Hydroksyzyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Hydroksyzyna – lek o działaniu przeciwlękowym i uspokajającym. Mechanizm działania hydroksyzyny najprawdopodobniej polega na hamowaniu aktywności niektórych obszarów podkorowych ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Lek zmniejsza napięcie wewnętrzne oraz napięcie mięśniowe. Ponadto wykazuje działanie przeciwhistaminowe, przeciwświądowe oraz rozszerzające oskrzela. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie lęku u dorosłych, świądu oraz premedykacja przed znieczuleniem i/lub operacją, czyli zniesienie niepokoju u pacjenta. 

Hydroksyzyna dostępna jest w postaci tabletek, syropu oraz roztworu do wstrzykiwań. Dawkowanie oraz czas trwania leczenia dobiera się indywidualnie w zależności od wieku, współtowarzyszących chorób oraz odpowiedzi pacjenta na leczenie. 

Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): senność, ból głowy, suchość w jamie ustnej, zmęczenie. 

Uwaga: Ze względu na możliwość wystąpienia senności i zmęczenia należy zachować ostrożność lub zrezygnować z prowadzenia pojazdów i obsługiwania urządzeń mechanicznych.

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Hydroksyzyna – substancja czynna o szerokim spektrum działania w medycynie współczesnej

Hydroksyzyna to organiczny związek chemiczny, wielofunkcyjna pochodna piperazyny, która od 1956 roku odgrywa istotną rolę w lecznictwie jako lek uspokajający i przeciwuczuleniowy z grupy antyhistaminików I generacji. W Polsce substancja ta jest dostępna wyłącznie na receptę i znajduje szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach medycyny – od psychiatrii, przez dermatologię, aż po anestezjologię. Hydroksyzyna wykazuje działanie anksjolityczne, uspokajające i nasenne, a jej efekt przeciwlękowy jest połączony z wpływem na specyficzne struktury mózgu, szczególnie przez zahamowanie aktywności warstw podkorowych.

Substancja ta nie hamuje czynności kory mózgowej, ale zmniejsza stan napięcia wewnętrznego, niepokój, napięcie lękowe i napięcie mięśniowe. Wykazuje właściwości przeciwhistaminowe, cholinolityczne, przeciwbólowe i przeciwwymiotne. Hydroksyzyna podana doustnie w formie syropu wchłania się bardzo szybko z przewodu pokarmowego, jej działanie można odczuć po czasie od 5 do 10 minut od przyjęcia. 

Leczenie lęku i świądu to główne wskazania do stosowania hydroksyzyny u osób dorosłych. Ze względu na działanie przeciwhistaminowe, można ją przyjmować w razie pojawienia się wyprysku, pokrzywki lub innej postaci skórnej reakcji alergicznej. Zmniejsza ona powstały rumień i łagodzi swędzenie. Badania wykazały, że hydroksyzyna jest lekiem skutecznym i bezpiecznym, można podawać ją nawet małym dzieciom – syrop już od 12. miesiąca życia, tabletki u dzieci powyżej 5 lat.

Mechanizm działania hydroksyzyny

Hydroksyzyna działa przede wszystkim silnie przeciwhistaminowo, a więc jest odwrotnym agonistą receptora histaminy H1 (stała Ki = ~2 nM). Dodatkowo stosunkowo silnie blokuje też receptory serotoniny 5-HT2A (Ki = ~50 nM). Ponadto posiada też znacznie słabsze działanie blokujące receptory α1-adrenergiczne (Ki = ~300 nM) oraz receptory dopaminy D2 (Ki = 378 nM).

Mechanizm działania jest prawdopodobnie związany z zahamowaniem aktywności ośrodków w warstwie podkorowej ośrodkowego układu nerwowego. Hydroksyzyna nie hamuje czynności kory mózgowej. Podstawowy mechanizm działania polega na blokowaniu aktywności ośrodków w warstwie podkorowej OUN.

Neurofizjologiczny mechanizm działania hydroksyzyny związany jest z hamowaniem pobudzenia włókien nerwowych doprowadzających sygnały z ustroju i z zewnątrz do centralnego układu nerwowego. Hydroksyzyna nasila działanie leków przeciwlękowych, nasennych i znieczulających.

Farmakokinetyka – wchłanianie, metabolizm i wydalanie

Podana doustnie wchłania się szybko z przewodu pokarmowego; dostępność biologiczna wynosi około 80% w porównaniu z podaniem domięśniowym. Maksymalne stężenie osiągane jest około 2 godziny po podaniu. Po podaniu doustnym działanie przeciwhistaminowe rozpoczyna się około 1 godziny, natomiast działanie sedacyjne po 5–10 minut po podaniu w postaci syropu i po 30–45 minut po podaniu w postaci tabletek.

Biologiczny okres półtrwania we krwi wynosi przeciętnie 7–10 godzin u dorosłych, jednak wyraźne efekty fizjologiczne są z reguły obserwowane nawet przez czas dwukrotnie dłuższy. U dzieci jest on krótszy wskutek szybszego metabolizmu, wynosi u nich 6–7 godzin. U starszych osób jest wydłużony nawet do 18–21 godzin.

Metabolizm hydroksyzyny

Hydroksyzyna jest w znacznym stopniu metabolizowana. W powstawaniu głównego metabolitu – cetyryzyny (45% dawki doustnej; metabolit o istotnym działaniu blokującym na obwodowe receptory H1) bierze udział dehydrogenaza alkoholowa. Zidentyfikowano również kilka innych metabolitów, w tym N-dealkilowany oraz O-dealkilowany.

W postaci metabolitów hydroksyzyna jest wydalana przez nerki, tylko 0,8% podanej dawki wydalane jest w postaci niezmienionej. Hydroksyzyna przenika przez barierę krew-mózg oraz przez barierę łożyskową, osiągając większe stężenia w organizmie płodu niż matki.

Wskazania do stosowania hydroksyzyny

Zaburzenia lękowe i stany napięcia

Objawowe leczenie lęku należy do podstawowych wskazań do stosowania hydroksyzyny. Substancja ta znajduje zastosowanie w zaburzeniach lękowych uogólnionych, niepokoju i pobudzeniu psychoruchowym w przebiegu zaburzeń nerwicowych, a także w chorobach organicznych.

Leczenie stanów lękowych – dzięki swoim właściwościom uspokajającym i anksjolitycznym, hydroksyzyna jest stosowana w leczeniu stanów lękowych (np. lęk uogólniony), redukcji napięcia nerwowego, łagodzeniu objawów lęku przed zabiegami chirurgicznymi.

Dermatologia – leczenie świądu

Leczenie objawów alergicznych – hydroksyzyna jest skuteczna w łagodzeniu objawów takich jak pokrzywka, świąd skóry (w wyniku reakcji alergicznych), atopowe zapalenie skóry, alergiczny nieżyt nosa. Działanie przeciwhistaminowe leku znajduje zastosowanie w łagodzeniu świądu towarzyszącego atopowemu zapaleniu skóry lub pokrzywce u dzieci oraz dorosłych.

Premedykacja przed zabiegami chirurgicznymi

Premedykacja przed zabiegami chirurgicznymi stanowi trzecie główne wskazanie. Hydroksyzyna jest używana przed operacjami, aby złagodzić lęk, zmniejszyć napięcie mięśniowe i poprawić skuteczność innych leków anestetycznych.

Dawkowanie i sposób podawania

Wskazanie	Dorośli	Dzieci	Uwagi
Lęk	50 mg na dobę w 2-3 dawkach podzielonych (max. 100 mg)	2 mg/kg masy ciała (max. dzieci >40 kg jak dorośli)	W ciężkich przypadkach dawka może zostać zwiększona
Świąd	Początkowo 25 mg przed snem, następnie 25 mg 3-4 razy/dobę	2 mg/kg masy ciała w dawkach podzielonych	Stopniowe zwiększanie dawki zgodnie z potrzebami
Premedykacja	2 × 50 mg lub jednorazowo 100 mg	Dostosowane do masy ciała	Podanie przed zabiegiem chirurgicznym

Postacie farmaceutyczne dostępne w Polsce

Hydroksyzyna jest dostępna w Polsce w trzech postaciach – tabletek, syropu i roztworu do wstrzykiwań. Substancja czynna w tabletkach jest dostępna w dawkach 10 i 25 mg. Tabletki są przeznaczone do stosowania u osób dorosłych. Syrop występuje w dawce 2 mg/ml, co pozwala na ordynowanie leku u dzieci.

Hydroksyzyna dla dzieci podawana jest w dawkach dostosowanych do masy ciała. U najmłodszych pacjentów preferowana jest postać syropu, z uwagi na łatwiejsze odmierzenie potrzebnej ilości leku oraz bezpieczniejszą formę. U dzieci o wadze do 40 kg, w ciągu doby można podać łącznie nie więcej niż 2 mg/kg masy ciała.

Działania niepożądane i bezpieczeństwo

Najczęstsze działania niepożądane

Najczęstszym działaniem niepożądanym jest senność. Hydroksyzyna wywołuje taki efekt u około 14% pacjentów w porównaniu z przyjmowaniem placebo. Pozostałymi działaniami niepożądanymi, które występują u około 1,5-1% pacjentów, są ból głowy, zmęczenie i suchość w jamie ustnej.

• Bardzo często: senność
• Często: suchość błony śluzowej jamy ustnej, ból głowy, uspokojenie, zmęczenie
• Niezbyt często: pobudzenie, splątanie, nudności, bezsenność, zawroty głowy, drżenie
• Rzadko: reakcje nadwrażliwości, dezorientacja, omamy, drgawki, tachykardia, niedociśnienie tętnicze

Wpływ na układ sercowo-naczyniowy

Kilka lat temu szczegółowo badano związek między hydroksyzyną a jej wpływem na pracę serca. Substancja ta może bowiem modyfikować aktywność elektryczną serca. Może wywołać zaburzenia rytmu serca, a nawet doprowadzić do nagłego zgonu sercowego. Należy jednak podkreślić, że takie zaburzenia rytmu serca są mało prawdopodobne i dotyczą głównie pacjentów z problemami z sercem.

U części pacjentów występowały zaburzenia rytmu serca typu torsade de pointes oraz wydłużenie odstępu QT. Wydłużenie odstępu QT i/lub ryzyko zaburzeń rytmu serca typu torsade de pointes. Ryzyko nieregularnej pracy serca, depresja OUN.

Przeciwwskazania do stosowania

Podstawowym przeciwwskazaniem jest nadwrażliwość na składniki zawarte w leku, jak również na cetyryzynę, inne pochodne piperazyny, aminofilinę oraz etylenodiaminę. Lek przeciwwskazany jest także dla osób z porfirią. Hydroksyzyna nie powinna być stosowana u osób ze znanym nabytym lub wrodzonym wydłużeniem odstępu QT.

Główne przeciwwskazania obejmują:

• Nadwrażliwość na hydroksyzynę lub cetyryzynę
• Porfirię
• Wrodzony lub nabyty zespół długiego QT
• Choroby układu krążenia lub zaburzenia rytmu serca
• Ciążę i karmienie piersią – substancja czynna przenika przez barierę łożyskową i do mleka matki
• Znaczącą bradykardię i zaburzenia elektrolitowe (hipokaliemia, hipomagnezemia)

Interakcje lekowe

Ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu serca, przeciwwskazane jest stosowanie hydroksyzyny równolegle z lekami wydłużającymi odstęp QT i/lub wywołującymi zaburzenia rytmu serca typu torsade de pointes.

Leki zwiększające ryzyko arytmii

Należy unikać jednoczesnego stosowania z lekami przeciwarytmicznymi (np. amiodaron, sotalol, chinidyna), niektórymi antybiotykami (np. erytromycyna, klarytromycyna, lewofloksacyna, moksyfloksacyna), lekami przeciwpsychotycznymi (np. haloperydol, chlorpromazyna), niektórymi lekami przeciwdepresyjnymi.

Leki działające na ośrodkowy układ nerwowy

Hydroksyzyna nasila działanie leków działających depresyjnie na OUN (opioidowe i nieopioidowe leki przeciwbólowe, barbiturany, leki uspokajające i nasenne) oraz cholinolityków; należy indywidualnie dostosować dawkowanie podczas równoległego stosowania.

Leczenie farmakologiczne zaburzeń lękowych z wykorzystaniem hydroksyzyny

W leczeniu zaburzeń lękowych hydroksyzyna stanowi jedną z opcji terapeutycznych, szczególnie w sytuacjach, gdy potrzebne jest szybkie działanie uspokajające bez ryzyka uzależnienia charakterystycznego dla benzodiazepin. Nie powoduje zaburzeń funkcji poznawczych i nie uzależnia. Nie powoduje też objawów odstawienia.

Miejsce hydroksyzyny w farmakoterapii lęku

Hydroksyzyna działa na ośrodkowy układ nerwowy, obniżając napięcie i lęk, co sprzyja szybszemu zasypianiu. Efekt nasenny pojawia się zwykle w ciągu 30–60 minut po przyjęciu dawki. Może wydłużać całkowity czas snu, szczególnie u osób cierpiących na bezsenność spowodowaną stresem lub stanami lękowymi.

Najczęściej stosowane substancje czynne w leczeniu zaburzeń lękowych w Polsce to:

• Benzodiazepiny: alprazolam, lorazepam, klonazepam, diazepam
• Leki Z: zolpidem, zopiklon
• Antyhistaminiki: hydroksyzyna, prometazyna
• Leki przeciwdepresyjne: escitalopram, sertralin, paroksetyna, wenlafaksyna
• Buspiron – lek anksjolityczny niebędący benzodiazepiną

Zalety hydroksyzyny w terapii lękowej

Hydroksyzyna jest dobrym lekiem na uspokojenie. Możemy stwierdzić, że jest lekiem o szerokim działaniu terapeutycznym, dobrze przebadanym i często stosowanym na różne schorzenia. Wiele osób stosuje hydroksyzynę na sen, ze względu na jej mały stopień lekozależności i lekomanii.

Stosowanie w ciąży i podczas karmienia piersią

Hydroksyzyna podawana w późnej ciąży i/lub podczas porodu może być powodem hipotonii, zaburzeń ruchowych (w tym zaburzeń pozapiramidowych), ruchów klonicznych, depresji OUN, zatrzymania moczu lub niedotlenienia noworodka. Cetyryzyna, główny metabolit (czynny) hydroksyzyny, przenika do mleka matki.

Stosowanie hydroksyzyny podczas ciąży i karmienia piersią wymaga szczególnej ostrożności i konsultacji z lekarzem. W ciąży, hydroksyzyna jest zazwyczaj zalecana tylko wtedy, gdy korzyści dla matki przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu.

Wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów

Hydroksyzyna może zaburzać sprawność psychomotoryczną i powodować zmęczenie, zawroty głowy, sedację, zaburzenia widzenia i w ten sposób wywierać umiarkowany do znacznego wpływ na zdolność, szybkość reakcji i koncentracji, szczególnie w dużych dawkach i w przypadku jednoczesnego stosowania alkoholu.

Substancja może w sposób negatywny wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów, wywołując uczucie zmęczenia, zawrotów głowy, spowolnienie reakcji i zaburzenia koncentracji. Osoby stosujące preparat nie powinny prowadzić pojazdów ani obsługiwać urządzeń/maszyn.

Bibliografia

1. Burgazli CR, Rana KB, Brown JN, Tillman F. Efficacy and safety of hydroxyzine for sleep in adults: Systematic review. Hum Psychopharmacol. 2023;38(2):e2864. DOI: 10.1002/hup.2864 PMID: 36843057
2. Llorca PM, Spadone C, Sol O, Danniau A, Bougerol T, Corruble E, Faruch M, Macher JP, Sermet E, Servant D. Efficacy and safety of hydroxyzine in the treatment of generalized anxiety disorder: a 3-month double-blind study. J Clin Psychiatry. 2002;63(11):1020-1027. DOI: 10.4088/jcp.v63n1112 PMID: 12444816