Mirtazapina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Mirtazapina – lek o działaniu przeciwdepresyjnym. Mechanizm działania mirtazapiny polega na blokowaniu receptorów adrenergicznych i serotoninergicznych w ośrodkowym układzie nerwowym. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie epizodów ciężkiej depresji. Mirtazapina wywołuje również korzystny wpływ na zaburzenia snu (m.in. na zwiększoną częstość budzenia się w nocy).
Mirtazapina dostępna jest w postaci tabletek powlekanych oraz tabletek ulegających rozpadowi w jamie ustnej. Leczenie rozpoczyna się od najmniejszej dostępnej dawki i w razie konieczności stopniowo zwiększa. Lek stosuje się zazwyczaj raz lub dwa razy dziennie. Po około 2-4 tygodniach powinna nastąpić pozytywna odpowiedź kliniczna. Czas leczenia jest indywidualny i może wynosić od 2 do co najmniej 6 miesięcy.
Możliwe działania niepożądane: senność, zmęczenie, uspokojenie, suchość w ustach, zwiększenie apetytu, zwiększenie masy ciała, zawroty głowy, ból głowy, drżenie, nudności, wymioty, biegunka, ból stawów, ból mięśni, obrzęki obwodowe, wysypka.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Mirtazapina – lek przeciwdepresyjny o wyjątkowym mechanizmie działania
Mirtazapina to jeden z najważniejszych leków przeciwdepresyjnych ostatnich dekad, który rewolucjonizuje podejście do leczenia depresji. Należy do grupy noradrenergicznych i specyficznie serotoninergicznych leków przeciwdepresyjnych (NaSSA), co oznacza, że działa inaczej niż popularne SSRI czy SNRI. Tym, co czyni mirtazapinę szczególnie cenną w praktyce klinicznej, jest jej unikalna zdolność do jednoczesnego zwalczania depresji oraz towarzyszących jej zaburzeń snu i apetytu. Lek został po raz pierwszy zsyntezowany w 1989 roku przez firmę Organon i szybko zyskał uznanie jako skuteczna alternatywna dla tradycyjnych antydepresantów. W Polsce mirtazapina jest dostępna pod wieloma nazwami handlowymi, takimi jak Mirzaten, Mirtor, Mirtagen czy Remirta ORO, co świadczy o jej popularności wśród lekarzy i pacjentów.
Mechanizm działania mirtazapiny
Mirtazapina wyróżnia się wyjątkowo złożonym mechanizmem działania, który odróżnia ją od innych leków przeciwdepresyjnych. Jest to lek o budowie czteropierścieniowej, który działa jako presynaptyczny antagonista receptorów α2-adrenergicznych. Podstawą jej działania przeciwdepresyjnego jest nasilenie neuroprzekaźnictwa noradrenergicznego i serotoninergicznego w ośrodkowym układzie nerwowym.
Mirtazapina blokuje receptory α2-adrenergiczne oraz receptory serotoninowe 5-HT2 i 5-HT3, jednocześnie wiążąc się z receptorami 5-HT1A jako agonista. Ważne jest, że lek nie wpływa na wychwyt zwrotny noradrenaliny i serotoniny, co odróżnia go od leków z grupy SSRI czy SNRI. Dodatkowo mirtazapina wykazuje silne powinowactwo do receptorów histaminowych H1, co tłumaczy jej właściwości uspokajające i nasenne.
Wzmocnienie serotoninergicznego przekaźnictwa nerwowego zachodzi w szczególności za pośrednictwem receptorów 5-HT1, podczas gdy receptory 5-HT2 i 5-HT3 są przez mirtazapinę blokowane. Oba enancjomery leku wykazują aktywność przeciwdepresyjną – S(+) przez blokowanie receptorów α2 i 5-HT2, a R(-) przez blokowanie receptorów 5-HT3.
Wskazania do stosowania
Głównym wskazaniem do stosowania mirtazapiny jest leczenie epizodów dużej depresji u dorosłych. Lek szczególnie dobrze sprawdza się w przypadkach depresji o średnim i ciężkim nasileniu, zwłaszcza gdy towarzyszą jej:
- Zaburzenia snu i bezsenność
- Spadek apetytu i ubytek masy ciała
- Lęk i niepokój
- Objawy somatyczne depresji
Coraz częściej mirtazapina jest również stosowana poza wskazaniami rejestracyjnymi w niewielkich dawkach jako środek nasenny, szczególnie u pacjentów z bezsennością przewlekłą. Badania kliniczne prowadzone są także nad jej zastosowaniem w leczeniu nudności i wymiotów związanych z chemioterapią, dyspepsji czynnościowej oraz zaburzeń snu w chorobie Alzheimera.
Dawkowanie i sposób przyjmowania
Mirtazapina jest dostępna w postaci tabletek powlekanych oraz tabletek ulegających rozpadowi w jamie ustnej. Standardowe dawkowanie wygląda następująco:
- Dawka początkowa: 15-30 mg na dobę
- Dawka podtrzymująca: 15-45 mg na dobę
- Maksymalna dawka: 45 mg na dobę
Lek można stosować raz dziennie (najlepiej wieczorem przed snem) lub w dwóch dawkach podzielonych, przy czym większą dawkę należy przyjmować wieczorem. Dawkę leku należy zarówno stopniowo zwiększać, jak i stopniowo zmniejszać przy odstawianiu.
Działanie przeciwdepresyjne rozpoczyna się po 1-2 tygodniach stosowania, a pozytywna reakcja kliniczna występuje po 2-4 tygodniach. Po uzyskaniu optymalnego efektu klinicznego i ustąpieniu objawów leczenie jest kontynuowane przez 4-6 miesięcy.
Farmakokinetyka
Parametr |
Wartość |
Biodostępność |
Ok. 50% |
Czas osiągnięcia maksymalnego stężenia |
2 godziny |
Biologiczny okres półtrwania |
20-40 godzin |
Stan stacjonarny |
3-4 dni |
Wiązanie z białkami osocza |
Ok. 85% |
Działania niepożądane
Mirtazapina, jak każdy lek, może powodować działania niepożądane. Najczęściej występujące objawy to:
Bardzo często (>10% pacjentów):
- Senność
- Suchość w jamie ustnej
- Zwiększenie masy ciała
- Zwiększenie apetytu
Często (1-10% pacjentów):
- Zawroty głowy
- Ból głowy
- Zmęczenie
- Nudności
- Zaparcia
- Obrzęki obwodowe
Rzadko (<1% pacjentów):
- Agranulocytoza (zahamowanie czynności szpiku kostnego)
- Żółtaczka
- Hiponatremia
- Zespół niespokojnych nóg
Szczególną uwagę należy zwrócić na możliwość wystąpienia agranulocytozy – w przypadku objawów przypominających infekcję (ból gardła, gorączka, zapalenie jamy ustnej) należy niezwłocznie odstawić lek i wykonać badania krwi.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na mirtazapinę lub składniki preparatu
- Równoczesne stosowanie z inhibitorami monoaminooksydazy (MAO)
- Wiek poniżej 18 lat
Szczególne środki ostrożności wymagane u pacjentów z:
- Padaczką lub organicznym uszkodzeniem mózgu
- Zaburzeniami czynności wątroby lub nerek
- Chorobami serca (dławica piersiowa, zawał mięśnia sercowego)
- Niedociśnieniem tętniczym
- Cukrzycą
- Przerostem gruczołu krokowego
- Jaskrą z wąskim kątem przesączania
Mirtazapina może zaburzać koncentrację i czujność, szczególnie na początku leczenia. Z tego względu nie należy prowadzić pojazdów ani obsługiwać maszyn do momentu oceny indywidualnej reakcji na lek przez lekarza.
Interakcje lekowe
Mirtazapina może wchodzić w interakcje z różnymi substancjami. Szczególną ostrożność należy zachować przy równoczesnym stosowaniu z:
Leki wymagające szczególnej ostrożności:
- Inhibitory MAO – przeciwwskazane stosowanie równoczesne
- Benzodiazepiny i inne leki uspokajające – nasilenie działania uspokajającego
- Warfaryna – zwiększenie wartości INR, konieczne monitorowanie
- Leki serotoninergiczne – ryzyko zespołu serotoninowego
Leki wpływające na metabolizm mirtazapiny:
- Induktory CYP3A4 (karbamazepina, fenytoina) – zmniejszenie stężenia mirtazapiny
- Inhibitory CYP3A4 (ketokonazol, erytromycyna) – zwiększenie stężenia mirtazapiny
Podczas terapii należy unikać alkoholu ze względu na nasilenie jego działania hamującego ośrodkowy układ nerwowy.
Mirtazapina w leczeniu bezsenności
Jednym z najciekawszych aspektów stosowania mirtazapiny jest jej zastosowanie w leczeniu zaburzeń snu. Pojedyncza dawka 15 lub 30 mg wywiera korzystny wpływ na typowe zaburzenia snu występujące w depresji, w tym na zwiększoną częstość budzenia się w ciągu nocy oraz redukcję latencji REM.
Najnowsze badania kliniczne pokazują, że mirtazapina w małych dawkach (7,5 mg) może być skuteczna w leczeniu bezsenności u pacjentów bez depresji. Badanie przeprowadzone w Amsterdamie wykazało klinicznie istotny wpływ na zmniejszenie nasilenia bezsenności po 6 tygodniach stosowania, jednak efekt ten nie utrzymywał się po 12 tygodniach.
Leczenie farmakologiczne depresji – miejsce mirtazapiny
W leczeniu farmakologicznym depresji mirtazapina zajmuje szczególne miejsce jako lek pierwszego rzutu, zwłaszcza w przypadkach, gdy towarzyszą jej zaburzenia snu lub spadek apetytu. Jej skuteczność jest porównywalna z innymi powszechnie przepisywanymi antydepresantami, takimi jak:
- Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI): fluoksetyna, sertralina, escitalopram
- Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI): wenlafaksyna, duloksetyna
- Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne: amitryptylina, nortryptylina
Przewagą mirtazapiny nad SSRI jest mniejsze ryzyko wystąpienia objawów seksualnych oraz korzystny wpływ na sen i apetyt. W porównaniu do leków trójpierścieniowych mirtazapina charakteryzuje się lepszym profilem bezpieczeństwa i tolerancji.
Stosowanie w szczególnych populacjach
Ciąża i laktacja
Mirtazapina nie jest zalecana do stosowania w ciąży, chyba że korzyści znacznie przewyższają ryzyko. Badania na zwierzętach nie wykazały działania teratogennego, jednak możliwe jest zwiększenie toksyczności rozwojowej. Lek w niewielkich ilościach przenika do mleka matki, dlatego decyzję o kontynuacji podczas karmienia piersią podejmuje lekarz.
Pacjenci w podeszłym wieku
Pacjenci w podeszłym wieku są często bardziej wrażliwi na działania niepożądane leków przeciwdepresyjnych. Badania kliniczne z mirtazapiną wykazują jednak, że działania niepożądane u osób starszych nie występują częściej niż w innych grupach wiekowych.
Zaburzenia czynności nerek i wątroby
U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby lub nerek klirens mirtazapiny może być zmniejszony nawet o 50%. Konieczne jest ostrożne dostosowanie dawki i ścisłe monitorowanie stanu pacjenta.
Jak długo trwa działanie mirtazapiny?
Działanie przeciwdepresyjne mirtazapiny rozpoczyna się po 1-2 tygodniach stosowania, a pełna poprawa kliniczna występuje po 2-4 tygodniach. Po uzyskaniu optymalnego efektu leczenie kontynuuje się przez 4-6 miesięcy.
Czy mirtazapina powoduje uzależnienie?
Mirtazapina nie powoduje uzależnienia w klasycznym rozumieniu. Jednak nie należy nagle przerywać jej stosowania – dawkę należy stopniowo zmniejszać pod kontrolą lekarza, aby uniknąć objawów odstawienia.
Dlaczego mirtazapina powoduje przyrost masy ciała?
Przyrost masy ciała wynika z działania mirtazapiny na receptory histaminowe H1 oraz poprawy apetytu. Jest to jeden z najczęstszych skutków ubocznych, który może być korzystny u pacjentów z depresją i spadkiem masy ciała.
Czy można prowadzić pojazd podczas stosowania mirtazapiny?
Na początku leczenia mirtazapina może zaburzać koncentrację i wywoływać senność. Nie należy prowadzić pojazdów ani obsługiwać maszyn do momentu, gdy lekarz oceni indywidualną reakcję na lek.
Czy mirtazapinę można stosować razem z alkoholem?
Alkoholu należy unikać podczas terapii mirtazapiną, gdyż może nasilić jej działanie uspokajające i sedatywne. Kombinacja może prowadzić do nadmiernej senności i zaburzeń koncentracji.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
Jeśli pacjent zapomni przyjąć dawkę, powinien zażyć ją tak szybko, jak to możliwe. Jeśli jednak zbliża się czas następnej dawki, pominiętą dawkę należy pominąć i wrócić do normalnego schematu dawkowania. Nie należy podwajać dawki.
Kiedy należy przerwać stosowanie mirtazapiny?
Leczenie należy przerwać w przypadku wystąpienia objawów infekcji (gorączka, ból gardła), żółtaczki, ciężkich reakcji alergicznych lub myśli samobójczych. Zawsze należy skonsultować się z lekarzem przed przerwaniem terapii.
Czy mirtazapina jest skuteczna w leczeniu lęku?
Chociaż głównym wskazaniem jest depresja, mirtazapina może być pomocna w leczeniu objawów lękowych towarzyszących depresji dzięki swojemu działaniu uspokajającemu.
Bibliografia
- Anttila SA, Leinonen EV. A review of the pharmacological and clinical profile of mirtazapine. CNS Drug Rev. 2001 Fall;7(3):249-64. DOI: 10.1111/j.1527-3458.2001.tb00198.x PMID: 11607047
- Bakker MH, Hugtenburg JG, Bet PM, Twisk JWR, van der Horst HE, Slottje P. Effectiveness of low-dose amitriptyline and mirtazapine in patients with insomnia disorder and sleep maintenance problems: a randomised, double-blind, placebo-controlled trial in general practice (DREAMING). Br J Gen Pract. 2025;75(756):e474-e481. DOI: 10.3399/BJGP.2024.0173 PMID: 39814428