Furosemid – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Furosemid – lek o działaniu moczopędnym. Mechanizm działania furosemidu polega na hamowaniu resorpcji zwrotnej jonów chlorkowych i wtórnym wchłanianiu jonów sodowych. Takie działanie prowadzi do zwiększonego wydalania sodu i wody. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie obrzęków związanych np. z zastoinową niewydolnością krążenia, marskością wątroby oraz leczenie nadciśnienia tętniczego w połączeniu z innymi lekami na nadciśnienie.
Furosemid dostępny jest w postaci tabletek i roztworu do wstrzykiwań. Dokładne dawkowanie oraz postać leku dobiera się indywidualnie w zależności od stopnia nasilenia choroby i przyjmowanych leków.
Możliwe działania niepożądane: bóle brzucha, biegunka, zaparcia, nudności, wymioty, brak łaknienia, bóle głowy, zawroty głowy, szumy uszne, niewyraźne widzenie, leukopenia, anemia, trombocytopenia, odwodnienie, osłabienie, zwiększenie kwasu moczowego we krwi, rumień wielopostaciowy, wysypka, pokrzywka, świąd.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Furosemid – kompleksowy przewodnik po diuretyku pętlowym
Furosemid to jeden z najczęściej stosowanych i najbardziej skutecznych leków moczopędnych dostępnych w polskiej farmakoterapii. Należąc do grupy diuretyków pętlowych, stanowi podstawę leczenia wielu poważnych schorzeń związanych z retencją płynów w organizmie. Ten silnie działający lek został po raz pierwszy zsyntetyzowany w 1959 roku przez chemików z firmy Hoechst Pharmaceuticals, a jego wprowadzenie do praktyki klinicznej w 1964 roku zrewolucjonizowało leczenie nadciśnienia tętniczego i niewydolności serca. Dzięki wysokiej skuteczności działania i relatywnie niewielkiej toksyczności, furosemid szybko stał się diuretykiem pierwszego wyboru w wielu wskazaniach medycznych. Obecnie znajduje się na liście podstawowych leków Światowej Organizacji Zdrowia i jest jednym z najczęściej przepisywanych preparatów na świecie.
Mechanizm działania furosemidu
Furosemid jest silnym diuretykiem pętlowym, którego mechanizm działania polega na selektywnym hamowaniu transportera jonów sodowych, potasowych i chlorkowych (NKCC2) w wstępującym ramieniu pętli Henlego w nerce. To miejsce działania nadaje mu nazwę „diuretyka pętlowego” i jest kluczowe dla zrozumienia jego farmakodynamiki.
Wstępujący odcinek pętli Henlego jest odpowiedzialny za reabsorpcję około 20-25% przesączonego sodu i chloru. Gdy furosemid blokuje transporter NKCC2, dochodzi do zahamowania zwrotnego wchłaniania tych jonów, co skutkuje:
- Zwiększonym wydalaniem sodu i chloru z moczem
- Wtórnym zwiększeniem eliminacji wody – w wyniku osmotycznego efektu zatrzymanego w cewkach nerkowych sodu
- Nasilonym wydalaniem potasu, magnezu i wapnia – przez mechanizmy kompensacyjne w dystalnych częściach nefronu
- Zwiększonym wydalaniem jonów wodorowych, wodorowęglanowych i fosforanów
Paradoksalnie, furosemid zmniejsza wydalanie kwasu moczowego, co może prowadzić do jego retencji i potencjalnie wywołać napady dny moczanowej u predysponowanych pacjentów.
Dodatkowo, furosemid wywiera bezpośrednie działanie na naczynia krwionośne, powodując ich rozszerzenie i zmniejszenie oporu naczyniowego. Ten efekt wazodilatacyjny przyczynia się do obniżenia ciśnienia tętniczego i jest szczególnie istotny w leczeniu przełomów nadciśnieniowych z obrzękiem płuc.
Wskazania do stosowania furosemidu
Obrzęki o różnej etiologii
Furosemid znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu obrzęków związanych z:
- Zastoinową niewydolnością serca – najbardziej powszechne wskazanie, gdzie lek pomaga w redukcji objętości krążącej krwi i obciążenia serca
- Marskością wątroby – w przypadku wodobrzusza i obrzęków obwodowych spowodowanych hipoalbuminemią i wzrostem ciśnienia w układzie wrotnym
- Chorobami nerek – w zespole nerczycowym, ostrej i przewlekłej niewydolności nerek
- Obrzękiem płuc – jako lek ratujący życie w ostrych stanach
- Obrzękiem mózgu – w sytuacjach wymagających szybkiej redukcji ciśnienia śródczaszkowego
Nadciśnienie tętnicze
W leczeniu nadciśnienia tętniczego furosemid stosuje się głównie w terapii skojarzonej z innymi lekami przeciwnadciśnieniowymi. Działanie przeciwnadciśnieniowe wynika ze zmniejszenia objętości krwi krążącej i bezpośredniego wpływu na opór naczyniowy.
Stany specjalne
- Przełom nadciśnieniowy ze współistniejącym obrzękiem płuc lub niewydolnością nerek
- Hiperkalcemia – furosemid stosowany z izotonicznym roztworem chlorku sodu zwiększa eliminację jonów wapniowych
- Zatrucia – w celu wymuszenia diurezy i przyspieszenia eliminacji toksyn przez nerki
Formy dostępne i dawkowanie
Postacie farmaceutyczne
Furosemid dostępny jest w Polsce w dwóch głównych formach:
- Tabletki do stosowania doustnego (20 mg, 40 mg)
- Roztwór do wstrzykiwań (10 mg/ml)
Popularne preparaty dostępne na polskim rynku to m.in. Furosemidum Polpharma, Furosemidum Polfarmex, czy Furosemid Accord.
Dawkowanie u dorosłych
Wskazanie |
Dawka doustna |
Dawka pozajelitowa |
Obrzęki |
40-80 mg/dobę, możliwe zwiększenie do 600 mg w ciężkich przypadkach |
20-40 mg iv/im, powtarzanie co 2h |
Nadciśnienie |
40 mg/dobę |
– |
Obrzęk płuc |
– |
40 mg iv, następnie 40-80 mg po 30 min |
Hiperkalcemia |
– |
80-100 mg iv co 2-12h przez 24h |
Dawkowanie u dzieci
U dzieci dawkowanie ustala się na podstawie masy ciała: 1-3 mg/kg masy ciała na dobę, przy czym maksymalna dawka dobowa nie powinna przekraczać 40 mg niezależnie od masy dziecka.
Charakterystyka farmakokinetyczna
- Początek działania: 0,5-1 godzina po podaniu doustnym, 5 minut po podaniu dożylnym
- Czas trwania: 6-8 godzin po podaniu doustnym, około 2 godzin po podaniu dożylnym
- Eliminacja: głównie przez nerki w postaci niezmienionej
- Okres półtrwania: 1-1,5 godziny, może wydłużać się do 24 godzin w niewydolności nerek
Leczenie farmakologiczne schorzeń wymagających stosowania furosemidu
Zastoinowa niewydolność serca
W leczeniu niewydolności serca furosemid stanowi podstawę terapii diuretycznej. Często stosuje się go w skojarzeniu z:
- Inhibitorami ACE (enalapril, ramipril, perindopril)
- Sartanami (losartan, walsartan, telmisartan)
- Beta-blokerami (metoprolol, bisoprolol, carvedilol)
- Antagonistami aldosteronu (spironolakton, eplerenon)
Marskość wątroby
W leczeniu obrzęków związanych z marskością wątroby furosemid kombinuje się z:
- Spironolaktonem – diuretykiem oszczędzającym potas, który przeciwdziała hiperaldosteronizmowi wtórnemu
- Albumina – w przypadku hipoalbuminemii dla zwiększenia skuteczności diurezy
Zespół nerczycowy
W zespole nerczycowym stosuje się furosemid wraz z:
- Albumina – dla zwiększenia onkotycznego ciśnienia osocza
- Inhibitorami ACE lub sartanami – w celu zmniejszenia proteinurii
- Statynami – dla kontroli hiperlipidemii
Przełom nadciśnieniowy
W ostrych stanach nadciśnieniowych z obrzękiem płuc łączy się furosemid z:
- Nitrogliceryną dożylnie – dla natychmiastowego obniżenia ciśnienia
- Wentylacją nieinwazyjną CPAP – dla wsparcia oddechowego
- Innymi lekami przeciwnadciśnieniowymi w zależności od sytuacji klinicznej
Przeciwwskazania i ograniczenia stosowania
Przeciwwskazania bezwzględne
- Nadwrażliwość na furosemid lub inne sulfonamidy
- Bezmocz lub niewydolność nerek przebiegająca z bezmoczem niereagującą na furosemid
- Hipowolemia lub znaczne odwodnienie
- Ciężka hipokaliemia, hiponatremia lub hipokloremia
- Stan przedśpiączkowy lub śpiączka wątrobowa
Przeciwwskazania względne i szczególna ostrożność
- Cukrzyca – konieczność częstszej kontroli glikemii
- Dna moczanowa – regularne monitorowanie stężenia kwasu moczowego
- Zaburzenia oddawania moczu – ryzyko ostrego zatrzymania moczu
- Hipoproteinemia – zwiększone ryzyko działań niepożądanych
- Zespół wątrobowo-nerkowy – konieczność ścisłego nadzoru lekarskiego
- Choroby układu krążenia – ryzyko nadmiernego obniżenia ciśnienia
Działania niepożądane
Zaburzenia elektrolitowe
Najczęstsze i potencjalnie najgroźniejsze działania niepożądane to:
- Hipokaliemia – może prowadzić do zaburzeń rytmu serca, szczególnie niebezpieczna u pacjentów przyjmujących glikozydy nasercowe
- Hiponatremia – objawia się osłabieniem, dezorientacją, drgawkami
- Hipomagnesemia – skurcze mięśni, tężyczka
- Hipokloremia – zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej
Działania niepożądane układowe
- Układ nerwowy: zawroty głowy, bóle głowy, osłabienie, zaburzenia widzenia
- Układ krążenia: niedociśnienie ortostatyczne, zaburzenia rytmu serca
- Układ pokarmowy: nudności, wymioty, biegunka, zaparcia
- Nerki: zwiększenie stężenia kreatyniny i mocznika, ryzyko ostrej niewydolności nerek
- Słuch: ototoksyczność – szumy uszne, czasowa lub trwała utrata słuchu
Działania metaboliczne
- Hiperuricemia i ryzyko napadów dny moczanowej
- Zaburzenia tolerancji glukozy
- Zwiększenie poziomu cholesterolu i triglicerydów
- Niedobór tiaminy przy długotrwałym stosowaniu
Interakcje z innymi lekami
Leki zwiększające ryzyko hipokaliemii
- Kortykosteroidy (prednizon, hydrokortyzον)
- Beta-2-mimetyki w dużych dawkach (salbutamol)
- Amfoterycyna B
- Leki przeczyszczające
Leki nasercowe
Kombinacja z glikozydami nasercowymi (digoksyna) wymaga szczególnej ostrożności ze względu na zwiększone ryzyko toksyczności w przypadku hipokaliemii.
Leki nefro- i ototoksyczne
- Aminoglikozydy (gentamycyna, amikacyna)
- Wankomycyna
- Cefalosporyny
- Niesteroidowe leki przeciwzapalne
Leki przeciwnadciśnieniowe
Furosemid nasila działanie wszystkich leków obniżających ciśnienie tętnicze, co wymaga ostrożnego dawkowania i monitorowania.
Monitorowanie i bezpieczeństwo terapii
Badania kontrolne
Podczas terapii furosemidem konieczne jest regularne monitorowanie:
- Stężenia elektrolitów (Na+, K+, Cl-, Mg2+, Ca2+) – co najmniej raz w tygodniu na początku terapii
- Funkcji nerek (kreatynina, mocznik) – szczególnie u pacjentów z niewydolnością nerek
- Równowagi kwasowo-zasadowej – zwłaszcza przy wysokich dawkach
- Ciśnienia tętniczego – kontrola niedociśnienia ortostatycznego
- Masy ciała – spadek nie powinien przekraczać 1 kg/dobę
Suplementacja i wsparcie
- Potas – profilaktyczne podawanie preparatów potasu lub diuretyków oszczędzających potas
- Tiamina – przy długotrwałym stosowaniu, szczególnie w niewydolności serca
- Magnez – w przypadku niedoborów magnezowych
Stosowanie w ciąży i karmieniu piersią
Furosemid należy do kategorii C w ciąży według FDA. Może być stosowany jedynie w przypadkach, gdy korzyści dla matki przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu. W trzecim trymestrze istnieje ryzyko niedokrwistości hemolitycznej u płodu.
Lek przenika do mleka kobiecego i może hamować laktację, dlatego jego stosowanie w okresie karmienia piersią jest przeciwwskazane.
Przedawkowanie i postępowanie
Objawy przedawkowania obejmują:
- Ciężkie odwodnienie i hipowolemia
- Zaburzenia elektrolitowe
- Niedociśnienie prowadzące do wstrząsu
- Ostra niewydolność nerek
- Drgawki i zaburzenia świadomości
Leczenie polega na:
- Natychmiastowym przerwaniu podawania furosemidu
- Intensywnym nawodnieniu
- Wyrównaniu zaburzeń elektrolitowych
- Monitorowaniu funkcji życiowych
Czy mogę przerwać stosowanie furosemidu samodzielnie?
Nie należy przerywać stosowania furosemidu bez konsultacji z lekarzem. Nagłe odstawienie może prowadzić do powrotu objawów obrzęków lub dekompensacji niewydolności serca. Lekarz może stopniowo zmniejszać dawkę lub zastąpić lek innym preparatem.
Dlaczego muszę często oddawać mocz po przyjęciu furosemidu?
To naturalne działanie leku – furosemid zwiększa wydalanie wody i soli przez nerki, co prowadzi do zwiększonej diurezy. Efekt ten jest najsilniejszy w pierwszych godzinach po przyjęciu leku i stopniowo słabnie.
Czy podczas stosowania furosemidu mogę pić alkohol?
Nie zaleca się spożywania alkoholu podczas terapii furosemidem, ponieważ może to nasilić działanie obniżające ciśnienie tętnicze i zwiększyć ryzyko omdleń oraz zawrotów głowy.
Kiedy najlepiej przyjmować furosemid?
Furosemid najlepiej przyjmować rano, przed śniadaniem, aby uniknąć nocnej diurezy zakłócającej sen. Tabletki należy połykać w całości, popijając dostateczną ilością wody.
Czy furosemid wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów?
Furosemid może powodować zawroty głowy, osłabienie i zaburzenia widzenia, które mogą wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów. Szczególną ostrożność należy zachować na początku terapii i po zmianie dawkowania.
Co robić w przypadku zapomnienia dawki?
Jeśli zapomni się o dawce, należy ją przyjąć jak najszybciej po przypomnieniu sobie. Jeśli jest już blisko czasu na następną dawkę, należy pominąć zapomnianą dawkę i kontynuować regularny schemat. Nie należy podwajać dawki.
Czy mogę przyjmować furosemid z innymi lekami?
Furosemid może wchodzić w interakcje z wieloma lekami. Zawsze należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych preparatach, włączając leki bez recepty, suplementy i preparaty ziołowe.
Jak długo można stosować furosemid?
Czas stosowania furosemidu zależy od wskazania medycznego. W niektórych przypadkach, jak przewlekła niewydolność serca, może być stosowany przez wiele lat pod regularną kontrolą lekarską. W innych sytuacjach, jak obrzęk płuc, używa się go krótkotrwale.
Czy furosemid może powodować uzależnienie?
Furosemid nie powoduje uzależnienia w sensie farmakologicznym. Jednak nagłe przerwanie terapii może prowadzić do powrotu objawów choroby podstawowej, dlatego wszelkie zmiany dawkowania powinny odbywać się pod nadzorem lekarskim.
Jakie są oznaki zbyt wysokiej dawki furosemidu?
Oznaki przedawkowania to: silne zawroty głowy, omdlenia, skurcze mięśni, nadmierne pragnienie, suchość w ustach, osłabienie, zaburzenia rytmu serca. W przypadku wystąpienia tych objawów należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.
Bibliografia
- Osmanska J, Petrie MC, Docherty KF, Lee MMY, McMurray JJV, Campbell RT. Subcutaneous furosemide in heart failure: a systematic review. Eur Heart J Cardiovasc Pharmacother. 2025;11(1):94-104. DOI: 10.1093/ehjcvp/pvae083 PMID: 39520561
- Brater DC. Clinical pharmacology of loop diuretics. Drugs. 1991;41 Suppl 3:14-22. DOI: 10.2165/00003495-199100413-00004 PMID: 1712712