Laktuloza – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Laktuloza – lek pobudzający perystaltykę jelit należący do osmotycznych leków przeczyszczających. Laktuloza w niezmienionej formie dostaje się do jelita grubego, gdzie zostaje rozłożona do dwutlenku węgla i kwasów organicznych, które powodują zatrzymanie wody w jelicie i zmiękczenie mas kałowych. Ponadto ogranicza wytwarzanie amoniaku oraz zmniejsza wchłanianie soli amonowych, które są wydalane z kałem. Wskazaniem do stosowania leku są przewlekłe zaparcia, ostra niewydolność wątroby przebiegająca ze śpiączką lub stanami przedśpiączkowymi oraz przewlekła niewydolność wątroby, w której stwierdzono podwyższone stężenie amoniaku we krwi.
Laktuloza dostępna jest w postaci syropu oraz roztworu doustnego. Działanie leku rozpoczyna się od 24 do 48 godzin od przyjęcia dawki. Laktuloza może być przyjmowana długotrwale.
Możliwe działania niepożądane: występują bardzo i zwykle na początku przyjmowania laktulozy. Najczęściej jest to ból brzucha. Przyjęcie leku w dużych ilościach może powodować wzdęcia, nudności oraz biegunkę.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Laktuloza – syntetyczny dwucukier o działaniu przeczyszczającym i detoksykacyjnym
Laktuloza to syntetyczny dwucukier, który od dziesiątków lat stanowi podstawę leczenia przewlekłych zaparć oraz encefalopatii wątrobowej. Jest to bezpieczna substancja, którą można stosować zarówno u dorosłych, jak i dzieci, a nawet niemowląt. Dzięki swojemu unikalnemu mechanizmowi działania opartemu na fermentacji bakteryjnej w jelicie grubym, laktuloza nie tylko łagodzi zaparcia, ale także pomaga w detoksykacji organizmu poprzez zmniejszenie stężenia amoniaku we krwi. Dostępna jest w Polsce w licznych preparatach bez konieczności posiadania recepty, co czyni ją jednym z najczęściej stosowanych środków przeczyszczających w praktyce klinicznej.
Co to jest laktuloza?
Laktuloza jest syntetycznym dwucukrem składającym się z galaktozy połączonej z fruktozą. Laktuloza może powstawać m.in. z przekształcenia laktozy pod wpływem wysokiej temperatury (np. w procesie UHT). Jest to substancja chemiczna o wzorze C12H22O11, która została po raz pierwszy opisana naukowo w 1893 roku przez Franza von Soxhleta.
Jest oporna na działanie enzymów trawiących dwucukry w jelicie cienkim; jest wchłaniana w niewielkim stopniu. Ta właściwość sprawia, że laktuloza w niezmienionej postaci dociera do jelita grubego, gdzie rozwija swoje terapeutyczne działanie.
Mechanizm działania laktulozy
Działanie w jelicie grubym
W niezmienionej postaci dociera do jelita grubego, gdzie pod wpływem flory bakteryjnej zostaje rozłożona do dwutlenku węgla i kwasów organicznych, które na drodze osmotycznej zwiększają ilość wody w jelicie grubym, pobudzają jego perystaltykę oraz zmiękczają masy kałowe.
Laktuloza ciekła jest rozkładana w okrężnicy (przede wszystkim przez bakterie z rodziny Lactobacillus i Bacteroides) do kwasu mlekowego, mrówkowego i octowego oraz dwutlenku węgla. Proces ten powoduje obniżenie pH w okrężnicy z neutralnej wartości 7 do około 5-5,5.
Działanie osmotyczne
Powstałe w wyniku fermentacji kwasy organiczne wykazują silne działanie osmotyczne. Prowadzi to do zwiększenia ciśnienia osmotycznego, zatrzymania wody i w rezultacie do rozluźnienia treści jelita grubego i pobudzenia perystaltyki co ułatwia defekację.
Wpływ na mikroflorę jelitową
Laktuloza pobudza również perystaltykę jelit i wpływa korzystnie na mikroflorę jelitową dzięki stymulacji wzrostu m.in. bakterii korzystnych, takich jak Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium. To działanie prebiotyczne przyczynia się do poprawy zdrowia jelitowego.
Wskazania do stosowania laktulozy
Przewlekłe zaparcia
Wskazaniami do stosowania laktulozy są: objawowe leczenie przewlekłych zaparć. Środki osmotyczne, do których należy laktuloza, stanowią podstawę terapii farmakologicznej przy przewlekłych zaparciach.
Problem zaparć może dotyczyć nawet do 24% populacji. Laktuloza jest szczególnie skuteczna w przypadkach, gdy:
- Zaparcia mają charakter przewlekły
- Inne metody, takie jak zmiana diety i zwiększenie aktywności fizycznej, okazały się niewystarczające
- Pacjent potrzebuje długotrwałej terapii przeczyszczającej
Encefalopatia wątrobowa
Encefalopatia wątrobowa (hepatic encephalopathy − HE) stanowi zespół potencjalnie odwracalnych zaburzeń neurologicznych i psychiatrycznych wynikających z niewydolności wątroby i/lub wrotno‑systemowego przecieku krwi.
W celu zmniejszenia wytwarzania amoniaku w jelitach, jak również w celu skrócenia czasu jego wchłaniania (skrócenie czasu zalegania mas kałowych), stosowana jest laktuloza. Obniżone pH zwiększa ponadto wydalanie amoniaku z kałem.
Inne wskazania
Laktuloza znajduje również zastosowanie w:
- Zmiękczaniu stolca przed i po zabiegach chirurgicznych w obrębie jelita grubego i odbytu
- Leczeniu hemoroidów, gdy konieczne jest unikanie parcia podczas wypróżniania
- Przygotowaniu do badań kolonoskopowych
Leczenie farmakologiczne zaparć – substancje czynne stosowane w Polsce
W leczeniu przewlekłych zaparć stosuje się różne grupy leków, z których laktuloza należy do najważniejszych. Inne substancje czynne używane w Polsce to:
Środki osmotyczne:
- Makrogol (polietylenoglikol) – stosowany w preparatach takich jak Forlax, Movicol
- Sorbitol – w syropach przeczyszczających
- Siarczan magnezu – sól gorzka, stosowana okazjonalnie
Środki pobudzające:
- Bisakodyl – w preparatach Dulcolax, Bisalax
- Antrachinony (senna, kruszyna) – w preparatach roślinnych
- Pikosulfat sodu – w kroplach Laxigal, Guttalax
Środki zmiękczające:
- Parafina ciekła – w emulsjach doustnych
- Docusan sodu – w preparatach Norgalax
Środki wypełniające:
- Łuska babki płesznik (Psyllium) – w preparatach Plantaben, Mukofalk
- Sterkulia – w preparatach Normacol
Laktuloza wyróżnia się wśród tych substancji możliwością długotrwałego stosowania bez ryzyka rozwoju tolerancji oraz bezpieczeństwem użycia u wszystkich grup wiekowych.
Preparaty laktulozy dostępne w Polsce
Nazwa preparatu |
Stężenie |
Postać |
Producent |
Szczególne cechy |
Duphalac |
667 mg/ml |
Roztwór doustny |
Abbott |
Oryginalna marka, dostępna też w wersji smakowej |
Lactulosum Hasco |
500 mg/ml |
Syrop |
Hasco-Lek |
Popularna marka polska, smak pomarańczowy |
Lactulosum Aflofarm |
500 mg/ml |
Syrop |
Aflofarm |
Smak truskawkowy |
Normalac |
667 mg/ml |
Syrop |
Teva |
Jeden z tańszych preparatów |
Wszystkie preparaty laktulozy dostępne są bez recepty i mogą być stosowane długotrwale. Różnią się głównie smakiem, stężeniem oraz ceną, ale działanie terapeutyczne pozostaje identyczne.
Dawkowanie laktulozy
U dorosłych
Leczenie przewlekłych zaparć: początkowo (pierwsze 3 dni) 45 ml na dobę w dawce pojedynczej przed śniadaniem lub w 3. dawkach podzielonych, tj. 15 ml 3 razy na dobę przed posiłkami; następnie, po uzyskaniu efektu działania, należy stosować dawkę podtrzymującą 15 ml 1 raz na dobę, rano, na czczo.
Encefalopatia wątrobowa: 120–180 ml na dobę w 3–4 dawkach podzielonych; dawki należy dostosować indywidualnie tak, aby liczba luźnych stolców nie przekraczała 2–3 na dobę.
U dzieci
Dzieci w wieku powyżej 3 lat: początkowo od 5 do 15 ml syropu na dobę, dawkę można stopniowo zwiększać co 3 dni do uzyskania właściwego efektu działania. Dzieci w wieku do 3 lat: początkowo 5 ml syropu na dobę, dawkę można stopniowo zwiększać co 3 dni do uzyskania prawidłowych wypróżnień. Niemowlęta: początkowo 2,5 ml syropu na dobę, dawkę można stopniowo zwiększać co 3 dni do uzyskania prawidłowych wypróżnień.
Czas działania
Działanie laktulozy rozpoczyna się 24–48 h po podaniu doustnym. Na efekt jej działania należy oczekiwać od 1 do 3 dni od rozpoczęcia terapii. To opóźnione działanie wynika z konieczności dotarcia substancji do jelita grubego i jej fermentacji przez bakterie jelitowe.
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Bezwzględne przeciwwskazania
Przeciwwskazania do stosowania laktulozy jest niedrożność jelit, nietolerancja laktozy, a także galaktozemia. Laktuloza nie powinna być stosowana przez pacjentów, którzy mają dziedziczną nietolerancję galaktozy, pierwotny niedobór laktazy, a także zespół złego wchłaniania glukozy-galaktozy.
Szczególne populacje pacjentów
Zachować ostrożność stosując duże dawki u osób chorych na cukrzycę. Preparaty laktulozy zawierają cukry, które mogą wpływać na glikemię.
Ciąża i laktacja
Laktuloza w dawkach terapeutycznych nie powoduje podrażnienia nabłonka jelitowego, nie wpływa na procesy wchłaniania substancji zjonizowanych ani nie wywołuje utraty białka. Nie przewiduje się wpływu na ciążę, ponieważ ogólnoustrojowa ekspozycja na laktulozę jest niewielka.
Działania niepożądane laktulozy
Najczęstsze objawy
W pierwszych tygodniach leczenia mogą wystąpić wzdęcia i dyskomfort w jamie brzusznej, najczęściej ustępujący przy kontynuacji leczenia.
Skutki uboczne laktulozy to: gazy, biegunka, nudności i wymioty, bóle brzucha.
Działania niepożądane w zależności od częstości
Często występujące (1-10% pacjentów):
- Wzdęcia i oddawanie gazów
- Dyskomfort w jamie brzusznej
- Skurcze jelit
Rzadko występujące (0,1-1% pacjentów):
- Nudności i wymioty
- Biegunka (zwykle przy przedawkowaniu)
- Bóle brzucha
Bardzo rzadko (mniej niż 0,1% pacjentów):
- Zaburzenia równowagi elektrolitowej w wyniku biegunki (w tym zaburzenia stężenia sodu i potasu we krwi)
Postępowanie przy działaniach niepożądanych
Jeśli wystąpią wzdęcia brzucha, należy zmniejszyć dawkę do tolerowanej przez dziecko. W przypadku uporczywej biegunki należy przerwać stosowanie leku i skonsultować się z lekarzem.
Interakcje z innymi lekami
Ponieważ laktuloza obniża pH w okrężnicy, leki, których uwalnianie zależne jest od pH, mogą ulegać inaktywacji. Dotyczy to szczególnie preparatów z grupy aminosalicylanów stosowanych w chorobach zapalnych jelit.
Ważne interakcje kliniczne
Zwiększenie ryzyka hipokaliemii:
- Laktuloza, zwłaszcza stosowana długotrwale i/lub w dużych dawkach, może powodować zmniejszenie stężenia potasu we krwi, co może nasilać działanie glikozydów nasercowych
- Stosowanie preparatu z lekami powodującymi zmniejszenie stężenia potasu we krwi (np. leki moczopędne, kortykosteroidy, amfoterycyna B) może nasilać utratę potasu i zwiększać ryzyko hipokaliemii
Wpływ na inne leki:
- Laktuloza nasila działanie leków przeciwzakrzepowych
- Laktuloza może również nasilać działanie glikozydów nasercowych
Bezpieczeństwo stosowania
Laktuloza może być stosowana przewlekle. 0,1–1,2% dawki laktulozy wchłania się do krążenia systemowego, a następnie jest wydalane w formie niezmienionej z moczem. Ta minimalna absorpcja systemowa sprawia, że lek jest bezpieczny przy długotrwałym stosowaniu.
Lek nie ma wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn, co jest ważne dla aktywnych zawodowo pacjentów.
Jak szybko działa laktuloza?
Na pierwsze efekty poczekasz dzień, a nawet dwa. To kiedy wreszcie poczujesz ulgę w jelitach, zależy także od stanu przewodu pokarmowego. Pełne działanie terapeutyczne rozwija się w ciągu 24-48 godzin od pierwszego podania.
Czy laktuloza może być stosowana u niemowląt?
Tak, laktuloza jest bezpieczna dla niemowląt. W leczeniu zaparć laktuloza w syropie może być rekomendowana już dla niemowląt i dzieci, ponieważ jest lekiem dla nich bezpiecznym. Dawkowanie dla niemowląt rozpoczyna się od 2,5 ml na dobę.
Czy można stosować laktulozę w ciąży?
Laktuloza w syropie może być bezpiecznie polecana na zaparcia kobietom w ciąży, a także podczas karmienia piersią. Minimalna absorpcja systemowa sprawia, że nie stanowi ryzyka dla rozwijającego się płodu ani dla dziecka karmionego piersią.
Ile czasu można stosować laktulozę?
Ten syrop jest środkiem przeczyszczającym, który można bezpiecznie stosować w sposób długotrwały przy leczeniu przewlekłych zaparć. W przeciwieństwie do środków pobudzających, laktuloza nie powoduje tolerancji ani uzależnienia.
Czy laktuloza ma wpływ na cukrzycę?
Ze względu na zawartość laktozy i fruktozy, należy zachować ostrożność przy stosowaniu laktulozy u cukrzyków. Pacjenci z cukrzycą powinni uwzględnić zawartość węglowodanów w preparacie przy planowaniu diety i dawkowania insuliny.
Co robić, gdy laktuloza powoduje zbyt silne wzdęcia?
Jeśli pojawią się wzdęcia dawkę należy zmniejszyć do tolerowanej. Wzdęcia są najczęstszym działaniem niepożądanym, szczególnie na początku terapii, ale zwykle ustępują po kilku dniach stosowania.
Czy osoby z nietolerancją laktozy mogą stosować laktulozę?
Mimo że jej nazwa sugeruje podobieństwo do laktozy, osoby z nietolerancją laktozy mogą stosować laktulozę, ponieważ nie zawiera ona tego cukru. Laktuloza jest syntetycznym dwucukrem o odmiennej strukturze chemicznej niż laktoza.
Kiedy skontaktować się z lekarzem?
Należy skontaktować się z lekarzem, gdy:
- Po 3-4 dniach stosowania nie wystąpiła poprawa
- Występują silne bóle brzucha lub uporczywa biegunka
- Pojawiają się objawy odwodnienia
- Zaparcia nasilają się pomimo leczenia
Bibliografia
- Weber FL Jr. Lactulose and combination therapy of hepatic encephalopathy: the role of the intestinal microflora. Dig Dis. 1996;14 Suppl 1:53-63. DOI: 10.1159/000171583 PMID: 8872452
- Lee-Robichaud H, Thomas K, Morgan J, Nelson RL. Lactulose versus Polyethylene Glycol for Chronic Constipation. Cochrane Database Syst Rev. 2010;(7):CD007570. DOI: 10.1002/14651858.CD007570.pub2 PMID: 20614462