji to cyklopiroks z olaminą. Mechanizm działaniu olaminy polega na hamowaniu wychwytu aminokwasów i niektórych enzymów, które biorą udział w oddychaniu komórkowym grzyba. Lek działa na dermatofity, grzyby drożdżopodobne, pleśnie i grzyby mieszane. Wskazaniem do stosowania olaminy jest leczenie grzybic skóry gładkiej, owłosionej, grzybicy stóp, paznokci, podudzia, zakażenia niektórymi bakteriami Gram-dodatnimi i Gram-ujemnymi oraz mykoplazmami.
Olamina dostępna jest w postaci kremu, żelu, roztworu na skórę, zawiesiny na skórę, roztworu na skórę i szamponu.
Możliwe działania niepożądane: mogą się różnić w zależności od postaci zastosowanej olaminy. Najczęściej występuje pieczenie, podrażnienie skóry, rumień, świąd, obrzęk i kontaktowe zapalenie skóry. W przypadku stosowania szamponu może pojawić się odbarwienie włosów, łysienie czy zmiana struktury włosów.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Olamina – wielofunkcyjna substancja przeciwgrzybicza w nowoczesnej farmaceutyce
Olamina, występująca najczęściej w postaci cyklopiroksolaminy (cyklopiroks z olaminą) oraz piroktonu olaminy, stanowi jedną z najważniejszych i najbardziej wszechstronnych substancji przeciwgrzybiczych w współczesnej farmakologii. Ta grupa związków chemicznych wyróżnia się szerokim spektrum działania przeciwmikrobowego, skutecznością w zwalczaniu różnorodnych patogenów oraz doskonałą tolerancją przez pacjentów. Dzięki swoim unikalnym właściwościom farmakodynamicznym i farmakokinetycznym, olamina znalazła szerokie zastosowanie w leczeniu zakażeń grzybiczych skóry, paznokci oraz włosistej części głowy, stanowiąc podstawę wielu preparatów dermatologicznych dostępnych zarówno na receptę, jak i bez recepty. Właściwości przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne tej substancji czyniją z niej niezwykle skuteczne narzędzie terapeutyczne w walce z różnymi schorzeniami dermatologicznymi, od łagodnych infekcji powierzchownych po bardziej zaawansowane zakażenia wymagające długotrwałego leczenia.
Charakterystyka farmakologiczna olaminy
Olamina w kontekście farmakologicznym reprezentuje szerszą grupę związków, z których najważniejsze znaczenie kliniczne mają cyklopiroksolamina i pirokton olaminy. Cyklopiroksolamina jest pochodną pirydynonu o działaniu przeciwgrzybiczym, która hamuje transport leucyny do komórki oraz napływ jonów wapnia i potasu do komórki grzyba. Mechanizm jej działania jest wyjątkowo złożony i wielokierunkowy.
Substancja tworzy związki chelatowe z poliwalentnymi kationami (Fe3+, Al3+) hamując aktywność niektórych enzymów biorących udział w procesie oddychania komórkowego. Gromadzi się we wnętrzu komórki grzyba i wiąże się, często nieodwracalnie, z różnymi strukturami komórkowymi, takimi jak błona komórkowa, rybosomy, mitochondria i ściana komórkowa.
Aktywność przeciwdrobnoustrojowa opiera się na wysokim powinowactwie tej substancji do kationów metali trójwartościowych (glinu, żelaza), co prowadzi do powstania związków chelatowych wpływających niekorzystnie na procesy oddychania komórkowego zachodzące w komórkach grzybów.
Pirokton olaminy, znany również jako oktopiroks, jest aktywnym składnikiem o szerokim spektrum działania przeciwdrobnoustrojowego, głównie przeciwko drożdżom i pleśniom, wykazując także zdolność działania jako środek konserwujący.
Mechanizm działania na poziomie komórkowym
Działanie przeciwgrzybicze olaminy jest rezultatem kilku współzależnych mechanizmów biologicznych. Mechanizm działania cyklopiroksolaminy może obejmować chelatację kationów metali wielowartościowych, zwłaszcza żelaza (Fe3+), co prowadzi do hamowania enzymów zależnych od metali.
Przypuszcza się, że polega on na hamowaniu transportu niezbędnych substancji odżywczych do komórek grzyba oraz na zaburzeniu syntezy DNA, RNA i białek, zwłaszcza w fazie wzrostowej grzyba.
Cyklopiroksolamina jako lek przeciwgrzybiczy hamuje transport niektórych związków chemicznych do komórki grzyba, a także upośledza aktywność enzymów odpowiedzialnych za proces oddychania komórkowego. Gromadząc się w komórce dermatofitu, wiąże się z niektórymi jej strukturami, prowadząc do destrukcji.
Istotnym elementem działania jest również wpływ na przepuszczalność błon komórkowych. Zaburzona zostaje przepuszczalność błon komórkowych i transport substancji odżywczych oraz elektrolitów, w wyniku czego komórka grzyba obumiera.
Spektrum działania przeciwdrobnoustrojowego
Olamina charakteryzuje się excepjonalnie szerokim spektrum działania przeciwgrzybiczego. Działa na grzyby z rodzajów: Trichophyton, Epidermophyton, Microsporum, Candida, Scopulariopsis, Aspergillus, Fusarium, Malassezia i inne. Cyklopiroks i cyklopiroksolamina wykazuje działanie przeciwgrzybicze skierowane przeciwko takim patogenom jak Trichophyton rubrum, Microsporum canis, Candida albicans, Aspergillus fumigatus, Malassezia furfur.
Cyklopiroksolamina wykazuje szerokie spektrum działania przeciwgrzybiczego. Wykazuje działanie grzybobójcze i grzybostatyczne wobec takich dermatofitów jak m.in. Trichophyton rubrum, Trichophyton mentagrophytes, Epidermophyton floccosum Microsporum canis, a także wobec drożdżaków Candida albicans.
Zakres patogenów wrażliwych na olaminy
Grupa Patogenów |
Przykładowe Gatunki |
Skuteczność Działania |
Dermatofity |
Trichophyton rubrum, T. mentagrophytes, Epidermophyton floccosum, Microsporum canis |
Wysoka |
Drożdżaki |
Candida albicans, Malassezia furfur |
Bardzo wysoka |
Pleśnie |
Aspergillus fumigatus, Fusarium, Scopulariopsis |
Wysoka |
Właściwości farmakokinetyczne i penetracja tkanek
Olamina wykazuje doskonałe właściwości penetracyjne, co jest kluczowe dla skuteczności terapeutycznej. Lek przenika do skóry przez naskórek, mieszki włosowe i gruczoły łojowe. Cyklopiroks przenika przez mieszki włosowe, gruczoły łojowe, płytkę paznokcia, do włosów, skóry właściwej i warstwy rogowej naskórka.
Substancja zawdzięcza swą skuteczność również dobrej przyswajalności, ponieważ łatwo wchłania się zarówno w kolejne warstwy skóry, jak i strukturę włosa, przedostając się nawet do mieszków włosowych. W skórę wchłania się przez naskórek (częściowo pozostając również w jego warstwie) oraz gruczoły łojowe.
Cyklopiroksolamina łatwo przenika do włosów i mieszków włosowych, natomiast do skóry przenika przez naskórek i gruczoły łojowe, co wyjaśnia wysoką skuteczność tej substancji w leczeniu różnorodnych zakażeń grzybiczych.
Metabolizm olaminy przebiega głównie w wątrobie. Cyclopirox wiąże się z białkami osocza w zakresie 94-97%. Podstawową formą metabolizowania cyklopiroksu jest wiązanie z kwasem glukuronowym. Cyklopirox i jego metabolity są wydalane przez nerki.
Działanie przeciwzapalne i dodatkowe właściwości terapeutyczne
Oprócz działania przeciwgrzybiczego, olamina wykazuje znaczące właściwości przeciwzapalne. Działanie przeciwzapalne jest związane z hamowaniem aktywności cyklooksygenazy i lipooksygenazy. Cyklopiroksolamina wykazuje działanie przeciwzapalne poprzez hamowanie kaskady kwasu arachidonowego, hamując w ten sposób syntezę prostaglandyn i leukotrienów w granulocytach wielojądrzastych.
Oprócz działania zwalczającego grzyby i bakterie, pirokton olaminy pomaga też w ograniczeniu świądu. W przypadku łupieżu oraz wielu innych schorzeń dermatologicznych, świąd bywa bardzo uciążliwą dolegliwością. Nie tylko zaburza jakość życia pacjentów, ale może też skutkować drapaniem i powstawaniem ran w obrębie skóry.
Cyklopiroksolamina wykazuje zarówno działanie bakteriobójcze jak i bakteriostatyczne, a także niszczy przetrwalniki grzybów, co dodatkowo zwiększa jej skuteczność terapeutyczną w przypadku zakażeń mieszanych.
Zastosowania kliniczne w dermatologii
Grzybica paznokci (onychomykoza)
Grzybica paznokci stanowi jedno z najważniejszych wskazań do stosowania preparatów z olaminą. Onychomikoza jest najczęstszą chorobą paznokci. Częstość jej występowania wzrasta z wiekiem. Onychomikoza jest skutkiem zakażenia wywołanego przez dermatofity, pleśnie niedermatofitowe oraz drożdżaki.
W leczeniu grzybicy paznokci stosuje się różne stężenia olaminy w zależności od postaci farmaceutycznej. Zależnie od formy leku cyklopiroks stosuje się na: grzybicę paznokci w postaci lakieru leczniczego (80 mg cyklopiroksu na 1 gram lakieru), grzybicę skóry – zawiesina, żel, płyn – w tym postaciach cyklopiroks występuje w kompleksie z olaminą zwykle w stężeniu 10 mg / g leku.
Leczenie grzybicy paznokci wymaga cierpliwości i systematyczności. W infekcjach grzybiczych skóry stosuje się 1% preparaty cyklopiroksu zwykle dwa razy dziennie przez dwa do czterech tygodni. Grzybicę paznokci leczy się 8% lakierem do całkowitego wyleczenia. Zazwyczaj od dwóch razy dziennie do jeden raz na tydzień w okresie od sześciu do dwunastu miesięcy.
Grzybice skóry
Najczęstszą postacią zakażeń grzybiczych jest grzybica skóry gładkiej. Olamina znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu różnorodnych grzybic skórnych, charakteryzując się wysoką skutecznością i dobrą tolerancją.
Inną częstą postacią infekcji grzybiczych jest grzybica stóp, która występuje w kilku odmianach, m.in. jako międzypalcowa, potnicowa, złuszczająca się, krostkowa i wrzodziejąca. Dermatofitami, które ją wywołują są najczęściej grzyby z rodzaju Trichophyton, a rzadziej Epidermophyton.
Łojotokowe zapalenie skóry i łupież
Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) jest przewlekłą, zapalną chorobą skóry z wysypką o różnym stopniu zaczerwienienia, łuszczenia i swędzenia. Według autorów przeglądu Cochrane z 2015 roku cyklopiroksolamina należy do najlepiej zbadanych środków przeciwgrzybiczych i jest bardziej skuteczna niż placebo w łagodzeniu objawów ŁZS.
Leczenie łupieżu i łojotokowego zapalenia skóry głowy przeprowadza się 1,5% szamponem, stosowanym do trzech razy w tygodniu przez cztery tygodnie.
Leczenie farmakologiczne zakażeń grzybiczych
W Polsce dostępne są liczne preparaty przeciwgrzybicze zawierające olaminy jako substancję czynną. Terapia farmakologiczną można podzielić na leczenie miejscowe i ogólne, przy czym preparaty miejscowe z olaminą stanowią pierwszą linię leczenia w większości przypadków.
Preparaty miejscowe
Najczęściej stosowanymi formami farmaceutycznymi są kremy, maści, żele, zawiesiny, lakiery oraz szampony lecznicze. Dostępne miejscowe leki przeciwgrzybicze występują w formie lakierów i roztworów zawierających efinakonazol, tawaborol, cyklopiroks, amorolfinę i terbinafinę.
Nazwy handlowe preparatów w Polsce
W Polsce dostępne są preparaty pod różnymi nazwami handlowymi, do najpopularniejszych należą: Axopirox, Batrafen, Ciclolack, Hascofungin, Pirolam, Stieprox. Niektóre szampony przeciwłupieżowe mogą zawierać cyklopiroksolaminę.
Zasady stosowania
Preparat należy stosować zgodnie z informacjami zawartymi w ulotce bądź zgodnie ze zaleceniami lekarza. Lek stosuje się zewnętrznie na skórę. Zalecane jest delikatne wcieranie lub pozostawianie do wyschnięcia na zmienionej chorobowo skórze 2 razy dziennie. Optymalny okres czasu, przez jaki powinno się stosować preparat to 3 tygodnie.
Terapia skojarzona i nowoczesne podejścia terapeutyczne
Skojarzone leczenie doustne i miejscowe skraca czas terapii. Terapię skojarzoną można stosować sekwencyjnie lub równolegle. W przypadkach opornych na standardowe leczenie miejscowe, stosuje się kombinację preparatów z olaminą z innymi substancjami przeciwgrzybiczymi lub z terapią doustną.
W zaawansowanych przypadkach grzybicy paznokci, gdy zmiany obejmują więcej niż 50% płytki paznokciowej, lekarz może zalecić leczenie miejscowe maścią z 1% bifonazolem i 40% mocznikiem, albo zastosować leczenie ogólne – tabletki zawierające itrakonazol lub terbinafinę.
Inne substancje czynne stosowane w leczeniu grzybic
W terapii przeciwgrzybiczej stosuje się również inne substancje czynne:
- Terbinafina – skuteczna przeciwko dermatofitom, dostępna w postaci kremów i tabletek
- Klotrimazol – szerokospektralna substancja azolowa
- Ketokonazol – stosowany w szamponach przeciwłupieżowych i kremach
- Mikonazol – skuteczny w zakażeniach skóry i błon śluzowych
- Flukonazol – stosowany doustnie w ciężkich zakażeniach systemowych
- Itrakonazol – lek doustny o szerokim spektrum działania
Porównanie z innymi substancjami przeciwgrzybiczymi
Substancja |
Spektrum Działania |
Czas Leczenia |
Działania Niepożądane |
Cyklopiroksolamina |
Bardzo szerokie |
2-12 miesięcy |
Minimalne, miejscowe |
Terbinafina |
Dermatofity |
6-12 tygodni |
Umiarkowane |
Ketokonazol |
Szerokie |
2-6 tygodni |
Umiarkowane |
Amorolfina |
Szerokie |
6-18 miesięcy |
Minimalne |
Cyklopiroksolamina nie jest mniej skuteczna niż ketokonazol, jednak wykazuje lepszy profil bezpieczeństwa i szersze spektrum działania. W teście przeciwzapalnym cyklopiroksolamina okazała się najskuteczniejsza w porównaniu z ketokonazolem, ekonazolem, a nawet 2,5% hydrokortyzonem.
Bezpieczeństwo stosowania i działania niepożądane
Olamina charakteryzuje się bardzo dobrym profilem bezpieczeństwa. Pirokton olaminy to substancja nietoksyczna, która najczęściej jest dobrze tolerowana przez pacjentów. Na bezpieczeństwo stosowania preparatów z tym składnikiem wpływa też przestrzeganie zaleceń producenta.
Przeciwwskazaniem do stosowania cyklopiroksu są reakcje nadwrażliwości. Nie stosujemy cyklopiroksu na rany oraz do oka i w okolice oczu. Stosowanie lakieru na paznokcie z cyklopiroksem może wiązać się z wystąpieniem miejscowego podrażnienia skóry (pieczenie, świąd, rumień, obrzęk, zaczerwienienie i łuszczenie).
Przeciwwskazania
- Nadwrażliwość na substancję czynną lub substancje pomocnicze
- Aktywne zakażenie grzybicze oka oraz okolic oczu
- Otwarte rany w miejscu aplikacji
Środki ostrożności
W czasie leczenia nie należy drapać zmian grzybiczych i ich rozdrapywać, ponieważ może dojść do rozniesienia grzybicy na zdrową skórę. W czasie stosowania leków z tym składnikiem należy bezwzględnie przestrzegać zasad higieny np. stosować osobne ręczniki, prać ubranie narażone na grzyby w wysokiej temperaturze.
Profilaktyka zakażeń grzybiczych
Zapobieganie zakażeniom grzybiczym odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia skóry i paznokci. Podstawowe zasady profilaktyki obejmują:
- Utrzymywanie odpowiedniej higieny osobistej, szczególnie stóp i dłoni
- Noszenie oddychającego obuwia i skarpetek z naturalnych materiałów
- Unikanie chodzenia boso w miejscach publicznych (baseny, sauny, siłownie)
- Regularna zmiana i pranie bielizny w wysokiej temperaturze
- Dezynfekcja narzędzi do pedicure i manicure
- Wzmacnianie odporności organizmu poprzez zdrową dietę i aktywność fizyczną
Lakiery takie można stosować profilaktycznie, zabezpieczając paznokcie przed zakażeniem grzybicą. Nałożenie lakieru na obszary objęte grzybicą zapobiega jej rozprzestrzenianiu na zdrowe paznokcie.
Jak długo trwa leczenie grzybicy olaminą?
Czas leczenia zależy od lokalizacji i nasilenia zakażenia. Grzybice skóry wymagają zazwyczaj 2-4 tygodni leczenia, podczas gdy grzybica paznokci może wymagać 6-12 miesięcy systematycznego stosowania preparatów.
Czy można stosować olaminy w ciąży i podczas karmienia piersią?
Badania na zwierzętach nie wykazały szkodliwego wpływu na przebieg ciąży, jednak nie przeprowadzono odpowiednich badań z udziałem kobiet w ciąży. Produkt może być stosowany w ciąży, gdy korzyści dla matki przewyższają ryzyko dla płodu.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane olaminy?
Najczęstsze działania niepożądane to miejscowe podrażnienia skóry w postaci pieczenia, świądu, rumienia lub łuszczenia się skóry. Działania te są zwykle łagodne i przemijające.
Czy można łączyć leczenie olaminą z innymi lekami?
Preparaty miejscowe z olaminą można zazwyczaj bezpiecznie łączyć z innymi lekami. W przypadku terapii skojarzonej z doustnymi lekami przeciwgrzybiczymi należy skonsultować się z lekarzem.
Jak rozpoznać grzybicę paznokci?
Objawy grzybicy paznokci to przebarwienia (żółte, brązowe), zgrubienie płytki paznokciowej, kruchość, łamliwość oraz oddzielanie się płytki od łożyska. W przypadku podejrzenia grzybicy należy skonsultować się z dermatologiem.
Czy grzybica jest zakaźna?
Tak, grzybice są wysoce zakaźne. Przenoszą się przez bezpośredni kontakt z zakażoną osobą lub poprzez kontakt z zakażonymi przedmiotami (ręczniki, obuwie, narzędzia do pedicure).
Kiedy zgłosić się do lekarza?
Do dermatologa należy zgłosić się, gdy grzybica obejmuje więcej niż 1-2 paznokcie, zajmuje rozległy obszar skóry, nie ustępuje po 4 tygodniach leczenia miejscowego lub gdy występują objawy zakażenia bakteryjnego.
Czy można używać kosmetyków podczas leczenia grzybicy paznokci?
W trakcie leczenia lakierami przeciwgrzybiczymi nie należy stosować zwykłych lakierów do paznokci ani innych kosmetyków na zmienione chorobowo paznokcie, ponieważ może to utrudnić penetrację leku.
Bibliografia
- Subissi A, Monti D, Togni G, Mailland F. Ciclopirox: Recent nonclinical and clinical data relevant to its use as a topical antimycotic agent. Drugs. 2010;70(16):2133-52. DOI: 10.2165/11538110-000000000-00000 PMID: 20964457
- Youn HJ, Kim SY, Park M, Jung WH, Lee YW, Choe YB, Ahn KJ. Efficacy and safety of cream containing climbazole/piroctone olamine for facial seborrheic dermatitis: a single-center, open-label split-face clinical study. Ann Dermatol. 2016;28(6):733-739. DOI: 10.5021/ad.2016.28.6.733 PMID: 27904273