Leki zawierające metoprolol

Metoprolol – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Metoprolol – lek z grupy beta-adrenolityków (tzw. beta-blokery), stosowany w leczeniu chorób sercowo-naczyniowych. Mechanizm działania metoprololu polega na blokowaniu receptorów beta1-adrenergicznych znajdujących się w mięśniu sercowym, dzięki czemu spowalnia czynność serca, obniża się ciśnienie tętnicze krwi oraz zmniejsza się częstość bólów dławicowych. Ponadto metoprolol przeciwdziała arytmiom serca. Wskazaniem do stosowania leku jest dławica piersiowa, nadciśnienie tętnicze, tachyarytmia, niewydolność serca, a także leczenie czynnościowych zaburzeń krążenia tzw. zaburzeń hyperkinetycznych. 

Metoprolol w tabletkach występuje w postaci winianu metoprololu. Dawkę leku oraz dawkowanie ustala lekarz indywidualnie do schorzenia i stanu pacjenta. Lek należy przyjmować regularnie, w trakcie lub po posiłku.  

Możliwe działania niepożądane: ból głowy, zawroty głowy, zmęczenie, duszność po wysiłku, niedociśnienie, zaburzenia równowagi, spowolnienie pracy serca, kołatanie serca, nudności, wymioty, ból brzucha. 

Uwaga: Metoprolol w połączeniu z alkoholem może nasilać i przedłużać jego działanie.

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Metoprolol – kompletny przewodnik po leku na choroby serca

Metoprolol to jeden z najczęściej przepisywanych leków w kardiologii, należący do grupy selektywnych beta-blokerów. Substancja ta rewolucjonizuje leczenie chorób serca od ponad czterdziestu lat, oferując pacjentom skuteczną kontrolę nadciśnienia tętniczego, ochronę po zawale serca oraz wsparcie w niewydolności serca. Odkryty w 1967 roku przez szwedzkich naukowców, metoprolol stał się jednym z fundamentalnych leków w prewencji i terapii schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Jego selektywne działanie na receptory beta-1 w sercu sprawia, że jest bezpieczniejszy niż starsze generacje beta-blokerów, wywierając mniejszy wpływ na drogi oddechowe i inne układy organizmu. W Polsce lek jest dostępny pod różnymi nazwami handlowymi, takimi jak Betaloc, Betaloc ZOK, Egilok czy Metocard, w różnych postaciach farmaceutycznych – od zwykłych tabletek przez preparaty o przedłużonym uwalnianiu, aż po roztwory do wstrzykiwań. Dzięki udowodnionej skuteczności w licznych badaniach klinicznych, w tym przełomowym badaniu MERIT-HF, metoprolol jest obecnie zalecany przez wszystkie główne towarzystwa kardiologiczne jako lek pierwszego rzutu w wielu chorobach serca.

Mechanizm działania metoprólolu

Metoprolol działa poprzez selektywne blokowanie receptorów beta-1 adrenergicznych, które znajdują się głównie w mięśniu sercowym. W normalnych warunkach, gdy adrenalina lub noradrenalina łączą się z tymi receptorami, powodują przyspieszenie pracy serca, zwiększenie siły skurczu oraz wzrost ciśnienia tętniczego.

Proces działania metoprólolu można przedstawić w następujących etapach:

Metoprolol wiąże się z receptorami β-1 adrenergicznymi na powierzchni komórek serca, szczególnie w węźle zatokowym, przedsionkowo-komorowym oraz w mięśniu komór. Poprzez konkurencyjne blokowanie dostępu katecholamin do receptorów, lek redukuje wewnątrzkomórkowe szlaki sygnałowe mediowane przez cykliczny adenozyno-5′-monofosforan (cAMP) i kinazę proteinową A.

Metoprolol zmniejsza nachylenie fazy 4 potencjału czynnościowego węzłowego, czyli fazę spontanicznej depolaryzacji, która determinuje częstość pracy serca. Redukując napływ sodu podczas tej fazy, lek spowalnia częstość wyładowań komórek rozrusznikowych i obniża tętno.

Wskazania terapeutyczne

Metoprolol znajduje zastosowanie w szerokim spektrum schorzeń kardiologicznych. Lek jest wskazany głównie w nadciśnieniu tętniczym, dławicy piersiowej, niewydolności serca i zaburzeniach rytmu.

Nadciśnienie tętnicze

W leczeniu nadciśnienia tętniczego metoprolol działa poprzez relaksację naczyń krwionośnych i spowalnianie pracy serca, co poprawia przepływ krwi i obniża ciśnienie. Lek może być stosowany zarówno w monoterapii, jak i w skojarzeniu z innymi preparatami hipotensyjnymi.

Dławica piersiowa

W przypadku dławicy piersiowej metoprolol redukuje zapotrzebowanie serca na tlen poprzez zmniejszenie częstości skurczów i siły kurczenia się mięśnia sercowego. To sprawia, że obciążenie serca podczas wysiłku jest mniejsze, co skutkuje redukcją napadów dławicowych.

Niewydolność serca

Przełomowe badanie MERIT-HF wykazało, że metoprolol w postaci o kontrolowanym uwalnianiu (CR/XL) znacząco poprawia przeżywalność u pacjentów z niewydolnością serca. W badaniu tym odnotowano zmniejszenie ogólnej śmiertelności o 34% w porównaniu z placebo.

Profilaktyka po zawale serca

Metoprolol jest również stosowany w celu poprawy przeżywalności po przebytym zawale serca. Lek chroni serce przed kolejnymi incydentami poprzez stabilizację elektryczną mięśnia sercowego i zmniejszenie ryzyka groźnych arytmii.

Dostępne preparaty metoprólolu w Polsce

W Polsce dostępnych jest kilka postaci metoprólolu, różniących się szybkością uwalniania substancji czynnej:

Nazwa handlowa	Postać	Dawki dostępne	Częstość podawania
Betaloc	Tabletki zwykłe	50 mg, 100 mg	2 razy dziennie
Betaloc ZOK	Tabletki o przedłużonym uwalnianiu	25 mg, 50 mg, 100 mg, 200 mg	1 raz dziennie
Egilok	Tabletki zwykłe	25 mg, 50 mg, 100 mg	2 razy dziennie
Metocard	Tabletki zwykłe i ZK	25-200 mg	1-2 razy dziennie

Zalecana dawka podtrzymująca wynosi 100 mg winianu metoprololu 2 razy dziennie lub 200 mg bursztynianu metoprololu 1 raz dziennie.

Dawkowanie i sposób stosowania

Dawkowanie metoprólolu jest zawsze indywidualizowane przez lekarza w zależności od schorzenia i stanu pacjenta. Lek należy zawsze przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza.

Podstawowe zasady dawkowania

Dawka stosowana doustnie wynosi od 50 do 400 mg na dobę, jednak jest zależna od jednostki chorobowej i stanu pacjenta. W przypadku nadciśnienia tętniczego leczenie rozpoczyna się od małych dawek (25-50 mg dziennie), które stopniowo zwiększa się do uzyskania pożądanego efektu terapeutycznego.

Dla różnych wskazań stosuje się następujące dawki:

• Nadciśnienie tętnicze: 50-100 mg raz dziennie (preparaty o przedłużonym uwalnianiu) lub 50-100 mg dwa razy dziennie (preparaty zwykłe)
• Dławica piersiowa: 100-200 mg dziennie w dawkach podzielonych
• Niewydolność serca: rozpoczęcie od 12,5-25 mg dziennie z powolnym zwiększaniem dawki
• Profilaktyka po zawale serca: 100 mg dwa razy dziennie

Ważne informacje dotyczące przyjmowania leku

Nie należy nagle przerywać stosowania preparatu. Nagłe zaprzestanie leczenia metoprololem może prowadzić do nasilenia objawów niewydolności serca, a także do wystąpienia zawału serca i nagłego zgonu. Jeżeli wymagane jest zaprzestanie leczenia, należy w okresie co najmniej 2 tygodni stopniowo zmniejszać dawkę.

Preparaty o przedłużonym uwalnianiu (jak Betaloc ZOK) należy połykać w całości, nie krusząc ani nie rozgryzając tabletek. Umożliwia to zachowanie właściwości kontrolowanego uwalniania substancji czynnej.

Leczenie farmakologiczne schorzeń sercowo-naczyniowych z użyciem metoprólolu

Metoprolol stanowi podstawę nowoczesnego leczenia farmakologicznego chorób sercowo-naczyniowych, często stosowany w skojarzeniu z innymi grupami leków kardiologicznych. W leczeniu niewydolności serca metoprolol jest najczęściej kombinowany z inhibitorami ACE (takimi jak enalapril, lisinopril, ramipril) lub antagonistami receptora angiotensyny II (walsartan, losartan, telmisartan). Do tego schematu dodaje się często leki moczopędne, głównie furosemid czy indapamid, oraz antagonistę aldosteronu – spironolakton lub eplerenon.

W terapii nadciśnienia tętniczego metoprolol doskonale komponuje się z inhibitorami kanałów wapniowych, szczególnie z grupy dihydropirydynowych (amlodypina, lacydypina, lerkanidypina), a także z lekami moczopędnymi z grupy tiazydów i tiazydopodobnych (hydrochlorotiazyd, chlortalidon, indapamid). Ta kombinacja pozwala na osiągnięcie lepszej kontroli ciśnienia przy mniejszych dawkach poszczególnych składników.

Schorzenie	Główne leki skojarzone	Mechanizm synergistyczny
Niewydolność serca	Inhibitory ACE, diuretyki, spironolakton	Kompleksowe odciążenie serca
Nadciśnienie	Inhibitory kanałów wapnia, diuretyki	Wielokierunkowe obniżanie ciśnienia
Dławica piersiowa	Azotany, statyny, kwas acetylosalicylowy	Poprawa perfuzji wieńcowej

W profilaktyce wtórnej po zawale serca metoprolol jest standardowo kojarzony z kwasem acetylosalicylowym (aspiryną), statynami (atorwastatyna, rozuwastatyna, simwastatyna) oraz często z klopidogrelem. Ten protokół, zwany „złotym standardem” po zawale, znacząco redukuje ryzyko ponownych incydentów sercowo-naczyniowych.

W przypadku zaburzeń rytmu serca metoprolol może być stosowany wraz z innymi lekami antyarytmicznymi, takimi jak amiodaron, flekainid czy propafenon, w zależności od rodzaju arytmii. Szczególną wartość ma w leczeniu migotania przedsionków, gdzie kontroluje częstość rytmu komór.

Działania niepożądane i przeciwwskazania

Jak każdy lek, metoprolol może wywoływać działania niepożądane, choć większość pacjentów toleruje go dobrze.

Najczęstsze działania niepożądane

Najczęstsze działania niepożądane metoprólolu to bradykardia, hipotensja i skurcz oskrzeli. Najczęściej występujące objawy to:

• Spowolnienie tętna (bradykardia)
• Obniżenie ciśnienia tętniczego
• Uczucie zmęczenia i osłabienia
• Zawroty głowy
• Dolegliwości żołądkowo-jelitowe

Poważne działania niepożądane

Metoprolol może nasilać objawy niewydolności serca u niektórych pacjentów. Należy natychmiast skonsultować się z lekarzem w przypadku wystąpienia bólu w klatce piersiowej, nasilonej duszności, obrzęków lub nagłego wzrostu masy ciała.

Główne przeciwwskazania

Przeciwwskazaniami są: nadwrażliwość na metoprolol lub inne β-adrenolityki, wstrząs kardiogenny, zespół chorego węzła zatokowego, blok przedsionkowo-komorowy II lub III stopnia, niewyrównana niewydolność serca.

Bezwzględne przeciwwskazania obejmują:

• Ciężką bradykardię (poniżej 45 uderzeń na minutę)
• Wysokostopniowy blok przedsionkowo-komorowy
• Wstrząs kardiogenny
• Nieleczoną niewydolność serca z obrzękiem płuc
• Astmę oskrzelową w okresie zaostrzenia

Interakcje z innymi lekami

Metoprolol może wchodzić w interakcje z wieloma lekami, takimi jak digoksyną, niektórymi antydepresantami i klonidyną.

Ważne interakcje lekowe

Leki zwiększające ryzyko bradykardii:

• Digoksyna – może powodować nadmierne spowolnienie pracy serca
• Klonidyna – wzmaga hipotensyjne działanie metoprólolu
• Werapamil i diltazem – mogą nasilać ujemne działanie inotropowe

Leki wpływające na metabolizm:

• Cimetydyna – zwiększa stężenie metoprólolu we krwi
• Rifampicyna – może zmniejszać skuteczność metoprólolu
• Niektóre antydepresanty – mogą podwyższać poziom metoprólolu

Inhibitory MAO mogą wzmacniać działanie metoprólolu nawet do 14 dni po ich odstawieniu.

Szczególne populacje pacjentów

Kobiety w ciąży i karmiące

Metoprolol jest kategorią C w ciąży, co oznacza, że badania na zwierzętach wykazały niekorzystne skutki dla płodu. Stosowanie metoprólolu w ciąży jest przeciwwskazane ze względu na ryzyko ograniczenia przepływu krwi przez łożysko.

Metoprolol przenika do mleka matki w niewielkich ilościach – szacuje się, że niemowlę przyjmuje mniej niż 1% dawki matczynej.

Pacjenci w podeszłym wieku

U pacjentów w podeszłym wieku może być konieczne zmniejszenie dawki ze względu na zmiany farmakokinetyki i farmakodynamiki związane z wiekiem. Starsi pacjenci częściej cierpią na schorzenia wątroby, nerek czy serca, co może wymagać dostosowania dawkowania.

Dzieci i młodzież

Betaloc ZOK może być stosowany u dzieci w wieku od 6 do 18 lat w leczeniu nadciśnienia tętniczego, ale wymaga to szczególnej ostrożności i monitorowania przez pediatrę kardiologa.

Monitorowanie podczas leczenia

Podczas stosowania metoprólolu konieczne jest regularne monitorowanie podstawowych parametrów życiowych. Pacjent powinien kontrolować ciśnienie tętnicze i częstość tętna, szczególnie na początku leczenia i po każdej zmianie dawki.

Zalecane badania kontrolne:

• Pomiar ciśnienia tętniczego i tętna – codziennie w pierwszym tygodniu, później zgodnie z zaleceniami lekarza
• Elektrokardiogram – przed rozpoczęciem leczenia i okresowo podczas terapii
• Morfologia krwi i badania biochemiczne – co 3-6 miesięcy
• Ocena funkcji nerek i wątroby – szczególnie u pacjentów z chorobami współistniejącymi

Bibliografia

1. MERIT-HF Study Group. Effect of metoprolol CR/XL in chronic heart failure: Metoprolol CR/XL Randomised Intervention Trial in Congestive Heart Failure (MERIT-HF). Lancet. 1999;353(9169):2001-7. PMID: 10376614
2. McDonagh TA, Metra M, Adamo M, Gardner RS, Baumbach A, Böhm M, Burri H, Butler J, Čelutkienė J, Chioncel O, Cleland JGF, Coats AJS, Crespo-Leiro MG, Farmakis D, Gilard M, Heymans S, Hoes AW, Jaarsma T, Jankowska EA, Lainscak M, Lam CSP, Lyon AR, McMurray JJV, Mebazaa A, Mindham R, Muneretto C, Piepoli MF, Price S, Rosano GMC, Ruschitzka F, Skibelund AK; ESC Scientific Document Group. 2021 ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure. Eur Heart J. 2021;42(36):3599-3726. DOI: 10.1093/eurheartj/ehab368 PMID: 34447992