Metamizol – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Metamizol – dokładniej metamizol sodowy, to lek wykazujący działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Dokładny mechanizm działania leku nie został wyjaśniony, ale przypuszcza się, że może być związany z hamowaniem aktywności enzymu cyklooksygenazy w ośrodkowym układem nerwowym. Wskazaniem do stosowania metamizolu jest leczenie bólu różnego pochodzenia o dużym stopniu nasilenia oraz gorączki, w sytuacji kiedy inne stosowane leki nie powodują jej obniżenia.
Metamizol dostępny jest w postaci tabletek, granulatu do sporządzania roztworu doustnego oraz roztworu do wstrzykiwań. Ważne jest dobranie najmniejszej dawki, która opanuje ból i gorączkę. Efekt leczniczy następuje po około 30-60 minutach od podania doustnego oraz dożylnego.
Możliwe działania niepożądane: Rzadko może pojawić się ból brzucha, nudności, wymioty, podrażnienie żołądka, suchość błony śluzowej jamy ustnej, bóle i zawroty głowy, leukopenia (spadek liczby białych krwinek), reakcje hipotensyjne (niedociśnienie), uszkodzenie wątroby, reakcje anafilaktyczne, napady astmy, wysypka
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Metamizol – skuteczny lek przeciwbólowy z kontrowersyjną historią
Metamizol sodowy to jedna z najważniejszych substancji czynnych stosowanych w leczeniu bólu o dużym nasileniu i wysokiej gorączki opornej na inne leki. Zsyntetyzowany po raz pierwszy w 1920 roku przez niemieckich chemików, lek ten stał się pierwszym całkowicie syntetycznym analgetykiem, który nie miał roślinnego wzorca ani odpowiednika. Należy do podstawowych, nieopioidowych leków pierwszego stopnia drabiny analgetycznej Światowej Organizacji Zdrowia, wprowadzonej w 1986 roku jako schemat leczenia bólu.
W Polsce metamizol jest powszechnie dostępny bez recepty pod znanymi nazwami handlowymi takimi jak Pyralgina, Pixalzina, Pyreox czy Pyretolek. Metamizol wykazuje silne działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, a także właściwości rozkurczowe na mięśnie gładkie, co czyni go skutecznym rozwiązaniem w wielu sytuacjach klinicznych. Jednak jego stosowanie budzi również kontrowersje ze względu na ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych, szczególnie agranulocytozy.
Z powodu potencjalnych skutków ubocznych, metamizol został wycofany z obiegu w wielu krajach, takich jak Stany Zjednoczone, Australia, Norwegia, Szwecja, Dania, Litwa czy Irlandia. W krajach takich jak Niemcy, Szwajcaria, Hiszpania, Czechy, Grecja, Włochy oraz na Węgrzech preparaty z metamizolem dostępne są wyłącznie na receptę. W Polsce natomiast lek pozostaje dostępny bez recepty, co czyni znajomość jego właściwości i bezpiecznego stosowania szczególnie istotną dla pacjentów.
Mechanizm działania metamizolu
Mechanizm działania metamizolu nie został w pełni wyjaśniony, jednak wyniki badań wskazują, że metamizol i jego główny metabolit, 4-N-metyloaminoantypiryna (MAA), działają prawdopodobnie zarówno poprzez ośrodkowy, jak i obwodowy układ nerwowy. Prawdopodobnie pyralgin wraz z MAA wpływają na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy poprzez stymulowanie uwalniania beta-endorfin, obniżanie stężenia endogennych pirogenów, wywieranie wpływu na ośrodek termoregulacji w podwzgórzu, hamowanie aktywności cyklooksygenazy oraz zmniejszanie syntezy prostaglandyn, prostacyklin i tromboksanu.
Metamizol wykazuje pewną odrębność od grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych – może bezpośrednio wpływać na transmisję bodźców bólowych w rdzeniu kręgowym. Badania donoszą także o wpływie tego leku na aktywność układu endokannabinoidowego, który także związany jest z odczuwaniem bólu. Przez ograniczenie wychwytu zwrotnego adenozyny, metamizol ma także właściwości rozkurczające, łagodząc skurcze mięśni gładkich, zarówno w drogach moczowych, jak i w układzie trawiennym oraz naczyniach krwionośnych.
Farmakokinetyka i metabolizm
Metamizol po podaniu doustnym dobrze i szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, przy czym czas osiągnięcia maksymalnego stężenia dla leku w postaci tabletek wynosi 1,2–2 godziny, w postaci kropli – około 1,15 godziny. Biodostępność metamizolu jest bardzo wysoka, przekraczając 90%, a okres półtrwania metamizolu wynosi około 15 minut, natomiast dla jego głównego metabolitu, 4-metyloaminoantypiryny, wynosi od 2,6 do 3,5 godziny.
Metamizol wiąże się z białkami osocza w około 60%, a sama substancja przenika przez barierę krew-mózg oraz barierę krew-łożysko, co ma szczególne znaczenie dla kobiet w ciąży. Głównym, a zarazem aktywnym metabolitem metamizolu sodowego jest 4-N-metyloaminoantypiryna (MAA), a nieznaczne działanie wykazuje również 4-aminoantypiryna (AA). Metamizol jest wydalany głównie z moczem w postaci metabolitów (90%), natomiast niewielka ilość leku (około 3%) jest wydalana w postaci niezmienionej, a jego metabolity przenikają również do mleka matki.
Wskazania do stosowania
Jednym z podstawowych wskazań do stosowania metamizolu jest ból o dużym nasileniu, gdy inne leki przeciwbólowe i/lub przeciwgorączkowe okazują się nieskuteczne. Metamizol sodu znajduje zastosowanie leczeniu bólu o dużym nasileniu i działa mocniej niż paracetamol, kwas salicylowy, ibuprofen czy diklofenak.
Konkretne wskazania obejmują:
- Ból pourazowy i pooperacyjny – szczególnie w przypadkach, gdy standardowe leki przeciwbólowe są nieskuteczne
- Bolesne kolki – nerkowe, żółciowe, jelitowe
- Ból nowotworowy – jako element wielostopniowego leczenia przeciwbólowego
- Migrenę i silne bóle głowy – gdy inne preparaty nie przynoszą ulgi
- Bóle menstruacyjne – szczególnie o dużym nasileniu
- Wysoką gorączkę – oporną na inne leki przeciwgorączkowe
Rozluźnienie mięśni dróg moczowych, rodnych czy tych związanych z przewodem pokarmowym, szybko przynosi ulgę w bólu. Jego działanie przeciwgorączkowe wynika z bezpośredniego wpływu na ośrodek termoregulacji w podwzgórzu, co pomaga obniżyć gorączkę oraz ograniczyć produkcję substancji w organizmie, które wywołują gorączkę.
Dostępne preparaty w Polsce
Najpopularniejsze preparaty jednoskładnikowe:
Nazwa preparatu |
Postać |
Zawartość metamizolu |
Dostępność |
Pyralgina |
Tabletki |
500 mg |
Bez recepty |
Pixalzina |
Tabletki powlekane |
500 mg |
Bez recepty |
Pyreox |
Tabletki powlekane |
500 mg |
Bez recepty |
Pyretolek |
Tabletki powlekane |
500 mg |
Bez recepty |
Preparaty złożone z metamizolem:
- Scopolan compositum – hioscyna + metamizol – stosowany przy bólach kolkowych, skurczach, kamicy dróg moczowych
- Vemonis Intense – drotaweryna + kofeina + metamizol – przy bólach kolkowych, menstruacyjnych, skurczach
Takie leki są szczególnie skuteczne na bóle związane ze skurczami mięśni gładkich, np. bóle miesiączkowe czy zapalenie pęcherzyka żółciowego.
Dawkowanie i sposób stosowania
Dawkowanie metamizolu zależy od wagi ciała, współwystępujących schorzeń, wieku pacjenta oraz charakteru dolegliwości. Maksymalna dawka dobowa metamizolu wynosi 4 gramy, a preparaty takie jak tabletki oraz saszetki powinny być stosowane w odstępach minimum sześciogodzinnych.
Zalecane dawkowanie dla dorosłych:
- Dawka pojedyncza: 500-1000 mg (1-2 tabletki)
- Maksymalna dawka jednorazowa: 2500 mg (5 tabletek)
- Maksymalna dawka dobowa: 4000 mg (8 tabletek)
- Częstotliwość: maksymalnie 4 razy na dobę w odstępach 6-godzinnych
Lek należy przyjmować podczas jedzenia lub bezpośrednio po posiłku, popijając dużą ilością wody. Bezpieczne stosowanie preparatu powinno trwać nie dłużej niż 3 do 5 dni. Jeżeli po tym czasie objawy nie ustąpią, należy zasięgnąć porady lekarskiej.
Dawkowanie u dzieci:
Metamizol występuje również w postaci kropli doustnych, przeznaczonych również dla dzieci poniżej 14 roku życia. Dawka maksymalna maleje ze spadkiem masy ciała dziecka. Dawkowanie u dzieci określa się w przeliczeniu na kilogram masy ciała (8–16 mg/kg).
Działania niepożądane – agranulocytoza jako główne zagrożenie
Stosowanie preparatów zawierających metamizol wiąże się z ryzykiem wystąpienia zagrażającego życiu wstrząsu i agranulocytozy – znacznego, zagrażającego życiu zmniejszenia liczby granulocytów. Agranulocytoza to stan, w którym dochodzi do znacznego spadku liczby granulocytów we krwi, w tym neutrofili, które są niezbędne do zwalczania infekcji.
Objawy agranulocytozy wymagające natychmiastowej konsultacji lekarskiej:
- Gorączka i dreszcze
- Ból gardła i trudności w połykaniu
- Zakażenia trudne do wyleczenia
- Zmiany zapalne lub owrzodzenia w obrębie jamy ustnej
- Powiększenie węzłów chłonnych
- Stany zapalne w obrębie układu moczowo-płciowego lub odbytu
Komitet ds. bezpieczeństwa EMA zalecił, aby pracownicy służby zdrowia informowali pacjentów o konieczności zaprzestania przyjmowania leków z metamizolem i natychmiastowego zwrócenia się o pomoc lekarską w przypadku wystąpienia objawów agranulocytozy. Ryzyko wystąpienia agranulocytozy może się zwiększać w przypadku podawania metamizolu dłużej niż przez 7 dni, ale nie jest zależne od przyjmowanej dawki leku.
Inne działania niepożądane:
Występujące niezbyt często:
- Reakcje hipotensyjne (obniżenie ciśnienia tętniczego)
- Wysypka polekowa
- Nudności i wymioty
- Zawroty głowy
Występujące rzadko:
- Leukopenia, reakcje anafilaktoidalne lub anafilaktyczne, małopłytkowość
- Zespół Stevensa-Johnsona i zespół Lyella
- Pogorszenie czynności nerek czy dróg moczowych
Przeciwwskazania do stosowania
Główne przeciwwskazania obejmują nadwrażliwość na metamizol, inne pochodne pirazolonu lub którykolwiek składnik preparatu, nadwrażliwość na inne NLPZ, w szczególności objawiającą się astmą, obrzękiem naczynioruchowym, pokrzywką lub nieżytem nosa.
Szczegółowe przeciwwskazania:
- Zaburzenia hematologiczne: niedokrwistość aplastyczna, agranulocytoza, leukopenia oraz związane z nimi zmiany w obrazie morfologicznym krwi
- Zaburzenia szpiku kostnego: szczególnie po leczeniu cytostatykami
- Zespół astmy analgetycznej: nietolerancja na leki przeciwbólowe
- Ostra niewydolność nerek lub wątroby
- Ostra porfiria wątrobowa
- Wrodzony niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej
- III trymestr ciąży
W I oraz II trymestrze ciąży także nie powinno się stosować na własną rękę preparatów z metamizolem – w tym okresie dozwolone jest podanie pojedynczych dawek tylko i wyłącznie pod nadzorem lekarza. Nie powinno się także zażywać metamizolu podczas karmienia piersią.
Interakcje z innymi lekami
Metamizol może wchodzić w interakcje z innymi produktami leczniczymi, przy czym największe znaczenie kliniczne mają następujące interakcje:
Najważniejsze interakcje lekowe:
- Leki przeciwkrzepliwe – metamizol nasila działanie pochodnych kumaryny (acenokumarol, warfaryna)
- Doustne leki przeciwcukrzycowe – metamizol może nasilać ich działanie
- Kwas acetylosalicylowy – metamizol może osłabiać działanie ASA, co jest istotne u pacjentów stosujących aspirynę ze względów antyagregacyjnych i kardiologicznych
- Fenytoina i sulfonamidy – nasilone działanie wymienionych leków
- Cyklosporyna – metamizol może zmniejszać jej stężenie we krwi
- Metotreksat – metamizol może nasilać jego toksyczność
Pamiętajmy także, by nie spożywać alkoholu podczas stosowania preparatów z metamizolem, ponieważ może to nasilać ryzyko wystąpienia ciężkich skutków ubocznych.
Leczenie farmakologiczne bólu – miejsce metamizolu w terapii
Metamizol jest podstawowym, nieopioidowym lekiem pierwszego stopnia drabiny analgetycznej WHO, która stanowi schemat leczenia bólu wprowadzony w 1986 roku przez Światową Organizację Zdrowia. W leczeniu farmakologicznym bólu o różnym nasileniu stosuje się następujące grupy substancji czynnych:
I stopień drabiny analgetycznej (ból słaby do umiarkowanego):
- Paracetamol – podstawowy lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy
- Kwas acetylosalicylowy – również o działaniu przeciwzapalnym
- Ibuprofen, diklofenak, naproksen – niesteroidowe leki przeciwzapalne
- Metamizol – przy bólu opornym na powyższe preparaty
II stopień drabiny (ból umiarkowany do silnego):
- Tramadol – słaby opioid
- Kodeina – w połączeniu z paracetamolem
- Metamizol w wyższych dawkach – jako alternatywa przed przejściem na opioidy
III stopień drabiny (ból silny):
- Morfina, oksykodon, fentanyl – silne opioidy
- Metamizol jako lek wspomagający – w terapii skojarzonej
Metamizol sodu znajduje zastosowanie w leczeniu bólu o dużym nasileniu i działa mocniej niż paracetamol, kwas salicylowy, ibuprofen czy diklofenak. W Stanach Zjednoczonych, gdzie metamizol został wycofany z rynku ze względu na ryzyko agranulocytozy, zwiększyła się częstość stosowania opioidów do uśmierzania bólu pooperacyjnego, co naraża pacjentów na wystąpienie skutków ubocznych bardzo silnych leków oraz zwiększa ryzyko zależności.
Substancje czynne najczęściej łączone z metamizolem:
- Hioscyna (skopolamina) – w preparacie Scopolan compositum, przy bólach kolkowych
- Drotaweryna – w połączeniu rozkurczowym przy skurczach mięśni gładkich
- Kofeina – dla wzmocnienia działania przeciwbólowego przy migrenach
Kontrowersje międzynarodowe wokół metamizolu
Metamizol powstał w 1922 roku w Niemczech i przez lata był stosowany w wielu krajach. Niestety wraz z biegiem czasu dostrzeżono, że stosowanie tego leku potęguje ryzyko występowania agranulocytozy. Mimo tego uzyskane dane doprowadziły ponad czterdzieści lat temu do wycofania metamizolu w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.
W kilku kolejnych badaniach populacyjnych dokonano ponownej oceny częstości występowania agranulocytozy indukowanej lekami. Międzynarodowe badanie agranulocytozy i anemii aplastycznej, znane również jako Boston Study, badało populację 22,8 miliona w siedmiu europejskich miastach i Jerozolimie przez ponad 6,5 roku i zgłosiło ogólną częstość występowania 1 przypadku zmniejszenia liczby neutrofili na milion osób rocznie.
Badania kliniczne wykazały, że agranulocytoza wywołana przez metamizol jest częstsza u osób pochodzących z Wielkiej Brytanii, co sugeruje genetyczne uwarunkowania podatności na ten skutek uboczny. Genetics may play a significant role in metamizole sensitivity. It is suggested that some populations are more prone to suffer from metamizole induced agranulocytosis than others.
Najnowsze zalecenia EMA z 2024 roku
W 2024 roku Europejska Agencja Leków wydała zaktualizowane rekomendacje dotyczące minimalizacji ryzyka agranulocytozy przy stosowaniu metamizolu. Przegląd rozpoczęto na wniosek fińskiej agencji leków, gdzie przypadki agranulocytozy zgłaszano pomimo wzmocnienia środków minimalizacji ryzyka.
Kluczowe zalecenia EMA:
- Edukacja pacjentów – o objawach agranulocytozy i konieczności natychmiastowego przerwania leczenia
- Unikanie u pacjentów wysokiego ryzyka – u których wcześniej wystąpiła agranulocytoza lub mają problemy ze szpikiem kostnym
- Monitorowanie morfologii krwi – przy długotrwałym stosowaniu
- Natychmiastowe badania – po wystąpieniu objawów agranulocytozy natychmiast wykonać test mierzący poziom krwinek, w tym poziom różnych rodzajów białych krwinek
Pomimo nowych, ostrzejszych zaleceń, PRAC stwierdził, że korzyści płynące ze stosowania leków zawierających metamizol nadal przewyższają ryzyko.
Kraj/Region |
Status metamizolu |
Dostępność |
Polska |
Dopuszczony |
Bez recepty |
Niemcy, Szwajcaria |
Dopuszczony |
Tylko na receptę |
USA, Wielka Brytania |
Wycofany |
Niedostępny |
Hiszpania, Włochy |
Dopuszczony |
Tylko na receptę |
Czy metamizol jest bezpieczny?
PRAC stwierdził, że korzyści płynące ze stosowania leków zawierających metamizol nadal przewyższają ryzyko, jednak wymaga to przestrzegania zasad bezpiecznego stosowania. Najważniejsze to nieprzekraczanie zalecanego dawkowania, stosowanie przez krótki czas i natychmiastowe przerwanie leczenia przy pierwszych objawach działań niepożądanych.
Jak długo można stosować metamizol?
Bezpieczne stosowanie preparatu powinno trwać nie dłużej niż 3 do 5 dni. Jeżeli po tym czasie objawy nie ustąpią, należy zasięgnąć porady lekarskiej. W przypadku długotrwałej terapii metamizolem zalecane jest regularne wykonywanie badań krwi.
Czy metamizol można stosować w ciąży?
Stosowanie leku w III trymestrze ciąży jest przeciwwskazane. W I oraz II trymestrze ciąży także nie powinno się stosować na własną rękę preparatów z metamizolem – w tym okresie dozwolone jest podanie pojedynczych dawek tylko i wyłącznie pod nadzorem lekarza.
Czy można łączyć metamizol z alkoholem?
Metamizolu nie należy łączyć z alkoholem, ponieważ może to nasilać ryzyko wystąpienia ciężkich skutków ubocznych. Alkohol może wpływać na farmakokinetykę zarówno leku jak i alkoholu.
Jakie są objawy agranulocytozy?
Główne objawy to gorączka, dreszcze, ból gardła, trudności w połykaniu, zmiany zapalne w jamie ustnej, nosie i gardle, powiększenie węzłów chłonnych oraz stany zapalne w obrębie układu moczowo-płciowego. W przypadku wystąpienia tych objawów należy natychmiast przerwać stosowanie preparatu i skonsultować się z lekarzem, ponieważ objawy te mogą świadczyć o wystąpieniu agranulocytozy.
Czy dzieci mogą stosować metamizol?
Metamizol występuje również w postaci kropli doustnych, przeznaczonych również dla dzieci poniżej 14 roku życia, jednak nie powinniśmy stosować metamizolu u dzieci i młodzieży do 15. roku życia bez nadzoru lekarskiego. U dzieci metamizol pozajelitowo stosujemy tylko w przypadku stanów gorączkowych zagrażających życiu.
Czy metamizol uzależnia?
Metamizol nie jest lekiem opioidowym i nie powoduje uzależnienia fizycznego czy psychicznego. Jednak ze względu na skutki uboczne nie powinien być stosowany długotrwale bez nadzoru lekarskiego.
Co robić w przypadku przedawkowania?
W przypadku przedawkowania należy natychmiast skontaktować się z lekarzem lub zadzwonić do centrum zatruć. Objawy mogą obejmować nudności, wymioty, zawroty głowy, senność, spadek ciśnienia tętniczego i zaburzenia rytmu serca.
Bibliografia
- European Medicines Agency (EMA). EMA recommends measures to minimise serious outcomes of known side effect with painkiller metamizole [Internet]. Amsterdam: EMA; 2024 Sep 6 [cited 2025 Aug 26]. Available from: https://www.ema.europa.eu/en/news/ema-recommends-measures-minimise-serious-outcomes-known-side-effect-painkiller-metamizole
- Klose S, Pflock R, König IR, Linder R, Schwaninger M. Metamizole and the risk of drug-induced agranulocytosis and neutropenia in statutory health insurance data. Naunyn Schmiedebergs Arch Pharmacol. 2020 Apr;393(4):681-690. DOI: 10.1007/s00210-019-01774-4 PMID: 31811328