Losartan – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Losartan – lek należący do grupy antagonistów receptora angiotensyny II. Mechanizm działania polega na blokowaniu receptorów angiotensyny II. Dzięki temu rozszerzają się naczynia krwionośne i obniża ciśnienie krwi. Losartan zapobiega zmianom strukturalnym w naczyniach (pogrubienie ścian naczyń) i sercu (rozrost serca). Stosowany jest w leczeniu pierwotnego nadciśnienia tętniczego (również u dzieci), niewydolności serca oraz w zapobieganiu epizodów sercowo-naczyniowych. Ponadto losartan wywiera ochronny wpływ na nerki, dlatego stosowany jest w leczeniu chorób nerek u pacjentów z nadciśnieniem i cukrzycą typu 2. W farmacji występuje w postaci losartanu potasowego.
Po przyjęciu pojedynczej dawki leku, efekt obniżenia ciśnienia utrzymuje się przez całą dobę.
Możliwe działania niepożądane: hiperkalemia (nadmiar potasu w surowicy krwi), niedokrwistość, osłabienie, zmęczenie, zawroty głowy, ból głowy, niedociśnienie, zaburzenia snu.
Uwaga: Nie zaleca się jednoczesnego stosowania losartanu z lekami moczopędnymi oszczędzającymi potas, a także suplementami potasu, ze względu na możliwość nagromadzenia się potasu w organizmie, co może prowadzić w ciężkich przypadkach do migotania komór, a nawet zatrzymania akcji serca.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Losartan – przewodnik po substancji czynnej w leczeniu nadciśnienia tętniczego
Losartan to jeden z najważniejszych leków stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego, który od ponad 30 lat pomaga milionom pacjentów na całym świecie kontrolować ciśnienie krwi. Jako pierwszy przedstawiciel grupy antagonistów receptora angiotensyny II (sartanów), losartan zrewolucjonizował podejście do terapii nadciśnieniowej, oferując skuteczną alternatywę dla inhibitorów ACE. Substancja ta działa poprzez blokowanie receptorów AT1, przez co zapobiega działaniu angiotensyny II – hormonu odpowiedzialnego za zwężanie naczyń krwionośnych i wzrost ciśnienia tętniczego. Losartan nie tylko obniża ciśnienie krwi, ale również wykazuje działanie ochronne na serce i nerki, co zostało potwierdzone w licznych badaniach klinicznych, w tym przełomowym badaniu LIFE. W Polsce losartan jest dostępny pod wieloma nazwami handlowymi i stanowi ważny element terapii przeciwnadciśnieniowej, szczególnie u pacjentów z towarzyszącymi schorzeniami jak cukrzyca typu 2 czy niewydolność serca. Dzięki dobremu profilowi bezpieczeństwa i rzadkim działaniom niepożądanym, losartan jest często wybieranym lekiem pierwszej linii w leczeniu nadciśnienia u różnych grup pacjentów.
Mechanizm działania losartanu
Losartan należy do grupy leków nazywanych antagonistami receptora angiotensyny II (ARB – Angiotensin Receptor Blockers) lub potocznie sartanami. Aby zrozumieć, jak działa ten lek, należy poznać układ renina-angiotensyna-aldosteron (RAA), który odgrywa kluczową rolę w regulacji ciśnienia tętniczego.
W organizmie człowieka angiotensynogen jest przekształcany przez reninę w angiotensynę I, która następnie pod wpływem enzymu konwertującego angiotensynę (ACE) zostaje zmieniona w angiotensynę II. Ten aktywny hormon wiąże się z receptorami AT1 znajdujących się w różnych tkankach organizmu, powodując szereg niekorzystnych efektów:
- Skurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych (wazokonstrukcja)
- Uwalnianie aldosteronu z kory nadnerczy
- Zatrzymanie sodu i wody w organizmie
- Stymulację układu współczulnego
- Pobudzenie proliferacji komórek mięśni gładkich
Losartan działa jako selektywny i konkurencyjny antagonista receptorów AT1, blokując wiązanie się angiotensyny II z tymi receptorami. W wyniku tego działania dochodzi do:
- Rozszerzenia naczyń krwionośnych i obniżenia oporu obwodowego
- Zmniejszenia uwalniania aldosteronu
- Zwiększenia wydalania sodu i wody przez nerki
- Obniżenia ciśnienia tętniczego
- Redukcji obciążenia serca
Co istotne, losartan jest metabolizowany w wątrobie do aktywnego metabolitu EXP3174, który jest 10-40 razy bardziej aktywny w blokowaniu receptorów AT1 niż sam losartan i ma dłuższy okres półtrwania.
Wskazania do stosowania losartanu
Nadciśnienie tętnicze
Głównym wskazaniem do stosowania losartanu jest leczenie pierwotnego nadciśnienia tętniczego u dorosłych oraz dzieci i młodzieży w wieku 6-18 lat. Lek ten jest szczególnie ceniony za swoje działanie długotrwałe – pojedyncza dawka utrzymuje efekt hipotensyjny przez 24 godziny, co umożliwia wygodne dawkowanie raz dziennie.
Losartan może być stosowany jako monoterapia lub w skojarzeniu z innymi lekami przeciwnadciśnieniowymi, takimi jak diuretyki tiazydowe czy antagoniści wapnia. Pełny efekt terapeutyczny rozwija się zwykle po 3-6 tygodniach regularnego stosowania leku.
Nefropatia cukrzycowa
U pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i cukrzycą typu 2 z białkomoczem ≥0,5 g/dobę losartan stanowi ważny element terapii nefroprotekcyjnej. Badania kliniczne, w tym przełomowe badanie RENAAL, wykazały, że losartan spowalnia progresję uszkodzenia nerek i zmniejsza ryzyko rozwoju schyłkowej niewydolności nerek.
Niewydolność serca
Losartan jest stosowany w leczeniu przewlekłej niewydolności serca u dorosłych pacjentów (szczególnie w wieku ≥60 lat), gdy leczenie inhibitorami ACE nie jest możliwe z powodu złej tolerancji, zwłaszcza uporczywego kaszlu, lub przeciwwskazań.
Prewencja udarów
Lek jest również wskazany do zmniejszenia ryzyka wystąpienia udaru mózgu u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i przerostem lewej komory serca potwierdzonym w EKG.
Dawkowanie i sposób podawania
Dorośli z nadciśnieniem tętniczym
Zazwyczaj stosowana dawka początkowa i podtrzymująca wynosi 50 mg raz na dobę. U niektórych pacjentów może być konieczne zwiększenie dawki do 100 mg raz na dobę lub dodanie leku moczopędnego w małej dawce.
U pacjentów ze zmniejszoną objętością krwi krążącej (np. leczonych dużymi dawkami diuretyków) zaleca się rozpoczęcie od dawki 25 mg raz na dobę. Podobnie u pacjentów w wieku powyżej 75 lat oraz z zaburzeniami czynności wątroby wskazana jest mniejsza dawka początkowa.
Dzieci i młodzież (6-18 lat)
- Dzieci o masie ciała 20-50 kg: zalecana dawka wynosi 25 mg raz na dobę, w wyjątkowych przypadkach można zwiększyć do 50 mg
- Dzieci o masie ciała ≥50 kg: zwykle stosuje się 50 mg raz na dobę, maksymalnie 100 mg
Niewydolność serca
Dawka początkowa wynosi 12,5 mg raz na dobę. Dawkę zwiększa się stopniowo w odstępach tygodniowych do maksymalnej dawki 150 mg raz na dobę, z uwzględnieniem tolerancji pacjenta.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przeciwwskazania bezwzględne |
Przeciwwskazania względne |
Nadwrażliwość na losartan lub substancje pomocnicze |
Zwężenie zastawki aortalnej |
2. i 3. trymestr ciąży |
Kardiomiopatia przerostowa |
Ciężkie zaburzenia czynności wątroby |
Obustronne zwężenie tętnic nerkowych |
Jednoczesne stosowanie z aliskirenem u diabetyków |
Choroba niedokrwienna serca |
Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z:
- Zaburzeniami czynności nerek
- Chorobami wątroby
- Odwodnieniem lub zmniejszoną objętością krwi krążącej
- Podeszłym wiekiem
- Współistniejącymi chorobami układu sercowo-naczyniowego
Działania niepożądane
Losartan charakteryzuje się dobrym profilem bezpieczeństwa, a częstość działań niepożądanych jest podobna do placebo. Najczęściej obserwowane działania niepożądane to:
Często występujące (≥1/100):
- Zawroty głowy
- Hiperkaliemia (podwyższone stężenie potasu)
- Hipotensja (niedociśnienie)
- Osłabienie lub zmęczenie
Rzadziej występujące:
- Kaszel (znacznie rzadziej niż przy inhibitorach ACE)
- Ból głowy
- Nudności
- Biegunka
- Ból mięśni
- Zaburzenia snu
Rzadkie, ale poważne działania niepożądane:
- Obrzęk naczynioruchowy
- Poważne zaburzenia czynności nerek
- Ciężka hiperkaliemia
- Rabdomioliza (rozpad mięśni szkieletowych)
W przypadku wystąpienia objawów takich jak obrzęk twarzy, warg, języka czy trudności w oddychaniu, należy natychmiast zaprzestać stosowania leku i skontaktować się z lekarzem.
Interakcje lekowe i zalecenia specjalne
Ważne interakcje lekowe
Losartan może wchodzić w interakcje z następującymi grupami leków:
- Suplementy potasu i sole potasowe – zwiększone ryzyko hiperkaliemii
- Leki moczopędne oszczędzające potas (spironolakton, amilorid, triamteren) – ryzyko hiperkaliemii
- NLPZ (ibuprofen, diklofenak, naproxen) – zmniejszenie skuteczności przeciwnadciśnieniowej, ryzyko pogorszenia czynności nerek
- Lit – zwiększenie stężenia litu we krwi, ryzyko zatrucia litem
- Inhibitory ACE – zwiększone ryzyko hipotensji, hiperkaliemii i zaburzeń czynności nerek
- Aliskiren – przeciwwskazane u diabetyków
Żywność i alkohol
Losartan można przyjmować niezależnie od posiłków. Nie stwierdzono interakcji z żywnością, jednak alkohol może nasilać działanie hipotensyjne leku i zwiększać ryzyko zawrotów głowy.
Ciąża i karmienie piersią
Losartan jest przeciwwskazany w 2. i 3. trymestrze ciąży ze względu na ryzyko uszkodzenia płodu. W pierwszym trymestrze również nie jest zalecany. Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną antykoncepcję podczas leczenia.
Nie zaleca się stosowania losartanu podczas karmienia piersią, ponieważ nie ma wystarczających danych dotyczących przenikania leku do mleka matki.
Monitorowanie podczas terapii
Podczas leczenia losartanem zaleca się regularne kontrole:
- Ciśnienie tętnicze – kontrola co 2-4 tygodnie na początku terapii, następnie co 3-6 miesięcy
- Stężenie potasu w surowicy – szczególnie u pacjentów z ryzykiem hiperkaliemii
- Czynność nerek (kreatynina, GFR) – zwłaszcza u pacjentów z chorobami nerek
- Czynność wątroby – u pacjentów z zaburzeniami hepatologicznymi w wywiadzie
Badania kliniczne i dowody naukowe
Badanie LIFE
Przełomowe badanie LIFE (Losartan Intervention for Endpoint Reduction in Hypertension) z udziałem ponad 9000 pacjentów wykazało przewagę losartanu nad atenololem w redukcji złożonego punktu końcowego obejmującego śmierć sercowo-naczyniową, zawał serca i udar mózgu. Szczególnie istotna była 25% redukcja ryzyka udaru w grupie leczonej losartanem.
Badanie RENAAL
Badanie RENAAL (Reduction of Endpoints in NIDDM with the Angiotensin II Antagonist Losartan) przeprowadzone u pacjentów z cukrzycą typu 2 i nefropatią wykazało, że losartan spowalnia progresję uszkodzenia nerek niezależnie od wpływu na ciśnienie tętnicze.
Dodatkowe korzyści
Badania kliniczne potwierdziły również inne korzystne efekty losartanu:
- Zmniejszenie częstości nowego rozpoznania cukrzycy
- Obniżenie stężenia kwasu moczowego w surowicy
- Redukcja częstości migotania przedsionków
- Działanie kardioprotekcyjne niezależne od obniżania ciśnienia
Leczenie farmakologiczne nadciśnienia tętniczego – przegląd głównych grup leków
W Polsce w leczeniu nadciśnienia tętniczego stosuje się pięć głównych grup leków pierwszorzutowych, które mogą być używane jako monoterapia lub w kombinacjach:
Inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE)
Najczęściej stosowane substancje czynne w Polsce:
- Enalapril – jeden z najstarszych i najczęściej przepisywanych inhibitorów ACE
- Lisinopril – długo działający inhibitor ACE, nie wymaga aktywacji w wątrobie
- Perindopril – wykazuje szczególnie silne działanie kardioprotekcyjne
- Ramipril – zalecany szczególnie u pacjentów po zawale serca
- Kaptopryl – pierwszy inhibitor ACE, obecnie rzadziej stosowany
Antagoniści receptora angiotensyny II (Sartany)
Oprócz losartanu w Polsce dostępne są:
- Walsartan – dobrze przebadany w niewydolności serca
- Telmisartan – najdłużej działający sartan
- Kandesartan – skuteczny w niewydolności serca
- Irbesartan – wykazuje działanie nefroprotekcyjne
- Olmesartan – silne działanie przeciwnadciśnieniowe
Beta-blokery
Najważniejsze substancje czynne:
- Metoprolol – kardioselektywny beta-bloker
- Bisoprolol – długo działający, kardioselektywny
- Karwedilol – nieselektywny z działaniem wazodylatacyjnym
- Nebivolol – ultraselektywny z uwalnianiem tlenku azotu
- Atenolol – klasyczny kardioselektywny beta-bloker
Diuretyki
Diuretyki tiazydowe i tiazydopodobne:
- Hydrochlorotiazyd – klasyczny diuretyk tiazydowy
- Indapamid – diuretyk tiazydopodobny, szczególnie zalecany u starszych pacjentów
- Chloklitalidokn – długo działający diuretyk tiazydopodobny
Diuretyki pętlowe:
- Furosemid – w przypadkach niewydolności serca z obrzękami
Antagoniści kanałów wapniowych
Pochodne dihydropirydyny:
- Amlodypina – najczęściej stosowana, długo działająca
- Lerkanidypina – dobrze tolerowana
- Lacidypina – długo działająca pochodna
Pochodne niedehydropirydynowe:
- Werapamil – wpływa również na przewodnictwo serca
- Diltiazem – łączy działanie hipotensyjne z antyarytmicznym
Preparaty losartanu dostępne w Polsce
W Polsce losartan jest dostępny pod wieloma nazwami handlowymi w postaci tabletek powlekanych:
- Cozaar – preparat oryginalny firmy MSD
- Losartan Krka – popularna generyczna wersja
- Lorista – inna wersja generyczna
- Losacor
- Losartan Genoptim
- Lozap 50
- Presartan
- Xartan
Dostępne są również preparaty złożone zawierające losartan z hydrochlorotiazydem, które oferują wygodne leczenie kombinacyjne w jednej tabletce.
Czy mogę przerwać przyjmowanie losartanu, gdy ciśnienie się unormuje?
Nie, nie należy samowolnie przerywać przyjmowania losartanu. Nadciśnienie tętnicze to choroba przewlekła, która wymaga stałego leczenia. Przerwanie terapii może doprowadzić do powrotu wysokiego ciśnienia i zwiększenia ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych. Każda zmiana dawkowania powinna być konsultowana z lekarzem.
Jak długo trwa, zanim losartan zacznie działać?
Początkowy efekt hipotensyjny może być widoczny już po pierwszej dawce, jednak pełny efekt terapeutyczny rozwija się stopniowo i zwykle osiąga maksimum po 3-6 tygodniach regularnego stosowania. Dlatego ważne jest cierpliwe kontynuowanie terapii zgodnie z zaleceniami lekarza.
Czy losartan powoduje kaszel tak jak inhibitory ACE?
Nie, losartan znacznie rzadziej powoduje kaszel w porównaniu z inhibitorami ACE. Suchy, uporczywy kaszel występuje u mniej niż 1% pacjentów przyjmujących losartan, podczas gdy przy inhibitorach ACE problem ten dotyczy 5-10% leczonych. Jest to jedna z głównych zalet sartanów.
Czy mogę pić alkohol podczas przyjmowania losartanu?
Alkohol może nasilać działanie hipotensyjne losartanu i zwiększać ryzyko zawrotów głowy oraz omdleń. Zaleca się ograniczenie spożycia alkoholu lub całkowite jego unikanie. Jeśli decydujesz się na alkohol, pij go z umiarem i obserwuj reakcje organizmu.
Co robić, gdy zapomnę wziąć dawkę losartanu?
Jeśli zapomnisz o dawce, weź ją jak najszybciej po przypomnieniu sobie. Jednak jeśli zbliża się czas na następną dawkę, omiń zapomnianą dawkę i kontynuuj normalny harmonogram. Nigdy nie podwajaj dawki, aby nadrobić zapomnianą.
Czy losartan jest bezpieczny dla starszych pacjentów?
Tak, losartan jest ogólnie bezpieczny dla starszych pacjentów. Jednakże u osób powyżej 75 lat zaleca się rozpoczęcie od mniejszej dawki (25 mg) ze względu na zwiększoną wrażliwość na działanie leku. Starsi pacjenci wymagają też częstszej kontroli czynności nerek i poziomu elektrolitów.
Czy mogę stosować losartan w ciąży?
Nie, losartan jest przeciwwskazany w ciąży, szczególnie w 2. i 3. trymestrze, ze względu na ryzyko poważnych uszkodzeń płodu. Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną antykoncepcję podczas leczenia. Jeśli planujesz ciążę, skonsultuj się z lekarzem w sprawie zmiany leczenia na bezpieczniejsze opcje.
Czy losartan wpływa na potencję?
Losartan, w przeciwieństwie do niektórych innych leków przeciwnadciśnieniowych, nie powoduje zaburzeń erekcji. Co więcej, normalizacja ciśnienia tętniczego może poprawić funkcje seksualne, które są często upośledzone przy nieleczonym nadciśnieniu.
Jak często muszę kontrolować ciśnienie podczas przyjmowania losartanu?
Na początku leczenia zaleca się pomiary ciśnienia co 2-4 tygodnie, aż do osiągnięcia wartości docelowych. Po ustabilizowaniu terapii wystarczą kontrole co 3-6 miesięcy. Warto prowadzić domowy dzienniczek pomiarów ciśnienia, co pomoże lekarzowi w ocenie skuteczności leczenia.
Czy mogę jeść banany podczas przyjmowania losartanu?
Tak, większość pacjentów może spożywać banany i inne produkty bogate w potas. Jednak osoby z zaburzeniami czynności nerek, niewydolnością serca lub te, które jednocześnie przyjmują diuretyki oszczędzające potas, powinny ograniczyć spożycie produktów bogatych w potas i regularnie kontrolować jego poziom we krwi.
Bibliografia
- Dahlöf B, Devereux RB, Kjeldsen SE, Julius S, Beevers G, de Faire U, Fyhrquist F, Ibsen H, Kristiansson K, Lederballe-Pedersen O, Lindholm LH, Nieminen MS, Omvik P, Oparil S, Wedel H; LIFE Study Group. Cardiovascular morbidity and mortality in the Losartan Intervention For Endpoint reduction in hypertension study (LIFE): a randomised trial against atenolol. Lancet. 2002;359(9311):995-1003. DOI: 10.1016/S0140-6736(02)08089-3 PMID: 11937178
- Goa KL, Wagstaff AJ. Losartan potassium: a review of its pharmacology, clinical efficacy and tolerability in the management of hypertension. Drugs. 1996;51(5):820-845. DOI: 10.2165/00003495-199651050-00008 PMID: 8861549