Dutasteryd – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Dutasteryd – lek stosowany u mężczyzn z rozrostem gruczołu krokowego należący do grupy leków zwanej inhibitorami enzymu 5-alfa-reduktazy. Mechanizm działania dutasterydu polega na hamowaniu izoenzymów 5-alfa-reduktazy, co prowadzi do zmniejszenia dihydrotestosteronu w surowicy krwi. Zahamowanie produkcji dihydrotestosteronu oznacza zmniejszenie objętości prostaty, co powoduje złagodzenie objawów. Najczęstszymi objawami rozrostu prostaty jest utrudnione oddawanie moczu, częste oddawanie moczu, zwolnienie przepływu moczu i słaby strumień moczu. Dutasteryd zmniejsza również ryzyko ostrego zablokowania przepływu moczu, co wiąże się z przeprowadzeniem zabiegu chirurgicznego. Wskazaniem do stosowania dutasterydu jest leczenie nienowotworowego rozrostu gruczołu krokowego.
Dutasteryd dostępny jest w postaci kapsułek. Zazwyczaj stosuje się 1 kapsułkę na dobę, niezależnie od posiłku. Dutasteryd przyjmuje się długotrwale, nawet kilka miesięcy od złagodzenia objawów.
Możliwe działania niepożądane: problemy z erekcją, zmniejszenie libido, trudności z wytryskiem, powiększenie i/lub bolesność gruczołów piersiowych, niewydolność serca, utrata włosów lub porost włosów, zmiana nastroju, ból i obrzęk jąder.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Dutasteryd – mechanizm działania, zastosowanie i bezpieczeństwo w terapii
Dutasteryd to nowoczesna substancja czynna należąca do grupy inhibitorów 5α-reduktazy, która rewolucjonizuje leczenie łagodnego rozrostu gruczołu krokowego (BPH) oraz znajduje coraz szersze zastosowanie w terapii łysienia androgenowego. W odróżnieniu od wcześniejszego finasterydu, dutasteryd charakteryzuje się podwójnym mechanizmem działania, hamując zarówno typ I, jak i typ II enzymu 5α-reduktazy, co przekłada się na znacznie skuteczniejsze obniżanie poziomu dihydrotestosteronu (DHT) w organizmie – nawet o 90% w porównaniu do 70% redukcji osiąganej przez finasteryd. Substancja ta została po raz pierwszy zarejestrowana przez amerykańską Agencję Żywności i Leków (FDA) w 2001 roku jako lek przeciwko objawom łagodnego rozrostu prostaty, a w kolejnych latach zyskała uznanie również w leczeniu schorzeń dermatologicznych. Dzięki swojemu unikalnym właściwościom farmakologicznym, dutasteryd oferuje pacjentom możliwość długoterminowej kontroli objawów oraz znacznego zmniejszenia ryzyka poważnych powikłań, takich jak ostre zatrzymanie moczu czy konieczność interwencji chirurgicznej. Współczesne badania kliniczne potwierdzają wysoką skuteczność i bezpieczeństwo stosowania tej substancji, czyniąc ją kluczowym elementem w arsenale terapeutycznym współczesnej medycyny.
Mechanizm działania dutasterydu
Dutasteryd jest syntetycznym związkiem z grupy 4-azasteroidów, który działa jako potężny, selektywny i nieodwracalny inhibitor enzymu 5α-reduktazy. Unikalność tej substancji polega na jej zdolności do hamowania wszystkich trzech izoform enzymu 5α-reduktazy – typu I, typu II oraz typu III, co odróżnia ją od innych leków z tej grupy, takich jak finasteryd, który blokuje jedynie typ II enzymu.
Enzym 5α-reduktaza odpowiada za przekształcanie testosteronu w dihydrotestosteron (DHT), który jest hormonem o znacznie silniejszym działaniu androgennym niż testosteron. DHT odgrywa kluczową rolę w rozwoju i powiększaniu gruczołu krokowego, a także w procesach miniaturyzacji mieszków włosowych prowadzącej do łysienia androgenowego. Poprzez utworzenie stabilnego kompleksu z enzymem 5α-reduktazy, dutasteryd skutecznie blokuje syntezę DHT, co prowadzi do:
- Redukcji poziomu DHT o około 90% w surowicy krwi oraz tkankach docelowych
- Zmniejszenia objętości gruczołu krokowego o 25% w ciągu 2 lat leczenia
- Zwiększenia apoptozy komórek nabłonkowych prostaty
- Hamowania proliferacji komórek w tkankach wrażliwych na działanie DHT
Charakterystyczną cechą dutasterydu jest jego długi okres półtrwania wynoszący około 5 tygodni, co pozwala na skuteczne hamowanie enzymu nawet przy nieregularnym przyjmowaniu leku. Substancja nie wiąże się bezpośrednio z receptorami androgenowymi, co minimalizuje ryzyko niepożądanych efektów antyhormonalnych.
Farmakokinetyka i metabolizm
Dutasteryd charakteryzuje się złożonym profilem farmakokinetycznym, który wpływa na jego skuteczność kliniczną i profil bezpieczeństwa. Po podaniu doustnym substancja jest wolno ale kompletnie wchłaniana z przewodu pokarmowego, osiągając maksymalne stężenie w osoczu po 2-3 godzinach. Biodostępność wynosi około 60%, a obecność pokarmu nie wpływa znacząco na absorpcję.
Dutasteryd wykazuje wysokie powinowactwo do białek osocza (około 99%), głównie do albumin i α1-kwaśnej glikoproteny. Substancja przechodzi intensywny metabolizm wątrobowy z udziałem enzymów cytochromu P450, przede wszystkim CYP3A4 i CYP3A5. Powstające metabolity obejmują:
- 4′-hydroksydutasteryd
- 6-hydroksydutasteryd
- 6,4′-dihydroksydutasteryd
- 1,2-dihydrodutasteryd
- 15-hydroksydutasteryd
Niektóre z tych metabolitów zachowują aktywność farmakologiczną, choć w mniejszym stopniu niż substancja macierzysta. Wydalanie następuje głównie przez przewód pokarmowy (około 40% dawki) oraz nerki (śladowe ilości poniżej 1%).
Wskazania do stosowania
Łagodny rozrost gruczołu krokowego (BPH)
Podstawowym wskazaniem do stosowania dutasterydu jest leczenie umiarkowanych do ciężkich objawów łagodnego rozrostu gruczołu krokowego u mężczyzn. Lek jest szczególnie skuteczny u pacjentów z:
- Objętością prostaty powyżej 30 ml
- Wynikiem w skali IPSS (International Prostate Symptom Score) powyżej 12 punktów
- Maksymalną prędkością przepływu moczu poniżej 15 ml/s
- Podwyższonym poziomem PSA (1,5-10 ng/ml)
Dutasteryd może być stosowany w monoterapii lub w skojarzeniu z blokerami receptorów α1-adrenergicznych, takimi jak tamsulosyna, co pozwala na osiągnięcie szybszego i bardziej kompleksowego efektu terapeutycznego.
Zastosowania off-label
Chociaż nie jest oficjalnie zarejestrowany do tego celu w Polsce, dutasteryd znajduje coraz szersze zastosowanie w leczeniu łysienia androgenowego u mężczyzn, szczególnie w przypadkach opornych na finasteryd. W niektórych krajach azjatyckich, takich jak Japonia i Korea Południowa, dutasteryd ma oficjalne dopuszczenie do leczenia łysienia typu męskiego.
Dawkowanie i sposób podawania
Standardowa dawka dutasterydu wynosi 0,5 mg raz na dobę, przyjmowana doustnie niezależnie od posiłków. Kapsułki powinny być połykane w całości, bez rozdrabniania czy otwierania. Efekty terapeutyczne mogą być zauważalne już po kilku tygodniach leczenia, jednak pełna skuteczność osiągana jest zazwyczaj po 6 miesiącach regularnej terapii.
Wskazanie |
Dawka |
Częstotliwość |
Uwagi |
BPH – monoterapia |
0,5 mg |
Raz na dobę |
Długoterminowe leczenie |
BPH – terapia skojarzona |
0,5 mg + tamsulosyna 0,4 mg |
Raz na dobę |
Szybszy efekt objawowy |
Łysienie androgenowe (off-label) |
0,5 mg |
Raz na dobę |
Wymaga konsultacji specjalisty |
W przypadku pacjentów w podeszłym wieku nie ma konieczności modyfikacji dawkowania. U chorych z łagodnymi do umiarkowanych zaburzeniami czynności wątroby należy zachować ostrożność, natomiast ciężka niewydolność wątroby stanowi przeciwwskazanie do stosowania leku.
Skutki uboczne i profil bezpieczeństwa
Dutasteryd charakteryzuje się stosunkowo korzystnym profilem bezpieczeństwa, jednak jak każdy lek może wywoływać działania niepożądane. Najczęściej obserwowane skutki uboczne są związane z działaniem antyhormonalnym substancji i dotyczą głównie sfery seksualnej.
Najczęstsze działania niepożądane (1-10% pacjentów):
- Zaburzenia erekcji (u około 6% badanych)
- Obniżenie libido (u około 3,7% pacjentów)
- Zaburzenia wytrysku i zmniejszenie objętości nasienia (u około 1,8% badanych)
- Ginekomastia i tkliwość piersi
- Zawroty głowy
Rzadkie ale poważne działania niepożądane:
- Reakcje alergiczne (wysypka, pokrzywka, obrzęk naczyniowy)
- Depresja i zaburzenia nastroju
- Ból i obrzęk jąder
- W bardzo rzadkich przypadkach – nowotwór piersi u mężczyzn
Istotną kwestią jest potencjalne utrzymywanie się niektórych skutków ubocznych, szczególnie zaburzeń seksualnych, po odstawieniu leku. Zjawisko to, znane jako zespół po-finasterydowy, pozostaje przedmiotem badań i kontrowersji w środowisku medycznym.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Dutasteryd nie powinien być stosowany w następujących przypadkach:
- Nadwrażliwość na dutasteryd, inne inhibitory 5α-reduktazy lub którykolwiek składnik preparatu
- Ciężka niewydolność wątroby
- Kobiety, dzieci i młodzież – ze względu na ryzyko zaburzeń rozwoju płodu płci męskiej
- Ciąża i okres laktacji
Szczególnej uwagi wymaga kontakt z lekiem kobiet w wieku rozrodczym. Dutasteryd może być wchłaniany przez skórę, dlatego kobiety nie powinny dotykać uszkodzonych kapsułek. W przypadku przypadkowego kontaktu, skórę należy niezwłocznie umyć wodą z mydłem.
Interakcje lekowe
Dutasteryd podlega metabolizmowi z udziałem enzymów CYP3A4 i CYP3A5, co stwarza potencjał do interakcji z innymi lekami. Najważniejsze interakcje obejmują:
Inhibitory CYP3A4:
- Ketokonazol, itrakonazol – zwiększenie stężenia dutasterydu
- Rytonawir, indynawir – ryzyko zwiększenia stężenia w osoczu
- Werapamil, diltiazem – umiarkowane zwiększenie ekspozycji
- Cimetydyna, cyprofloksacyna – potencjalne zwiększenie stężenia
Leki stosowane jednocześnie bez znaczących interakcji:
- Blokery α1-adrenergiczne (tamsulosyna, terazosyna, doksazosyna)
- Warfaryna
- Digoksyna
Pacjenci przyjmujący silne inhibitory CYP3A4 wymagają szczególnego monitorowania pod kątem nasilenia działań niepożądanych.
Leczenie farmakologiczne łagodnego rozrostu prostaty
Współczesne leczenie farmakologiczne BPH opiera się na kilku grupach leków o różnych mechanizmach działania. Wybór odpowiedniej terapii zależy od nasilenia objawów, wielkości prostaty oraz preferencji pacjenta.
Inhibitory 5α-reduktazy:
- Dutasteryd – 0,5 mg/dobę (podwójny inhibitor)
- Finasteryd – 5 mg/dobę (inhibitor typu II)
Blokery α1-adrenergiczne:
- Tamsulosyna – 0,4 mg/dobę
- Alfuzosyna – 10 mg/dobę
- Doksazosyna – 2-8 mg/dobę
- Terazosyna – 2-10 mg/dobę
Terapia skojarzona:
- Dutasteryd + tamsulosyna (preparat Duodart)
- Finasteryd + doksazosyna
Nowsze opcje terapeutyczne:
- Tadalafil – 5 mg/dobę (inhibitor fosfodiesterazy typu 5)
- Mirabegron – w przypadkach z nadreaktywnością pęcherza
Terapia skojarzona inhibitorem 5α-reduktazy z blokerem α1-adrenergicznym wykazuje szczególną skuteczność u pacjentów z dużą prostatą i nasilonymi objawami, oferując zarówno szybką poprawę przepływu moczu, jak i długoterminową kontrolę progresji choroby.
Leczenie farmakologiczne łysienia androgenowego
W terapii łysienia androgenowego dutasteryd stanowi alternatywę dla tradycyjnego finasterydu, szczególnie u pacjentów z oporną na leczenie postacią schorzenia.
Systemy podawania:
- Doustne – 0,5 mg/dobę (off-label)
- Miejscowe – w formie roztworów i żeli (mezoterapia)
- Mezoterapia – bezpośrednie wstrzykiwanie do skóry głowy
Substancje stosowane w leczeniu łysienia w Polsce:
- Finasteryd – 1 mg/dobę (Propecia, Proscar)
- Dutasteryd – 0,5 mg/dobę (off-label)
- Minoksydyl – 2% lub 5% roztwór miejscowy
- Spironolakton – u kobiet (off-label)
- Flutamid – w przypadkach opornych (off-label)
Mezoterapia z dutasterydem zyskuje na popularności ze względu na możliwość uzyskania wysokiego stężenia substancji w mieszkach włosowych przy ograniczeniu działań ogólnoustrojowych.
Monitorowanie pacjentów podczas terapii
Pacjenci przyjmujący dutasteryd wymagają regularnego monitorowania, szczególnie w zakresie:
- Poziomu PSA – kontrola co 6-12 miesięcy (należy pamiętać o 50% redukcji)
- Objawów podmiotowych – skala IPSS/AUA-SI
- Prędkości przepływu moczu – uroflowmetria
- Objętości prostaty – USG przezodbytniczne
- Skutków ubocznych – szczególnie zaburzenia seksualne
Szczególną uwagę należy zwrócić na interpretację poziomu PSA podczas leczenia dutasterydem. Substancja powoduje około 50% redukcję PSA już po 6 miesiącach terapii, dlatego jakikolwiek wzrost antygenu w trakcie leczenia może wskazywać na rozwój raka prostaty.
Jak długo trzeba przyjmować dutasteryd, aby zobaczyć efekty?
Pierwsze efekty leczenia łagodnego rozrostu prostaty mogą być widoczne już po 4-6 tygodniach, jednak pełna skuteczność osiągana jest po 6 miesiącach regularnego stosowania. W przypadku łysienia androgenowego efekty mogą być zauważalne po 3-6 miesiącach, z optymalną poprawą po roku leczenia.
Czy dutasteryd jest bezpieczny w długoterminowym stosowaniu?
Badania kliniczne prowadzone przez okres do 4 lat potwierdzają bezpieczeństwo długoterminowego stosowania dutasterydu. Profil działań niepożądanych pozostaje stabilny, a większość skutków ubocznych ma charakter przejściowy. Kluczowe jest regularne monitorowanie stanu zdrowia pacjenta.
Czy można stosować dutasteryd u kobiet?
Dutasteryd jest przeciwwskazany u kobiet w wieku rozrodczym ze względu na ryzyko zaburzeń rozwoju płodu płci męskiej. U kobiet po menopauzie lek może być rozważany off-label w leczeniu łysienia androgenowego, jednak wymaga to ścisłej kontroli specjalisty.
Jakie są różnice między dutasterydem a finasterydem?
Dutasteryd hamuje zarówno typ I, jak i typ II 5α-reduktazy, osiągając 90% redukcję DHT, podczas gdy finasteryd blokuje tylko typ II enzymu, redukując DHT o 70%. Dutasteryd ma dłuższy okres półtrwania (5 tygodni vs 6-8 godzin) i może być skuteczniejszy, ale potencjalnie wiąże się z większym ryzykiem skutków ubocznych.
Czy dutasteryd wpływa na płodność mężczyzn?
Dutasteryd może czasowo wpłynąć na parametry nasienia, powodując zmniejszenie objętości wytrysku o około 25-30% oraz niewielkie obniżenie liczby plemników. Efekty te są zazwyczaj odwracalne po odstawieniu leku, a zdolność do reprodukcji pozostaje zachowana u większości mężczyzn.
Co zrobić w przypadku pominięcia dawki?
W przypadku pominięcia dawki należy przyjąć ją jak najszybciej po przypomnieniu sobie, chyba że zbliża się czas kolejnej dawki. Nie należy przyjmować podwójnej dawki w celu uzupełnienia pominiętej. Ze względu na długi okres półtrwania, sporadyczne pominięcie dawki nie wpływa znacząco na skuteczność leczenia.
Czy dutasteryd może być stosowany jednocześnie z alkoholem?
Nie ma udokumentowanych interakcji między dutasterydem a alkoholem. Jednak umiarkowane spożycie alkoholu jest zalecane ze względu na potencjalny wpływ na funkcje seksualne, które mogą być już obniżone przez sam dutasteryd.
Kiedy można spodziewać się ustąpienia skutków ubocznych po odstawieniu leku?
Większość skutków ubocznych ustępuje w ciągu kilku miesięcy po zaprzestaniu terapii. Ze względu na długi okres półtrwania dutasterydu, całkowite oczyszczenie organizmu może trwać do 6 miesięcy. W niektórych przypadkach skutki uboczne, szczególnie seksualne, mogą utrzymywać się dłużej.
Czy dutasteryd można łączyć z innymi lekami na prostatę?
Dutasteryd może być bezpiecznie łączony z blokerami α1-adrenergicznymi, takimi jak tamsulosyna, co często poprawia skuteczność leczenia. Dostępne są gotowe preparaty złożone. Łączenie z innymi lekami wymaga konsultacji z lekarzem ze względu na potencjalne interakcje.
Jak dutasteryd wpływa na wyniki badań laboratoryjnych?
Najważniejszym wpływem jest obniżenie poziomu PSA o około 50% po 6 miesiącach leczenia. Może również nieznacznie wpływać na poziom testosteronu (wzrost o 10-20%) oraz estrogenu. Te zmiany są oczekiwane i nie wymagają interwencji, jednak należy informować lekarza o stosowaniu dutasterydu przed wykonywaniem badań.
Bibliografia
- Roehrborn CG, Boyle P, Nickel JC, Hoefner K, Andriole G; ARIA3001 ARIA3002 and ARIA3003 Study Investigators. Efficacy and safety of a dual inhibitor of 5-alpha-reductase types 1 and 2 (dutasteride) in men with benign prostatic hyperplasia. Urology. 2002;60(3):434-41. DOI: 10.1016/s0090-4295(02)01905-2 PMID: 12350480
- Hirshburg JM, Kelsey PA, Therrien CA, Gavino AC, Reichenberg JS. Adverse Effects and Safety of 5-alpha Reductase Inhibitors (Finasteride, Dutasteride): A Systematic Review. J Clin Aesthet Dermatol. 2016;9(7):56-62. PMID: 27672412