Leflunomid – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Leflunomid – lek o działaniu przeciwreumatycznym. Za mechanizm działania leflunomidu odpowiedzialny jest jego metabolit, który hamuje aktywność pewnego enzymu (DHODH) i wykazuje działanie przeciwproliferacyjne. Lek wykazuje również działanie immunomodulujące, immunosupresyjne oraz przeciwzapalne. Wskazaniem do stosowania leflunomidu jest leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów i czynnej artropatii łuszczycowej.
Leflunomid dostępny jest w postaci tabletek. Dawkowanie ustala się indywidualnie dla każdego pacjenta w zależności od ciężkości choroby. Działanie lecznicze leku rozpoczyna się po około 4-6 tygodniach.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): leukopenia, zwiększenie aktywności kinazy kreatynowej, ból głowy, zawroty głowy, parestezje, neuropatia obwodowa, zwiększenie ciśnienia tętniczego krwi, bóle brzucha, biegunka, nudności, wymioty, owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej, jadłowstręt, zmniejszenie masy ciała, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, wypadanie włosów, zapalenie pochewek ścięgien, wyprysk, wysypka, suchość skóry, świąd.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Leflunomid: terapia chorób reumatycznych – przewodnik dla pacjentów
Leflunomid to nowoczesny lek przeciwreumatyczny z grupy DMARD (leki modyfikujące przebieg choroby), który rewolucjonizuje leczenie przewlekłych chorób zapalnych stawów. To substancja czynna o unikatowym mechanizmie działania, która nie tylko łagodzi objawy, ale przede wszystkim spowalnia postęp destrukcji stawowej w reumatoidalnym zapaleniu stawów i łuszczycowym zapaleniu stawów. Lek ten, dostępny na polskim rynku pod różnymi nazwami handlowymi, stanowi ważną alternatywę terapeutyczną dla pacjentów, którzy nie tolerują standardowego leczenia metotreksatem lub wymagają zmiany terapii. Dzięki swojemu długotrwałemu działaniu i potwierdzonej skuteczności, leflunomid daje nadzieję na lepsze życie tysiącom pacjentów zmagających się z przewlekłymi schorzeniami reumatycznymi.
Mechanizm działania leflunomidu
Leflunomid to lek przeciwreumatyczny modyfikujący przebieg choroby, należący do pochodnych izoksazolu. Wykazuje właściwości immunomodulujące i immunosupresyjne, działa antyproliferacyjnie i przeciwzapalnie. Za działanie lecznicze odpowiedzialny jest prawdopodobnie metabolit leflunomidu – A771726.
Leflunomid osiąga swoje efekty terapeutyczne poprzez hamowanie mitochondrialnego enzymu dehydrogenazy dihydroorotanu (DHODH), który odgrywa kluczową rolę w syntezie de novo monofosforanu urydyny (rUMP), niezbędnego do syntezy DNA i RNA. W ten sposób lek hamuje reprodukcję szybko dzielących się komórek, szczególnie limfocytów.
Po podaniu doustnym, lek szybko i prawie całkowicie przekształcany jest podczas „pierwszego przejścia” w ścianie jelit i wątrobie w czynny metabolit A771726. Około 70% podanego leflunomidu przekształca się w teryflunomid, przy czym jedyną różnicą między tymi cząsteczkami jest otwarcie pierścienia izoksazolowego.
Działanie leflunomidu można porównać do precyzyjnego mechanizmu zegarowego – lek selektywnie wpływa na nadaktywne komórki układu odpornościowego, które są odpowiedzialne za przewlekłe zapalenie stawów, jednocześnie nie naruszając funkcji innych, zdrowych komórek organizmu.
Wskazania do stosowania
Leflunomid wskazany jest w leczeniu dorosłych pacjentów z czynnym reumatoidalnym zapaleniem stawów jako produkt leczniczy należący do grupy leków przeciwreumatycznych, modyfikujących przebieg choroby (DMARD), oraz aktywną postacią artropatii łuszczycowej.
Główne wskazania:
- Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – jako lek pierwszego lub drugiego rzutu
- Łuszczycowe zapalenie stawów – szczególnie w postaciach aktywnych
- Przypadki gdy metotreksat jest przeciwwskazany lub nietolerowany
Badania nad RZS wykazały, że im wcześniej rozpocznie się leczenie DMARD w celu kontrolowania zapalenia, tym lepsze są wyniki długoterminowe. Leflunomid może być stosowany jako monoterapia lub w połączeniu z innymi lekami przeciwreumatycznymi, zawsze pod ścisłą kontrolą specjalisty reumatologa.
Dawkowanie i sposób stosowania
Dawkowanie standardowe:
Dawka początkowa:
- 100 mg raz na dobę przez 3 dni
- Pominięcie dawki początkowej może zmniejszyć ryzyko wystąpienia działań niepożądanych
Dawka podtrzymująca:
- 10-20 mg raz na dobę, w zależności od ciężkości (aktywności) choroby
- Artropatia łuszczycowa – dawka podtrzymująca: 20 mg raz na dobę
Sposób podawania:
- Podawać doustnie, niezależnie od posiłków
- Tabletki w dawce 20 mg można dzielić na połowy
- Działanie lecznicze widoczne jest zwykle po 4–6 tygodni; stan pacjenta może ulegać dalszej poprawie przez 4–6 miesięcy
Wskazanie |
Dawka początkowa |
Dawka podtrzymująca |
Czas do efektu |
RZS |
100 mg przez 3 dni |
10-20 mg/dobę |
4-6 tygodni |
Artropatia łuszczycowa |
100 mg przez 3 dni |
20 mg/dobę |
4-6 tygodni |
Farmakokinetyka
Po podaniu doustnym wchłania się w 82–95%. Okres półtrwania leku wynosi około 2 tygodnie. Wydalanie metabolitów odbywa się z moczem (głównie w postaci glukuronidowych pochodnych leflunomidu i pochodnych A771726) oraz z kałem (głównie w postaci A771726).
Długi okres półtrwania czynnego metabolitu ma istotne znaczenie kliniczne – oznacza to, że lek pozostaje aktywny w organizmie przez długi czas po zaprzestaniu stosowania, co wymaga szczególnej ostrożności przy planowaniu ciąży czy zmianie terapii.
Leczenie farmakologiczne reumatoidalnego zapalenia stawów
Reumatoidalne zapalenie stawów to przewlekła choroba wymagająca długotrwałej terapii. Z jednej strony – stałe stosowanie leków łagodzących RZS wiąże się z wystąpieniem licznych efektów ubocznych, a z drugiej – brak właściwego leczenia prowadzi do postępującego zwyrodnienia stawów i utraty sprawności ruchowej.
Główne grupy leków stosowanych w RZS:
1. Leki modyfikujące przebieg choroby (DMARD):
- Metotreksat – lek pierwszego wyboru w RZS; antymetabolit, antagonista kwasu foliowego
- Leflunomid – pochodna izoksazolowa o właściwościach immunomodulujących i immunosupresyjnych
- Hydroksychlorochina (Plaquenil) i sulfasalazyna (azulfidyna)
2. Leki biologiczne: Ta nowsza klasa DMARD obejmuje: abatacept (Orencia), adalimumab (Humira), anakinra (Kineret), certolizumab (Cimzia), etanercept (Enbrel), golimumab (Simponi), infliksymab (Remicade), rytuksymab (Rituxan), tocilizumab (Actemra) i tofacitinib (Xeljanz).
3. Leki objawowe:
- Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)
- Glikokortykosteroidy w okresach zaostrzeń
Leflunomid można podawać pacjentom, którzy są leczeni także metotreksatem i hydroksychlorochiną jak również lekami biologicznymi (etanerceptem). Jednak najkorzystniej taką terapię zastosować u pacjentów z początkowym stadium RZS.
Skuteczność kliniczna
W badaniach porównawczych wykazano, że leflunomid jest równie skuteczny w terapii reumatoidalnego zapalenia stawów w porównaniu z metotreksatem, sulfasalazyną, a nawet rituksymabem. W badaniach klinicznych u pacjentów z aktywnym reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS) wykazano, że dawki leflunomidu od 10 do 25 mg/dobę istotnie poprawiają wskaźniki odpowiedzi według kryteriów ACR w porównaniu z placebo (np. 54,6% vs 28,6% w badaniu MN301).
Działania niepożądane
Jak praktycznie każdy lek, także leflunomid wykazuje pewne działania niepożądane. Działania niepożądane po leflunomidzie występują zwykle w ciągu pierwszych 1–3 miesięcy terapii. Rzadko są one jednak na tyle poważne, aby wymagały odstawienia leku.
Częstość występowania działań niepożądanych:
Bardzo często (≥ 1/10):
- Wzrost ciśnienia tętniczego, leukopenia, bóle głowy, zawroty głowy
Często (≥ 1/100 do < 1/10):
- Problemy żołądkowo-jelitowe, reakcje skórne, osłabienie
Niezbyt często (≥ 1/1 000 do < 1/100):
- Neuropatia obwodowa, zapalenie okrężnicy
Rzadko (≥ 1/10 000 do < 1/1 000):
- Ciężkie uszkodzenie wątroby, zespół Stevensa-Johnsona
Działania wymagające natychmiastowej konsultacji lekarskiej:
Należy zaprzestać stosowania leku Leflunomide i natychmiast skontaktować się z lekarzem, jeśli wystąpi: osłabienie, łagodne bóle i zawroty głowy lub problemy z oddychaniem (mogą to być objawy poważnej reakcji alergicznej) oraz wysypka skórna lub owrzodzenie jamy ustnej.
Przeciwwskazania
Przeciwwskazaniem są nadwrażliwość na leflunomid i jego czynny metabolit teryflunomid, okres laktacji, kobiety w ciąży i w okresie rozrodczym niestosujące skutecznej metody antykoncepcji, zaburzenia czynności wątroby, ciężki niedobór odporności, ciężkie zakażenia, umiarkowana lub ciężka niewydolność nerek, ciężka hipoproteinemia, ciężkie zaburzenia czynności szpiku, znaczna leukopenia, anemia, neutropenia, trombocytopenia.
Interakcje z innymi lekami
Główne interakcje:
Leki z grupy DMARD: Równoległe stosowanie leflunomidu z innymi lekami z grupy DMARD (np. metotreksatem) nie jest zalecane ze względu na ryzyko addytywnego lub synergistycznego działania toksycznego. 75% wszystkich przypadków ciężkiego uszkodzenia wątroby zgłaszanych do początku 2001 roku obserwowano podczas kombinowanej terapii leflunomid plus metotreksat.
Leki przeciwzakrzepowe: Podczas równoległego stosowania z warfaryną obserwowano przypadki wydłużenia czasu protrombinowego; w przypadku jednoczesnego podawania warfaryny lub innych leków przeciwzakrzepowych pochodnych kumaryny, zaleca się ścisłą kontrolę INR.
Alkohol: W trakcie stosowania leflunomidu nie należy spożywać alkoholu ze względu na możliwość nasilenia działania hepatotoksycznego.
Monitorowanie podczas leczenia
Należy kontrolować aktywność ALT lub SGPT oraz morfologię krwi przed rozpoczęciem leczenia, co 2 tygodnie w ciągu pierwszych 6 miesięcy leczenia, a następnie co 8 tygodni.
Schemat monitorowania:
- Przed leczeniem: morfologia krwi, funkcje wątroby, ciśnienie krwi
- Pierwsze 6 miesięcy: kontrola co 2 tygodnie
- Po 6 miesiącach: kontrola co 8 tygodni
- Ciągłe monitorowanie: ciśnienie tętnicze krwi
Jeśli w badaniach czynności wątroby aktywność ALT lub SGPT jest 2–3 razy większa niż górna granica normy, należy rozważyć zmniejszenie dawki z 20 mg do 10 mg.
Ciąża i laktacja
Czynny metabolit leflunomidu A771726 może powodować ciężkie wady wrodzone, dlatego stosowanie leku w ciąży jest przeciwwskazane. Kobiety w wieku rozrodczym muszą stosować skuteczną metodę antykoncepcji w trakcie leczenia i przez 2 lata od zakończenia terapii.
Procedura wymywania:
Aby uniknąć 2-letniego oczekiwania przed zajściem w ciążę, można zastosować kurs leku takiego jak węgiel aktywowany przez 11 dni. Konieczne będą dwa badania krwi w odstępie 14 dni, aby sprawdzić, czy procedura była skuteczna.
Mężczyźni i planowanie rodzicielstwa:
Zaktualizowane wytyczne British Society of Rheumatology (2023) stwierdzają, że nie ma powodu, aby mężczyźni przyjmujący leflunomid unikali poczęcia dziecka ze swoją partnerką.
Procedura wymywania leku
Ze względu na długi okres półtrwania metabolitu A771726 nawet po zaprzestaniu leczenia leflunomidem mogą wystąpić ciężkie działania niepożądane; w przypadku ich wystąpienia lub w innych sytuacjach wymagających szybkiego usunięcia metabolitu należy wdrożyć postępowanie mające na celu eliminację leku.
Metody przyspieszenia eliminacji:
- Podanie doustnie zawiesiny węgla aktywowanego lub cholestyraminy przyspiesza wydalanie A771726 i zmniejsza jego stężenie w osoczu
- Cholestyramina 8 g 3 razy dziennie przez 11 dni
- Węgiel aktywowany 50 g 4 razy dziennie przez 11 dni
Jak długo trzeba czekać na efekt leczenia?
Działanie lecznicze leflunomidu widoczne jest zwykle po 4–6 tygodniach, a stan pacjenta może ulegać dalszej poprawie przez 4–6 miesięcy. To znacznie szybszy początek działania w porównaniu z niektórymi innymi lekami z grupy DMARD.
Czy można prowadzić samochód podczas leczenia?
Leflunomid może powodować zawroty głowy wpływające na zmniejszenie koncentracji i szybkości reakcji kierowcy. Należy powstrzymać się od prowadzenia pojazdów, gdy wystąpią takie działania niepożądane.
Czy leflunomid można łączyć z innymi lekami na RZS?
Po rozpoczęciu leczenia leflunomidem można kontynuować podawanie NLPZ lub kortykosteroidów. Jednak równoległe stosowanie leflunomidu z innymi lekami z grupy DMARD nie jest zalecane ze względu na ryzyko toksyczności.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
Jeśli pacjent pominie dawkę, powinien ją przyjąć jak najszybciej po uświadomieniu sobie tego faktu, chyba że zbliża się pora następnej dawki. Nie należy przyjmować podwójnej dawki w celu uzupełnienia pominiętej.
Jak leflunomid wpływa na płodność?
Inne działania niepożądane takie jak niepłodność u mężczyzn (przemijająca po zaprzestaniu leczenia tym lekiem) mogą także pojawiać z nieznaną częstością występowania. Jednak zgodnie z najnowszymi wytycznymi, mężczyźni nie muszą przerywać leczenia przy planowaniu ojcostwa.
Czy podczas leczenia można szczepić się?
Podczas leczenia leflunomidem nie zaleca się stosowania szczepionek zawierających żywe drobnoustroje. Planując szczepienia po zakończeniu leczenia należy uwzględnić długi okres półtrwania leflunomidu.
Jakie są różnice między leflunomidem a metotreksatem?
Badania kliniczne pokazują mieszane wyniki dotyczące porównania skuteczności – w niektórych badaniach metotreksat wykazał lepsze wyniki, w innych leflunomid okazał się skuteczniejszy. W badaniach udowodniono, że hormony płciowe żeńskie hamują działanie leflunomidu, natomiast testosteron działa z nim synergistycznie, dlatego u mężczyzn obserwuje się wyższą skuteczność kliniczną leku.
Czy leflunomid jest bezpieczny w długoterminowym stosowaniu?
Leflunomid był stosowany w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów od początku 2000 roku. Od tego czasu był podawany wielu osobom z RZS przez długie okresy i wykazał się jako bezpieczny i skuteczny przy właściwym stosowaniu i monitorowaniu.
Co oznacza „procedura wymywania”?
To specjalne postępowanie mające na celu szybkie usunięcie leflunomidu z organizmu za pomocą leków wiążących (cholestyramina lub węgiel aktywowany). Procedura jest stosowana przed planowaniem ciąży, przy poważnych działaniach niepożądanych lub przed zmianą na inny lek z grupy DMARD.
Jakie badania prowadzone są nad nowymi zastosowaniami leflunomidu?
Badania kliniczne analizują potencjał leflunomidu w leczeniu różnych nowotworów (w tym raka piersi i chłoniaków), przewlekłej choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi, COVID-19 oraz plamicy Henocha-Schönleina u dzieci.
Bibliografia
- Strand V, Cohen S, Schiff M, Weaver A, Fleischmann R, Cannon G, Fox R, Moreland L, Olsen N, Furst D, Caldwell J, Kaine J, Sharp J, Hurley F, Loew-Friedrich I. Treatment of active rheumatoid arthritis with leflunomide compared with placebo and methotrexate. Leflunomide Rheumatoid Arthritis Investigators Group. Arch Intern Med. 1999;159(21):2542-2550. DOI: 10.1001/archinte.159.21.2542 PMID: 10573044
- Fox RI, Herrmann ML, Frangou CG, Wahl GM, Morris RE, Strand V, Kirschbaum BJ. Mechanism of action for leflunomide in rheumatoid arthritis. Clin Immunol. 1999;93(3):198-208. DOI: 10.1006/clim.1999.4777 PMID: 10600330