Linezolid – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Linezolid – lek o działaniu przeciwbakteryjnym należący do grupy antybiotyków zwanej oksazolidynonami. Mechanizm działania linezolidu polega na hamowaniu syntezy białka bakteryjnego co uniemożliwia namnażanie się bakterii. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie zapalenia płuc (zarówno szpitalnego i pozaszpitalnego) oraz zakażeń skóry i tkanek miękkich. Linezolid może zostać podany jeśli badania mikrobiologiczne wykażą, że zakażenie zostało wywołane bakteriami Gram-dodatnimi.
Linezolid dostępny jest w postaci tabletek, zawiesiny doustnej oraz roztworu do infuzji. Dawkowanie i czas trwania leczenia dobiera się indywidualnie w zależności od rodzaju patogenu, ciężkości zakażenia i jego lokalizacji. Terapię lekiem należy rozpoczynać w warunkach szpitalnych.
Możliwe działania niepożądane: ból głowy, biegunka, nudności, wymioty, kandydoza jamy ustnej, kandydoza pochwy, zaburzenia smaku, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, zmiany w parametrach hematologicznych, zapalenie skóry, wysypka, pokrzywka, świąd.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Linezolid – charakterystyka substancji czynnej
Linezolid to syntetyczny antybiotyk z grupy oksazolidonów, który stanowi przełom w leczeniu opornych infekcji spowodowanych przez bakterie Gram-dodatnie. Jako pierwszy przedstawiciel tej zupełnie nowej klasy związków antybakteryjnych, linezolid został wprowadzony do terapii w 2000 roku w odpowiedzi na rosnący problem lekooporności bakteryjnej. Dzięki unikalnemu mechanizmowi działania, substancja ta skutecznie zwalcza bakterie oporne na inne antybiotyki, w tym szczepy MRSA (Methicillin-Resistant Staphylococcus aureus) oraz VRE (Vancomycin-Resistant Enterococci). Szczególną wartością linezolidu jest jego doskonała biodostępność po podaniu doustnym, wynosząca 100%, co pozwala na łatwą zmianę drogi podania z dożylnej na doustną bez konieczności modyfikacji dawkowania. Organizacja Światowej Ochrony Zdrowia (WHO) umieściła linezolid na liście leków podstawowych i sklasyfikowała go jako krytycznie ważny dla medycyny człowieka, podkreślając jego kluczową rolę w walce z infekcjami wielolekoopornymi.
Mechanizm działania linezolidu
Linezolid wykazuje unikalny mechanizm działania, który fundamentalnie różni się od innych antybiotyków. Substancja ta hamuje syntezę białek bakteryjnych poprzez wiązanie się z fragmentem 23S rRNA podjednostki 50S rybosomu bakteryjnego, zapobiegając formowaniu funkcjonalnego kompleksu inicjacyjnego 70S, który jest niezbędny do rozpoczęcia translacji.
W przeciwieństwie do większości innych inhibitorów syntezy białek, które interferują z procesem elongacji, linezolid blokuje sam proces inicjacji syntezy białek. Ta różnica w miejscu działania sprawia, że krzyżowa oporność między linezolidem a innymi inhibitorami syntezy białek jest bardzo rzadka lub w ogóle nie występuje.
Aktywność farmakologiczna
Linezolid wykazuje:
- Działanie bakteriostatyczne przeciwko enterokokom i gronkowcom
- Działanie bakteriobójcze przeciwko większości szczepów paciorkowców
- Szerokie spectrum działania obejmujące większość patogennych bakterii Gram-dodatnich
Substancja ta wykazuje także aktywność przeciwko bakteriom w stanie nieaktywnym metabolicznie, co czyni ją szczególnie skuteczną w leczeniu przewlekłych i uporczywych infekcji.
Farmakokinetyką linezolidu
Wchłanianie i dystrybucja
Linezolid charakteryzuje się doskonałym wchłanianiem po podaniu doustnym z biodostępnością wynoszącą 100%. Maksymalne stężenia w osoczu są osiągane w ciągu 1-2 godzin po podaniu, a obecność pokarmu nie wpływa znacząco na wchłanianie.
Substancja wykazuje następujące właściwości farmakokinetyczne:
- Wiązanie z białkami osocza: około 31%
- Objętość dystrybucji: 40-50 litrów u zdrowych dorosłych
- Okres półtrwania: 4-7 godzin
- Klirens całkowity: około 80-146 mL/min
Linezolid dobrze przenika do dobrze ukrwionych tkanek, w tym do skóry, kości, mięśni, tkanki tłuszczowej, płynu wyściełającego pęcherzyki płucne oraz płynu mózgowo-rdzeniowego.
Metabolizm i wydalanie
Linezolid jest metabolizowany głównie przez utlenianie pierścienia morfolinowego, co prowadzi do powstania dwóch nieaktywnych metabolitów kwasu karboksylowego (A i B). Metabolit A jest tworzony enzymatycznie, podczas gdy metabolit B powstaje w wyniku nieenzymatycznego utleniania chemicznego.
W stanie równowagi około 30% podanej dawki jest wydalane z moczem jako niezmieniony linezolid, 40% jako metabolit B i 10% jako metabolit A. Klirens nerkowy wynosi około 40 mL/min, co wskazuje na reabsorpcję kanalikową.
Wskazania terapeutyczne
Zatwierdzone wskazania
Linezolid jest wskazany w leczeniu następujących infekcji u dorosłych i dzieci, wywołanych przez wrażliwe bakterie Gram-dodatnie:
- Zapalenie płuc
- Szpitalne zapalenie płuc
- Pozaszpitalne zapalenie płuc, w tym przypadki z towarzyszącą bakteriemią
- Infekcje skóry i tkanek miękkich
- Powikłane infekcje skóry i tkanek miękkich, w tym zakażenia stopy cukrzycowej bez towarzyszącego zapalenia kości
- Niepowikłane infekcje skóry i tkanek miękkich
- Infekcje wywołane przez enterokoki oporne na wankomycynę
- Infekcje VRE, w tym przypadki z towarzyszącą bakteriemią
Patogeny wrażliwe na linezolid
Linezolid wykazuje aktywność przeciwko następującym bakteriom:
- Staphylococcus aureus (szczepy wrażliwe i oporne na metycylinę – MRSA)
- Streptococcus pneumoniae
- Streptococcus pyogenes
- Streptococcus agalactiae
- Enterococcus faecium oporne na wankomycynę
Patogen |
MIC50 (μg/ml) |
MIC90 (μg/ml) |
Staphylococcus aureus |
1 |
1 |
Enterococci |
≤2 |
≤2 |
Streptococci |
≤2 |
≤2 |
Dawkowanie i sposób podawania
Schematy dawkowania u dorosłych
Zalecane dawkowanie linezolidu dla różnych wskazań przedstawia się następująco:
- Zapalenie płuc szpitalne: 600 mg co 12 godzin i.v. lub doustnie przez 10-14 dni
- Zapalenie płuc pozaszpitalne: 600 mg co 12 godzin i.v. lub doustnie przez 10-14 dni
- Powikłane infekcje skóry: 600 mg co 12 godzin i.v. lub doustnie przez 14-28 dni
- Niepowikłane infekcje skóry: 400 mg co 12 godzin doustnie przez 10-14 dni
- Infekcje VRE: 600 mg co 12 godzin i.v. lub doustnie przez 14-28 dni
Schematy dawkowania u dzieci
U dzieci dawkowanie jest uzależnione od wieku:
- Noworodki < 7 dni: 10 mg/kg co 12 godzin (u wcześniaków)
- Dzieci ≤ 11 lat: 10 mg/kg co 8 godzin
- Dzieci ≥ 12 lat: 600 mg co 12 godzin (jak u dorosłych)
Modyfikacje dawkowania
Nie ma konieczności modyfikacji dawkowania u pacjentów z niewydolnością nerek czy wątroby lekkiego do umiarkowanego stopnia. Jednak u pacjentów z końcową niewydolnością nerek leczonych hemodializą, około 30% dawki jest usuwane podczas 3-godzinnej sesji hemodializy, dlatego linezolid należy podawać po dialzie.
Działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane występujące u więcej niż 5% pacjentów to: biegunka, wymioty, ból głowy, nudności i niedokrwistość.
Działania niepożądane według częstości występowania
Bardzo często (≥1/10):
- Biegunka
- Nudności
- Wymioty
- Ból głowy
Często (≥1/100 do <1/10):
- Niedokrwistość
- Zmiana smaku
- Kandydoza jamy ustnej i pochwy
- Nieprawidłowe wyniki testów wątrobowych
- Zawroty głowy
Poważne działania niepożądane
Do najpoważniejszych działań niepożądanych należą:
- Mielosupresja – małopłytkowość występuje u 32% pacjentów stosujących linezolid dłużej niż 10 dni
- Neuropatia obwodowa i wzrokowa – zgłaszane głównie u pacjentów leczonych dłużej niż 28 dni
- Zespół serotoninowy – może wystąpić przy równoczesnym stosowaniu z lekami serotoninergicznymi
- Kwasica mleczanowa – zgłaszana u pacjentów z nawracającymi nudnościami i wymiotami
- Hipoglikemia – szczególnie u pacjentów z cukrzycą otrzymujących insulinę lub leki hipoglikemizujące
Leczenie farmakologiczne opornych infekcji Gram-dodatnich
Linezolid odgrywa kluczową rolę w leczeniu infekcji spowodowanych przez bakterie wielooporne na antybiotyki. W Polsce, podobnie jak w innych krajach, substancja ta jest wykorzystywana jako alternatywa dla wankomycyny w następujących sytuacjach klinicznych:
Infekcje MRSA
Linezolid jest rekomendowany jako lek pierwszego rzutu w leczeniu zapalenia płuc spowodowanego przez MRSA. Najczęściej stosowanymi substancjami czynnymi w Polsce w terapii infekcji MRSA są:
- Linezolid – szczególnie w zapaleniu płuc
- Wankomycyna – w infekcjach o ciężkim przebiegu
- Daptomycyna – w powikłanych infekcjach skóry i zapaleniu wsierdzia
- Teikoplanina – alternatywa dla wankomycyny
- Klindamycyna – w lżejszych infekcjach skóry
- Rifampicyna – w terapii skojarzonej
Infekcje VRE
W leczeniu infekcji wywołanych przez enterokoki oporne na wankomycynę w Polsce stosuje się:
- Linezolid – lek pierwszego wyboru
- Daptomycyna – w ciężkich infekcjach systemowych
- Tygecyklina – w wybranych przypadkach
- Chinolizydyna/dalfopristyna – rzadziej stosowana ze względu na dostępność
Infekcje paciorkowcowe oporne na penicylinę
W przypadku infekcji wywołanych przez Streptococcus pneumoniae oporne na penicylinę wykorzystuje się:
- Linezolid – alternatywa drugiego rzutu
- Wankomycyna – lek pierwszego wyboru
- Levofloksacyna – w przypadku przeciwwskazań do beta-laktamów
- Moksyfloksacyna – w zapaleniu płuc pozaszpitalnym
- Ceftriakson – w wybranych przypadkach
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przeciwwskazania bezwzględne
Linezolid jest przeciwwskazany u pacjentów z:
- Znaną nadwrażliwością na linezolid lub którykolwiek składnik preparatu
- Przyjmujących inhibitory monoaminooksydazy lub w ciągu dwóch tygodni od ich odstawienia
Ostrzeżenia specjalne
Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z:
- Niekontrolowanym nadciśnieniem tętniczym
- Guziakiem chromochłonnym
- Tyreotoksykozą
- Zespołem carcinoid
- Przyjmujących leki serotoninergiczne
Interakcje lekowe
Linezolid jako inhibitor MAO może wchodzić w interakcje z:
- Lekami serotoninergicznymi: SSRI, SNRI, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
- Lekami adrenergicznymi: pseudoefedryna, fenylpropanolamina
- Lekami wasopresyjnymi: adrenalina, noradrenalina, dopamina
Monitorowanie terapii
Kontrole laboratoryjne
Podczas terapii linezolidem należy regularnie kontrolować:
- Morfologię krwi – cotygodniowo, szczególnie u pacjentów leczonych dłużej niż 2 tygodnie
- Funkcje wątroby – w przypadku wystąpienia objawów hepatotoksyczności
- Stężenie glukozy – u pacjentów z cukrzycą
Monitorowanie objawów klinicznych
Pacjenci powinni być monitorowani pod kątem:
- Objawów mielosupresji (krwawienia, osłabienie, infekcje)
- Zaburzeń widzenia (zamazane widzenie, zmiany ostrości wzroku)
- Objawów neuropatii obwodowej (drętwienia, mrowienia)
- Objawów zespołu serotoninowego (hipertermia, sztywność, mioklonus)
Oporność na linezolid
Mechanizmy oporności
Główne mechanizmy oporności na linezolid obejmują:
- Mutacje w domenie V 23S rRNA
- Mutacje w genach rplC, rplD, rplV kodujących białka rybosomalne
- Nabycie plazmidów niosących gen oporności cfr
- Metylacja 23S rRNA chroniąca rybosom przed wiązaniem linezolidu
- Białka ochrony rybosomu z rodziny ABC-F (OptrA, PoxtA)
- Zwiększony efluks przez pompę wielolekooporności LmrS
Częstość występowania oporności
Pomimo ponad 20 lat stosowania klinicznego, oporność na linezolid pozostaje niska, wynosząc około 0,05%. W badaniach prowadzonych w Polsce po raz pierwszy wykryto gen cfr u Staphylococcus aureus, co wskazuje na konieczność dalszego monitorowania wzorców oporności.
Historia rozwoju i znaczenie kliniczne
Rozwój oksazolidonów
Oksazolidony zostały po raz pierwszy wprowadzone w 1978 roku jako środki przeciw chorobom roślin. Sześć lat później udokumentowano ich właściwości antybakteryjne. Linezolid został odkryty w połowie lat 90. XX wieku, a FDA zatwierdziła go do użytku klinicznego 18 kwietnia 2000 roku.
Pozycja w terapii
Linezolid jest często określany w literaturze jako „antybiotyk rezerwowy” – taki, który powinien być stosowany oszczędnie, aby pozostał skuteczny jako lek ostatniej szansy przeciwko potencjalnie niepodatnym na leczenie infekcjom.
Wytyczne kliniczne opracowane przez American Thoracic Society i Infectious Diseases Society of America zalecają, aby linezolid był zarezerwowany dla przypadków, w których MRSA została potwierdzona jako czynnik etiologiczny lub gdy podejrzewa się infekcję MRSA na podstawie obrazu klinicznego.
Co to jest linezolid i do czego służy?
Linezolid to syntetyczny antybiotyk z grupy oksazolidonów, stosowany w leczeniu poważnych infekcji spowodowanych przez bakterie Gram-dodatnie oporne na inne antybiotyki, takie jak MRSA i VRE. Jest szczególnie skuteczny w leczeniu zapalenia płuc, infekcji skóry i tkanek miękkich oraz infekcji enterokokowych opornych na wankomycynę.
Jaki jest mechanizm działania linezolidu?
Linezolid działa poprzez hamowanie syntezy białek bakteryjnych na bardzo wczesnym etapie – wiąże się z fragmentem 23S rRNA podjednostki 50S rybosomu bakteryjnego, zapobiegając formowaniu kompleksu inicjacyjnego niezbędnego do rozpoczęcia translacji. Ten unikalny mechanizm sprawia, że krzyżowa oporność z innymi antybiotykami jest bardzo rzadka.
Czy linezolid można przyjmować doustnie?
Tak, linezolid charakteryzuje się doskonałą biodostępnością doustną wynoszącą 100%. Oznacza to, że można go podawać zarówno doustnie, jak i dożylnie bez konieczności zmiany dawkowania. Ta właściwość pozwala na łatwą zmianę drogi podania z dożylnej na doustną gdy stan pacjenta się poprawia.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane linezolidu?
Najczęstsze działania niepożądane to: biegunka (około 8%), ból głowy (6-9%), nudności (5-7%), wymioty (2-4%) i zawroty głowy. Do poważniejszych, ale rzadszych działań niepożądanych należą: mielosupresja (szczególnie małopłytkowość), neuropatia obwodowa i wzrokowa oraz zespół serotoninowy.
Czy linezolid wymaga modyfikacji dawkowania u pacjentów z niewydolnością nerek?
Nie, linezolid nie wymaga modyfikacji dawkowania u pacjentów z niewydolnością nerek, ponieważ jego farmakokinetyka nie ulega zmianie. Jednak u pacjentów dializowanych około 30% dawki jest usuwane podczas hemodializy, dlatego lek należy podawać po sesjach dializy.
Jak długo można bezpiecznie stosować linezolid?
Bezpieczeństwo i skuteczność linezolidu zostały ustalone dla terapii trwających do 28 dni. Dłuższe stosowanie wiąże się z większym ryzykiem poważnych działań niepożądanych, szczególnie mielosupresji i neuropatii. Dlatego zaleca się regularne monitorowanie morfologii krwi i funkcji neurologicznej.
Jakie są przeciwwskazania do stosowania linezolidu?
Przeciwwskazaniami bezwzględnymi są: nadwrażliwość na linezolid i przyjmowanie inhibitorów MAO lub ich odstawienie w ciągu ostatnich dwóch tygodni. Należy zachować ostrożność u pacjentów z niekontrolowanym nadciśnieniem, przyjmujących leki serotoninergiczne lub adrenergiczne.
Czy linezolid jest skuteczny przeciwko bakteriom Gram-ujemnym?
Nie, linezolid nie ma aktywności przeciwko bakteriom Gram-ujemnym i nie jest wskazany w leczeniu takich infekcji. W przypadku podejrzenia mieszanej infekcji Gram-dodatniej i Gram-ujemnej konieczne jest dodanie odpowiedniego antybiotyku aktywnego przeciwko patogenom Gram-ujemnym.
Jakie są interakcje linezolidu z innymi lekami?
Linezolid jako inhibitor MAO może wchodzić w niebezpieczne interakcje z lekami serotoninergicznymi (SSRI, SNRI), adrenergicznymi (pseudoefedryna) i wasopresyjnymi (adrenalina, dopamina). Może również wystąpić zespół serotoninowy przy jednoczesnym stosowaniu z antydepresantami.
Czy podczas stosowania linezolidu obowiązują jakieś ograniczenia dietetyczne?
Tak, pacjenci powinni unikać produktów o wysokiej zawartości tyraminy, takich jak: dojrzałe sery, wędliny, kapusta kiszona, sos sojowy, piwo z beczki i czerwone wino. Tyramina może powodować niebezpieczny wzrost ciśnienia tętniczego u pacjentów przyjmujących linezolid.
Bibliografia
- Stalker DJ, Jungbluth GL. Clinical pharmacokinetics of linezolid, a novel oxazolidinone antibacterial. Clin Pharmacokinet. 2003;42(13):1129-40. DOI: 10.2165/00003088-200342130-00004 PMID: 14531724
- Wilcox MH. Update on linezolid: the first oxazolidinone antibiotic. Expert Opin Pharmacother. 2005 Oct;6(13):2315-26. DOI: 10.1517/14656566.6.13.2315 PMID: 16218891