Głóg – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Głóg – roślina lecznicza znana głównie ze swojego pozytywnego oddziaływania na układ sercowo-naczyniowy. Ochrania serce i wpływa na regulację ciśnienia krwi poprzez rozszerzanie naczyń krwionośnych. Głóg sprawdza się również w stanach napięcia nerwowego, rozdrażnienia i bezsenności. Za działanie lecznicze głogu odpowiedzialne są kwiaty i owoce, które są bogate we flawonoidy i procyjanidyny. Ponadto głóg to źródło witaminy C oraz PP, które wspierają organizm w walce z infekcjami i usprawniają funkcjonowanie mózgu. Produkty z głogiem polecane są w stanach łatwego męczenia się, niewydolności serca, po przebytym zawale mięśnia sercowego, w innych zaburzeniach układu krążenia, w dolegliwościach serca o podłożu nerwowym oraz w leczeniu przewlekłych bólów i zawrotów głowy.
Głóg dostępny jest w postaci ziół do zaparzania, tabletek, nalewki oraz jako składnik płynu doustnego, syropu, kropli doustnych, kapsułek na uspokojenie oraz mieszanek ziołowych.
Często występuje w połączeniu z magnezem, ze względu na korzystne działanie nasercowe takiego połączenia.
Możliwe działania niepożądane: Działania niepożądane mogą wystąpić jeśli występuje nadwrażliwość na kwiatostan głogu. Nie stwierdzono działań niepożądanych głogu, po przyjmowaniu produktów zgodnie z zaleceniami.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Głóg – naturalny sojusznik Twojego serca
Głóg (łac. Crataegus) to jedna z najcenniejszych roślin leczniczych w medycynie naturalnej, która od tysięcy lat wspiera zdrowie układu sercowo-naczyniowego. Ta niezwykła roślina z rodziny różowatych (Rosaceae) zyskała uznanie nie tylko w tradycyjnej medycynie ludowej, ale także w nowoczesnej farmakoterapii jako skuteczny składnik preparatów wspierających pracę serca. W Polsce naturalnie występują dwa główne gatunki: głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna) oraz głóg dwuszyjkowy (Crataegus laevigata), które wykazują podobne właściwości lecznicze i są równie cenione przez specjalistów.
Współczesne badania naukowe potwierdzają to, co od wieków wiedzieli zielarze – głóg działa wszechstronnie na układ krążenia, wzmacniając mięsień sercowy, poprawiając przepływ krwi w naczyniach wieńcowych, łagodnie obniżając ciśnienie tętnicze oraz wspomagając organizm w walce z cholesterolem. Dzięki bogatemu składowi chemicznemu, zawierającemu flawonoidy, procyjanidyny, kwasy fenolowe i wiele innych bioaktywnych związków, głóg stanowi naturalne wsparcie dla osób zmagających się z różnorodnymi dolegliwościami sercowo-naczyniowymi.
W dzisiejszych czasach, kiedy choroby układu krążenia stanowią jedną z głównych przyczyn zgonów na świecie, głóg oferuje bezpieczną i skuteczną metodę profilaktyki oraz wsparcia konwencjonalnego leczenia. Jego działanie jest łagodne, stopniowe, ale za to długotrwałe i stabilne, co czyni go idealnym wyborem dla osób poszukujących naturalnych metod dbania o zdrowie serca.
Botaniczna charakterystyka głogu
Głóg to krzew lub niewielkie drzewo osiągające wysokość od 3 do 10 metrów, charakteryzujące się ciernistymi gałęziami i charakterystycznymi, drobno wciętymi liśćmi. Kwiaty głogu, pojawiające się w maju, mają kremowe, różowe lub białe zabarwienie i zebrane są w charakterystyczne kwiatostany. Owoce dojrzewają na przełomie lata i jesieni, przybierając kulisty kształt i ciemnoczerwonę barwę.
W Polsce głóg występuje powszechnie na terenach nizinnych, szczególnie w części zachodniej kraju, oraz w niższych partiach gór. Roślina ta preferuje dobrze nasłonecznione stanowiska, ale radzi sobie także w trudnych warunkach atmosferycznych i na glebach o różnej żyzności. Dzięki swojej wytrzymałości głóg często wykorzystywany jest również jako roślina ozdobna w parkach i ogrodach.
Skład chemiczny i substancje czynne
Właściwości lecznicze głogu wynikają z jego niezwykle bogatego składu chemicznego. W kwiatach, liściach i owocach tej rośliny znajdziemy szeroki spektrum bioaktywnych związków:
Główne grupy substancji czynnych:
- Flawonoidy (1-2%) – w tym rutyna, kwercetyna, hiperozyd, witeksyna i luteolina, które wykazują silne działanie przeciwutleniające i wzmacniające naczynia krwionośne
- Procyjanidyny oligomeryczne (1-3%) – szczególnie procyjanidyny B1-B4, dimery, trimery i tetramery, odpowiedzialne za wspomaganie pracy mięśnia sercowego
- Kwasy fenolowe – między innymi kwas chlorogenowy i kawowy, działające przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie
- Kwasy triterpenowe – wpływające na metabolizm lipidów
- Aminy kardioaktywne – w tym cholina i fenyloamina, bezpośrednio oddziałujące na układ sercowo-naczyniowy
Dodatkowe składniki odżywcze:
Głóg zawiera również znaczące ilości witaminy C (do 200 mg na 100 g), witaminy z grupy B, beta-karoten, tokoferole oraz składniki mineralne takie jak potas, magnez, wapń, a także kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6.
Mechanizm działania na układ sercowo-naczyniowy
Działanie głogu na układ krążenia jest wielokierunkowe i kompleksowe. Substancje czynne zawarte w roślinie wpływają na serce i naczynia krwionośne poprzez kilka mechanizmów:
Wpływ na mięsień sercowy:
- Działanie inotropowo dodatnie – zwiększenie siły skurczów serca bez zwiększenia zużycia tlenu przez mięsień sercowy
- Działanie chronotropowo ujemne – zmniejszenie częstotliwości akcji serca, co pozwala na lepsze wypełnienie komór
- Poprawa przewodnictwa w układzie bodźcotwórczym serca
Działanie na naczynia krwionośne:
- Rozszerzenie naczyń wieńcowych – poprawa ukrwienia mięśnia sercowego
- Działanie hipotensyjne – łagodne obniżenie ciśnienia tętniczego
- Wzmocnienie ściany naczyń – zmniejszenie przepuszczalności i kruchości naczyń włosowatych
Wpływ metaboliczny:
- Działanie hipolipemizujące – obniżenie poziomu cholesterolu LDL i triglicerydów
- Działanie przeciwmiażdżycowe – hamowanie powstawania blaszek miażdżycowych
- Silne działanie antyoksydacyjne – neutralizacja wolnych rodników
Wskazania medyczne i zastosowanie kliniczne
Głóg znajduje szerokie zastosowanie w medycynie, szczególnie w dziedzinie kardiologii. Na podstawie przeprowadzonych badań klinicznych oraz długoletniego doświadczenia klinicznego, głóg jest rekomendowany w następujących przypadkach:
Niewydolność serca:
Badania kliniczne potwierdziły skuteczność głogu u pacjentów z łagodną do umiarkowanej niewydolnością serca (klasa I-II według NYHA). Regularne stosowanie preparatów z głogu przez 6 tygodni prowadziło do znaczącej poprawy tolerancji wysiłku, zmniejszenia duszności i zmęczenia oraz poprawy jakości życia pacjentów.
Zaburzenia rytmu serca:
Głóg wykazuje działanie antyarytmiczne, szczególnie skuteczne w łagodnych bradyarytmiach oraz tachykardiach napadowych. Substancje czynne rośliny stabilizują przewodnictwo elektryczne w mięśniu sercowym.
Nadciśnienie tętnicze:
W badaniach klinicznych wykazano, że głóg może łagodnie obniżać ciśnienie tętnicze, szczególnie rozkurczowe. Mechanizm ten związany jest z rozszerzaniem naczyń obwodowych oraz zmniejszeniem oporu naczyniowego.
Choroba niedokrwienna serca:
Dzięki zdolności do rozszerzania naczyń wieńcowych, głóg może wspomagać leczenie łagodnych postaci choroby wieńcowej oraz dusznicy bolesnej.
| Wskazanie |
Mechanizm działania |
Stopień dowodów naukowych |
| Niewydolność serca I-II° NYHA |
Wzmocnienie skurczu, poprawa krążenia |
Wysoki (badania RCT) |
| Łagodne zaburzenia rytmu |
Stabilizacja przewodnictwa |
Średni (badania obserwacyjne) |
| Nadciśnienie graniczne |
Rozszerzenie naczyń |
Średni (badania kliniczne) |
| Profilaktyka miażdżycy |
Działanie antyoksydacyjne |
Niski (badania in vitro) |
Leczenie farmakologiczne preparatami głogu w Polsce
W Polsce dostępnych jest szereg preparatów farmaceutycznych zawierających głóg jako substancję czynną. Preparaty te można podzielić na dwie główne kategorie: produkty lecznicze roślinne oraz suplementy diety.
Produkty lecznicze roślinne:
Neo-Cardiol – tabletki powlekane zawierające 124,8 mg wyciągu gęstego z kwiatostanu głogu. Jest to standaryzowany preparat stosowany w łagodzeniu przejściowych objawów ze strony serca na tle nerwowym. Dawkowanie: 2 tabletki 3 razy dziennie przez co najmniej 4-6 tygodni.
Cardiobonisol – płyn doustny będący połączeniem trzech nalewek: z głogu (35 g na 100 g preparatu), miłorzębu japońskiego (40 g) oraz karczocha (25 g). Stosowany w stanach łatwego męczenia się oraz we wspomagającym leczeniu początkowego okresu niewydolności serca. Dawkowanie: 2,5 ml 1-3 razy dziennie.
Preparaty złożone z głogiem:
- Cardiol C – krople doustne stosowane w początkowej fazie niewydolności serca
- Cravisol – płyn doustny łączący działanie głogu, jemioły i melisy
- Intractum Crataegi – nalewka z samego głogu do stosowania wspomagającego
- Krople nasercowe (różni producenci: Aflofarm, Amara, Farmina) – preparaty wieloskładnikowe
Suplementy diety:
Dostępne są liczne suplementy diety zawierające standaryzowane wyciągi z głogu, często wzbogacone dodatkowymi składnikami wspierającymi układ krążenia, takimi jak magnez, koenzym Q10 czy witaminy z grupy B.
Formy farmaceutyczne:
- Tabletki i tabletki powlekane
- Kapsułki
- Krople i płyny doustne
- Herbatki ziołowe
- Granulaty do sporządzania napojów
Dawkowanie i sposób stosowania
Dawkowanie preparatów z głogiem powinno być dostosowane do konkretnego preparatu oraz wskazań terapeutycznych. Ogólne zasady to:
Standardowe dawkowanie:
- Wyciągi standaryzowane: 160-900 mg dziennie w dawkach podzielonych
- Substancje czynne: 400-1200 mg dziennie (w tym 3-9 mg witeksyny)
- Czas leczenia: minimum 4-6 tygodni dla osiągnięcia pełnego efektu
Herbatki i napary:
1 łyżeczkę suszonego surowca zalać szklanką gorącej wody, parzić pod przykryciem 15-20 minut, przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie przed posiłkami.
Ważne zasady stosowania:
- Preparaty należy stosować regularnie i systematycznie
- Efekty terapeutyczne są widoczne dopiero po 2-6 tygodniach stosowania
- Nie należy przerywać stosowania nagle
- W przypadku braku poprawy po 6 tygodniach należy skonsultować się z lekarzem
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Mimo że głóg jest uważany za jedną z najbezpieczniejszych roślin leczniczych, istnieją pewne ograniczenia w jego stosowaniu:
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na głóg lub inne rośliny z rodziny różowatych
- Ciąża i okres karmienia piersią (ze względu na brak wystarczających danych bezpieczeństwa)
- Wiek poniżej 18 lat (dla produktów leczniczych)
Względne przeciwwskazania i ostrzeżenia:
- Hipotonia – głóg może dodatkowo obniżyć ciśnienie krwi
- Ciężka niewydolność serca – wymaga konsultacji kardiologicznej
- Zaburzenia elektrolitowe – mogą nasilić działanie na przewodnictwo serca
- Nietolerancja laktozy – dotyczy preparatów zawierających laktozę
Interakcje z lekami
Głóg może wchodzić w interakcje z różnymi lekami, szczególnie stosowanymi w chorobach serca:
Leki sercowe:
- Digoksyna – interakcja kontrowersyjna; może zarówno wspomagać działanie, jak i wykazywać antagonizm farmakodynamiczny
- Beta-blokery – głóg może nasilać ich działanie hipotensyjne i chronotropowo ujemne
- Blokery kanałów wapniowych – zwiększenie działania rozszerzającego naczynia
- Inhibitory ACE – możliwe nasilenie działania hipotensyjnego
Inne leki:
- Diuretyki tiazydowe – wykazano poprawę skuteczności i zmniejszenie działań ubocznych
- Doksorubicyna – głóg może zmniejszać kardiotoksyczność tego chemioterapeutyku
- Leki przeciwzakrzepowe – teoretyczne ryzyko nasilenia działania
Zalecenia praktyczne:
- Zawsze informuj lekarza o stosowaniu preparatów z głogiem
- Unikaj samowolnego łączenia z lekami nasercowymi
- Regularnie kontroluj ciśnienie tętnicze podczas równoczesnej terapii
- W przypadku wystąpienia nietypowych objawów skonsultuj się z lekarzem
Działania niepożądane i bezpieczeństwo
Głóg jest uznawany za bardzo bezpieczną roślinę leczniczą. Działania niepożądane występują rzadko i mają zazwyczaj łagodny charakter:
Możliwe działania niepożądane:
- Łagodne zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, niestrawność)
- Ból głowy lub zawroty głowy
- Senność lub zmęczenie
- Kołatanie serca (paradoksalnie, przy przedawkowaniu)
- Reakcje skórne (rzadko)
Objawy przedawkowania:
- Znaczne obniżenie ciśnienia tętniczego
- Bradykardia (zwolnienie akcji serca)
- Zawroty głowy i osłabienie
- Dolegliwości żołądkowo-jelitowe
Postępowanie w przypadku przedawkowania:
- Przerwanie stosowania preparatu
- Leczenie objawowe
- Monitorowanie parametrów życiowych
- W ciężkich przypadkach – hospitalizacja
Inne właściwości zdrowotne głogu
Poza działaniem na układ sercowo-naczyniowy, głóg wykazuje również inne korzystne właściwości:
Działanie na układ nerwowy:
- Właściwości uspokajające – łagodzenie stanów napięcia nerwowego
- Poprawa jakości snu – szczególnie w połączeniu z innymi ziołami
- Zmniejszenie lęku – udowodnione w badaniach klinicznych
Działanie na układ immunologiczny:
- Wzmocnienie odporności – dzięki wysokiej zawartości witaminy C
- Działanie przeciwdrobnoustrojowe – przeciwko niektórym bakteriom i grzybom
- Właściwości przeciwzapalne – zmniejszenie produkcji cytokin prozapalnych
Działanie na układ trawienny:
- Poprawa trawienia – stymulacja wydzielania soków trawiennych
- Działanie rozkurczowe – na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego
- Regulacja wypróżnień – dzięki zawartości pektyn
Formy preparatów i dostępność
Głóg jest dostępny w Polsce w różnych postaciach, dostosowanych do indywidualnych potrzeb i preferencji pacjentów:
W aptekach:
- Produkty lecznicze roślinne (na podstawie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu)
- Suplementy diety (zarejestrowane jako żywność)
- Surowce zielarskie (suszone kwiaty i liście)
W sklepach zielarskich:
- Suszone surowce do zaparzania
- Mieszanki ziołowe
- Ekstrakty płynne
- Nalewki (bez właściwości leczniczych)
Kryteria wyboru preparatu:
- Standaryzacja – preparat powinien być standaryzowany na zawartość substancji czynnych
- Producent – wybierać renomowanych producentów
- Forma podawania – dostosowana do preferencji pacjenta
- Wskazania – zgodne z potrzebami zdrowotnymi
Czy głóg można stosować długotrwale?
Tak, głóg można stosować przez długi czas. W przeciwieństwie do syntetycznych leków nasercowych, nie wykazuje skutków ubocznych związanych z przewlekłym stosowaniem. Jednak zaleca się okresowe konsultacje z lekarzem, szczególnie przy jednoczesnym stosowaniu innych leków.
Od kiedy widać pierwsze efekty stosowania głogu?
Pierwsze efekty można odczuć już po 1-2 tygodniach stosowania, jednak pełne działanie terapeutyczne rozwija się dopiero po 4-6 tygodniach regularnego stosowania. Dlatego tak ważna jest systematyczność i cierpliwość w terapii.
Czy głóg może zastąpić leki na nadciśnienie?
Nie, głóg ma tylko łagodne działanie hipotensyjne i nie może zastąpić konwencjonalnych leków przeciwnadciśnieniowych. Może być stosowany jako wsparcie terapii, ale zawsze pod kontrolą lekarza i bez samowolnego odstawiania przepisanych leków.
Czy można łączyć głóg z innymi ziołami?
Tak, głóg często łączy się z innymi ziołami o działaniu na układ krążenia, takimi jak miłorząb japoński, melisa czy kozłek lekarski. Popularne są także połączenia z ziołami uspokajającymi. Jednak przed stosowaniem złożonych mieszanek ziołowych warto skonsultować się ze specjalistą.
Czy głóg pomaga na stres i bezsenność?
Tak, głóg wykazuje łagodne działanie uspokajające i może pomagać w radzeniu sobie ze stresem oraz poprawiać jakość snu. To działanie wynika z wpływu na układ nerwowy oraz poprawy krążenia mózgowego. Jest szczególnie skuteczny u osób, których problemy ze snem są związane z kołataniem serca lub napięciem nerwowym.
Czy głóg można stosować u dzieci?
Produkty lecznicze roślinne z głogiem nie są zalecane u dzieci poniżej 18 roku życia ze względu na brak odpowiednich badań bezpieczeństwa. U starszych dzieci można rozważyć łagodne herbatki z głogu, ale tylko po konsultacji z pediatrą.
Jak długo można przechowywać preparaty z głogu?
Suche surowce można przechowywać do 3 lat w suchym, ciemnym miejscu. Gotowe preparaty farmaceutyczne mają określony na opakowaniu termin ważności, zazwyczaj 2-3 lata. Nalewki domowe należy spożyć w ciągu roku od przygotowania.
Czy istnieją naturalne alternatywy dla głogu?
Inne rośliny o działaniu na układ sercowo-naczyniowy to miłorząb japoński (poprawia krążenie mózgowe), czosnek (obniża ciśnienie), rukiew wodna (działanie moczopędne) czy bojarysznik. Jednak głóg pozostaje jedną z najlepiej przebadanych i najbezpieczniejszych roślin o działaniu kardioprotekcyjnym.
Co robić w przypadku wystąpienia działań niepożądanych?
W przypadku wystąpienia łagodnych działań niepożądanych (ból głowy, nudności) można zmniejszyć dawkę lub przerwać stosowanie na kilka dni. Jeśli objawy się nasilają lub pojawiają się niepokojące symptomy (ból w klatce piersiowej, duszność, zaburzenia rytmu), należy natychmiast skonsultować się z lekarzem.
Czy głóg wpływa na wyniki badań laboratoryjnych?
Głóg może wpływać na niektóre parametry, szczególnie związane z układem sercowo-naczyniowym. Może nieznacznie obniżać poziom cholesterolu i poprawiać inne wskaźniki lipidowe. Przed wykonywaniem badań warto poinformować lekarza o stosowaniu preparatów z głogu.
Bibliografia
- Chang WT, Dao J, Shao ZH. Hawthorn: potential roles in cardiovascular disease. Am J Chin Med. 2005;33(1):1-10. DOI: 10.1142/S0192415X05002606 PMID: 15844828
- Wang J, Xiong X, Feng B. Effect of crataegus usage in cardiovascular disease prevention: an evidence-based approach. Evid Based Complement Alternat Med. 2013;2013:149363. DOI: 10.1155/2013/149363 PMID: 24459528
