Kwas fusydynowy – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Kwas fusydynowy – lek o działaniu przeciwbakteryjnym, który stosuje się miejscowo na skórę. Mechanizm działania kwasu fusydynowego polega na zatrzymywaniu syntezy białek bakteryjnych, co uniemożliwia dalszy wzrost i namnażanie się komórek. Zakres działania antybiotyku jest wąski i obejmuje głównie bakterie Gram-dodatnie. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie zakażeń skóry, takich jak trądzik pospolity, zanokcica, liszajec, czyraczność, zapalenie gruczołów potowych i zapalenie mieszków włosowych.
Kwas fusydynowy dostępny jest w postaci maści i kremu. Lek zwykle stosuje się na chorobowo zmienione miejsce od 2 do 3 razy na dobę. Czas trwania leczenia wynosi zazwyczaj 7 dni. Kwas fusydynowy występuje również w połączeniu z betametazonem lub hydrokortyzonem, które działają dodatkowo przeciwzapalnie.
Możliwe działania niepożądane: dotyczą najczęściej reakcji skórnych. Po zastosowaniu kwasu fusydynowego może pojawić się wysypka, podrażnienie skóry, świąd, uczucie pieczenia lub palenia skóry, pokrzywka, wyprysk, rumień.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Kwas fusydynowy – skuteczny antybiotyk w leczeniu zakażeń skóry
Kwas fusydynowy to naturalny antybiotyk o unikalnej budowie steroidowej, który od ponad 60 lat odgrywa kluczową rolę w leczeniu bakteryjnych zakażeń skóry. Ta substancja czynna, wyizolowana po raz pierwszy w 1960 roku z grzyba Fusidium coccineum, wyróżnia się wąskim spektrum działania skierowanym głównie przeciwko bakteriom Gram-dodatnim, szczególnie gronkowcom. Kwas fusydynowy charakteryzuje się wysoką skutecznością przeciwko Staphylococcus aureus, w tym szczepom opornym na metycylinę (MRSA), co czyni go cennym narzędziem terapeutycznym w dermatologii. Mechanizm działania tego antybiotyku polega na hamowaniu syntezy białek bakteryjnych poprzez blokowanie czynnika elongacyjnego G (EF-G), co prowadzi do zatrzymania wzrostu i namnażania się komórek bakteryjnych. Stosowany miejscowo w postaci kremów i maści, kwas fusydynowy zapewnia bezpieczną i skuteczną terapię różnych zakażeń skóry, jednocześnie minimalizując ryzyko działań niepożądanych charakterystycznych dla antybiotykoterapii ogólnoustrojowej.
Charakterystyka farmakologiczna kwasu fusydynowego
Kwas fusydynowy jest antybiotykiem o budowie steroidowej, który charakteryzuje się wąskim spektrum działania przeciwbakteryjnego. Substancja ta została po raz pierwszy wyizolowana w 1960 roku w duńskim mieście Ballerup z hodowli grzyba Fusidium coccineum i została wprowadzona do terapii klinicznej w 1962 roku.
Mechanizm działania kwasu fusydynowego polega na hamowaniu biosyntezy białka przez bakterie poprzez blokowanie czynnika elongacyjnego G (EF-G) podczas syntezy białek bakteryjnych. W tym procesie kwas fusydynowy zapobiega dysocjacji kompleksu EF-G-GDP z rybosomu, co prowadzi do zahamowania translacji i ostatecznie do śmierci komórek bakteryjnych.
Właściwości farmakologiczne tej substancji obejmują:
- Spektrum działania: Wąskie spektrum aktywności skierowane głównie przeciwko bakteriom Gram-dodatnim
- Typ działania: W niskich stężeniach bakteriostatyczny, w wysokich bakteriobójczy
- Biodostępność: Dobra biodostępność doustna (91%) przy podaniu ogólnoustrojowym
- Metabolizm: Znaczne metabolizowanie w wątrobie
- Wydalanie: Głównie z żółcią, w niewielkim stopniu z moczem
Spektrum aktywności przeciwbakteryjnej
Kwas fusydynowy wykazuje wysoką skuteczność wobec bakterii Gram-dodatnich, szczególnie względem Staphylococcus aureus z wartościami MIC (minimalne stężenie hamujące) w zakresie od 0,03 do 0,12 μg/ml. Badania surveillance przeprowadzone w latach 2008-2011 wykazały, że 89,3-93,5% szczepów S. aureus pozostawało wrażliwych na kwas fusydynowy.
Bakterie wrażliwe na kwas fusydynowy:
- Staphylococcus aureus (w tym szczepy MRSA)
- Staphylococcus epidermidis
- Streptococcus pyogenes
- Corynebacterium spp.
- Propionibacterium acnes
- Niektóre gatunki Clostridium
- Neisseria spp.
Bakterie oporne:
Większość bakterii Gram-ujemnych, w tym Pseudomonas aeruginosa, Haemophilus influenzae oraz Enterobacteriaceae (jak Escherichia coli i Klebsiella pneumoniae), wykazuje naturalną oporność na działanie kwasu fusydynowego.
Farmakokinetyka i farmakodynamika
Kwas fusydynowy może przenikać przez nieuszkodzoną skórę, przy czym stopień przenikania zależy od czasu narażenia na działanie antybiotyku i stanu skóry. Penetracja kwasu fusydynowego aplikowanego miejscowo na skórę jest minimalna, z badaniami pokazującymi wchłanianie na poziomie 2% lub mniej.
| Parametr farmakokinetyczny |
Wartość |
| Biologiczny okres półtrwania |
4-5 godzin |
| Biodostępność doustna |
91% |
| Penetracja przez skórę |
≤2% |
| Wiązanie z białkami osocza |
95-97% |
Po wchłonięciu do krwi kwas fusydynowy jest w znacznym stopniu metabolizowany w wątrobie i wydalany przede wszystkim z żółcią oraz w małym stopniu w postaci niezmienionej z moczem.
Wskazania kliniczne
Kwas fusydynowy stosowany jest miejscowo w leczeniu pierwotnych i wtórnych bakteryjnych zakażeń skóry. Główne wskazania obejmują:
- Liszajec – bakteryjna choroba skóry wywoływana przez gronkowce lub paciorkowce
- Czyraczność – ropne zapalenie mieszków włosowych z zajęciem tkanki podskórnej
- Zapalenie mieszków włosowych – stan zapalny w obrębie mieszków włosowych
- Zapalenie gruczołów potowych – infekcja dotycząca gruczołów potowych
- Zanokcica – schorzenie zapalne rozwijające się w wale paznokciowym
- Figówka gronkowcowa – przewlekłe ropne zapalenie mieszków włosowych
- Trądzik pospolity – w przypadku wtórnych zakażeń bakteryjnych
Dawkowanie i sposób stosowania
Cienką warstwę kremu lub maści z kwasem fusydynowym należy nanosić 2-3 razy na dobę na chorobowo zmieniony, uprzednio oczyszczony obszar skóry. Krem można również stosować pod ochronnym gazowym opatrunkiem, zmniejszając w takim przypadku częstość aplikacji do 1-2 razy na dobę.
Standardowe dawkowanie:
- Częstość aplikacji: 2-3 razy dziennie
- Czas leczenia: Zazwyczaj 7 dni
- Sposób aplikacji: Cienką warstwą na oczyszczoną skórę
- Możliwość stosowania pod opatrunkiem: Tak, z redukcją częstości do 1-2 razy dziennie
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Główne przeciwwskazania do stosowania kwasu fusydynowego obejmują nadwrażliwość na substancję czynną oraz jej sole, a także zakażenia wywołane przez oporne drobnoustroje, szczególnie Pseudomonas aeruginosa.
Przeciwwskazania bezwzględne:
- Nadwrażliwość na kwas fusydynowy lub składniki preparatu
- Zakażenia wywołane przez bakterie oporne
- Infekcje spowodowane przez Pseudomonas aeruginosa
Środki ostrożności:
Przedłużone stosowanie może sprzyjać pojawieniu się drobnoustrojów opornych na kwas fusydynowy oraz powodować nadmierny rozwój opornych na leczenie bakterii i grzybów. Kwasu fusydynowego nie należy stosować w przedłużających się lub powtarzających kuracjach ze względu na ryzyko lekooporności i kontaktowego zapalenia skóry.
Działania niepożądane
Działania niepożądane kwasu fusydynowego stosowanego miejscowo są zazwyczaj łagodne i ograniczają się głównie do reakcji skórnych.
Częste działania niepożądane:
- Wysypka skórna
- Świąd
- Rumień
- Podrażnienie w miejscu aplikacji
- Uczucie pieczenia i kłucia skóry
Rzadkie działania niepożądane:
- Reakcje nadwrażliwości
- Kontaktowe zapalenie skóry
- Pokrzywka
- Obrzęk naczynioruchowy
- Zapalenie spojówek
Preparaty z kwasem fusydynowym mogą zawierać substancje pomocnicze jak butylohydroksyanizol oraz parahydroksybenzoesan, które mogą powodować miejscową reakcję skórną lub podrażnienie błon śluzowych.
Interakcje lekowe
Preparat stosowany miejscowo wykazuje minimalne wchłanianie ogólnoustrojowe, dlatego nie stwierdzono istotnych interakcji z lekami stosowanymi ogólnie. Kwas fusydynowy aplikowany na skórę działa lokalnie i nie wpływa na działanie innych leków.
Brak danych dotyczących interakcji z innymi preparatami stosowanymi miejscowo, jednak zaleca się ostrożność przy jednoczesnym stosowaniu innych leków dermatologicznych na te same obszary skóry.
Zastosowanie w ciąży i laktacji
Kwas fusydynowy może być stosowany miejscowo w czasie ciąży oraz w okresie karmienia piersią. Nie przewiduje się wpływu produktu leczniczego na noworodka i niemowlę karmione piersią, ponieważ wchłanianie ogólnoustrojowe kwasu fusydynowego u kobiet karmiących jest nieistotne.
Zalecenia dla kobiet w ciąży:
- Można stosować po konsultacji z lekarzem
- Preferowana terapia miejscowa ze względu na minimalne wchłanianie ogólnoustrojowe
- Brak działania teratogennego wykazanego w badaniach
Zalecenia dla kobiet karmiących:
- Bezpieczne stosowanie miejscowe
- Zaleca się unikanie stosowania na skórę piersi
- Minimalne ryzyko wpływu na dziecko karmione
Leczenie farmakologiczne zakażeń skóry kwasem fusydynowym
W leczeniu farmakologicznym zakażeń skóry kwas fusydynowy stanowi jedną z najważniejszych opcji terapeutycznych, szczególnie w przypadku infekcji gronkowcowych. Badania kliniczne wykazały, że kwas fusydynowy ma dobry efekt przeciwko różnorodnym bakteriom wrażliwym, szczególnie gronkowcom, w tym MRSE i MRSA, w zakażeniach takich jak sepsis, zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie wsierdzia, zakażenia kości i stawów, zakażenia poparzeń oraz infekcje skóry.
Preparaty dostępne w Polsce:
Preparaty jednoskładnikowe:
- Fucidin (krem, maść 2%) – podstawowy preparat z kwasem fusydynowym
- Fusacid (krem 2%) – alternatywny preparat jednoskładnikowy
- Hylosept (krem 2%) – stosowany szczególnie w zakażeniach gronkowcowych
Preparaty złożone z kortykosteroidami:
- Fucibet Lipid (kwas fusydynowy + betametazonu walerianian)
- Fusacid H (kwas fusydynowy + hydrokortyzon)
- Fusicutan Plus (kwas fusydynowy + betametazon)
Kwas fusydynowy występuje często w preparatach złożonych z kortykosteroidami, takimi jak betametazon czy hydrokortyzon, co pozwala na jednoczesne działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne.
Strategia terapeutyczna:
- Monoterapia kwasem fusydynowym – w łagodnych zakażeniach powierzchownych
- Terapia skojarzona z kortykosteroidami – w stanach zapalnych z towarzyszącym zakażeniem
- Połączenie z antybiotykami ogólnoustrojowymi – w ciężkich lub rozsianych zakażeniach
Oporność na kwas fusydynowy
Oporność na kwas fusydynowy może się różnić w zależności od położenia geograficznego, przy czym zwykle występuje u 1%-10% szczepów Staphylococcus aureus i 10%-20% szczepów koagulazoujemnych gronkowców. Chromosomalna oporność wynika z mutacji punktowych w genie fusA kodującym EF-G, z częstością mutacji między 1 na 10⁶ a 1 na 10⁸.
Mechanizmy oporności:
- Mutacje chromosomalne w genie fusA
- Oporność plazmidowa (FusB-type)
- Inaktywacja enzymatyczna
- Zmiany w procesie syntezy białek
Ze względu na szybkie powstawanie oporności bakterii na kwas fusydynowy, zaleca się stosowanie go w połączeniach z innymi antybiotykami, najlepiej z takimi, z którymi wykazuje działanie synergistyczne.
Na jakie bakterie działa kwas fusydynowy?
Kwas fusydynowy jest najbardziej skuteczny przeciwko bakteriom Gram-dodatnim, szczególnie gronkowcom (Staphylococcus aureus, w tym MRSA), paciorkowcom, korynebakteriom oraz Propionibacterium acnes. Jest mniej skuteczny przeciwko bakteriom Gram-ujemnym.
Jak długo można stosować kwas fusydynowy?
Standardowy czas leczenia wynosi 7 dni. Nie zaleca się przedłużonego stosowania ze względu na ryzyko rozwoju oporności bakteryjnej i kontaktowego zapalenia skóry.
Czy kwas fusydynowy można stosować u dzieci?
Tak, kwas fusydynowy może być stosowany u dzieci zgodnie z zaleceniami lekarza. Ze względu na miejscowe działanie i minimalne wchłanianie ogólnoustrojowe jest bezpieczny dla pediatrycznej populacji pacjentów.
Jakie są różnice między kremem a maścią z kwasem fusydynowym?
Krem ma lżejszą konsystencję i lepiej się wchłania, jest preferowany na obszary pokryte włosami i w stanach z tendencją do wilgotnienia. Maść ma bardziej tłustą podstawę, zapewnia dłuższe działanie i jest preferowana na suchą, łuszczącą się skórę.
Czy można stosować kwas fusydynowy pod opatrunek?
Tak, kwas fusydynowy można stosować pod opatrunkiem ochronnym, zmniejszając jednak częstość aplikacji do 1-2 razy dziennie. Stosowanie pod opatrunkiem może zwiększyć penetrację leku.
Co robić w przypadku braku poprawy po 7 dniach leczenia?
W przypadku braku poprawy po standardowym 7-dniowym leczeniu należy skonsultować się z lekarzem w celu weryfikacji diagnozy, wykonania posiewu bakteriologicznego z antybiogramem i ewentualnej zmiany terapii.
Czy kwas fusydynowy może powodować uczulenie?
Tak, możliwe są reakcje alergiczne na kwas fusydynowy, objawiające się jako kontaktowe zapalenie skóry, wysypka, świąd, pokrzywka lub obrzęk naczynioruchowy. W przypadku wystąpienia objawów alergicznych należy przerwać stosowanie preparatu.
Czy można łączyć kwas fusydynowy z innymi antybiotykami?
W leczeniu miejscowym można łączyć kwas fusydynowy z innymi preparatami, jednak zaleca się ostrożność i konsultację z lekarzem. W leczeniu ogólnoustrojowym kwas fusydynowy wykazuje synergizm z rifampicyną i linezrolidem.
Bibliografia
- Pfaller MA, Castanheira M, Sader HS, Jones RN. Evaluation of the activity of fusidic acid tested against contemporary Gram-positive clinical isolates from the USA and Canada. Int J Antimicrob Agents. 2010;35(3):282-287. DOI: 10.1016/j.ijantimicag.2009.10.023 PMID: 20036520
- Chen D, Lin XX, Zhao Q, Xiao J, Peng SF, Xiao MF, Ouyang DS, Tan ZR, Wang YC, Peng JB, Zhang W, Chen Y. Screening of drug metabolizing enzymes for fusidic acid and its interactions with isoform-selective substrates in vitro. Xenobiotica. 2017;47(9):778-784. DOI: 10.1080/00498254.2016.1230795 PMID: 27571049
