Leki zawierające feniraminę

Feniramina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Feniramina – lek o działaniu przeciwhistaminowym. Mechanizm działania feniraminy polega na hamowaniu działania receptorów H1, co powoduje blokowanie mechanizmów reakcji zapalnej. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie objawów przeziębienia, grypy i infekcji górnych dróg oddechowych, takich jak: przekrwienie i obrzęk błony śluzowej nosa i zatok, łzawienie oczu, świąd oraz kichanie. Feniramina wykazuje również łagodne działanie uspokajające. 

Feniramina dostępna jest w postaci tabletek i saszetek do sporządzania roztworu doustnego. Występuje zawsze w preparatach złożonych w połączeniu z innymi substancjami – paracetamolem i fenylefryną.

Możliwe działania niepożądane: senność, zaburzenia widzenia, zaburzenia koncentracji, suchość w jamie ustnej.

Uwaga: Feniramina może hamować działanie doustnych leków przeciwzakrzepowych oraz wchodzić w reakcję z m.in. tiazydowymi lekami moczopędnymi.

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Feniramina – wszystko co musisz wiedzieć o tej substancji czynnej

Feniramina to jeden z najstarszych i najlepiej poznanych leków przeciwhistaminowych, który od ponad 75 lat odgrywa ważną rolę w leczeniu różnorodnych stanów alergicznych. Ta substancja czynna, należąca do pierwszej generacji antyhistaminików, charakteryzuje się szerokim spektrum działania przeciwalergicznego, choć jej stosowanie wymaga szczególnej uwagi ze względu na działania niepożądane. Feniramina jest szczególnie skuteczna w łagodzeniu objawów kataru siennego, pokrzywki, alergicznego zapalenia spojówek oraz innych reakcji nadwrażliwości. Mimo że w ostatnich dekadach została częściowo zastąpiona przez nowsze, bezpieczniejsze preparaty drugiej generacji, nadal pozostaje ważnym elementem arsenału terapeutycznego w leczeniu stanów alergicznych, szczególnie w sytuacjach wymagających szybkiego i silnego działania przeciwhistaminowego.

Charakterystyka chemiczna i farmakologiczna feniraminy

Feniramina, chemicznie znana jako N,N-dimetylo-3-fenylo-3-(pirydyn-2-ylo)propan-1-amina, należy do grupy alkiloaminowych antyhistaminików pierwszej generacji. Jej wzór molekularny to C16H20N2, a masa molekularna wynosi 240,34 g/mol. W preparatach farmaceutycznych najczęściej występuje w postaci maleinanu feniraminy, co zapewnia lepszą stabilność i biodostępność substancji czynnej.

Struktura chemiczna feniraminy charakteryzuje się obecnością pierścienia pirydynowego połączonego z grupą benzylową oraz tercjarną aminą, co nadaje jej specyficzne właściwości farmakologiczne. Ta unikalna budowa molekularna umożliwia skuteczne wiązanie się z receptorami histaminowymi H1 oraz dodatkowo z receptorami muskarynowymi, co tłumaczy szeroki zakres działania oraz profile efektów niepożądanych.

Feniramina wykazuje znaczną lipofilność, co umożliwia jej łatwe przechodzenie przez barierę krew-mózg. Ta właściwość jest odpowiedzialna zarówno za działania terapeutyczne w ośrodkowym układzie nerwowym, jak i za charakterystyczne dla pierwszej generacji antyhistaminików działanie sedatywne.

Mechanizm działania

Podstawowy mechanizm działania feniraminy opiera się na kompetycyjnym antagonizmie względem histaminy na poziomie receptorów H1. Substancja ta działa jako odwrotny agonista receptorów histaminowych H1, co oznacza, że nie tylko blokuje działanie histaminy, ale również aktywnie zmniejsza podstawową aktywność tych receptorów.

Po związaniu się z receptorami H1, feniramina skutecznie hamuje kaskadę reakcji biochemicznych odpowiedzialnych za powstawanie objawów alergicznych. W wyniku tego działania dochodzi do:

• Zmniejszenia przepuszczalności naczyń krwionośnych – co przekłada się na ograniczenie obrzęku tkanek i redukcję wysięku
• Hamowania rozszerzania naczyń – prowadzącego do zmniejszenia zaczerwienienia i uczucia ciepła
• Redukcji świądu – poprzez blokowanie sygnałów nerwowych odpowiedzialnych za to nieprzyjemne doznanie
• Ograniczenia skurczu mięśni gładkich – szczególnie w oskrzelach i przewodzie pokarmowym

Dodatkowo feniramina wykazuje właściwości antycholinergiczne poprzez antagonizm wobec receptorów muskarynowych. To dodatkowe działanie jest odpowiedzialne za efekty takie jak suchość błon śluzowych, rozszerzenie źrenic czy zaburzenia pamięci. Właściwości te mogą być zarówno pożądane (np. w leczeniu nadmiernego wydzielania śliny), jak i niepożądane.

Farmakokinetyka i metabolizm

Badania farmakokinetyczne feniraminy dostarczają szczegółowych informacji o jej zachowaniu w organizmie człowieka. Po podaniu doustnym w dawce 30,5 mg substancja osiąga maksymalne stężenie w surowicy w zakresie 173-274 ng/ml w ciągu 1-2,5 godziny.

Wchłanianie i dystrybucja

Feniramina charakteryzuje się dobrym wchłanianiem z przewodu pokarmowego, przy czym biodostępność po podaniu doustnym jest porównywalna z podaniem dożylnym. Substancja szybko dystrybuuje się do tkanek, szczególnie do płuc, skóry i błon śluzowych, gdzie osiąga wysokie stężenia terapeutyczne.

Dzięki swojej lipofilności feniramina łatwo przechodzi przez barierę krew-mózg, gdzie wywiera działanie sedatywne, ale również może przyczyniać się do niekorzystnych efektów neuropsychiatrycznych.

Metabolizm i eliminacja

Proces metabolizmu feniraminy zachodzi głównie w wątrobie poprzez N-demetylację. Powstają dwa główne metabolity:

• N-demetylofeniramina
• N-didemetylofeniramina

Interesującą obserwacją jest fakt, że podczas gdy w surowicy krwi przeważa substancja macierzysta, w moczu znaczną część stanowią metabolity. Około 24,3% feniraminy jest wydalane z moczem w niezmienionej postaci, podczas gdy metabolity stanowią większy udział w całkowitej eliminacji.

Okres półtrwania feniraminy wynosi 8-19 godzin, co pozwala na stosowanie preparatu 2-3 razy dziennie. Całkowita eliminacja z organizmu następuje w ciągu 120 godzin.

Wskazania do stosowania

Feniramina znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu różnorodnych stanów alergicznych i chorób wymagających działania przeciwhistaminowego. Główne wskazania obejmują:

Alergie wziewne

Substancja jest szczególnie skuteczna w leczeniu:

• Kataru siennego – łagodzi kichanie, wodnisty katar, swędzenie nosa i gardła
• Całorocznego alergicznego nieżytu nosa – pomaga kontrolować przewlekłe objawy u osób uczulonych na roztocza, pleśnie czy sierść zwierząt
• Alergicznego zapalenia spojówek – zmniejsza łzawienie, swędzenie i zaczerwienienie oczu

Alergie skórne

Feniramina wykazuje wysoką skuteczność w przypadku:

• Pokrzywki – zarówno ostrej, jak i przewlekłej
• Świądu różnego pochodzenia – włączając świąd starzych, neuroderamitis
• Kontaktowego zapalenia skóry – wywołanego ekspozycją na alergeny kontaktowe
• Atopowego zapalenia skóry – jako leczenie wspomagające

Inne wskazania

• Profilaktyka choroby lokomocyjnej – zapobieganie nudnościom i wymiotom podczas podróży
• Choroba Ménière’a – łagodzenie zawrotów głowy i nudności
• Reakcje polekowe – jako część leczenia łagodnych reakcji nadwrażliwości na leki

Leczenie farmakologiczne alergii – rola feniraminy w terapii

W Polsce leczenie farmakologiczne stanów alergicznych opiera się na szerokiej gamie substancji czynnych, przy czym feniramina zajmuje szczególne miejsce jako preparat o sprawdzonym działaniu i długiej historii klinicznej.

Substancje czynne pierwszego wyboru

Współczesne leczenie alergii rozpoczyna się zazwyczaj od antyhistaminików drugiej generacji, takich jak:

• Cetyryzyna i lewocetyryzyna – charakteryzują się dobrą skutecznością przy minimalnym działaniu sedatywnym
• Loratadyna i desloratadyna – długodziałające preparaty niewykazujące znaczącego wpływu na ośrodkowy układ nerwowy
• Feksofenadyna – szczególnie ceniona za brak interakcji z innymi lekami

Miejsce feniraminy w współczesnej terapii

Mimo postępów w farmakoterapii, feniramina nadal znajduje zastosowanie w określonych sytuacjach klinicznych:

W stanach ostrych – gdy wymagane jest szybkie i silne działanie przeciwhistaminowe, feniramina może być bardziej skuteczna niż preparaty nowszych generacji, szczególnie w postaci iniekcji.

U pacjentów z nietolerancją nowszych preparatów – niektórzy pacjenci mogą nie tolerować antyhistaminików drugiej generacji lub wykazywać na nie uczulenia.

W leczeniu skojarzonymi – właściwości antycholinergiczne feniraminy mogą być pożądane u pacjentów z nadmiernymi wydzielinami błon śluzowych.

Preparaty miejscowe

W leczeniu alergicznego zapalenia spojówek stosowane są krople do oczu zawierające feniraminer, często w skojarzeniu z innymi substancjami czynnymi. Ta forma podania pozwala na uzyskanie wysokiego stężenia leku miejscowo przy minimalizacji działań ogólnoustrojowych.

Dawkowanie i sposoby podawania

Dawkowanie feniraminy musi być zawsze indywidualnie dostosowane do wieku pacjenta, ciężkości objawów oraz odpowiedzi na leczenie. Zgodnie z rekomendacjami maksymalna dawka nie powinna przekraczać 3 mg/kg masy ciała dziennie.

Dawkowanie u dorosłych

Tabletki doustne: Leczenie rozpoczyna się od połowy tabletek (około 22,5 mg) do trzech razy dziennie. W razie potrzeby dawkę można zwiększyć do jednej tabletek (45 mg) trzy razy dziennie.

Iniekcje: W stanach ostrych stosuje się dawki 22,75-45 mg dożylnie, domięśniowo lub podskórnie, do maksymalnie 90 mg w ciągu 24 godzin.

Dawkowanie u dzieci

Dzieci 5-10 lat: Połowa tabletten do trzech razy dziennie, zawsze pod ścisłą kontrolą lekarską.

Dzieci poniżej 5 lat: Feniramina nie jest zalecana u dzieci w tej grupie wiekowej ze względu na zwiększone ryzyko działań niepożądanych.

Zalecenia dotyczące stosowania

Preparat należy przyjmować z pokarmem lub krótko po posiłku, co zmniejsza ryzyko podrażnienia żołądka. Ze względu na działanie sedatywne, pierwszą dawkę zaleca się przyjmować wieczorem. W profilaktyce choroby lokomocyjnej pierwszą dawkę należy przyjąć co najmniej 30 minut przed planowaną podróżą.

Działania niepożądane i przeciwwskazania

Profil bezpieczeństwa feniraminy jest dobrze poznany dzięki dziesięcioleciom stosowania klinicznego. Niemniej jednak, jako antyhistaminik pierwszej generacji, może wywoływać szereg działań niepożądanych, szczególnie przy stosowaniu w wyższych dawkach.

Najczęstsze działania niepożądane

Działania na ośrodkowy układ nerwowy:

• Senność i zmęczenie – występuje u większości pacjentów, szczególnie na początku leczenia
• Zawroty głowy i zaburzenia równowagi
• Trudności z koncentracją i zaburzenia pamięci
• U niektórych pacjentów paradoksalnie – pobudzenie i bezsenność

Działania antycholinergiczne:

• Suchość jamy ustnej – bardzo częsty objaw
• Zaburzenia widzenia, rozmazane widzenie
• Zaparcia
• Zatrzymanie moczu, szczególnie u mężczyzn z przerostem prostaty

Działania sercowo-naczyniowe:

• Tachykardia – przyspieszenie akcji serca
• Zaburzenia rytmu serca
• Hipotensja – szczególnie po szybkim podaniu dożylnym

Działania niepożądane w przypadku przedawkowania

Przedawkowanie feniraminy może prowadzić do poważnych powikłań:

• Drgawki – szczególnie w połączeniu z alkoholem
• Halucynacje i delirium – w dawkach toksycznych feniramina wykazuje właściwości halucynogenne
• Rhabdomyoliza z ostrą niewydolnością nerek – rzadkie ale poważne powikłanie
• Zaburzenia rytmu serca

Przeciwwskazania bezwzględne

• Uczulenie na feniraminer lub inne składniki preparatu
• Stosowanie inhibitorów monoaminooksydazy (MAO) – może prowadzić do niebezpiecznych interaction
• Przerost prostaty z objawami – ryzyko zatrzymania moczu
• Jaskra z wąskim kątem – może nastąpić pogorszenie stanu
• Noworodki i wcześniaki – zwiększone ryzyko działań toksycznych

Przeciwwskazania względne

• Astma oskrzelowa – może dojść do pogrubieniu wydzieliny oskrzelowej
• Choroby serca – szczególnie zaburzenia przewodnictwa
• Ciężkie choroby wątroby – zaburzone metabolizm leku
• Starszy wiek – zwiększona wrażliwość na działania niepożądane

Interakcje z innymi lekami

Feniramina może wchodzić w szereg klinicznie istotnych interakcji z innymi substancjami czynnymi, co wymaga szczególnej ostrożności podczas prowadzenia terapii skojarzonej.

Interakcje zwiększające działanie sedatywne

Jednoczesne stosowanie feniraminy z innymi lekami działającymi depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy może prowadzić do nasilenia sedacji:

• Benzodiazepiny (diazepam, lorazepam) – znaczne pogłębienie sedacji
• Opioidy (morfina, tramadol) – ryzyko depresji oddechowej
• Alkohol – szczególnie niebezpieczna kombinacja
• Inne antyhistaminiki – efekt addytywny
• Leki nasenne (zolpidem, zaleplon) – przedłużona sedacja

Interakcje z inhibitorami MAO

Kombinacja feniraminy z inhibitorami monoaminooksydazy jest przeciwwskazana ze względu na ryzyko:

• Nasilenia działań antycholinergicznych
• Wzrostu ciśnienia tętniczego
• Przedłużenia działania obu substancji

Interakcje wpływające na metabolizm

Leki wpływające na aktywność enzymów cytochromu P450 mogą modyfikować metabolizm feniraminy:

• Inhibitory CYP2D6 – mogą przedłużać działanie feniraminy
• Induktory enzymatyczne – mogą skracać czas działania

Szczególne populacje pacjentów

Ciąża i laktacja

Stosowanie feniraminy w ciąży nie jest zalecane, chyba że potencjalne korzyści wyraźnie przewyższają ryzyko. Substancja przechodzi do mleka matczynego, dlatego należy rozważyć przerwanie karmienia piersią lub stosowania leku.

Pacjenci w podeszłym wieku

Osoby starsze są bardziej wrażliwe na działania niepożądane feniraminy, szczególnie na:

• Działanie sedatywne i zaburzenia kognitywne
• Efekty antycholinergiczne
• Ryzyko upadków i zaburzeń równowagi

U tej grupy pacjentów zaleca się rozpoczynanie od najniższych dawek skutecznych oraz ścisłe monitorowanie stanu klinicznego.

Pacjenci z chorobami towarzyszącymi

Choroby wątroby: Może być konieczne zmniejszenie dawki ze względu na zaburzony metabolizm leku.

Choroby nerek: Chociaż większość substancji jest metabolizowana w wątrobie, u pacjentów z ciężką niewydolnością nerek może dojść do kumulacji metabolitów.

Zaburzenia sercowo-naczyniowe: Szczególna ostrożność ze względu na możliwość wywołania zaburzeń rytmu serca.

Postaci farmaceutyczne i preparaty dostępne w Polsce

W Polsce feniramina dostępna jest w różnych postaciach farmaceutycznych, co pozwala na optymalne dostosowanie terapii do potrzeb pacjenta:

Postać farmaceutyczna	Dawka	Wskazania główne	Sposób stosowania
Tabletki powlekane	22,5 mg, 45 mg	Alergie ogólnoustrojowe	2-3 razy dziennie
Roztwór do iniekcji	22,75 mg/ml	Stany ostre	Dożylnie/domięśniowo
Krople do oczu	0,1%	Alergiczne zapalenie spojówek	2-3 razy dziennie do worka spojówkowego
Syrop	2,5 mg/5 ml	Pediatria (>5 lat)	Zgodnie z dawkowaniem wiekowym

Preparaty kombinowane

Feniramina często występuje w preparatach złożonych, skojarzonych z:

• Fenylefryną – łączy działanie przeciwhistaminowe z dekongescyjnym
• Deksametazonem – kombinacja przeciwhistaminowa i przeciwzapalna
• Kofeiną – w celu zmniejszenia działania sedatywnego

Monitoring terapii i zalecenia praktyczne

Prowadzenie terapii feniraminur wymaga odpowiedniego monitorowania i przestrzegania określonych zasad bezpieczeństwa.

Parametry do monitorowania

• Skuteczność terapii – ocena nasilenia objawów alergicznych
• Działania niepożądane – szczególna uwaga na sedację i działania antycholinergiczne
• Tolerancja leczenia – u niektórych pacjentów może wystąpić tachyfilaksja
• Współpraca pacjenta – przestrzeganie zaleconego dawkowania

Zalecenia dla pacjentów

Dotyczące bezpieczeństwa:

• Unikanie prowadzenia pojazdów przez co najmniej 24 godziny po przyjęciu leku
• Nietrunkowanie alkoholu podczas terapii
• Ostrożność przy wykonywaniu prac wymagających koncentracji

Optymalizacja terapii:

• Przyjmowanie leku z pokarmem
• Rozpoczynanie od najniższych dawek skutecznych
• Regularne kontrole u lekarza prowadzącego