Alchinal to lek roślinny, który zawiera wyciągi z jeżówki purpurowej i czosnku. Te składniki mają wpływ na system immunologiczny organizmu. Lek jest zalecany do stosowania wspomagająco w infekcjach dróg oddechowych, takich jak przeziębienia, katar czy stany zapalne gardła. Alchinal jest dostępny bez recepty.
Echinapur to lek w postaci maści, który stosuje się miejscowo na skórę. Jest stosowany w leczeniu niewielkich, powierzchownych zranień. Lek ten nie jest dostępny na receptę.
Echinasal to lek roślinny dostępny w postaci syropu do stosowania doustnego. Zawiera wyciąg z liścia babki lancetowatej, ziela grindelii i owoców róży, wyciąg z ziela tymianku oraz sok z ziela jeżówki purpurowej. Lek ten jest stosowany do pobudzania odporności organizmu. Echinasal jest dostępny bez recepty.
Echinerba to lek pochodzenia roślinnego, dostępny bez recepty. Zawiera wyciąg suchy z ziela jeżówki purpurowej. Tradycyjnie stosowany jest jako środek pomocniczy w chorobach przeziębieniowych, poprawiając odporność organizmu. Skuteczność tego leku opiera się wyłącznie na długim okresie stosowania i doświadczeniu.
Immunofort to lek roślinny dostępny bez recepty, który jest tradycyjnie stosowany w krótkoterminowym leczeniu przeziębień oraz zapobiegawczo w skłonnościach do częstych przeziębień. Produkt leczniczy może być stosowany jako środek pomocniczy w infekcjach górnych dróg oddechowych. Składniki aktywne to soki z ziela jeżówki purpurowej, owoców aronii, ziela pokrzywy, korzenia łopianu oraz ekstrakt z kwiatów rumianku. Lek jest przeznaczony do tradycyjnego stosowania w wymienionych wskazaniach i jego skuteczność opiera się wyłącznie na długim okresie stosowania i doświadczeniu.
Succus Echinaceae Phytopharm to lek w postaci płynu doustnego, który zawiera sok ze świeżego ziela jeżówki purpurowej. Jest to produkt leczniczy roślinny stosowany tradycyjnie, którego skuteczność opiera się wyłącznie na długim okresie stosowania i doświadczeniu. Wskazany jest do stosowania wspomagająco w przeziębieniach oraz do krótkotrwałego zastosowania profilaktycznego, w celu zmniejszenia podatności na infekcje w okresach wzmożonych zachorowań. Lek jest dostępny bez recepty.
Jeżówka purpurowa (echinacea) – roślina lecznicza znana z pozytywnego wpływu na układ immunologiczny. Surowcem farmaceutycznym są nadziemne części jeżówki (ziele, kwiat), które zawierają alkamidy, związki fenolowe, flawonoidy oraz polisacharydy. Jeżówka purpurowa działa immunostymulująco, a podczas długotrwałego stosowania zauważa się wzrost odporności na zakażenia wirusowe i bakteryjne. Wykazuje również działanie przeciwzapalne i regenerujące. Głównym wskazaniem do stosowania jeżówki jest profilaktyka i wspomaganie leczenia infekcji górnych dróg oddechowych. Stosowanie rośliny skraca czas infekcji i łagodzi przebieg choroby.
Jeżówka purpurowa dostępna jest w postaci ziół do zaparzania, kapsułek, tabletek, syropu oraz płynu doustnego. Występuje również w wielu preparatach na odporność w połączeniu z m.in. cynkiem, bzem czarnym czy witaminą C. Jeżówka znalazła również zastosowanie w kosmetyce jako składnik produktów łagodzących i regenerujących skórę.
Możliwe działania niepożądane: zawroty głowy, spadek ciśnienia krwi, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, duszności, obrzęk twarzy, wysypka, świąd.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea) to jedna z najszerzej badanych roślin leczniczych na świecie, ceniona od stuleci za swoje immunomodulacyjne właściwości. Współczesne badania naukowe potwierdzają tradycyjne zastosowanie tej rośliny, ujawniając złożone mechanizmy działania jej związków bioaktywnych. Niniejszy artykuł przedstawia aktualny stan wiedzy medycznej na temat jeżówki purpurowej, oparty na najnowszych badaniach klinicznych i farmakologicznych.
Jeżówka purpurowa, należąca do rodziny astrowatych (Asteraceae), stanowi jeden z najcenniejszych darów fitoterapii. Ta charakterystyczna roślina o różowo-purpurowych kwiatach od wieków budzi szacunek wśród badaczy i terapeutów ze względu na swoje wyjątkowe właściwości zdrowotne. Współczesna medycyna oparta na dowodach naukowych potwierdza wiele z tradycyjnych zastosowań tej rośliny, jednocześnie odsłaniając coraz więcej tajemnic jej kompleksowego działania na organizm człowieka.
Działanie lecznicze jeżówki purpurowej wynika z kompleksowego składu substancji bioaktywnych. Najważniejsze grupy związków to:
Alkamidy (alkiloamidy) to lipofitowe związki charakterystyczne dla gatunków Echinacea. Znajdują się głównie w korzeniach i częściach nadziemnych rośliny. Głównym alkomidem jest izomery kwasu dodeka-2E,4E,8Z,10E/Z-tetraenowego izobutyloamidu. Te związki wykazują zdolność do przechodzenia przez błonę jelitową oraz szybkiego wchłaniania przez błonę śluzową jamy ustnej i przełyku.
Pochodne kwasu kawowego obejmują przede wszystkim kwas cykorowy (kaftarowy), który stanowi główny marker jakości preparatów z jeżówki. Ten związek wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne i jest odpowiedzialny za wiele korzystnych efektów zdrowotnych rośliny.
Polisacharydy, w tym arabinogalaktany, glikoproteiny i frakcje inulinopodobne, odgrywają kluczową rolę w immunomodulacyjnych właściwościach jeżówki. Te złożone węglowodany stymulują aktywność makrofagów i innych komórek odpornościowych.
Działanie jeżówki na układ odpornościowy jest wielotorowe i kompleksowe. Badania wykazują, że roślina ta nie tylko stymuluje odporność, ale przede wszystkim ją moduluje, co oznacza zdolność do wzmacniania niedoczynności oraz łagodzenia nadmiernych reakcji zapalnych.
Aktywacja makrofagów jest jednym z podstawowych mechanizmów działania jeżówki. Składniki aktywne rośliny zwiększają zdolność fagocytarną makrofagów oraz stymulują produkcję cytokin prozapalnych, takich jak TNF-α, IL-1 i IL-6. Jednocześnie jeżówka zwiększa produkcję przeciwzapalnej interleukiny-10 (IL-10), co zapewnia równowagę w odpowiedzi immunologicznej.
Wpływ na układ endokannabinoidowy stanowi fascynujący aspekt działania jeżówki. Alkamidy zawarte w roślinie wykazują strukturalne podobieństwo do endokannabinoidów, takich jak anandamid. Wiążą się z receptorami kannabinoidowymi CB2, które odgrywają istotną rolę w modulacji odpowiedzi immunologicznej. Mechanizm ten może tłumaczyć zarówno właściwości immunomodulacyjne, jak i łagodne działanie przeciwlękowe jeżówki.
Stymulacja komórek NK (natural killer) jest kolejnym ważnym aspektem działania immunologicznego. Jeżówka zwiększa liczbę i aktywność komórek NK, które odgrywają kluczową rolę w zwalczaniu infekcji wirusowych oraz komórek nowotworowych.
Jeżówka wykazuje znaczące właściwości przeciwzapalne poprzez kilka mechanizmów. Alkamidy hamują aktywność cyklooksygenaz (COX-1 i COX-2) oraz 5-lipooksygenazy, co prowadzi do zmniejszenia produkcji mediatorów zapalnych. Dodatkowo roślina moduluje aktywność czynnika transkrypcyjnego NF-κB, który odgrywa centralną rolę w procesach zapalnych.
Najnowsze badania laboratoryjne ujawniły imponujące właściwości przeciwwirusowe jeżówki purpurowej. Standardyzowany ekstrakt hydroetanolowy z świeżej jeżówki (Echinaforce®) wykazuje szerokie spektrum aktywności przeciwwirusowej, obejmujące:
Działanie przeciwwirusowe jeżówki opiera się na kilku mechanizmach:
Najlepiej udokumentowanym zastosowaniem jeżówki jest profilaktyka i wspomagające leczenie infekcji dróg oddechowych. Największe dotychczas przeprowadzone badanie kliniczne objęło 755 uczestników obserwowanych przez 4 miesiące.
Wyniki badania wykazały:
Działanie profilaktyczne było najsilniejsze u osób przestrzegających zalecanego dawkowania i wykazało pozytywną korelację z compliance terapeutycznym.
Badania kliniczne w populacji dziecięcej (4-12 lat) wykazały, że jeżówka purpurowa może znacząco zmniejszać częstość infekcji dróg oddechowych oraz potrzebę stosowania antybiotyków. W jednym z badań odnotowano zmniejszenie użycia antybiotyków o 76% w grupie otrzymującej echinaceę w porównaniu z placebo.
Najnowsze badania kliniczne przeprowadzone podczas pandemii COVID-19 przyniosły obiecujące rezultaty. W badaniu z udziałem 120 dorosłych uczestników obserwowanych od listopada 2020 do maja 2021 wykazano:
Jeżówka purpurowa charakteryzuje się bardzo dobrym profilem bezpieczeństwa. W największym badaniu klinicznym dotyczącym bezpieczeństwa odnotowano:
Rzadko występujące działania niepożądane obejmują:
Przeciwwskazania bezwzględne:
Szczególna ostrożność wymagana:
Jeżówka może wpływać na aktywność enzymów cytochromu P450, szczególnie:
Może to wpływać na metabolizm niektórych leków, dlatego przy jednoczesnym stosowaniu leków o wąskim oknie terapeutycznym zaleca się konsultację z lekarzem.
W polskich aptekach dostępne są następujące formy preparatów z jeżówką purpurową:
Tabletki i kapsułki:
Krople i płyny:
Syropy:
Herbaty i napary:
Profilaktyka infekcji:
Wspomaganie leczenia:
Ważne zasady dawkowania:
Jeżówka purpurowa znajduje również zastosowanie w dermatologii dzięki swoim właściwościom:
Gojenie ran:
Choroby skóry:
Zastosowanie zewnętrzne:
Jeżówka purpurowa nie może zastąpić antybiotyków w leczeniu bakteryjnych zakażeń. Może jednak wspomagać naturalne procesy odpornościowe organizmu i zmniejszać ryzyko powstania infekcji. W niektórych badaniach wykazano, że regularne stosowanie jeżówki może zmniejszyć potrzebę stosowania antybiotyków poprzez profilaktykę infekcji.
Zgodnie z aktualnymi wytycznymi, jeżówkę można stosować bezpiecznie przez maksymalnie 8 tygodni ciągłego stosowania. Zaleca się kuracje 5-7 dniowe z przerwami co 2 tygodnie. Badania kliniczne wykazały bezpieczeństwo stosowania przez 4 miesiące, ale wymaga to nadzoru medycznego.
Badania laboratoryjne wykazały, że jeżówka purpurowa inaktywuje SARS-CoV-2 in vitro. Wstępne badania kliniczne sugerują zmniejszenie ryzyka zakażenia i łagodniejszy przebieg choroby. Nie jest to jednak lek na COVID-19, a jedynie potencjalny środek wspomagający profilaktykę.
Preparaty z jeżówką nie są zalecane dzieciom poniżej 12 roku życia ze względu na brak wystarczających danych bezpieczeństwa. U starszych dzieci można stosować pod nadzorem lekarza, zwykle w dawce stanowiącej połowę dawki dla dorosłych.
Tak, jeżówka należy do rodziny astrowatych, podobnie jak rumianek, słonecznik czy chryzantema. Osoby uczulone na te rośliny mogą doświadczyć reakcji krzyżowych. Objawy mogą obejmować wysypkę, świąd, a w rzadkich przypadkach poważniejsze reakcje alergiczne.
Ze względu na brak wystarczających danych bezpieczeństwa, nie zaleca się stosowania jeżówki w ciąży i podczas karmienia piersią bez konsultacji z lekarzem. Niektóre badania sugerują względne bezpieczeństwo w pierwszym trymestrze, ale decyzja powinna być zawsze indywidualna.
Główne gatunki stosowane medycznie to Echinacea purpurea, E. angustifolia i E. pallida. E. purpurea jest najszerzej badana i najczęściej stosowana w Europie. E. angustifolia uważana jest za najbardziej aktywną farmakologicznie, ale jest droższa. Skład chemiczny jest podobny, ale proporcje składników aktywnych mogą się różnić.
Jeżówka może wpływać na metabolizm niektórych leków poprzez interakcje z enzymami wątrobowymi. Szczególną ostrożność należy zachować przy stosowaniu leków o wąskim oknie terapeutycznym, leków immunosupresyjnych oraz niektórych leków psychotropowych. Zawsze należy poinformować lekarza o stosowaniu jeżówki.
