Convulex to lek przeciwdrgawkowy dostępny w postaci syropu oraz kapsułek. Substancją czynną leku jest kwas walproinowy, który wywiera działanie w ośrodkowym układzie nerwowym. Lek jest stosowany głównie w leczeniu różnych postaci padaczki, zarówno napadów uogólnionych, jak i częściowych. Convulex jest wydawany na podstawie recepty.
Depakine Chrono to lek przeciwpadaczkowy dostępny na receptę. Zawiera kombinację dwóch substancji przeciwpadaczkowych: kwasu walproinowego i walproinianu sodu. Stosowany jest w leczeniu różnych postaci padaczki u dorosłych i dzieci, zarówno jako lek pojedynczy, jak i w połączeniu z innymi lekami przeciwpadaczkowymi. Lek ten jest również wskazany do leczenia epizodów maniakalnych w chorobie afektywnej dwubiegunowej.
Depakine Chronosphere to lek przeciwdrgawkowy dostępny na receptę, który zawiera substancje czynne walproinian sodu i kwas walproinowy. Jest stosowany w leczeniu różnych form padaczki, w tym napadów uogólnionych (mioklonicznych, toniczno-klonicznych, atonicznych, mieszanych), częściowych (proste lub złożone, wtórnie uogólnione) oraz zespołów specyficznych (Westa, Lennoxa i Gastauta). Dawkowanie powinno być uzależnione od skuteczności klinicznej.
Valprolek to lek przeciwpadaczkowy, który zawiera substancje czynne walproinian sodu i kwas walproinowy. Jest stosowany w leczeniu różnych rodzajów napadów padaczkowych, zarówno pierwotnie uogólnionych, jak i częściowych. Lek jest dostępny na receptę. W przypadku napadów pierwotnie uogólnionych lek często można stosować w monoterapii, natomiast w napadach częściowych częściej konieczne jest leczenie skojarzone.
Kwas walproinowy – lek o działaniu przeciwdrgawkowym. Mechanizm działania kwasu walproinowego polega na wybiórczym zwiększaniu aktywności enzymu, który bierze udział w syntezie kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), a jednocześnie hamuje inne enzymy odpowiedzialne za rozkład GABA. Takie działanie leku hamuje wyładowania pre- i postsynaptyczne, co zatrzymuje czynności drgawkowe.
Wskazaniem do stosowania kwasu walproinowego jest leczenie napadów uogólnionych w postaci napadów mioklonicznych, toniczno-klonicznych i atonicznych oraz napadów ogniskowych, w postaci napadów ogniskowych wtórnie uogólnionych i zespołu Lennoxa i Gastauta. Kwas walproinowy wykorzystuje się również w profilaktyce choroby afektywnej-dwubiegunowej.
Kwas walproinowy dostępny jest w postaci kapsułek miękkich. Substancja występuje również w połączeniu z walproinianem sodu.
Możliwe działania niepożądane: odwracalne zahamowanie czynności szpiku, trombocytopenia, agranulocytoza, niedokrwistość, zapalenie naczyń, hiperamonemia, wymioty, zaburzenia świadomości, depresja, ataksja, parestezja, zawroty głowy, zwiększona czujność, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, przemijająca utrata włosów, wysypka osutkowa.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Kwas walproinowy to substancja czynna o szerokim zastosowaniu w neurologii i psychiatrii, wykorzystywana głównie w leczeniu padaczki oraz choroby afektywnej dwubiegunowej. Ten organiczny związek chemiczny z grupy kwasów karboksylowych wykazuje złożone działanie przeciwdrgawkowe i normotymiczne, dzięki czemu od dziesięcioleci stanowi fundament terapii wielu pacjentów. Pomimo swojej wysokiej skuteczności, kwas walproinowy wymaga ścisłego monitorowania i odpowiedzialnego stosowania ze względu na wąski zakres terapeutyczny oraz potencjalne działania niepożądane. W artykule przedstawimy kompleksowe informacje na temat mechanizmu działania tej substancji, wskazań do jej stosowania, zasad dawkowania oraz kluczowych aspektów bezpieczeństwa terapii.
Kwas walproinowy, znany również jako kwas 2-propylowalerianowy, to organiczny związek chemiczny o wzorze sumarycznym C8H16O2. Jest to alifatyczny, nasycony kwas monokarboksylowy będący pochodną kwasu walerianowego, który został podstawiony grupą propylową w pozycji drugiej. Interesująco, kwas walproinowy występuje naturalnie w niewielkich ilościach w niektórych produktach spożywczych, takich jak czekolada, jagody czy herbata, choć w terapii wykorzystuje się jego syntetyczną formę.
Mechanizm działania kwasu walproinowego jest złożony i nie został jeszcze w pełni poznany przez naukowców. Wiadomo jednak, że substancja ta wpływa na kilka kluczowych procesów w układzie nerwowym. Przede wszystkim kwas walproinowy powoduje wzrost stężenia kwasu gamma-aminomasłowego (GABA) w synapsach ośrodkowego układu nerwowego. GABA jest głównym neuroprzekaźnikiem hamującym w mózgu, odpowiedzialnym za zmniejszanie pobudliwości neuronów. Kwas walproinowy zwiększa jego stężenie poprzez zahamowanie rozkładu GABA przez dehydrogenazę semialdehydową i aminotransferazę GABA, a także poprzez stymulowanie enzymów niezbędnych do biosyntezy tego neuroprzekaźnika.
Dodatkowo substancja ta modyfikuje przekaźnictwo nerwowe poprzez wpływ na kanały jonowe w błonach komórkowych neuronów. Kwas walproinowy stabilizuje błony komórkowe, blokując kanały sodowe zależne od napięcia oraz opóźniając reaktywację tych kanałów. Blokada wyładowań elektrycznych i zmniejszenie pobudliwości błony neuronu zapobiegają powstawaniu nieprawidłowych wyładowań bioelektrycznych odpowiedzialnych za napady padaczkowe. Lek wpływa również na kanały wapniowe typu T, co przyczynia się do jego wielokierunkowego działania na układ nerwowy.
Działanie psychotropowe kwasu walproinowego przejawia się poprawą koordynacji wzrokowo-ruchowej i zdolności koncentracji, co ma szczególne znaczenie w leczeniu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Substancja ta wykazuje właściwości normotymiczne, czyli stabilizujące nastrój, co czyni ją cennym narzędziem w terapii epizodów maniakalnych i zapobieganiu ich nawrotom.
Kwas walproinowy i jego pochodne, takie jak walproinian sodu, walproinian magnezu czy walproinian wapnia, znajdują zastosowanie w leczeniu szerokiego spektrum schorzeń neurologicznych i psychiatrycznych. Głównym wskazaniem pozostaje padaczka w różnych jej postaciach.
W przypadku padaczki kwas walproinowy jest szczególnie ceniony jako lek pierwszego wyboru w leczeniu padaczki uogólnionej idiopatycznej. Substancja ta wykazuje skuteczność zarówno w monoterapii, jak i w leczeniu skojarzonym różnych postaci padaczki. Kwas walproinowy jest stosowany w napadach pierwotnie i wtórnie uogólnionych toniczno-klonicznych, tonicznych, klonicznych, mioklonicznych, miokloniczno-astatycznych, atonicznych oraz w napadach nieświadomości. Lek znajduje również zastosowanie w specyficznych zespołach padaczkowych, takich jak zespół Lennoxa-Gastauta czy zespół Westa.
Napady częściowe, zarówno proste jak i złożone, również mogą być skutecznie kontrolowane przez kwas walproinowy. Substancja ta jest wykorzystywana w leczeniu napadów padaczkowych w przebiegu różnych schorzeń, w tym nowotworów mózgu, chorób metabolicznych, po przebytych urazach czaszkowo-mózgowych, zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. W postaci roztworu do wstrzykiwań kwas walproinowy znajduje zastosowanie w stanach padaczkowych, gdy pochodne benzodiazepiny podawane dożylnie okazują się nieskuteczne, oraz w napadach gromadnych.
Drugim istotnym obszarem zastosowania kwasu walproinowego jest psychiatria, gdzie substancja ta wykorzystywana jest w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej. Kwas walproinowy jest wskazany do leczenia epizodów maniakalnych, szczególnie u pacjentów, u których leczenie litem jest przeciwwskazane lub źle tolerowane. Kontynuacja leczenia walproinianem może być również rozważana u pacjentów, u których uzyskano odpowiedź kliniczną na wcześniejsze leczenie tym lekiem ostrej fazy manii. Substancja ta jest również stosowana w profilaktyce nawrotów zaburzeń afektywnych dwubiegunowych w przypadkach niepowodzenia terapii związkami litu lub karbamazepiny.
Poza głównymi wskazaniami, kwas walproinowy znajduje zastosowanie w leczeniu zaburzeń zachowania towarzyszących padaczce, chorób układu pozapiramidowego, takich jak kurcz torsyjny, tiki czy ruchy mimowolne. Substancja ta jest również wykorzystywana w leczeniu drgawek gorączkowych u dzieci oraz w niektórych przypadkach czkawki opornej na inne leki. Profilaktycznie kwas walproinowy stosuje się w związku z zabiegami neurochirurgicznymi głowy, gdy istnieje ryzyko wystąpienia napadu padaczkowego.
Padaczka to przewlekła choroba neurologiczna charakteryzująca się nawracającymi napadami padaczkowymi, będącymi wynikiem niekontrolowanych i nadmiernych wyładowań bioelektrycznych w określonych częściach mózgu. Leczenie farmakologiczne stanowi podstawę terapii tej choroby, a jego celem jest redukcja liczby napadów i zmniejszenie ich ciężkości przy jednoczesnym ograniczeniu działań niepożądanych.
W terapii padaczki wykorzystuje się szeroki arsenał leków przeciwpadaczkowych, które dzieli się na leki pierwszego i drugiego rzutu. Do leków pierwszego rzutu należą między innymi karbamazepina, lamotrygina, okskarbazepina, kwas walproinowy oraz topiramat. Leki drugiego rzutu to klobazam, gabapentyna, lewetyracetam, fenytoina, tiagabina oraz pregabalina. Istnieją również inne leki wykorzystywane w szczególnych przypadkach, takie jak acetazolamid, klonazepam, fenobarbital czy prymidon.
Wybór odpowiedniego leku zależy od rodzaju napadów padaczkowych, wieku pacjenta, płci, chorób współistniejących oraz indywidualnej reakcji organizmu. W napadach pierwotnie uogólnionych toniczno-klonicznych walproinian sodu lub jego połączenia z kwasem walproinowym stanowią lek pierwszego wyboru, szczególnie dla mężczyzn, chłopców i dziewczynek poniżej dziesiątego roku życia. Dla kobiet w wieku rozrodczym lekami pierwszego wyboru są lamotrygina lub lewetyracetam ze względu na bezpieczniejszy profil w kontekście ciąży.
W przypadku napadów częściowych prostych i złożonych oraz napadów wtórnie uogólnionych stosuje się karbamazepinę, lamotrygynę, topiramat, lewetyracetam, okskarbazepinę, pregabalinę, kwas walproinowy, gabapentynę, zonisamid, fenytoinę, prymidon oraz fenobarbital. Należy jednak pamiętać, że niektóre leki mogą nasilać określone typy napadów – przykładowo karbamazepina i okskarbazepina mogą zwiększać ryzyko nasilenia napadów mioklonicznych i nieświadomości.
Leczenie padaczki rozpoczyna się zwykle od monoterapii, czyli stosowania pojedynczego leku, którego dawkę stopniowo zwiększa się do uzyskania kontroli nad napadami. U większości pacjentów kontrola choroby możliwa jest przy stosowaniu jednego leku, jednak niemal jedna trzecia chorych wymaga kombinacji co najmniej dwóch leków dla uzyskania optymalnego efektu. W przypadku padaczki lekoopornej, gdy farmakoterapia nie przynosi oczekiwanych rezultatów, rozważa się inne metody leczenia, takie jak dieta ketogeniczna, stymulacja nerwu błędnego czy leczenie chirurgiczne.
Choroba afektywna dwubiegunowa to przewlekłe zaburzenie psychiczne charakteryzujące się nawracającymi epizodami depresyjnymi i maniakalnych lub hipomaniakalnych, przedzielonymi okresami remisji. Farmakoterapia stanowi fundament leczenia tej choroby, a jej celem jest wydłużenie okresów remisji oraz złagodzenie objawów podczas epizodów afektywnych.
Podstawą leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej są leki normotymiczne, zwane również stabilizatorami nastroju. Zgodnie z definicją lek normotymiczny powinien być skuteczny w leczeniu epizodów maniakalnych i depresyjnych, zapobiegać nawrotom choroby oraz nie wywoływać ani nie nasilać epizodów przeciwnego bieguna. Do najważniejszych leków normotymicznych należą lit, kwas walproinowy i jego sole oraz karbamazepina.
Lit jest jednym z najważniejszych leków stosowanych w leczeniu choroby dwubiegunowej, ponieważ wykazuje działanie na oba bieguny tej choroby. Jednak w czasie leczenia tym preparatem należy kontrolować jego stężenie we krwi, ponieważ istnieje bardzo cienka granica między dawką toksyczną a terapeutyczną. Dlatego też główną alternatywą dla leczenia litem jest kwas walproinowy i jego sole, które charakteryzują się korzystniejszym profilem bezpieczeństwa.
Kwas walproinowy jest wskazany przede wszystkim w leczeniu epizodów maniakalnych w chorobie afektywnej dwubiegunowej, szczególnie u pacjentów, u których leczenie litem jest przeciwwskazane lub źle tolerowane. Substancja ta może być stosowana w monoterapii lub w leczeniu skojarzonym. W przypadku epizodów maniakalnych najczęściej od razu podaje się dość wysoką dawkę kwasu walproinowego, aby szybko złagodzić objawy manii, podczas gdy w padaczce dawkę zwiększa się stopniowo.
Karbamazepina stanowi kolejny lek pierwszej generacji stosowany w chorobie afektywnej dwubiegunowej. Jest ona wskazana do stosowania w zespołach maniakalnych oraz zapobieganiu zaburzeniom maniakalno-depresyjnym, jednak jest przeciwwskazana u pacjentów z blokiem przedsionkowo-komorowym, zaburzeniami czynności szpiku kostnego lub z porfirią wątrobową.
Oprócz leków normotymicznych w terapii choroby afektywnej dwubiegunowej stosuje się również leki przeciwpsychotyczne, zarówno typowe jak i atypowe, oraz leki przeciwdepresyjne w ściśle określonych sytuacjach. W niektórych przypadkach konieczne może być zastosowanie leczenia skojarzonego, polegającego na połączeniu dwóch lub nawet trzech leków normotymicznych albo kombinacji leku normotymicznego z lekami uzupełniającymi.
Schemat dawkowania kwasu walproinowego jest indywidualnie dostosowywany do każdego pacjenta i zależy od masy ciała, wieku, wskazań klinicznych oraz chorób współistniejących. Najlepiej, aby dawkowanie odbywało się pod kontrolą stężenia leku we krwi, ponieważ kwas walproinowy charakteryzuje się wąskim zakresem terapeutycznym.
Po podaniu doustnym kwas walproinowy szybko i prawie całkowicie wchłania się z przewodu pokarmowego, osiągając dostępność biologiczną bliską stu procent. Wchłanianie jest nieco wolniejsze w przypadku równoczesnego spożycia posiłku, jednak pokarm nie wpływa na całkowitą ilość wchłoniętego leku. Czas osiągnięcia maksymalnego stężenia w surowicy krwi zależy od postaci leku – w przypadku roztworu doustnego wynosi od pół do dwóch godzin, tabletek zwykłych od jednej do czterech godzin, a tabletek dojelitowych lub o przedłużonym uwalnianiu od dwóch do ośmiu godzin.
Kwas walproinowy jest w dziewięćdziesiąt do dziewięćdziesiąt pięć procent wiązany z białkami osocza, głównie z albuminami. Odsetek leku związanego z białkami zmniejsza się u chorych w podeszłym wieku oraz w przypadku niewydolności nerek lub wątroby. Biologiczny okres półtrwania wynosi u dorosłych od pięciu do dwudziestu godzin, średnio dziesięć godzin, u noworodków dwadzieścia godzin, a w przypadku równoległego stosowania innych leków przeciwdrgawkowych indukujących enzymy wątrobowe od sześciu do ośmiu godzin.
W leczeniu padaczki zazwyczaj rozpoczyna się od dawki doustnej około sześciuset miligramów na dobę w dawkach podzielonych, po jedzeniu, stopniowo zwiększając ją o dwieście miligramów co trzy dni, dochodząc do jednego do dwóch gramów na dobę. U dzieci modyfikacja dawki odbywa się w zależności od masy ciała. W przypadku podania dożylnego stosuje się dziesięć miligramów na kilogram masy ciała, najlepiej we wlewie kroplowym.
W terapii zaburzeń afektywnych dwubiegunowych zazwyczaj stosowana dawka dobowa mieści się w zakresie od tysiąca do dwóch tysięcy miligramów kwasu walproinowego. U pacjentów stosujących powyżej czterdziestu pięciu miligramów na kilogram masy ciała zalecane jest wdrożenie dodatkowego monitoringu stanu zdrowia. Zakres wartości terapeutycznych kwasu walproinowego wynosi od pięćdziesięciu do stu mikrogramów na mililitr, natomiast poziom toksyczny to zazwyczaj powyżej stu pięćdziesięciu mikrogramów na mililitr.
Większość leku, około dziewięćdziesiąt pięć procent, metabolizowana jest w wątrobie. Wydalanie metabolitów odbywa się w siedemdziesięciu procentach przez nerki. Kwas walproinowy przenika przez barierę krew-mózg, przy czym stężenie w płynie mózgowo-rdzeniowym jest podobne do stężenia wolnej frakcji leku we krwi. Substancja ta przenika również przez łożysko i do pokarmu kobiecego, co ma istotne znaczenie kliniczne.
Pacjenci przyjmujący kwas walproinowy na stałe wymagają regularnego kontrolowania jego stężenia we krwi. Pobranie próbki można wykonać w niemal każdym laboratorium, a na wynik czeka się zazwyczaj do dwóch dni roboczych. Kontrola stężenia tego związku jest konieczna, aby w porę wyłapać sytuacje, gdy zalecana dawka jest zbyt wysoka lub stała się nieskuteczna.
Aktywność neurologiczna i toksyczność kwasu walproinowego są bezpośrednio związane z wolną frakcją leku niezwiązaną z białkami transportowymi. Dlatego też monitorowanie jego stężenia we krwi jest niezbędne do dokładnego ustalenia i dostosowania dawki leku. Jest to szczególnie ważne w przypadku jednoczesnego stosowania leków o dużej zawartości białka, hipoalbuminemii, ciąży, niewydolności nerek lub wątroby oraz podeszłego wieku pacjenta. W takich sytuacjach występuje nieproporcjonalnie wysoka frakcja wolnego kwasu walproinowego we krwi w stosunku do całkowitej jego ilości w organizmie.
Poza poziomem kwasu walproinowego należy również regularnie mierzyć stężenie elektrolitów, takich jak potas i sód, oraz enzymów wątrobowych, a także TSH. Badania czynności wątroby przeprowadza się regularnie do sześciu miesięcy od rozpoczęcia leczenia. Uszkodzenie wątroby jest bardziej prawdopodobne u dzieci poniżej trzeciego roku życia, dlatego muszą one być bardziej intensywnie monitorowane pod tym względem.
Zaleca się również oznaczenie całkowitej liczby krwinek i płytek krwi, czasu krwawienia oraz parametrów krzepnięcia przed rozpoczęciem leczenia, przed zabiegiem operacyjnym i w przypadku samoistnych krwiaków lub krwawień. Kontrola kliniczna napadów oraz monitorowanie działań niepożądanych stanowią integralną część terapii kwasem walproinowym.
Stosowanie kwasu walproinowego, pomimo wysokiej skuteczności, wiąże się z ryzykiem wystąpienia szeregu działań niepożądanych. Większość z nich jest łagodna i przemijająca, jednak niektóre mogą być poważne i wymagać natychmiastowej reakcji medycznej. Częstość oraz nasilenie objawów niepożądanych zależy od dawki, postaci leku, drogi podania, wieku pacjenta oraz stosowania innych leków.
Do najczęściej spotykanych działań niepożądanych, występujących u więcej niż dziesięciu procent pacjentów, należą hiperamonemia, drżenia oraz nudności. Wśród częstych objawów niepożądanych wymienia się również zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak biegunka, zaparcia, bóle brzucha oraz wymioty. Niektórzy pacjenci doświadczają zwiększonego apetytu, co może prowadzić do przyrostu masy ciała – jest to szczególnie charakterystyczne działanie niepożądane walproinianów.
Zaburzenia neurologiczne mogą obejmować senność, zawroty głowy, osłabienie, letarg, ataksję, zaburzenia pamięci oraz trudności w koncentracji. U niektórych pacjentów mogą wystąpić przejściowe objawy parkinsonizmu, przemijające otępienie lub śpiączka. Drżenia są szczególnie częste i mogą być na tyle nasilone, że wymagają zmniejszenia dawki lub zmiany leku.
Poważnym powikłaniem może być ciężkie uszkodzenie wątroby, prowadzące niekiedy do zgonu. Ryzyko to jest szczególnie wysokie u niemowląt i dzieci do trzech lat z ciężką padaczką, zwłaszcza z padaczką współistniejącą z uszkodzeniem mózgu, opóźnionym rozwojem psychomotorycznym lub metaboliczną lub genetyczną chorobą zwyrodnieniową. Objawy uszkodzenia wątroby obejmują osłabienie, apatię, senność, letarg, wymioty, utratę łaknienia, bóle brzucha oraz żółtaczkę.
Zapalenie trzustki to kolejne rzadkie, ale poważne działanie niepożądane, które może wystąpić w pierwszych sześciu miesiącach leczenia. Objawia się ono nagłym wystąpieniem silnego bólu brzucha, nudności, wymiotów oraz podwyższonej aktywności enzymów trzustkowych. W przypadku podejrzenia zapalenia trzustki należy natychmiast przerwać podawanie kwasu walproinowego.
Zaburzenia hematologiczne mogą obejmować małopłytkowość, leukopeniię, pancytopenię, niedokrwistość oraz zaburzenia krzepnięcia. Przed zabiegami operacyjnymi oraz w przypadku samoistnych krwiaków lub krwawień konieczne jest oznaczenie parametrów krzepnięcia. Kwas walproinowy może również powodować utratę włosów, która zazwyczaj jest przemijająca i ustępuje po zaprzestaniu leczenia lub samoistnie podczas jego kontynuacji.
U dzieci i młodzieży stosujących kwas walproinowy niektóre działania niepożądane mogą mieć cięższy przebieg lub występować częściej niż u dorosłych. Szczególne ryzyko dotyczy poważnego uszkodzenia wątroby oraz zapalenia trzustki, zwłaszcza u najmłodszych dzieci poniżej trzech lat. Ponadto u dzieci mogą częściej pojawiać się zaburzenia zachowania, nadpobudliwość psychoruchowa oraz trudności w nauce.
Kwas walproinowy jest przeciwwskazany w kilku istotnych sytuacjach klinicznych. Przede wszystkim nie powinien być stosowany w przypadku nadwrażliwości na tę substancję czynną lub jakąkolwiek inną substancję pomocniczą w danym preparacie. Przeciwwskazaniem jest również ostre i przewlekłe zapalenie wątroby oraz porfiria wątrobowa. Substancja ta nie powinna być stosowana u pacjentów z zaburzeniami mitochondrialnymi wywołanymi mutacjami genu jądrowego kodującego enzym mitochondrialny – polimerazę gamma, na przykład u osób z zespołem Alpersa-Huttenlochera, oraz u dzieci w wieku poniżej dwóch lat z podejrzeniem zaburzeń związanych z tym genem.
Szczególnie istotne ograniczenie dotyczy kobiet w wieku rozrodczym. Kwas walproinowy wykazuje silne działanie teratogenne i może powodować poważne wady rozwojowe u płodu. Stosowanie kwasu walproinowego jest przeciwwskazane u kobiet w ciąży oraz u kobiet i dziewcząt w wieku rozrodczym, uczestniczących czynnie w życiu seksualnym i nie stosujących skutecznej antykoncepcji. Narażenie w życiu płodowym na kwas walproinowy może prowadzić do ciężkiego zespołu wad znanego jako płodowy zespół walproinianowy, który obejmuje wady cewy nerwowej, wady serca, wady układu moczowo-płciowego oraz zniekształcenia kończyn.
Narażenie na kwas walproinowy w życiu płodowym może również powodować zaburzenia rozwojowe, w tym upośledzenie intelektualne, opóźnienia rozwoju mowy, autyzm oraz problemy z pamięcią i uczeniem się. Ryzyko wydaje się zależne od dawki, ale na podstawie dostępnych danych nie można ustalić dawki progowej, poniżej której ryzyko nie występuje. Dzieci urodzone przez matki przyjmujące kwas walproinowy w czasie ciąży mają zwiększone ryzyko rozwoju wad wrodzonych w porównaniu z dziećmi narażonymi na inne leki przeciwpadaczkowe.
Najnowsze badania wykazały również, że ojcowie zażywający kwas walproinowy mogą również narażać swoje dzieci na zwiększone ryzyko zaburzeń rozwojowych. Zgodnie z informacjami brytyjskiego Urzędu Produktów Leczniczych i Wyrobów Medycznych, u około pięciu procent dzieci, których ojcowie zażywali kwas walproinowy, stwierdzono rozwojową wadę neurologiczną. Dlatego też mężczyźni poniżej pięćdziesiątego piątego roku życia powinni stosować skuteczną antykoncepcję podczas leczenia tym lekiem.
Szczególną ostrożność należy zachować u dzieci do trzech lat z ciężką padaczką, zwłaszcza z padaczką współistniejącą z uszkodzeniem mózgu, opóźnionym rozwojem psychomotorycznym lub metaboliczną lub genetyczną chorobą zwyrodnieniową, gdyż są one najbardziej narażone na ryzyko wystąpienia zaburzeń czynności wątroby. U dziej zaleca się stosowanie kwasu walproinowego w monoterapii poprzedzonej oceną stosunku korzyści z jego podawania do ryzyka uszkodzenia wątroby lub zapalenia trzustki związanego z leczeniem.
Ostrożność należy zachować również u pacjentów z niewydolnością nerek lub wątroby, u których może być konieczne zmniejszenie dawkowania. U chorych z uszkodzeniem szpiku kostnego oraz zaburzeniami układu krzepnięcia konieczne jest szczególnie staranne monitorowanie parametrów hematologicznych. Nie zaleca się picia alkoholu podczas leczenia kwasem walproinowym, ponieważ może on zwiększać działanie leku i nasilać jego działania niepożądane.
Kwas walproinowy może wchodzić w liczne interakcje z innymi lekami, co wymaga szczególnej uwagi ze strony lekarza prowadzącego. Substancja ta może hamować metabolizm innych leków, w tym leków przeciwpadaczkowych, dlatego w przypadku leczenia skojarzonego konieczna może być modyfikacja dawkowania.
Kwas walproinowy zwalnia metabolizm fenobarbitalu, zwiększając ryzyko kumulacji i zatrucia tym lekiem. Jednocześnie fenobarbital może zmniejszać stężenie kwasu walproinowego w surowicy. Równoległe stosowanie tych leków wymaga monitorowania pacjentów przez pierwsze piętnaście dni leczenia, a w razie wystąpienia objawów sedacji należy natychmiast zmniejszyć dawkę fenobarbitalu. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku prymidonu, którego stężenie w surowicy oraz działania niepożądane mogą być nasilone przez kwas walproinowy.
Kwas walproinowy wypiera z połączeń z białkami fenytoinę, przyspieszając dodatkowo jej metabolizm. Może to prowadzić do zwiększenia stężenia wolnej fenytoiny w surowicy i nasilenia jej działań niepożądanych, choć całkowite stężenie fenytoiny może pozostać bez zmian. Z drugiej strony fenytoina może zmniejszać stężenie kwasu walproinowego w osoczu, co może prowadzić do osłabienia efektu terapeutycznego.
Karbamazepina może zmniejszać stężenie kwasu walproinowego we krwi, podczas gdy kwas walproinowy może zwiększać ryzyko wystąpienia działań niepożądanych karbamazepiny. W przypadku lamotryginy istnieje ryzyko wzrostu jej stężenia w osoczu, co jest związane z wydłużeniem jej czasu półtrwania przez kwas walproinowy. Ta interakcja zwiększa ryzyko wystąpienia ciężkich reakcji skórnych, dlatego konieczna jest szczególna ostrożność przy łączeniu tych leków.
Kwas walproinowy może zwiększać stężenie zydowudyny w osoczu, nasilając jej działania niepożądane. Może również zwiększać stężenie osoczowe nimodypiny. Stężenie kwasu walproinowego może z kolei wzrosnąć wskutek równoległego podawania cymetydyny, fluoksetyny i erytromycyny. Równoległe stosowanie klonazepamu i kwasu walproinowego zwykle jest bezpieczne i skuteczne, ale może wywołać napad padaczkowy typu absence.
Substancje zmniejszające stężenie kwasu walproinowego we krwi obejmują karbamazepinę, fenytoinę, fenobarbital, prymidon oraz ryfampicynę. Leki te indukują enzymy wątrobowe odpowiedzialne za metabolizm kwasu walproinowego, co może prowadzić do osłabienia efektu terapeutycznego. Kwas walproinowy może nasilać działanie leków przeciwdepresyjnych, neuroleptyków, pochodnych benzodiazepin, inhibitorów monoaminooksydazy oraz alkoholu.
Szczególnie niebezpieczna może być interakcja z lekami przeciwzakrzepowymi, gdzie kwas walproinowy może nasilać ich działanie i zwiększać ryzyko krwawień. Podczas jednoczesnego stosowania zalecane jest częste monitorowanie wskaźnika INR. Salicylany mogą zwiększać stężenie wolnej frakcji kwasu walproinowego poprzez wypieranie go z połączeń z białkami, co zwiększa ryzyko toksyczności.
Bardzo ważną kwestią w terapii kwasem walproinowym jest zaprzestanie przyjmowania leku. Pod żadnym pozorem nie należy samodzielnie i bez kontroli lekarskiej odstawiać kwasu walproinowego, ponieważ u niektórych pacjentów może to mieć bardzo negatywne skutki dla zdrowia, w tym silne zaostrzenie objawów chorobowych i nawrót napadów padaczkowych. Gwałtowne odstawienie leku może również prowadzić do wystąpienia stanów padaczkowych, które stanowią bezpośrednie zagrożenie życia.
Schodzenie z leku odbywa się stopniowo w określonym czasie, aby uniknąć objawów odstawiennych. Proces ten może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy i powinien odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarską. W przypadku pacjentów z padaczką decyzja o zakończeniu leczenia powinna być podejmowana przez rodziców lub pacjenta wspólnie z lekarzem. Zwykle od ostatniego napadu padaczkowego powinien minąć okres dwóch do trzech lat bez napadów, wyłączając szczególne przypadki.
Decyzję o zakończeniu leczenia należy podejmować indywidualnie, biorąc pod uwagę typ padaczki, czas trwania remisji, wiek pacjenta, obciążenie wywiadowe oraz sytuację społeczną i zawodową chorego. Odstawianie leku powinno być poprzedzone kontrolnym badaniem EEG oraz oceną ryzyka nawrotu napadów. W okresie schodzenia z leku oraz przez pewien czas po jego zakończeniu pacjent powinien być pod zwiększoną obserwacją kliniczną.
W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej leczenie kwasem walproinowym często musi być kontynuowane przez wiele lat, a niekiedy przez całe życie, ze względu na wysokie ryzyko nawrotów choroby. Nawet w okresie remisji konieczne jest podtrzymywanie leczenia profilaktycznego, ponieważ przedwczesne odstawienie leku może prowadzić do wystąpienia nowego epizodu manii lub depresji.
Kwas walproinowy oraz jego pochodne są dostępne na rynku farmaceutycznym w różnorodnych postaciach, co pozwala na dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta. Preparaty mają postać tabletek zwykłych i powlekanych, kapsułek miękkich i twardych, tabletek o przedłużonym uwalnianiu, syropu, roztworu doustnego, granulatu do sporządzenia roztworu, granulatu o przedłużonym uwalnianiu oraz płynu do iniekcji.
Postaci o przedłużonym uwalnianiu charakteryzują się wolniejszym uwalnianiem substancji czynnej, co pozwala na zmniejszenie częstotliwości dawkowania do jednego lub dwóch razy dziennie. Jest to szczególnie korzystne w przypadku pacjentów mających trudności z regularnym przyjmowaniem leków lub u których standardowe preparaty powodują wahania stężenia leku w ciągu dnia. Przy stosowaniu granulatu o przedłużonym uwalnianiu może on mieć formę granulek, z których lek jest uwalniany, a one same są wydalane z kałem, dlatego w stolcu można zaobserwować białe kuleczki, czym nie należy się martwić.
W Polsce dostępne są preparaty zawierające kwas walproinowy pod nazwami handlowymi takimi jak Convulex i Depakine. Preparaty zawierające kwas walproinowy i walproinian sodu to między innymi Depakine Chrono oraz Depakine Chronosphere. Preparaty zawierające wyłącznie walproinian sodu obejmują Absenor, Convival Chrono, Depakine, Orfiril oraz Valprolek. Dostępne są również preparaty zawierające walproinian magnezu, takie jak Dipromal, oraz preparaty zawierające walpromid, czyli amid kwasu walproinowego, pod nazwą Depamide.
Wybór odpowiedniej postaci farmaceutycznej powinien być dokonany przez lekarza prowadzącego z uwzględnieniem wieku pacjenta, rodzaju schorzenia, preferencji pacjenta oraz ewentualnych trudności w połykaniu. Granulat można wsypywać do produktów spożywczych o półstałej konsystencji, takich jak jogurty, serki, dżemy czy musy owocowe, co ułatwia podawanie leku dzieciom lub osobom mającym problemy z połykaniem.
Kwas walproinowy jest przeciwwskazany w ciąży ze względu na wysokie ryzyko poważnych wad wrodzonych u płodu. Narażenie na ten lek w życiu płodowym może prowadzić do płodowego zespołu walproinianowego, obejmującego wady cewy nerwowej, serca, układu moczowo-płciowego oraz zaburzenia rozwoju neurologicznego, w tym upośledzenie intelektualne i autyzm. Kobiety w wieku rozrodczym przyjmujące kwas walproinowy muszą stosować skuteczną antykoncepcję, a w przypadku planowania ciąży lekarz powinien rozważyć alternatywne metody leczenia. Jeśli zajście w ciążę nastąpi podczas terapii, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem w celu oceny korzyści i ryzyka związanych z kontynuowaniem leczenia.
Regularne kontrolowanie stężenia kwasu walproinowego we krwi jest niezbędne dla zapewnienia skuteczności i bezpieczeństwa terapii. Badanie powinno być wykonywane na początku leczenia, aby zapewnić stabilne stężenie w przedziale terapeutycznym od pięćdziesięciu do stu mikrogramów na mililitr. Następnie kontrole wykonuje się co kilka miesięcy podczas długotrwałego leczenia oraz w przypadku zmiany dawki, wystąpienia działań niepożądanych, dodania nowych leków do terapii lub w szczególnych sytuacjach klinicznych, takich jak niewydolność nerek czy wątroby. Zaleca się pobieranie krwi tuż przed przyjęciem kolejnej dawki leku, kiedy jego poziom jest najniższy.
Nie zaleca się picia alkoholu podczas leczenia kwasem walproinowym. Alkohol może wchodzić w niebezpieczne interakcje z tym lekiem, nasilając jego działanie sedacyjne i zwiększając ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Ponadto alkohol obniża próg drgawkowy i może zwiększać częstość napadów padaczkowych u osób leczonych z tego powodu. W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej alkohol może również destabilizować nastrój i zwiększać ryzyko nawrotu epizodów choroby. Pacjenci powinni całkowicie unikać spożywania alkoholu lub ograniczyć jego konsumpcję do absolutnego minimum po konsultacji z lekarzem prowadzącym.
Podczas terapii kwasem walproinowym konieczne jest wykonywanie szeregu badań kontrolnych. Oprócz regularnego oznaczania stężenia leku we krwi, należy kontrolować morfologię krwi z rozmazem, parametry krzepnięcia, enzymy wątrobowe, poziom amoniaku we krwi oraz funkcję tarczycy poprzez oznaczanie TSH. Badania czynności wątroby przeprowadza się szczególnie intensywnie przez pierwsze sześć miesięcy od rozpoczęcia leczenia. Przed rozpoczęciem terapii oraz przed zabiegami operacyjnymi zaleca się również oznaczenie całkowitej liczby krwinek i płytek krwi, czasu krwawienia oraz parametrów krzepnięcia. Częstotliwość badań kontrolnych ustala lekarz prowadzący w zależności od indywidualnej sytuacji klinicznej pacjenta.
Tak, przyrost masy ciała jest jednym z charakterystycznych działań niepożądanych związanych ze stosowaniem kwasu walproinowego i walproinianów. Lek ten może zwiększać apetyt, co w połączeniu z nieodpowiednią dietą może prowadzić do znacznego wzrostu wagi. Pacjenci przyjmujący kwas walproinowy powinni zwracać szczególną uwagę na zdrowe nawyki żywieniowe, unikać niezdrowych produktów spożywczych bogatych w cukry proste i tłuszcze trans oraz regularnie wykonywać ćwiczenia fizyczne. Dawkę leku należy dostosowywać do masy ciała pacjenta, zwłaszcza u dzieci w okresie wzrostu. W przypadku nadmiernego przyrostu masy ciała lekarz może rozważyć zmianę dawki lub zastosowanie alternatywnego leku.
Absolutnie nie. Gwałtowne odstawienie kwasu walproinowego bez kontroli lekarskiej może mieć bardzo poważne konsekwencje dla zdrowia, w tym silne zaostrzenie objawów chorobowych i nawrót napadów padaczkowych. U pacjentów z padaczką nagłe przerwanie terapii może prowadzić do wystąpienia stanów padaczkowych zagrażających życiu. W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej gwałtowne odstawienie może spowodować nawrót epizodu manii lub depresji. Schodzenie z leku musi odbywać się stopniowo, pod ścisłą kontrolą lekarską, w okresie od kilku tygodni do kilku miesięcy. Proces ten wymaga regularnych kontroli klinicznych oraz monitorowania stanu pacjenta.
Tak, w rzadkich przypadkach stosowanie kwasu walproinowego może prowadzić do ciężkiego uszkodzenia wątroby, które niekiedy kończy się zgonem. Ryzyko to jest szczególnie wysokie u niemowląt i dzieci do trzech lat z ciężką padaczką, zwłaszcza z padaczką współistniejącą z uszkodzeniem mózgu, opóźnionym rozwojem psychomotorycznym lub chorobami metabolicznymi. Objawy uszkodzenia wątroby mogą obejmować osłabienie, senność, wymioty, utratę łaknienia, bóle brzucha, żółtaczkę oraz pogorszenie kontroli napadów padaczkowych. W przypadku wystąpienia tych objawów należy natychmiast skontaktować się z lekarzem. Regularne kontrolowanie enzymów wątrobowych pozwala na wczesne wykrycie zaburzeń czynności wątroby.
Tak, zgodnie z najnowszymi zaleceniami, mężczyźni poniżej pięćdziesiątego piątego roku życia przyjmujący kwas walproinowy powinni stosować skuteczną antykoncepcję. Badania wykazały, że dzieci, których ojcowie zażywali ten lek, mają zwiększone ryzyko rozwoju zaburzeń neurologicznych. U około pięciu procent takich dzieci stwierdzono rozwojową wadę neurologiczną. Ryzyko to spada po odstawieniu leku, dlatego mężczyźni planujący ojcostwo powinni skonsultować się z lekarzem w celu oceny możliwości zmiany terapii na alternatywny lek. Decyzja powinna uwzględniać zarówno ryzyko dla potencjalnego potomstwa, jak i konieczność utrzymania skutecznej kontroli choroby u pacjenta.
