Enalapryl – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Enalapryl – lek stosowany w chorobach sercowo-naczyniowych należący do inhibitorów konwertazy angiotensynowej. Mechanizm działania enalaprylu polega na hamowaniu układu renina-angiotensyna-aldosteron co powoduje rozkurczanie naczyń krwionośnych i obniżenie ciśnienia krwi. Ponadto lek zmniejsza obciążenie serca i poprawia tolerancję wysiłku dzięki czemu zmniejsza się ryzyko zawału, udaru i śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie nadciśnienia tętniczego, niewydolności serca, zapobieganie niewydolności serca u pacjentów z zaburzeniami lewej komory serca oraz leczenie nefropatii cukrzycowej.
Enalapryl dostępny jest w postaci tabletek. Dawkę leku ustala się indywidualnie dla każdego pacjenta. Enalapryl podaje się raz na dobę, niezależnie od posiłków.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): bóle głowy, zawroty głowy, nieostre widzenie, kaszel, ból brzucha, nudności, biegunka, zaburzenia smaku, duszność, niedociśnienie, ból w klatce piersiowej, zaburzenia rytmu serca, tachykardia, omdlenia, depresja, wysypka, obrzęk naczynioruchowy.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Enalapril – przewodnik po inhibitorze ACE w leczeniu nadciśnienia i niewydolności serca
Enalapril należy do grupy inhibitorów konwertazy angiotensyny (ACE) i jest jednym z najważniejszych leków stosowanych w kardiologii od ponad 40 lat. Ten sprawdzony lek odgrywa kluczową rolę w leczeniu nadciśnienia tętniczego, niewydolności serca oraz ochronie nerek. Wprowadzony na rynek w 1984 roku jako drugi inhibitor ACE po kaptoprilu, enalapril stał się standardem w terapii chorób układu sercowo-naczyniowego. Jego skuteczność została potwierdzona w licznych badaniach klinicznych, które wykazały nie tylko działanie hipotensyjne, ale także nefroprotekcyjne i kardioprotekcyjne. Lek ten wyróżnia się długim czasem działania, co pozwala na podawanie raz dziennie, zwiększając komfort pacjentów i ich zgodność z leczeniem.
Mechanizm działania enalaprylu
Enalapril jest prolekiem, co oznacza, że podawany w formie nieaktywnej, a dopiero w organizmie ulega przekształceniu do aktywnej formy – enalaprylatu. Ta transformacja zachodzi w wątrobie pod wpływem esteraz, co jest kluczowe dla jego działania terapeutycznego.
Główny mechanizm działania enalaprylu polega na hamowaniu enzymu konwertazy angiotensyny (ACE), który odgrywa centralną rolę w układzie renina-angiotensyna-aldosteron. Enzym ACE odpowiada za przekształcanie nieaktywnej angiotensyny I w aktywną angiotensynę II, potężny hormon wpływający na ciśnienie tętnicze.
Angiotensyna II wywiera wielokierunkowe działanie:
- Powoduje silny skurcz naczyń krwionośnych
- Zwiększa wydzielanie aldosteronu przez nadnercza
- Nasila wchłanianie zwrotne sodu w nerkach
- Stymuluje wydzielanie wazopresyny
- Pobudza ośrodkowy układ nerwowy
Blokując powstawanie angiotensyny II, enalapril prowadzi do:
- Rozszerzenia naczyń krwionośnych
- Obniżenia ciśnienia tętniczego
- Zmniejszenia zatrzymywania sodu i wody
- Poprawy funkcji serca
- Ochrony nerek przed uszkodzeniem
Dodatkowym mechanizmem działania jest hamowanie rozkładu bradykininy – substancji o działaniu naczyniorozszerzającym. ACE pełni bowiem podwójną rolę jako kininaza II, rozkładając bradykininę. Hamowanie tego procesu prowadzi do gromadzenia bradykininy, co wzmacnia efekt hipotensyjny.
Wskazania do stosowania enalaprylu
Nadciśnienie tętnicze
Enalapril jest lekiem pierwszego rzutu w leczeniu nadciśnienia tętniczego. Może być stosowany zarówno w monoterapii, jak i w leczeniu skojarzonym z innymi lekami przeciwnadciśnieniowymi. Szczególnie korzystny jest u pacjentów z:
- Łagodnym i umiarkowanym nadciśnieniem
- Nadciśnieniem u osób z cukrzycą
- Nadciśnieniem naczyniowo-nerkowym (pod kontrolą lekarską)
Niewydolność serca
W leczeniu niewydolności serca enalapril wykazuje udowodnioną skuteczność w:
- Objawowej niewydolności serca z dysfunkcją skurczową lewej komory
- Zapobieganiu objawowej niewydolności serca u pacjentów z bezobjawową dysfunkcją lewej komory (frakcja wyrzutowa < 35%)
- Poprawie tolerancji wysiłku i jakości życia
- Zmniejszeniu liczby hospitalizacji
- Redukcji śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych
Ochrona nerek (nefroprotekcja)
Enalapril wykazuje działanie nefroprotekcyjne, szczególnie u pacjentów z:
- Nefropatią cukrzycową z mikroalbuminurią
- Przewlekłą chorobą nerek z białkomoczem
- Nadciśnieniem tętniczym z towarzyszącym uszkodzeniem nerek
Inne wskazania
W niektórych przypadkach enalapril może być stosowany w:
- Stabilnej chorobie wieńcowej
- Prewencji wtórnej po zawale serca
- Leczeniu uzupełniającym w cukrzycy typu 2
Dawkowanie i sposób podawania
Ogólne zasady dawkowania
Dawkowanie enalaprylu musi być zawsze dostosowane indywidualnie do stanu pacjenta, reakcji na leczenie oraz wskazania terapeutycznego. Lek przyjmuje się doustnie, niezależnie od posiłków, najlepiej o stałej porze dnia.
Nadciśnienie tętnicze
Dorośli:
- Dawka początkowa: 5-20 mg raz dziennie
- W łagodnym nadciśnieniu: 5-10 mg dziennie
- Dawka podtrzymująca: 20 mg dziennie
- Maksymalna dawka: 40 mg dziennie
Pacjenci szczególnego ryzyka (z wzmożoną aktywacją układu RAA):
- Dawka początkowa: 2,5-5 mg dziennie
- Stopniowe zwiększanie dawki pod kontrolą lekarską
Niewydolność serca
Objawowa niewydolność serca:
- Dawka początkowa: 2,5 mg raz dziennie
- Zwiększanie dawki co 2-4 tygodnie
- Dawka docelowa: 20 mg dziennie (w 1-2 dawkach podzielonych)
- Maksymalna dawka: 40 mg dziennie
Zapobieganie niewydolności serca:
- Dawka początkowa: 2,5 mg raz dziennie
- Stopniowe zwiększanie do dawki podtrzymującej
Dawkowanie u dzieci
U dzieci powyżej 6. roku życia (masa ciała > 20 kg):
- Masa ciała 20-50 kg: dawka początkowa 2,5 mg dziennie, maksymalna 20 mg dziennie
- Masa ciała > 50 kg: dawka początkowa 5 mg dziennie, maksymalna 40 mg dziennie
Modyfikacja dawkowania
Niewydolność nerek:
- Klirens kreatyniny 30-80 ml/min: 5-10 mg/dobę
- Klirens kreatyniny 10-30 ml/min: 2,5 mg/dobę
- Klirens kreatyniny ≤10 ml/min: 2,5 mg w dniach dializy
Pacjenci w podeszłym wieku: Dawkowanie należy dostosować do funkcji nerek, często wymagane są niższe dawki początkowe.
Działania niepożądane enalaprylu
Najczęstsze działania niepożądane (> 1/100 pacjentów)
Układ oddechowy:
- Suchy kaszel – najczęstszy objaw uboczny występujący u 5-25% pacjentów
- Duszność
- Zaburzenia głosu
Układ nerwowy:
- Zawroty głowy (szczególnie na początku leczenia)
- Bóle głowy
- Uczucie zmęczenia i osłabienia
- Zaburzenia ostrości widzenia
Układ krążenia:
- Niedociśnienie tętnicze (szczególnie po pierwszej dawce)
- Kołatanie serca
- Ból w klatce piersiowej
Układ pokarmowy:
- Nudności i wymioty
- Biegunka
- Zaburzenia smaku
- Bóle brzucha
Mniej częste, ale poważne działania niepożądane
Obrzęk naczynioruchowy (obrzęk Quinckego):
- Występuje u 1-2 na 1000 pacjentów
- Najczęściej w pierwszych 3 tygodniach leczenia
- Może dotyczyć twarzy, języka, gardła – wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej
- Stan zagrażający życiu w przypadku obrzęku krtani
Zaburzenia czynności nerek:
- Wzrost stężenia kreatyniny i mocznika
- Pogorszenie filtracji kłębuszkowej
- W rzadkich przypadkach ostra niewydolność nerek
Zaburzenia elektrolitowe:
- Hiperkaliemia (zwiększone stężenie potasu)
- Hiponatremia (obniżone stężenie sodu)
Zaburzenia hematologiczne:
- Neutropenia, agranulocytoza
- Trombocytopenia
- Niedokrwistość
Charakterystyka kaszlu po enalaprylu
Kaszel spowodowany enalaprylem ma charakterystyczne cechy:
- Suchy, bez odkrztuszania
- Uporczywy i nawracający
- Częściej występuje u kobiet, niepalących i osób powyżej 60. roku życia
- Wynika z gromadzenia bradykininy i substancji P w drzewie oskrzelowym
- Ustępuje po odstawieniu leku (zwykle w ciągu 4 dni do kilku tygodni)
- Tradycyjne leki przeciwkaszlowe są nieskuteczne
Przeciwwskazania do stosowania enalaprylu
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na enalapril lub inne inhibitory ACE
- Obrzęk naczynioruchowy w wywiadzie (związany z inhibitorami ACE lub idiopatyczny)
- Ciąża – drugi i trzeci trymestr (kategoria D)
- Jednoczesne stosowanie z sakubitrylem/walsartanem (ryzyko obrzęku naczynioruchowego)
- Obustronne zwężenie tętnic nerkowych lub zwężenie tętnicy jedynej czynnej nerki
- Jednoczesne stosowanie z aliskirenem u pacjentów z cukrzycą lub niewydolnością nerek
Względne przeciwwskazania i środki ostrożności:
- Stenoza aortalna lub inne hemodynamicznie istotne zwężenia
- Ciężka niewydolność nerek (GFR < 30 ml/min)
- Wstrząs kardiogenny
- Hiperkaliemia
- Niedawny przeszczep nerki
Interakcje lekowe
Ważne interakcje wymagające szczególnej ostrożności:
Leki zwiększające ryzyko hiperkaliemii:
- Diuretyki oszczędzające potas (spironolakton, amiloryd)
- Preparaty potasu i zamienniki soli
- Heparyna
- Cyklosporyna
- Kotrimoksazol
Leki zwiększające ryzyko niedociśnienia:
- Inne leki przeciwnadciśnieniowe
- Diuretyki
- Azotany
- Leki znieczulające
Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ):
- Osłabiają działanie hipotensyjne enalaprylu
- Zwiększają ryzyko niewydolności nerek
- Mogą powodować hiperkaliemię
Leki przeciwcukrzycowe:
- Enalapril może nasilać działanie hipoglikemiczne
- Konieczna kontrola glikemii, szczególnie na początku leczenia
Lit:
- Enalapril zwiększa stężenie litu w surowicy
- Wymaga monitorowania poziomu litu
Leczenie farmakologiczne nadciśnienia tętniczego z użyciem enalaprylu
Enalapril stanowi jeden z filarów nowoczesnej terapii nadciśnienia tętniczego. W Polsce najczęściej stosowane preparaty to:
Monoterapia enalaprilem:
- Enarenal (2,5 mg, 5 mg, 10 mg, 20 mg)
- Benalapril (5 mg, 10 mg, 20 mg)
- Enalapril Medana (2,5 mg, 5 mg, 10 mg, 20 mg)
- Enalapril Vitabalans (2,5 mg, 5 mg, 10 mg, 20 mg)
Terapia skojarzona: Często enalapril łączy się z innymi substancjami czynnymi:
- Z lerkanidypiną (Lercaprel) – połączenie inhibitora ACE z blokerem kanałów wapniowych
- Z hydrochlorotiazydem – kombinacja z diuretykiem tiazydowym
- Z amlodypiną – skojarzenie z długodziałającym blokerem kanałów wapniowych
Zalety terapii skojarzonej:
- Większa skuteczność hipotensyjna
- Zmniejszenie dawek poszczególnych składników
- Redukcja działań niepożądanych
- Lepsza kontrola ciśnienia tętniczego
- Większa zgodność pacjentów z leczeniem
Miejsce enalaprylu w leczeniu niewydolności serca
W niewydolności serca enalapril stosuje się najczęściej w skojarzeniu z:
- Diuretykami pętlowymi (furosemid, torasemid) – w obrzękach
- Beta-blokerami (bisoprolol, carvedilol, metoprolol) – działanie kardioprotekcyjne
- Antagonistami aldosteronu (spironolakton, eplerenon) – w zaawansowanej niewydolności
- Glikozydami naparstnicy (digoksyna) – w migotaniu przedsionków
Monitorowanie podczas leczenia enalaprilem
Parametry wymagające kontroli:
Przed rozpoczęciem leczenia:
- Stężenie kreatyniny i potasu w surowicy
- Morfologia krwi
- Ciśnienie tętnicze
- Ocena funkcji nerek (GFR)
W trakcie leczenia:
- Ciśnienie tętnicze (szczególnie po pierwszej dawce)
- Stężenie potasu (po 7-14 dniach od rozpoczęcia/zmiany dawki)
- Funkcja nerek (kreatynina, GFR)
- Objawy niepożądane (kaszel, obrzęki)
Kontrole długoterminowe:
- Co 3-6 miesięcy: parametry nerkowe i elektrolitowe
- Okresowa morfologia krwi
- Ocena skuteczności terapii
Sytuacje wymagające natychmiastowej konsultacji lekarskiej:
- Obrzęk twarzy, języka, gardła
- Nagły spadek ciśnienia z objawami (omdlenia, zawroty głowy)
- Uporczywy kaszel znacznie pogarszający jakość życia
- Objawy niewydolności nerek
- Żółtaczka lub objawy uszkodzenia wątroby
Enalapril w populacjach szczególnych
Ciąża i karmienie piersią
Ciąża:
- Kategoria D – przeciwwskazany w II i III trymestrze
- W I trymestrze nie jest zalecany (ryzyko teratogenne)
- Może powodować: małowodzie, niewydolność nerek u płodu, opóźnienie rozwoju
- Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną antykoncepcję
Karmienie piersią:
- Enalapril przechodzi do mleka matki
- Nie zaleca się stosowania podczas karmienia piersią
- Alternatywy: metyldopa, labetalol, nifedypina
Pacjenci w podeszłym wieku
U osób starszych wymagane są specjalne środki ostrożności:
- Zwiększone ryzyko niedociśnienia ortostatycznego
- Częściej występująca niewydolność nerek
- Konieczność mniejszych dawek początkowych
- Dokładne monitorowanie parametrów nerkowych
- Uwaga na interakcje z innymi lekami
Dzieci i młodzież
- Ograniczone dane o skuteczności i bezpieczeństwie
- Stosowanie tylko w nadciśnieniu tętniczym
- Przeciwwskazany u noworodków i niemowląt
- Dawkowanie według masy ciała
- Regularne kontrole wzrostu i rozwoju
Czy mogę przerwać przyjmowanie enalaprylu, jeśli poczuję się lepiej?
Nie należy samodzielnie przerywać leczenia enalaprilem, nawet jeśli ciśnienie tętnicze znormalizowało się lub objawy niewydolności serca ustąpiły. Enalapril działa przewlekle i jego efekty kardio- i nefroprotekcyjne są długoterminowe. Nagłe odstawienie może prowadzić do powrotu objawów i pogorszenia stanu zdrowia. Wszelkie zmiany w leczeniu należy konsultować z lekarzem prowadzącym.
Co robić, gdy wystąpi kaszel podczas leczenia enalaprilem?
Suchy kaszel to najczęsty objaw uboczny enalaprylu, występujący u 5-25% pacjentów. Kaszel ma charakterystyczny przebieg – jest suchy, uporczywy i nie reaguje na tradycyjne leki przeciwkaszlowe. Jeśli kaszel znacznie pogarsza jakość życia, należy skonsultować się z lekarzem. Możliwe opcje to zmiana na inny inhibitor ACE lub przejście na antagonistę receptora angiotensyny II (sartan). Nie należy samodzielnie odstawiać leku.
Czy enalapril wpływa na potencję i życie seksualne?
Enalapril, w przeciwieństwie do niektórych innych leków przeciwnadciśnieniowych (np. diuretyków tiazydowych, beta-blokerów), nie powoduje zaburzeń erekcji. Może nawet poprawiać funkcje seksualne poprzez lepszą kontrolę ciśnienia tętniczego i poprawę przepływu krwi. Jeśli występują problemy z potencją, prawdopodobnie są one związane z innymi czynnikami i należy je omówić z lekarzem.
Jak długo trwa leczenie enalaprilem?
Leczenie enalaprilem ma zazwyczaj charakter przewlekły. W nadciśnieniu tętniczym i niewydolności serca terapia trwa zwykle całe życie, ponieważ są to choroby przewlekłe wymagające stałej kontroli. Enalapril nie tylko kontroluje objawy, ale także chroni serce, naczynia i nerki przed długoterminowymi powikłaniami. Decyzję o zakończeniu lub modyfikacji leczenia podejmuje zawsze lekarz na podstawie oceny stanu zdrowia pacjenta.
Czy mogę pić alkohol podczas leczenia enalaprilem?
Spożywanie alkoholu podczas terapii enalaprilem może nasilać jego działanie hipotensyjne, prowadząc do nadmiernego obniżenia ciśnienia tętniczego. Może to powodować zawroty głowy, osłabienie lub omdlenia. Jeśli pacjent spożywa alkohol, powinien ograniczyć jego ilość do minimum i unikać jednoczesnego spożywania z przyjmowaniem leku. W przypadku wystąpienia objawów niedociśnienia należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.
Co się dzieje, jeśli zapomnę przyjąć dawkę enalaprylu?
Jeśli pacjent zapomni przyjąć dawkę enalaprylu, powinien ją przyjąć tak szybko, jak sobie przypomni. Jednak jeśli zbliża się czas przyjęcia kolejnej dawki, należy pominąć zapomnianą dawkę i kontynuować regularny schemat dawkowania. Nigdy nie należy podwajać dawki, aby nadrobić pominiętą. Regularne przyjmowanie leku jest kluczowe dla utrzymania stałego poziomu w organizmie i skuteczności terapii.
Czy enalapril można stosować u pacjentów z cukrzycą?
Enalapril jest szczególnie wskazany u pacjentów z cukrzycą, ponieważ wykazuje działanie nefroprotekcyjne, chroniąc nerki przed uszkodzeniem cukrzycowym. Dodatkowo może poprawiać wrażliwość na insulinę i kontrolę glikemii. Jednak na początku leczenia konieczne jest częstsze monitorowanie poziomu glukozy we krwi, ponieważ enalapril może nasilać działanie leków przeciwcukrzycowych. Pacjenci z cukrzycą mogą wymagać korekty dawek insuliny lub leków doustnych.
Jakie są objawy przedawkowania enalaprilem?
Przedawkowanie enalaprilem objawia się przede wszystkim ciężkim niedociśnieniem tętniczym, które może prowadzić do wstrząsu krążeniowego. Inne objawy to: zawroty głowy, osłupienie, zaburzenia elektrolitowe (szczególnie hiperkaliemia), niewydolność nerek, kołatanie serca, niepokój i kaszel. W przypadku podejrzenia przedawkowania należy natychmiast skontaktować się z pogotowiem ratunkowym lub udać się do szpitala. Leczenie jest objawowe i polega na wyrównaniu objętości krwi krążącej i stabilizacji stanu chorego.
Bibliografia
- CONSENSUS Trial Study Group. Effects of enalapril on mortality in severe congestive heart failure. Results of the Cooperative North Scandinavian Enalapril Survival Study (CONSENSUS). N Engl J Med. 1987;316(23):1429-35. DOI: 10.1056/NEJM198706043162301 PMID: 2883575
- SOLVD Investigators; Yusuf S, Pitt B, Davis CE, Hood WB Jr, Cohn JN. Effect of enalapril on survival in patients with reduced left ventricular ejection fractions and congestive heart failure. N Engl J Med. 1991;325(5):293-302. DOI: 10.1056/NEJM199108013250501 PMID: 2057034