Goserelina

Goserelina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Goserelina – lek stosowany w terapii hormonalnej. Mechanizm działania gosereliny polega na hamowaniu wydzielania hormonu luteinizującego (LH), co prowadzi do zmniejszenia stężenia testosteronu w surowicy u mężczyzn i estradiolu u kobiet. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie raka gruczołu krokowego, raka sutka u kobiet w okresie przed i okołomenopauzalnym, endometriozy, ścieńczenia endometrium, włókniaków macicy oraz w procesie rozrodu wspomaganego. 

Goserelina dostępna jest w postaci implantu podskórnego oraz implantu w ampułko-strzykawce.

Możliwe działania niepożądane: różnią się u kobiet i mężczyzn. U kobiet może pojawić się zmniejszenie popędu płciowego, zmiany nastroju, zaburzenia psychiczne, parestezje, ból głowy, zaczerwienienie twarzy, nieprawidłowe ciśnienie krwi, nadmierna potliwość, wysypka, łysienie, ból stawów, suchość pochwy czy powiększenie sutków. U mężczyzn lek może powodować zaburzenia tolerancji glukozy, zmniejszenie popędu płciowego, zmiany nastroju, ucisk na rdzeń kręgowy, niewydolność serca, nadmierną potliwość, wysypkę, ból kości, zaburzenia erekcji i ginekomastię.

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Goserelina – przewodnik po substancji czynnej

Goserelina to syntetyczny analog gonadoliberyny, który od kilkudziesięciu lat odgrywa kluczową rolę w leczeniu nowotworów hormonozależnych oraz różnorodnych schorzeń ginekologicznych. Ta substancja czynna, stosowana w postaci implantu podskórnego, zapewnia długotrwałe i kontrolowane uwalnianie leku, co czyni ją wyjątkowo wygodną opcją terapeutyczną dla pacjentów. Goserelina działa poprzez zahamowanie wydzielania hormonów płciowych – testosteronu u mężczyzn oraz estradiolu u kobiet – osiągając efekt porównywalny z chirurgiczną kastracją, ale w sposób odwracalny. Jest stosowana przede wszystkim w terapii raka gruczołu krokowego i raka piersi, a także w leczeniu endometriozy, włókniaków macicy oraz w procedurach rozrodu wspomaganego. Znana pod nazwą handlową Zoladex oraz innymi, goserelina reprezentuje ważną grupę leków zwaną agonistami hormonu uwalniającego gonadotropinę (GnRH), które umożliwiają skuteczną kontrolę schorzeń zależnych od hormonów przy relatywnie dobrym profilu bezpieczeństwa. Zrozumienie mechanizmu działania, wskazań oraz potencjalnych działań niepożądanych gosereliny jest niezbędne dla pacjentów rozpoczynających terapię tym lekiem.

Czym jest goserelina?

Goserelina stanowi syntetyczny dekapeptyd, będący analogiem naturalnie występującego w organizmie hormonu podwzgórzowego – gonadoliberyny. W fizjologicznych warunkach gonadoliberyna jest uwalniana w sposób pulsacyjny i powoduje zwiększenie stężenia hormonów luteinizującego oraz folikulotropowego we krwi. Goserelina została opracowana jako modyfikowana wersja tego hormonu, charakteryzująca się znacznie większym powinowactwem do receptorów w przysadce mózgowej oraz większą odpornością na enzymatyczną degradację.

Substancja ta została po raz pierwszy zsyntezowana i opatentowana w 1976 roku, a do obrotu wprowadzono ją w 1987 roku. Od tego czasu stała się jednym z podstawowych leków w arsenale terapeutycznym onkologii i ginekologii. Obecnie goserelina jest produkowana przez kilka firm farmaceutycznych, w tym AstraZeneca, Alvogen oraz Teva, co zapewnia pacjentom dostępność do tego istotnego leku.

Mechanizm działania gosereliny

Sposób działania gosereliny jest fascynujący i wykorzystuje mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego w osi podwzgórze-przysadka-gonady. Po podaniu leku dochodzi do dwufazowej odpowiedzi organizmu. W pierwszych dniach terapii goserelina stymuluje receptory w przysadce mózgowej, co prowadzi do przejściowego zwiększenia wydzielania hormonów gonadotropowych – LH i FSH. To z kolei powoduje krótkotrwały wzrost stężenia hormonów płciowych we krwi.

Jednakże długotrwałe podawanie gosereliny w sposób niepulsacyjny prowadzi do zupełnie odmiennego efektu. Ciągła stymulacja receptorów LHRH w przysadce skutkuje ich desensytyzacją i zmniejszeniem liczby, co nazywane jest zjawiskiem „down-regulation”. W rezultacie po około trzech tygodniach od pierwszego podania dochodzi do głębokiego zahamowania wydzielania gonadotropin, a w konsekwencji do dramatycznego spadku produkcji hormonów płciowych.

U mężczyzn po około 21 dniach od pierwszego wstrzyknięcia stężenie testosteronu spada do wartości charakterystycznych dla stanu po kastracji chirurgicznej. U kobiet natomiast stężenie estradiolu zmniejsza się do poziomu porównywalnego z okresem menopauzy. Co istotne, efekt ten jest odwracalny – po zakończeniu terapii gosereliną czynność gonad powraca do normy, co stanowi znaczącą przewagę nad metodami chirurgicznymi.

Farmakokinetyka gosereliny

Goserelina charakteryzuje się korzystnym profilem farmakokinetycznym, który umożliwia jej skuteczne stosowanie w praktyce klinicznej. Po podaniu podskórnym w postaci implantu substancja jest szybko wchłaniana, osiągając maksymalne stężenie w osoczu około 12-15 dni po aplikacji. Dostępność biologiczna leku jest niemal całkowita, co oznacza, że praktycznie cała podana dawka dociera do krążenia ogólnoustrojowego.

Goserelina charakteryzuje się niskim stopniem wiązania z białkami osocza – jedynie około 27,3 procent substancji wiąże się z białkami krwi. Ta cecha wpływa na dostępność biologiczną leku oraz ogranicza ryzyko interakcji z innymi lekami silnie związanymi z białkami osocza. Lek jest metabolizowany głównie w wątrobie, a następnie wydalany przez nerki.

Okres półtrwania gosereliny wynosi od 2 do 4 godzin u pacjentów z prawidłową czynnością nerek. U osób z niewydolnością nerek okres ten może być wydłużony, jednak w przypadku podawania implantu raz na 28 dni lub raz na 12 tygodni różnica ta nie ma istotnego znaczenia klinicznego i nie wymaga modyfikacji dawkowania. Podobnie niewydolność wątroby nie wpływa znacząco na farmakokinetykę gosereliny.

Wskazania do stosowania gosereliny

Rak gruczołu krokowego

Goserelina znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu raka prostaty wrażliwego na hormony. Jest wykorzystywana w różnych scenariuszach klinicznych tego nowotworu, od choroby przerzutowej po leczenie uzupełniające po zabiegu operacyjnym. W przypadku raka gruczołu krokowego z przerzutami zastosowanie gosereliny wykazało poprawę przeżycia porównywalną z chirurgiczną kastracją, stanowiąc jednak znacznie mniej inwazyjną alternatywę.

Lek jest także stosowany w leczeniu miejscowo zaawansowanego raka gruczołu krokowego jako alternatywa dla chirurgicznej kastracji. W tej sytuacji klinicznej goserelina wykazała skuteczność porównywalną z antyandrogenami. Ponadto substancja ta znajduje zastosowanie jako leczenie uzupełniające po radioterapii u pacjentów z ograniczonym do narządu lub miejscowo zaawansowanym rakiem o wysokim ryzyku nawrotu, gdzie przyczynia się do poprawy przeżycia bez objawów choroby oraz przeżycia całkowitego.

Goserelina może być również stosowana jako leczenie neoadjuwantowe przed rozpoczęciem radioterapii oraz jako terapia uzupełniająca po prostatektomii radykalnej u pacjentów z miejscowo zaawansowanym rakiem o dużym ryzyku progresji. W tych przypadkach lek przyczynia się do poprawy czasu przeżycia bez objawów choroby.

Rak piersi

W onkologii ginekologicznej goserelina odgrywa istotną rolę w leczeniu hormonozależnego raka piersi u kobiet w okresie przed- i okołomenopauzalnym. Stosowanie leku u tych pacjentek powoduje farmakologiczne wyłączenie funkcji jajników, co prowadzi do zmniejszenia stężenia estrogenów we krwi – głównego czynnika stymulującego wzrost komórek nowotworowych w rakach hormonozależnych.

Goserelina może być stosowana jako jedyna forma hormonoterapii lub w skojarzeniu z innymi lekami, takimi jak tamoksyfen czy inhibitory aromatazy. U chorych bardzo młodych, poniżej 35 roku życia, bardzo często prowadzi się podwójne leczenie – farmakologiczne wyłączenie funkcji jajników poprzez comiesięczne podawanie zastrzyku gosereliny oraz dodatkowo tamoksyfen lub inhibitor aromatazy.

Substancja ta znajduje również zastosowanie w leczeniu zaawansowanego raka piersi, gdzie jest stosowana aż do progresji nowotworu. Hormonoterapia z użyciem gosereliny jest znacznie lepiej tolerowana niż chemioterapia, co czyni ją preferowaną opcją u wielu pacjentek, szczególnie tych w podeszłym wieku lub z chorobami współistniejącymi.

Endometrioza

Endometrioza to przewlekła choroba dotykająca nawet co dziesiątą kobietę w wieku rozrodczym, charakteryzująca się występowaniem tkanki endometrialnej poza jamą macicy. Goserelina znajduje zastosowanie w leczeniu tej dolegliwości, łagodząc objawy choroby, w tym ból, oraz zmniejszając wielkość i liczbę zmian endometrialnych.

Skuteczność analogów GnRH, takich jak goserelina, w leczeniu dolegliwości bólowych związanych z endometriozą szacuje się na 85-100 procent. Okres bez nawrotu objawów po zaprzestaniu terapii wynosi zazwyczaj od 9 do 12 miesięcy. Leczenie endometriozy gosereliną należy prowadzić przez maksymalnie 6 miesięcy, ponieważ obecnie nie ma danych klinicznych wskazujących na potrzebę dłuższego stosowania. Z uwagi na możliwość zmniejszenia gęstości mineralnej kości nie zaleca się powtarzania terapii.

U pacjentek z endometriozą leczonych gosereliną zastosowanie hormonalnej terapii zastępczej, polegającej na codziennym przyjmowaniu małej dawki estrogenu z progestagenem, może zmniejszyć utratę gęstości mineralnej kości oraz łagodzić objawy naczynioruchowe, takie jak uderzenia gorąca.

Włókniaki macicy

Goserelina jest stosowana w leczeniu włókniaków macicy, szczególnie u pacjentek z towarzyszącą niedokrwistością, jako przygotowanie do planowanego zabiegu operacyjnego. Lek podawany jest w skojarzeniu z preparatami żelaza przez okres do 3 miesięcy przed zabiegiem chirurgicznym w celu poprawy parametrów hematologicznych.

Zmniejszenie stężenia estrogenów wywołane przez goserelinę prowadzi do zmniejszenia objętości włókniaków oraz redukcji objawów z nimi związanych. Po zastosowaniu gosereliny może wystąpić zwiększenie oporu szyjki macicy, co należy uwzględnić podczas planowania zabiegu operacyjnego.

Ścieńczenie endometrium

Goserelina znajduje zastosowanie jako środek do wstępnego ścieńczenia błony śluzowej macicy przed planowanym zabiegiem ablacji lub resekcji endometrium. W tym wskazaniu stosuje się dwie dawki leku podane w odstępie 4 tygodni, a zabieg chirurgiczny należy przeprowadzić w ciągu 2 tygodni od podania drugiej dawki.

Rozród wspomagany

W procedurach wspomaganego rozrodu goserelina jest stosowana w celu zahamowania czynności przysadki jako przygotowanie do kontrolowanej hiperstymulacji jajników. Zahamowanie czynności przysadki osiąga się w ciągu 7-21 dni od podania leku. Po zahamowaniu aktywności przysadki rozpoczyna się stymulację jajników gonadotropiną, a następnie podaje się hCG w celu wywołania owulacji.

Goserelina stosowana w tym wskazaniu pozwala na uzyskanie dojrzałych komórek jajowych, zwiększając szanse powodzenia procedury in vitro. Jednak należy pamiętać, że w skojarzeniu z gonadotropiną może wystąpić zespół nadmiernej stymulacji owulacji, wymagający szczególnej uwagi lekarza prowadzącego.

Dawkowanie i sposób podawania

Goserelina jest dostępna w postaci implantu podskórnego w dwóch dawkach – 3,6 mg oraz 10,8 mg. Sposób dawkowania zależy od jednostki chorobowej oraz płci pacjenta.

Implant zawierający 3,6 mg gosereliny jest podawany podskórnie co 28 dni. Ta dawka jest stosowana u dorosłych pacjentów obu płci w leczeniu nowotworów hormonozależnych, takich jak rak gruczołu krokowego i rak piersi. Jest również wykorzystywana w terapii endometriozy, włókniaków macicy, do ścieńczenia endometrium oraz w procedurach rozrodu wspomaganego.

Implant zawierający 10,8 mg gosereliny jest podawany podskórny co 12 tygodni. Ta dawka jest przeznaczona wyłącznie dla dorosłych mężczyzn w leczeniu raka gruczołu krokowego. Nie jest stosowana u kobiet ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności w tej grupie pacjentów.

Lek podaje się podskórnie w przednią ścianę brzucha przy użyciu specjalnego aplikatora. Istotne jest zachowanie szczególnej ostrożności podczas aplikacji ze względu na obecność tętnicy nabrzusznej dolnej i jej odgałęzień w okolicy wstrzyknięcia. Należy unikać podania leku do naczyń krwionośnych, mięśni lub otrzewnej. Szczególną uwagę należy zwrócić u pacjentów o niskim wskaźniku masy ciała.

Nie ma konieczności modyfikacji dawkowania u pacjentów w podeszłym wieku ani u osób z niewydolnością nerek lub wątroby. Goserelina nie jest wskazana do stosowania u dzieci i młodzieży ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności w tej grupie wiekowej.

Leczenie farmakologiczne schorzeń z wykorzystaniem gosereliny

Leczenie hormonalne raka gruczołu krokowego

W terapii raka prostaty goserelina stanowi przykład leczenia ablacyjnego, którego celem jest wyeliminowanie oddziaływania androgenów na komórki nowotworowe. Lek wywołuje tzw. kastrację farmakologiczną, która w odróżnieniu od kastracji chirurgicznej jest procesem odwracalnym. Po około 21 dniach od pierwszego podania stężenie testosteronu spada do poziomu charakterystycznego dla stanu po kastracji, co hamuje wzrost komórek nowotworowych.

W leczeniu raka prostaty goserelina jest często stosowana w skojarzeniu z innymi substancjami czynnymi. Na początku terapii, aby uniknąć niepożądanego efektu przejściowego wzrostu testosteronu (efekt flary), można wprowadzić dodatkowo antyandrogeny, takie jak bikalutamid czy flutamid. Te leki blokują receptory androgenowe, zapobiegając działaniu testosteronu na komórki nowotworowe w początkowej fazie leczenia.

W zaawansowanych przypadkach choroby goserelina może być łączona z nowszymi lekami, takimi jak abirateron, enzalutamid, darolutamid czy apalutamid, które działają na różnych etapach szlaku androgenowego. Takie podejście terapeutyczne pozwala na osiągnięcie lepszej kontroli choroby i wydłużenie czasu przeżycia pacjentów.

Hormonoterapia raka piersi

W leczeniu raka piersi goserelina stanowi element kompleksowej terapii hormonalnej. U kobiet przed menopauzą lek wywołuje farmakologiczne wyłączenie funkcji jajników, zmniejszając produkcję estrogenów do poziomu charakterystycznego dla okresu pomenopauzalnego. To działanie jest kluczowe w terapii raków hormonozależnych, które stanowią około dwóch trzecich wszystkich przypadków raka piersi.

Goserelina w leczeniu raka piersi jest często stosowana w skojarzeniu z tamoksyfenem – selektywnym modulatorem receptora estrogenowego, który blokuje przyłączanie się estrogenów do receptorów w komórkach nowotworowych. U młodych kobiet, szczególnie poniżej 35 roku życia, takie połączenie stanowi standard postępowania.

Alternatywnie goserelina może być łączona z inhibitorami aromatazy, takimi jak anastrozol, letrozol czy eksemestan. Te substancje hamują przekształcanie androgenów w estrogeny w tkankach obwodowych. Połączenie gosereliny z inhibitorem aromatazy jest szczególnie skuteczne u pacjentek z wysokim ryzykiem nawrotu choroby.

W niektórych przypadkach zaawansowanego raka piersi goserelina może być stosowana z fulwestrantem – lekiem powodującym całkowitą degradację receptora estrogenowego. Takie skojarzenie może być skuteczne u pacjentek, u których doszło do progresji choroby w trakcie wcześniejszej hormonoterapii.

Terapia endometriozy

W leczeniu endometriozy goserelina działa poprzez wytworzenie stanu hipoestrogenizmu, co prowadzi do atrofii ognisk endometrialnych znajdujących się poza macicą. Zmniejszenie stężenia estrogenów hamuje wzrost i aktywność tkanki endometrialnej, co przekłada się na złagodzenie objawów choroby, szczególnie bólu.

Leczenie endometriozy gosereliną trwa zazwyczaj 6 miesięcy. W przypadku nasilonych objawów hipoestrogenizmu, takich jak uderzenia gorąca, pocenie się czy zmniejszenie gęstości mineralnej kości, można zastosować tzw. terapię add-back, polegającą na dodaniu małych dawek estrogenów i progestagenów. Takie postępowanie pozwala na zmniejszenie skutków ubocznych przy zachowaniu skuteczności leczenia.

Po zakończeniu terapii gosereliną czynność jajników powraca do normy, a miesiączki zazwyczaj pojawiają się w ciągu kilku miesięcy. Okres bez nawrotu objawów endometriozy wynosi średnio 9-12 miesięcy, choć u niektórych pacjentek może być dłuższy.

Działania niepożądane gosereliny

Goserelina, jak każdy lek, może powodować działania niepożądane, których nasilenie i charakter zależą od płci pacjenta oraz czasu trwania terapii. Większość działań niepożądanych wynika z farmakologicznego obniżenia stężenia hormonów płciowych i jest charakterystyczna dla stanu hipoestrogenizmu u kobiet oraz hipogonadyzmu u mężczyzn.

Działania niepożądane występujące u obu płci

Do najczęstszych działań niepożądanych, które mogą wystąpić zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, należą uderzenia gorąca i nadmierna potliwość. Objawy te są bezpośrednim skutkiem obniżenia stężenia hormonów płciowych i mogą być szczególnie dokuczliwe w pierwszych miesiącach terapii. U niektórych pacjentów mogą utrzymywać się nawet po zakończeniu leczenia.

Częstym objawem są również zmiany nastroju, w tym depresja. Pacjenci leczeni analogami GnRH, takimi jak goserelina, charakteryzują się zwiększonym ryzykiem incydentów depresyjnych, również o znacznym nasileniu. Dlatego też osoby z rozpoznaną depresją powinny być szczególnie monitorowane podczas terapii.

Inne działania niepożądane obejmują parestezje, czyli mrowienie i drętwienie kończyn, bóle głowy, nieprawidłowe ciśnienie krwi (zarówno nadciśnienie, jak i niedociśnienie), wysypki skórne, bóle stawów oraz reakcje w miejscu wstrzyknięcia, takie jak ból, obrzęk, krwawienie czy rzadziej uszkodzenie naczyń.

Istotnym działaniem niepożądanym jest zmniejszenie gęstości mineralnej kości. Długotrwałe stosowanie gosereliny może prowadzić do osteoporozy, szczególnie u pacjentów z dodatkowymi czynnikami ryzyka, takimi jak palenie papierosów, nadmierne spożycie alkoholu, rodzinne występowanie osteoporozy czy przyjmowanie leków przeciwdrgawkowych lub kortykosteroidów. Dlatego u pacjentów poddawanych długotrwałej terapii gosereliną może być konieczne wdrożenie leczenia zapobiegawczego, takiego jak suplementacja wapnia i witaminy D czy stosowanie bisfosfonianów.

Działania niepożądane specyficzne dla mężczyzn

U mężczyzn stosujących goserelinę bardzo często występuje zaczerwienienie twarzy, zmniejszenie popędu płciowego, zaburzenia erekcji oraz ginekomastia, czyli powiększenie gruczołów piersiowych. Częstość występowania ginekomastii w trakcie terapii gosereliną szacuje się na 1-5 procent przypadków.

Na początku leczenia, w okresie przejściowego wzrostu testosteronu, mogą wystąpić bóle kostne, szczególnie u pacjentów z przerzutami do kości. W rzadkich przypadkach może dojść do poważnych powikłań, takich jak niedrożność moczowodów czy ucisk na rdzeń kręgowy. Dlatego u mężczyzn ze szczególnym ryzykiem tych powikłań należy zachować szczególną ostrożność i zapewnić ścisłą kontrolę w pierwszym miesiącu leczenia.

Inne działania niepożądane u mężczyzn obejmują zaburzoną tolerancję glukozy, która może świadczyć o rozwoju cukrzycy, niewydolność serca, zawał mięśnia sercowego oraz zwiększenie masy ciała. Pacjenci z cukrzycą lub zaburzeniami gospodarki węglowodanowej powinni regularnie kontrolować stężenie glukozy we krwi podczas terapii gosereliną.

Działania niepożądane specyficzne dla kobiet

U kobiet stosujących goserelinę najczęstsze działania niepożądane wynikają z hipoestrogenizmu. Obejmują one objawy neurowegetatywne, takie jak bóle głowy, uderzenia gorąca i chwiejność emocjonalną, oraz objawy zanikowe, w tym zmniejszenie gruczołów piersiowych, suchość błony śluzowej pochwy oraz zmniejszenie gęstości mineralnej kości.

W początkowym okresie stosowania leku mogą wystąpić krwawienia z dróg rodnych o różnej długości i intensywności, które zwykle ustępują samoistnie. Jeśli krwawienie utrzymuje się, należy zbadać jego przyczynę. U pacjentek leczonych z powodu raka piersi może wystąpić przejściowe nasilenie bólu związanego z chorobą podstawową oraz efekt flary guza, polegający na przejściowym powiększeniu się guza.

Inne działania niepożądane u kobiet obejmują trądzik, głównie w pierwszym miesiącu leczenia, łysienie, powiększenie sutków oraz ryzyko powstania torbieli jajników, które zazwyczaj ustępują bez dodatkowego leczenia. W przypadku stosowania gosereliny w leczeniu niepłodności, w skojarzeniu z gonadotropiną, może wystąpić zespół nadmiernej stymulacji owulacji, objawiający się bólami brzucha, wzdęciami, nudnościami i wymiotami.

Przeciwwskazania i środki ostrożności

Bezwzględne przeciwwskazania

Goserelina nie powinna być stosowana u pacjentów z nadwrażliwością na substancję czynną lub inne analogi GnRH. Ciąża stanowi bezwzględne przeciwwskazanie do stosowania leku ze względu na teoretyczne ryzyko poronienia lub zaburzeń rozwoju płodu. Przed rozpoczęciem leczenia u kobiet w wieku rozrodczym konieczne jest dokładne badanie w celu wykluczenia ciąży.

Goserelina nie jest również wskazana w okresie karmienia piersią. U kobiet preparaty zawierające 10,8 mg gosereliny nie powinny być stosowane ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa tej dawki w tej grupie pacjentów.

Szczególne środki ostrożności

Szczególną ostrożność należy zachować u mężczyzn ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia niedrożności moczowodów lub ucisku na rdzeń kręgowy. U tych pacjentów decyzję o zastosowaniu gosereliny należy rozważyć bardzo starannie, a podczas pierwszego miesiąca leczenia należy zapewnić ścisłą kontrolę stanu klinicznego.

U pacjentów z chorobami serca lub naczyń krwionośnych, w tym zaburzeniami rytmu serca, należy ocenić stosunek korzyści do ryzyka przed rozpoczęciem terapii. Goserelina, podobnie jak inne leki z grupy analogów LHRH, może powodować wydłużenie odstępu QT w zapisie EKG, co zwiększa ryzyko wystąpienia groźnych zaburzeń rytmu serca, takich jak wielokształtny częstoskurcz komorowy.

Pacjenci z depresją oraz nadciśnieniem tętniczym leczeni gosereliną powinni być ściśle monitorowani. W przypadku wystąpienia objawów depresji należy podjąć odpowiednie leczenie. U pacjentów z zaburzeniami metabolicznymi dotyczącymi układu kostnego oraz stanami zwiększającymi ryzyko osteoporozy może być konieczne wdrożenie profilaktyki zmniejszenia gęstości mineralnej kości.

U kobiet w trakcie leczenia gosereliną zaleca się stosowanie skutecznych, niehormonalnych metod antykoncepcji aż do ponownego wystąpienia miesiączek. W technikach rozrodu wspomaganego ostrożnie należy stosować lek u kobiet z zespołem wielotorbielowatych jajników ze względu na zwiększone ryzyko nadmiernej stymulacji jajników.

Interakcje z innymi lekami

Goserelina może wchodzić w interakcje z innymi lekami, szczególnie tymi wpływającymi na układ sercowo-naczyniowy. Należy zachować szczególną ostrożność przy równoczesnym stosowaniu gosereliny z lekami przeciwarytmicznymi, takimi jak chinidyna, dyzopiramid, prokainamid, amiodaron, sotalol, dofetylid czy ibutylid. Połączenie tych leków z gosereliną może zwiększać ryzyko wydłużenia odstępu QT i wystąpienia groźnych zaburzeń rytmu serca.

Ostrożność należy również zachować podczas równoczesnego stosowania gosereliny z metadonem, moksyfloksacyną oraz lekami przeciwpsychotycznymi, które również mogą wpływać na odstęp QT. Lekarz powinien indywidualnie ocenić ryzyko stosowania leku u każdego pacjenta przyjmującego te preparaty.

Warto zauważyć, że goserelina słabo wiąże się z białkami osocza, co ogranicza ryzyko interakcji z innymi lekami silnie związanymi z białkami. Niemniej jednak pacjenci powinni zawsze informować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, w tym preparatach dostępnych bez recepty oraz suplementach diety.

Goserelina w ciąży i karmieniu piersią

Goserelina jest zakwalifikowana do kategorii X w ciąży według dawnej klasyfikacji FDA, co oznacza, że lek jest przeciwwskazany u kobiet w ciąży. Badania na zwierzętach oraz teoretyczne rozważania wskazują na ryzyko poronienia lub zaburzeń rozwoju płodu przy stosowaniu agonistów LHRH. Przed rozpoczęciem leczenia gosereliną u kobiet w wieku rozrodczym konieczne jest wykluczenie ciąży.

W trakcie leczenia gosereliną kobiety powinny stosować skuteczne, niehormonalne metody antykoncepcji aż do ponownego wystąpienia miesiączek po zakończeniu terapii. Należy pamiętać, że pomimo farmakologicznego wyłączenia funkcji jajników istnieje teoretyczna możliwość zajścia w ciążę, dlatego stosowanie antykoncepcji jest niezbędne.

W przypadku zastosowania gosereliny w leczeniu niepłodności, przed rozpoczęciem procedury również należy wykluczyć ciążę. Brak jest danych klinicznych wskazujących na związek przyczynowy między gosereliną a nieprawidłowościami w rozwoju komórek jajowych, przebiegu ciąży lub jej wyniku, jednak zasada ostrożności nakazuje unikanie stosowania leku w czasie ciąży.

Nie zaleca się stosowania gosereliny w okresie karmienia piersią ze względu na brak danych dotyczących przenikania leku do mleka kobiecego oraz potencjalnego wpływu na niemowlę. Kobiety karmione piersią, które wymagają leczenia gosereliną, powinny rozważyć przerwanie karmienia na czas terapii.

Preparaty dostępne w Polsce

W Polsce goserelina jest dostępna pod kilkoma nazwami handlowymi, co zapewnia pacjentom dostęp do tej istotnej substancji czynnej. Do najpopularniejszych preparatów należą:

• Zoladex (AstraZeneca) – oryginalny preparat dostępny w dawkach 3,6 mg i 10,8 mg w postaci implantu podskórnego
• Reseligo (Teva Pharmaceuticals Polska) – preparat generyczny dostępny w dawkach 3,6 mg i 10,8 mg w postaci implantu w ampułkostrzykawce
• Xanderla (Alvogen) – preparat generyczny dostępny w dawce 3,6 mg w postaci implantu w ampułkostrzykawce
• Xanderla LA (Alvogen) – preparat generyczny dostępny w dawce 10,8 mg w postaci implantu w ampułkostrzykawce

Wszystkie te preparaty zawierają goserelinę jako substancję czynną oraz kopolimer laktydo-glikolidowy jako substancję pomocniczą. Kopolimer ten jest biodegradowalnym materiałem umożliwiającym kontrolowane uwalnianie gosereliny przez okres 28 dni (dla dawki 3,6 mg) lub 12 tygodni (dla dawki 10,8 mg).

Refundacja i dostępność

Goserelina jest lekiem refundowanym w Polsce w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia. Refundacja obejmuje następujące wskazania:

• Rak piersi i rak trzonu macicy
• Rak prostaty
• Zahamowanie czynności przysadki u pacjentek poniżej 40 roku życia w przygotowaniu do kontrolowanej hiperstymulacji jajników w programach wspomaganego rozrodu – refundacja do 3 cykli

Preparat jest dostępny na receptę w aptekach stacjonarnych. Zgodnie z prawem leki na receptę nie mogą być sprzedawane w formie wysyłkowej. Pacjenci objęci szczególnymi uprawnieniami, takimi jak inwalidzi wojenni, osoby represjonowane czy zasłużeni honorowi dawcy krwi, mogą być uprawnieni do bezpłatnego lub preferencyjnego zaopatrzenia w lek.

Monitorowanie podczas terapii

Pacjenci poddawani terapii gosereliną wymagają regularnego monitorowania w celu oceny skuteczności leczenia oraz wczesnego wykrywania działań niepożądanych. Zakres i częstotliwość badań kontrolnych zależy od wskazania, dla którego lek jest stosowany, oraz od indywidualnych czynników ryzyka pacjenta.

U mężczyzn leczonych z powodu raka gruczołu krokowego należy monitorować stężenie PSA (antygenu sterczowego) oraz testosteronu w surowicy. Badania te pozwalają ocenić skuteczność supresji hormonalnej oraz odpowiedź na leczenie. Ponadto należy regularnie oceniać objawy kliniczne choroby oraz wykonywać badania obrazowe w celu wykrycia ewentualnej progresji.

U kobiet leczonych z powodu raka piersi niezbędne jest regularne monitorowanie stanu klinicznego, wykonywanie badań obrazowych piersi oraz ocena markerów nowotworowych. U pacjentek otrzymujących goserelinę w skojarzeniu z inhibitorami aromatazy zaleca się regularne badania gęstości mineralnej kości, ponieważ oba rodzaje leków mogą przyczyniać się do utraty masy kostnej.

Wszyscy pacjenci, niezależnie od wskazania, powinni być monitorowani pod kątem działań niepożądanych, szczególnie objawów depresji, zaburzeń rytmu serca oraz zmian gęstości mineralnej kości. U pacjentów z cukrzycą lub zaburzeniami gospodarki węglowodanowej zaleca się regularne kontrolowanie stężenia glukozy we krwi.

Postępowanie w przypadku pominięcia dawki

Goserelina jest podawana w postaci implantu w regularnych odstępach czasowych – co 28 dni (dawka 3,6 mg) lub co 12 tygodni (dawka 10,8 mg). W przypadku pominięcia terminu podania kolejnej dawki należy skontaktować się z lekarzem prowadzącym w celu ustalenia dalszego postępowania.

Opóźnienie w podaniu kolejnej dawki może prowadzić do przejściowego zwiększenia stężenia hormonów płciowych, co może skutkować nawrotem objawów choroby lub zmniejszeniem skuteczności leczenia. Dlatego tak ważne jest przestrzeganie regularności aplikacji implantu zgodnie z zaleceniami lekarza.

Zakończenie terapii i powrót funkcji gonad

Jedną z istotnych zalet gosereliny w porównaniu z chirurgiczną kastracją jest odwracalność jej działania. Po zakończeniu terapii czynność gonad powraca do normy, a stężenie hormonów płciowych stopniowo się normalizuje. Proces ten może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od czasu trwania leczenia oraz indywidualnych cech pacjenta.

U kobiet po zakończeniu leczenia gosereliną miesiączki zazwyczaj pojawiają się w ciągu 12 tygodni. U młodszych kobiet powrót funkcji jajników jest bardziej prawdopodobny niż u starszych pacjentek. Należy pamiętać, że u niektórych kobiet, które w trakcie leczenia gosereliną weszły w okres menopauzy, może dojść do trwałego zatrzymania miesiączkowania.

U mężczyzn po zakończeniu terapii stężenie testosteronu stopniowo powraca do wartości wyjściowych. Proces ten może być szybszy u młodszych mężczyzn z zachowaną funkcją jąder. W przypadku długotrwałego leczenia powrót pełnej funkcji gonad może być opóźniony.

Znaczenie adherencji do terapii

Przestrzeganie zaleceń terapeutycznych jest kluczowe dla osiągnięcia optymalnych wyników leczenia gosereliną. W przypadku hormonoterapii nowotworów, która często trwa wiele lat, problem braku adherencji jest szczególnie istotny. Badania pokazują, że nawet do 40 procent pacjentek z rakiem piersi przerywa hormonoterapię, głównie z powodu działań niepożądanych.

Pacjenci powinni być świadomi, że przerwanie terapii może prowadzić do nawrotu choroby, który będzie trudniejszy do leczenia, oraz do skrócenia życia. Dlatego tak ważna jest otwarta komunikacja między pacjentem a lekarzem. W przypadku pojawienia się dokuczliwych działań niepożądanych należy skonsultować się z lekarzem w celu ewentualnej modyfikacji leczenia wspomagającego, a nie przerywać terapii bez konsultacji.

Regularność podawania implantu gosereliny co 28 dni lub co 12 tygodni jest kluczowa dla utrzymania stałego poziomu supresji hormonalnej. Pacjenci powinni zaplanować wizyty kontrolne z wyprzedzeniem i nie opóźniać terminów aplikacji kolejnych dawek leku.

---

Bibliografia

1. Moore HCF, Unger JM, Phillips KA, Boyle F, Hitre E, Porter D, Francis PA, Goldstein LJ, Gomez HL, Vallejos CS, Partridge AH, Dakhil SR, Garcia AA, Gralow J, Lombard JM, Forbes JF, Martino S, Barlow WE, Fabian CJ, Minasian L, Meyskens FL Jr, Gelber RD, Hortobagyi GN, Albain KS; POEMS/S0230 Investigators. Goserelin for ovarian protection during breast-cancer adjuvant chemotherapy. N Engl J Med. 2015;372(10):923-932. DOI: 10.1056/NEJMoa1413204 PMID: 25738668
2. Raja T, Sud R, Addla S, Sarkar KK, Sridhar PS, Talreja V, Jain M, Patil K. Gonadotropin-releasing hormone agonists in prostate cancer: A comparative review of efficacy and safety. Indian J Cancer. 2022;59(Supplement):S142-S159. DOI: 10.4103/ijc.IJC_65_21 PMID: 35343198