Miłorząb japoński – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Miłorząb japoński – roślina lecznicza znana głównie ze swojego pozytywnego oddziaływania na pamięć. Surowiec farmaceutyczny stanowią liście miłorzębu, które zawierają m.in. ginkgolidy, bilobalid, monoterpeny, kwasy fenolowe, steroidy i flawonoidy. Miłorząb wpływa na poprawę koncentracji i procesu zapamiętywania. Działa antyoksydacyjnie i antyagregacyjnie (zapobiega zlepianiu się płytek krwi). Ponadto ochrania komórki nerwowe i poprawia krążenie mózgowe poprzez ograniczenie przepuszczalności naczyń krwionośnych i zwiększaniu ich elastyczności. Wyciągi z miłorzębu niwelują szumy uszne, zawroty głowy i ospałość. Głównymi wskazaniami do stosowania miłorzębu są zaburzenia obwodowego krążenia krwi oraz poprawa pamięci i sprawności umysłowej.
Miłorząb japoński dostępny jest w postaci kapsułek, tabletek, ziół do zaparzania oraz nalewki. Występuje również w połączeniu z innymi substancjami m.in. magnezem, lecytyną lub witaminami z grupy B. Działanie miłorzębu opiera się na długotrwałym stosowaniu, a pierwsze efekty można zaobserwować po 2-3 tygodniach od rozpoczęcia przyjmowania.
Miłorząb japoński znalazł również zastosowanie w kosmetyce jako składnik produktów do cery naczyniowej i opóźniających procesy starzenia się skóry. Znajdziemy go także w pielęgnacyjnych żelach do nóg, które stosuje się w przypadku ich ciężkości, opuchnięcia i uczucia zmęczenia.
Możliwe działania niepożądane: zaburzenia żołądkowo – jelitowe, ból głowy, skórne reakcje alergiczne (rumień, obrzęk). Rzadko mogą wystąpić krwawienia z nosa, oczu, naczyń mózgowych lub przewodu pokarmowego.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Miłorząb japoński (Ginkgo biloba) – właściwości lecznicze i zastosowanie w medycynie
Miłorząb japoński, znany w nomenklaturze naukowej jako Ginkgo biloba, stanowi jeden z najstarszych gatunków drzew na Ziemi, będąc żywą skamieniną o historii sięgającej 270 milionów lat. To wyjątkowe drzewo, nazywane również miłorzębem dwuklapowym, od wieków zajmuje szczególne miejsce w tradycyjnej medycynie chińskiej i współczesnej farmakoterapii. Jego liście zawierają bogate spektrum substancji bioaktywnych, które czyniąją cennym surowcem w leczeniu różnorodnych schorzeń neurologicznych i naczyniowych. Współczesne badania naukowe potwierdzają skuteczność ekstraktów z miłorzębu w poprawie funkcji poznawczych, wspomaganiu krążenia oraz neuroprotekcji. Standaryzowane preparaty z Ginkgo biloba są obecnie szeroko stosowane w terapii zaburzeń pamięci, demencji oraz w profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych, co czyni tę roślinę przedmiotem intensywnych badań naukowych i praktycznego zastosowania w medycynie XXI wieku.
Charakterystyka botaniczna i historia użycia
Miłorząb japoński (Ginkgo biloba L.) jest jedynym żyjącym przedstawicielem rodziny miłorzębowatych (Ginkgoaceae). Pochodzące z Chin drzewo charakteryzuje się wachlarzowatymi liśćmi i niezwykłą długowiecznością – okazy mogą żyć nawet 4000 lat. Do Europy zostało sprowadzone z Japonii w XVIII wieku, stąd potoczna nazwa „miłorząb japoński”.
W medycynie chińskiej miłorząb jest wykorzystywany od ponad 2000 lat. Nazywany „boskim drzewem życia”, symbolizuje długowieczność i witalność. Tradycyjnie stosowano go w leczeniu astmy, chorób układu oddechowego oraz zaburzeń krążenia. Współczesne zastosowanie koncentruje się głównie na ekstraktach z liści, które są surowcem do produkcji leków i suplementów diety.
Składniki aktywne i mechanizmy działania
Główne grupy substancji czynnych
Miłorząb japoński zawiera ponad 60 substancji biologicznie aktywnych, które można podzielić na dwie główne grupy:
Flawonoidy (glikozydy flawonowe – 24-25%)
- Kwercetyna
- Kemferol
- Izoramnetyna
- Biflawoniody (bilobetyna, ginkgetyna, izoginkgetyna)
Terpenoidy (laktony terpenowe – 6%)
- Ginkgolidy A, B, C, J, M
- Bilobalid
Dodatkowo w składzie występują kwasy organiczne, proantocyjanidyny, polifenole, selen, karoten oraz witaminy C i E.
Mechanizmy działania farmakologicznego
Działanie przeciwutleniające Flawonoidy działają jako silne antyoksydanty, neutralizując wolne rodniki i chroniąc komórki przed stresem oksydacyjnym. Szczególnie ważna jest ich rola w ochronie neuronów przed uszkodzeniami związanymi z procesami starzenia.
Poprawa krążenia Ekstrakty z miłorzębu rozszerzają naczynia krwionośne, poprawiają elastyczność ich ścian oraz zmniejszają lepkość krwi. Hamują również agregację płytek krwi, co przekłada się na lepsze ukrwienie tkanek, szczególnie mózgu i kończyn.
Neuroprotekcja Terpenoidy, zwłaszcza ginkgolidy i bilobalid, wykazują silne właściwości neuroprotekcyjne. Chronią neurony przed uszkodzeniami wywołanymi niedokrwieniem, zmniejszają neurotoksyczność glutaminianów oraz wspierają integralność bariery krew-mózg.
Wskazania kliniczne i zastosowania terapeutyczne
Zaburzenia funkcji poznawczych i demencja
Standaryzowane ekstrakty z miłorzębu (EGb 761) mają ugruntowane zastosowanie w terapii wspomagającej przy łagodnych formach demencji. W badaniach klinicznych wykazano, że stosowanie 240 mg ekstraktu dziennie przez minimum 6 miesięcy może poprawiać funkcje poznawcze, objawy neuropsychiatryczne i codzienne funkcjonowanie u pacjentów z łagodną do umiarkowanej demencją.
Mechanizmy działania w demencji:
- Przeciwdziałanie tworzeniu się złogów beta-amyloidowych
- Poprawa przekaźnictwa cholinergicznego
- Redukcja stresu oksydacyjnego w mózgu
- Stabilizacja funkcji mitochondrialnych
Choroba Alzheimera
Badania wykazały, że substancje czynne zawarte w Ginkgo biloba przeciwdziałają tworzeniu się złogów beta-amyloidowych w neuronach, które są przyczyną powstawania choroby Alzheimera. Dodatkowo u osób cierpiących na tę chorobę hamują rozwój schorzenia.
Systematyczny przegląd badań klinicznych potwierdza, że ekstrakty Ginkgo biloba mogą łagodzić objawy choroby Alzheimera poprzez poprawę wyników w testach Mini-Mental State Examination (MMSE), Short Cognitive Performance Test (SKT) oraz Neuropsychiatric Inventory (NPI).
Zaburzenia krążenia obwodowego
Miłorząb japoński znajduje zastosowanie w leczeniu:
- Chromania przestankowego
- Uczucia zimnych kończyn
- Zaburzeń mikrokrążenia
- Niewydolności żylnej
Badania dowiodły, że ginkgo biloba może być stosowany we wspomaganiu leczenia chromani przestankowych, skutkując wydłużeniem dystansu, jaki pacjent może pokonać bez odczuć bólowych.
Inne wskazania kliniczne
Szumy uszne i zawroty głowy Poprawa mikrokrążenia w obrębie ucha wewnętrznego może przynosić ulgę w tych dolegliwościach.
Zaburzenia lękowe Badania wykazały, że stosowanie 480 mg lub 240 mg ekstraktu dziennie przez 4 tygodnie wiązało się z 50-procentową redukcją objawów u pacjentów z zaburzeniami lękowymi.
Zespół napięcia przedmiesiączkowego Ekstrakty mogą łagodzić objawy PMS dzięki działaniu na układy neuroprzekaźnikowe.
Leczenie farmakologiczne preparatami miłorzębu japońskiego
Dostępne formy farmaceutyczne
Na polskim rynku dostępne są następujące kategorie preparatów:
Leki roślinne (z numerem pozwolenia)
- Ginkofar (40 mg, 80 mg, 120 mg, 240 mg)
- Ginkofar Intense (120 mg, 240 mg)
- Bilobil (40 mg, 80 mg)
- Bilobil Forte (120 mg)
- Bilobil Intense (120 mg)
- Tanakan (40 mg, 80 mg)
Suplementy diety
- DOZ Product Ginkgo Biloba Intense
- Doppelherz aktiv Ginkgo Duo
- Swanson Ginkgo Biloba
Preparaty złożone
- Venoforton (płyn doustny z miłorzębem i innymi ekstraktami)
- Ginkgo Biloba Plus (z witaminami grupy B)
Substancje czynne w preparatach farmakologicznych
Większość leków zawiera standaryzowane ekstrakty:
- EGb 761 – najlepiej przebadany ekstrakt
- LI 1370 – alternatywny standaryzowany ekstrakt
Ekstrakty standaryzowane na:
- 22-27% glikozydów flawonowych
- 5-7% laktonów terpenowych
- <5 ppm toksycznych kwasów ginkgolowych
Dawkowanie i sposób podawania
Standardowe dawkowanie:
- 120-240 mg ekstraktu dziennie
- Podział na 2-3 dawki
- Podawanie z posiłkami lub po posiłku
Dawkowanie w różnych wskazaniach:
- Zaburzenia krążenia mózgowego: 120-240 mg przez 8-24 tygodnie
- Zaburzenia krążenia obwodowego: 120-160 mg przez 6-12 tygodni
- Demencja: 240 mg dziennie przez minimum 6 miesięcy
Farmakoterapia porównawcza
Badania pokazują, że 240 mg ekstraktu z miłorzębu może być równie skuteczne co 5-10 mg donepezilu dziennie u pacjentów z łagodną do umiarkowanej chorobą Alzheimera. Jednak w leczeniu demencji miłorząb stosuje się głównie jako terapię wspomagającą, nie zastępczą.
Profil bezpieczeństwa i działania niepożądane
Działania niepożądane
Skutki uboczne po podaniu preparatów z miłorzębu japońskiego występują rzadko. Mogą pojawić się: bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, zaburzenia jelitowe, osłabienie, niemiarowa praca serca.
Najczęstsze działania niepożądane:
- Dolegliwości żołądkowo-jelitowe (1-5%)
- Bóle głowy i zawroty (1-3%)
- Reakcje alergiczne skórne (<1%)
- Palpitacje (<1%)
Przeciwwskazania
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na składniki preparatu
- Ciąża i okres karmienia piersią
- Zaburzenia krzepliwości krwi (hemofilia)
- Planowane zabiegi chirurgiczne (przerwać 7 dni przed zabiegiem)
Względne przeciwwskazania:
- Epilepsja (ryzyko napadów padaczkowych)
- Przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych
Interakcje lekowe
Miłorząb japoński może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami poprzez zwiększenie ryzyka krwawień, napadów padaczkowych, zespołu serotoninowego oraz wahań poziomu cukru we krwi.
Główne grupy leków wymagające ostrożności:
Grupa leków |
Mechanizm interakcji |
Ryzyko |
Antykoagulanty (warfaryna, heparyna) |
Nasilenie działania przeciwzakrzepowego |
Krwawienia |
Leki przeciwpłytkowe (ASA, klopidogrel) |
Hamowanie agregacji płytek |
Krwawienia |
SSRI (fluoksetyna, sertralin) |
Wpływ na poziom serotoniny |
Zespół serotoninowy |
Leki przeciwpadaczkowe |
Obniżenie progu drgawkowego |
Napady padaczkowe |
Leki przeciwcukrzycowe |
Wpływ na glikemię |
Hipoglikemia |
Monitorowanie terapii
Parametry kontrolne
- Czas krzepnięcia (PT/INR) u pacjentów na antykoagulantach
- Poziom glukozy u diabetyków
- Ocena funkcji poznawczych (MMSE, ACE-R)
- Monitorowanie objawów krwawienia
Optymalizacja terapii
Wskaźniki skuteczności:
- Poprawa w testach funkcji poznawczych (po 6-8 tygodniach)
- Zmniejszenie objawów neuropsychiatrycznych
- Poprawa jakości życia
- Zwiększenie dystansu marszu (w chorobie naczyń obwodowych)
Czas terapii:
- Efekty widoczne po 4-6 tygodniach
- Pełne korzyści po 3-6 miesiącach
- Zalecana przerwa co 3 miesiące (tydzień)
Zastosowanie w kosmetyce i medycynie estetycznej
Ze względu na właściwości przeciwutleniające i poprawiające mikrokrążenie, ekstrakty z miłorzębu są chętnie stosowane w kosmetykach:
- Pielęgnacja skóry dojrzałej – spowalnianie procesów starzenia
- Cera naczynkowa – wzmacnianie naczyń, redukcja „pajączków”
- Produkty przeciwzmarszczkowe – ochrona kolagenu i elastyny
- Preparaty do pielęgnacji oczu – poprawa mikrokrążenia
Badania kliniczne i dowody naukowe
Poziom dowodów naukowych
Miłorząb japoński jest jedną z najlepiej przebadanych roślin leczniczych. W bazie danych PubMed zgromadzono ponad 400 badań potwierdzających efekty działania ginkgo biloba.
Najważniejsze badania kliniczne:
- GOTADAY – skuteczność w demencji
- GINDEM-NP – neuroprotekcja
- GEM Study – profilaktyka demencji
- EPIDOS – badanie epidemiologiczne
Wytyczne organizacji medycznych
WHO (2019) – brak wystarczających podstaw do rekomendacji w profilaktyce zmian neurodegeneracyjnych
EMA (European Medicines Agency) – zatwierdza stosowanie w łagodnych zaburzeniach poznawczych
Polskie Towarzystwo Neurologiczne – jako terapia wspomagająca w demencji
Czy miłorząb japoński pomaga na pamięć?
Tak, badania kliniczne potwierdzają skuteczność standaryzowanych ekstraktów w poprawie funkcji poznawczych, szczególnie u osób powyżej 50 roku życia z łagodnymi zaburzeniami pamięci. Efekty są widoczne po 6-8 tygodniach regularnego stosowania.
Jak długo można stosować preparaty z miłorzębu?
Preparaty można stosować długoterminowo, jednak zaleca się robienie tygodniowych przerw co 3 miesiące terapii. W badaniach klinicznych bezpiecznie stosowano ekstrakty przez okres do 2 lat.
Czy miłorząb japoński można łączyć z lekami na nadciśnienie?
Konieczna jest konsultacja z lekarzem, ponieważ miłorząb może wpływać na ciśnienie krwi poprzez rozszerzenie naczyń. Możliwe jest nasilenie działania leków hipotensyjnych.
Czy mogę stosować miłorząb podczas brania aspiryny?
Nie zaleca się jednoczesnego stosowania z powodu zwiększonego ryzyka krwawień. Aspiryna i miłorząb hamują agregację płytek krwi, co może prowadzić do przedłużenia czasu krwawienia.
Kiedy spodziewać się pierwszych efektów?
Pierwsze efekty można zauważyć po 4-6 tygodniach regularnego stosowania. Pełne korzyści terapeutyczne rozwijają się po 3-6 miesiącach terapii.
Czy preparaty z miłorzębu są bezpieczne dla osób starszych?
Tak, ale wymagają szczególnej ostrożności ze względu na często występujące wielochorobowość i polipragmazję. Konieczne jest uwzględnienie wszystkich przyjmowanych leków i ocena ryzyka interakcji.
Jaka jest różnica między lekiem a suplementem diety z miłorzębem?
Leki zawierają standaryzowane ekstrakty o potwierdzonej zawartości substancji czynnych i przeszły pełne badania bezpieczeństwa i skuteczności. Suplementy diety nie podlegają tak rygorystycznym wymogom dotyczącym standaryzacji.
Czy miłorząb japoński może zapobiegać chorobie Alzheimera?
Badania są niejednoznaczne. Niektóre sugerują potencjalny efekt neuroprotekcyjny, ale nie ma jednoznacznych dowodów na skuteczność w pierwotnej profilaktyce choroby Alzheimera u zdrowych osób.
Czy można stosować miłorząb w ciąży?
Nie, preparaty z miłorzębu są przeciwwskazane w ciąży ze względu na ryzyko krwotoków i brak badań bezpieczeństwa w tym okresie.
Jak wybrać najlepszy preparat z miłorzębu?
Należy wybierać produkty zarejestrowane jako leki, zawierające standaryzowane ekstrakty (EGb 761 lub LI 1370) z określoną zawartością glikozydów flawonowych (24-27%) i laktonów terpenowych (5-7%).
Bibliografia
- Liu H, Ye M, Guo H. An Updated Review of Randomized Clinical Trials Testing the Improvement of Cognitive Function of Ginkgo biloba Extract in Healthy People and Alzheimer’s Patients. Front Pharmacol. 2020;10:1688. DOI: 10.3389/fphar.2019.01688 PMID: 32153388
- Tan MS, Yu JT, Tan CC, Wang HF, Meng XF, Wang C, Jiang T, Zhu XC, Tan L. Efficacy and adverse effects of ginkgo biloba for cognitive impairment and dementia: a systematic review and meta-analysis. J Alzheimers Dis. 2015;43(2):589-603. DOI: 10.3233/JAD-140837 PMID: 25114079