Diazepam – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Diazepam – lek o działaniu uspokajającym, przeciwlękowym, przeciwdrgawkowym, nasennym i zmniejszającym napięcie mięśni szkieletowych. Mechanizm działania diazepamu jest złożony i związany z łączeniem się leku z różnymi receptorami. Wskazaniem do stosowania diazepamu jest m.in. leczenie stanów pobudzenia, lęku, napięcia psychicznego, w celu uspokojenia (np. przed zabiegami diagnostycznymi) oraz w ostrych stanach padaczkowych.
Diazepam dostępny jest w postaci tabletek, zawiesiny doustnej, roztworu do wstrzykiwań oraz mikrowlewki doodbytniczej. Dokładne dawkowanie leku i postać ustala się indywidualnie w zależności od wieku i nasilenia choroby.
Możliwe działania niepożądane: mogą się różnić w zależności od drogi podania. Najczęściej diazepam może powodować zwiększoną aktywność enzymów wątrobowych, dezorientację, osłabienie czujności, upośledzenie mowy, bóle głowy, zawroty głowy, podwójne widzenie, nieostre widzenie, niewydolność serca, niskie ciśnienie krwi, nudności, zaparcia, suchość w jamie ustnej, nadmierną produkcję śliny, nietrzymanie moczu, zatrzymanie moczu, nieregularne bicie serca, zmniejszone libido.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Diazepam – substancja czynna o szerokim spektrum działania w medycynie
Diazepam to jedna z najbardziej rozpoznawalnych substancji czynnych w farmakologii, należąca do grupy benzodiazepin. Ta niezwykle wszechstronna substancja znalazła trwałe miejsce w arsenale terapeutycznym lekarzy na całym świecie, oferując skuteczne rozwiązania w leczeniu zaburzeń lękowych, padaczki, napięcia mięśniowego oraz wielu innych schorzenia. Jej odkrycie przez polskiego badacza Leona Sternbacha w 1959 roku i wprowadzenie do lecznictwa w 1963 roku stanowiło przełom w medycynie, wypierając znacznie bardziej toksyczne barbiturany. Diazepam charakteryzuje się długim działaniem, a jego okres półtrwania wynosi od 20 do 50 godzin, co czyni go szczególnie użytecznym w sytuacjach wymagających przedłużonego efektu terapeutycznego.
Mechanizm działania diazepamu opiera się na wzmacnianiu aktywności kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), głównego hamującego neuroprzekaźnika w ośrodkowym układzie nerwowym. Substancja łączy się z receptorem benzodiazepinowym, stanowiącym część kompleksu receptorowego GABA-A, co powoduje nasilenie działania hamującego GABA na neurony. Dzięki temu mechanizmowi diazepam wykazuje silne działanie przeciwdrgawkowe, przeciwlękowe, uspokajające, nasenne oraz miorelaksacyjne, które znajduje zastosowanie w szerokim spektrum schorzeń neurologicznych i psychiatrycznych.
Mechanizm działania i właściwości farmakologiczne
Mechanizm działania diazepamu opiera się na łączeniu ze swoistym miejscem wiązania benzodiazepin – podjednostką alfa w obrębie receptora GABA-A. Diazepam, jako agonista receptora, pośrednio powoduje nasilenie wiązania kwasu gamma-aminomasłowego (GABA) z receptorem GABA-A. Pobudzony zostaje kanał chlorkowy i natęża się wnikanie jonów chlorkowych do wnętrza komórki. W efekcie dochodzi do hiperpolaryzacji, a następnie obniżenia aktywności neuronów w różnych częściach mózgu.
Diazepam wykazuje aktywność przeciwdrgawkową, przeciwlękową, nasenną i wyciszającą. Jego działanie wynika przede wszystkim ze zdolności hamowania znacznej ilości struktur w ośrodkowym układzie nerwowym. Diazepam wykazuje silne działanie przeciwdrgawkowe, uspokajające, przeciwlękowe, nasenne i obniżające napięcie mięśniowe. Lek hamuje odruchy rdzeniowe.
Właściwości farmakokinetyczne
Po podaniu doustnym wchłania się całkowicie i szybko z przewodu pokarmowego, zwłaszcza gdy podawany jest z pokarmem. Maksymalne stężenie w surowicy osiąga 30–90 min po podaniu doustnym, 5 min po podaniu dożylnym, ok. 30 min po podaniu doodbytniczym. Diazepam w dobrym stopniu wchłania się po podaniu doustnym. Jego biodostępność sięga do 98%. Maksymalne stężenie w osoczu występuję po około 30 do 90 minutach.
Ulega przemianom w wątrobie do czynnych metabolitów: oksazepamu, temazepamu i demetylodiazepamu (nordiazepamu). Powstawanie metabolitów jest przyczyną przedłużonego do 2–5 dni działania leku. Biologiczny okres półtrwania diazepamu wynosi 20–50 h. Lek wydalany jest głównie z moczem w postaci metabolitów.
Wskazania do stosowania diazepamu
Wskazaniami do stosowania diazepamu są doraźne i krótkotrwałe (do 4 tyg.) leczenie stanów lękowych, które mogą być również związane z bezsennością; leczenie objawów nagłego odstawienia alkoholu, stanów zwiększonego napięcia mięśniowego, rzucawki ciężarnych, tężca, stanów ze zwiększonym napięciem mięśniowym, lęku napadowego.
Zaburzenia lękowe
Diazepam odgrywa istotną rolę w leczeniu różnorodnych zaburzeń lękowych. Diazepam znalazł zastosowanie w terapii schorzeń o podłożu lękowym. Leczenie zaburzeń lękowych powinno być krótkotrwałe – od dwóch do czterech tygodni. Substancja czynna jest również wykorzystywana gdy zaburzenia lękowe towarzyszą bezsenności. Dawka dobowa substancji czynnej w leczeniu zaburzeń lękowych wynosi od 6 mg do nawet 30 mg diazepamu.
W przypadku stanów lękowych 8–12 tyg. (wliczając w to czas stopniowego odstawiania leku). We wskazaniach, w których pacjent stosuje lek doustnie, diazepam jest stosowany do 4 razy dziennie (np. leczenie nasilonego lęku).
Padaczka i zaburzenia drgawkowe
Diazepam jest stosowany jako lek uspokajający w premedykacji (farmakologicznym przygotowaniu) do zabiegów diagnostycznych i chirurgicznych oraz w celu wywołania uspokojenia po operacji, pomocniczo jako lek przeciwdrgawkowy w leczeniu niektórych typów padaczki. Stosowany doodbytniczo należy do podstawowych leków w leczeniu stanu padaczkowego. U dzieci jest stosowany w leczeniu drgawek gorączkowych.
Pochodne benzodiazepin to najskuteczniejsze preparaty stosowane do przerywania napadu padaczkowego. Skracają czas drgawek i łagodzą bolesne przykurcze twarzy. Stosuje się je w napadach mioklonicznych padaczki jako leki przeciwdrgawkowe i uspokajające. W celu ograniczenia skutków przedłużonego napadu można podać diazepam (Relsed) w postaci mikrowlewki doodbytniczej.
Leczenie farmakologiczne schorzeń
Farmakoterapia zaburzeń lękowych
W leczeniu farmakologicznym zaburzeń lękowych wykorzystuje się szeroki wachlarz substancji czynnych. Benzodiazepiny, w tym diazepam, stanowią ważną grupę leków pierwszego wyboru w ostrych stanach lękowych. Inne substancje stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych to:
- Alprazolam – benzodiazepina o średnim czasie działania, szczególnie skuteczna w lękach napadowych
- Lorazepam – szybko działająca benzodiazepina o krótszym czasie półtrwania
- Klonazepam – długo działająca benzodiazepina stosowana również w padaczce
- Oksazepam – benzodiazepina o pośrednim czasie działania
- Bromazepam – stosowany w zaburzeniach lękowych uogólnionych
Wśród leków przeciwlękowych niebędących benzodiazepinami wymienić należy:
- Pregabalinę – lek przeciwpadaczkowy o działaniu anksjolitycznym
- Gabapentynę – stosowaną w lęku i bólu neuropatycznym
- Hidroksyzynę – lek przeciwhistaminowy o właściwościach uspokajających
Leczenie padaczki
Lekiem pierwszego wyboru w padaczce z napadami toniczno-klonicznymi jest walproinian sodu (lub jego połączenia z kwasem walproinowym). Są to leki takie jak Convulex, Depakine, Depakine Chrono, Absenor, ValproLek.
W leczeniu padaczki stosuje się również inne substancje czynne:
- Karbamazepina – lek pierwszego wyboru w napadach częściowych
- Fenytoina – klasyczny lek przeciwpadaczkowy
- Kwas walproinowy – szeroko stosowany w różnych typach padaczki
- Lewetyracetam – nowoczesny lek przeciwpadaczkowy
- Lamotrigina – skuteczna w napadach częściowych i uogólnionych
Postaci farmaceutyczne i dawkowanie
Postać farmaceutyczna |
Dawka |
Zastosowanie |
Tabletki doustne |
2 mg, 5 mg |
Zaburzenia lękowe, bezsenność |
Roztwór do wstrzykiwań |
5 mg/ml, 10 mg/2ml |
Stany nagłe, drgawki |
Wlewki doodbytnicze |
5 mg, 10 mg |
Stan padaczkowy, drgawki gorączkowe |
W leczeniu zaburzeń lękowych zwykła początkowa dawka dla dorosłych wynosi od 2 do 10 mg, podawanych 2 do 4 razy dziennie. W przypadku leczenia drgawek dawki mogą być wyższe, często wymagające indywidualnego dostosowania.
Dawkowanie w różnych wskazaniach
- Zaburzenia snu: Terapia zaburzeń snu z wykorzystaniem diazepamu uwzględnia podawanie od 5 do 15 mg substancji czynnej na dobę. Leczenie powinno trwać maksymalnie cztery tygodnie
- Padaczka: W niektórych rodzajach padaczki możliwe jest podanie maksymalnie do 40 mg diazepamu na dobę, aby zapewnić kontrolę stanu drgawkowego
- Zespół odstawienia alkoholu: Diazepam jest wykorzystywany w łagodzeniu zespołu odstawienia alkoholu w dawce wynoszącej zwykle około 30 mg substancji czynnej na dobę. W ostrych zaburzeniach możliwe jest przyjmowanie nawet 60 mg na dobę
Skutki uboczne i ostrzeżenia
Najczęstsze działania niepożądane
Najczęściej występujące skutki uboczne po zastosowaniu diazepamu to: senność, zmęczenie, osłabienie siły mięśniowej, co przekłada się na wzrost ryzyka złamań u osób starszych, upośledzenie mowy, zaburzenia pamięci, tzw. niepamięć następcza, splątanie.
Działania niepożądane są zwykle rzadkie i obejmują: nieprawidłowości w badaniu krwi, dolegliwości skórne, niepokój, drażliwość, agresja, urojenia, koszmary, omamy, psychozy, dezorientacja, brak reakcji emocjonalnych, brak czujności, zaburzenia pamięci, bóle i zawroty głowy.
Reakcje paradoksalne
Ponadto ciekawym zjawiskiem w przypadku stosowania diazepamu jest tzw. reakcja paradoksalna. Pojawiają się wówczas zachowania niespodziewane, nieadekwatne do sytuacji oraz objawy takie jak: omamy, euforia, pobudzenie, agresja, niepokój. Podczas długotrwałego przyjmowania benzodiazepin może wystąpić reakcja paradoksalna, inaczej odwrotna (działanie terapeutyczne benzodiazepin ulega przemianie w nasilenie objawów).
Uzależnienie i tolerancja
Długotrwałe stosowanie leku może wywołać fizyczne i psychiczne uzależnienie. Ryzyko uzależnienia zwiększa się wraz z dawką i czasem trwania leczenia. Jest ono większe u osób, które były uzależnione od alkoholu lub leków, oraz u osób z zaburzeniami osobowości.
Stosowanie diazepamu nieprzerwanie przez kilka tygodni wywołuje tolerancję na tę substancję. By uzyskać efekt terapeutyczny, pacjent przyjmuje coraz wyższe dawki leku. W konsekwencji może to prowadzić do uzależnienia psychicznego i fizycznego.
Zespół odstawienia
Do objawów charakteryzujących przerwanie leczenia benzodiazepinami należy bezsenność z odbicia, lęki oraz pogorszenie samopoczucia. Polega on na wystąpieniu określonych objawów w ciągu 5-7 dni od momentu przyjęcia ostatniej dawki leku. Należą do niego: silne pocenie się, drżenie rąk, problem z koncentracją, nudności oraz nerwowość, pobudzenie i bezsenność.
Nagłe odstawienie może skutkować zespołem abstynencyjnym (może wystąpić nasilenie bezsenności, lęku; mogą pojawić się napady drgawek, skurcze mięśni, zespół majaczeniowy).
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Bezwzględne przeciwwskazania
- Nadwrażliwość na benzodiazepiny
- Ciężka niewydolność oddechowa
- Zespół bezdechu sennego
- Myasthenia gravis (nużliwość mięśni)
- Ostre zatrucie alkoholem lub środkami hamującymi OUN
Szczególne grupy pacjentów
Nie zaleca się stosowania w ciąży, zwłaszcza w I i III trymestrze. Lek może powodować wady u płodu i negatywnie wpływać na noworodka. Diazepam oraz jego metabolity przenikają przez barierę krew-mózg, łożysko i do pokarmu kobiecego.
U osób starszych lub osłabionych dawki powinny być znacznie niższe, aby uniknąć nadmiernej sedacji i innych skutków ubocznych.
Interakcje z innymi lekami
Diazepam metabolizuje się za pomocą izoenzymów CYP3A i CYP2C19. Leki wpływające na te izoenzymy mogą zmieniać efekty jego działania. Cymetydyna, ketokonazol, fluwoksamina, fluoksetyna i omeprazol, hamujące CYP3A i CYP2C19, mogą nasilać i wydłużać działanie uspokajające leku.
Najważniejsze interakcje
- Opioidowe leki przeciwbólowe: Jednoczesne przyjmowanie z opioidami podnosi ryzyko sedacji, depresji oddechowej i śpiączki
- Alkohol: Łączenie diazepamu z alkoholem jest przeciwwskazane
- Leki hamujące OUN: Środek ten, podobnie jak inne benzodiazepiny, może wzmacniać działanie leków o działaniu depresyjnym na układ nerwowy
Preparaty dostępne w Polsce
Neorelium (roztwór do wstrzykiwań), Neorelium (tabletki powlekane), Relanium (roztwór do wstrzykiwań), Relanium (tabletki), Relsed (mikrowlewka doodbytnicza, roztwór).
Preparaty zawierające diazepam dostępne są wyłącznie na receptę i występują w różnych formach: w tabletkach (Valium, Relanium, Neorelium, Diazepam Genoptim, Reladorm, Diazepam Grindeks, Diazepam-Ratiopharm, Diazepam Generic Specialty Pharma).
Preparat |
Postać |
Dawka |
Producent |
Relanium |
Tabletki |
2 mg, 5 mg |
Polfa Warszawa |
Neorelium |
Tabletki |
2 mg, 5 mg |
Zentiva |
Relsed |
Wlewka doodbytnicza |
5 mg, 10 mg |
Valeant |
Diazepam Genoptim |
Tabletki |
2 mg, 5 mg |
Genoptim |
W aptekach dostępne są tabletki o stężeniach: 2 mg oraz 5 mg, po 20 sztuk w opakowaniu. Cena leku jest bardzo niska i wynosi około 10 złotych za opakowanie. Żadna apteka nie wyda leku bez recepty.
Czy diazepam uzależnia?
Tak, diazepam ma potencjał uzależniający. Relanium, znane również jako diazepam, należy do grupy leków benzodiazepinowych, które są znane z potencjalnego ryzyka uzależnienia, szczególnie przy długotrwałym stosowaniu lub przyjmowaniu w dawkach wyższych niż zalecane. Ryzyko uzależnienia zwiększa się wraz z dawką i czasem trwania leczenia.
Jak długo można stosować diazepam?
W przypadku bezsenności leku nie należy stosować dłużej niż 4 tyg., a w przypadku stanów lękowych 8–12 tyg. (wliczając w to czas stopniowego odstawiania leku). Leczenie diazepamem powinno zawsze trwać możliwie jak najkrócej ze względu na szybko rozwijającą się tolerancję oraz ryzyko uzależnienia.
Czy można prowadzić samochód po diazepamie?
Diazepam obniża zdolność prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn. Może powodować senność i problemy z koordynacją. Należy odczekać 24 godziny przed prowadzeniem samochodu po zażyciu tego leku.
Co się stanie, jeśli nagle przerwę branie diazepamu?
Objawy te mogą wystąpić również po nagłym przerwaniu zażywania leku, dlatego nie należy relanium odstawiać nagle, tylko stopniowo zmniejszać dawki, a leczenie powinno trwać możliwie krótko. Nagłe odstawienie może spowodować zespół odstawienia z objawami takimi jak bezsenność, lęk, drżenia czy nawet drgawki.
Czy można łączyć diazepam z alkoholem?
Nie, absolutnie nie wolno łączyć diazepamu z alkoholem. Podczas stosowania diazepamu nie wolno pić alkoholu, gdyż nasila on działanie uspokajające. Taka kombinacja może prowadzić do depresji oddechowej, śpiączki, a nawet śmierci.
Czy diazepam można stosować w ciąży?
Leki z grupy benzodiazepin w ciąży mogą powodować uszkodzenie płodu. Stosowanie diazepamu w ciąży jest dopuszczalne jedynie w przypadku, gdy jego zastosowanie u matki jest bezwzględnie konieczne, a stosowanie bezpieczniejszego leku alternatywnego jest niemożliwe.
Jak odstawić diazepam bezpiecznie?
Podczas przyjmowania diazepamu należy stosować się do wytycznych otrzymanych od lekarza, a lek powinno się odstawiać stopniowo i pod nadzorem specjalisty. Samodzielne, nagłe odstawienie jest niebezpieczne i może prowadzić do poważnych powikłań.
Kiedy diazepam zaczyna działać?
Relanium, znane ze swoich szybkich właściwości uspokajających, zaczyna działać już po około 20-40 minutach od przyjęcia. Efekt terapeutyczny może utrzymywać się przez 4-6 godzin, ale metabolity pozostają w organizmie znacznie dłużej.
Czy są naturalne alternatywy dla diazepamu?
Chociaż istnieją naturalne metody wspomagania relaksu, takie jak techniki oddychania, medytacja czy zioła uspokajające (melisa, waleriana), nie zastępują one skuteczności diazepamu w poważnych stanach lękowych czy padaczce. Zawsze należy skonsultować się z lekarzem przed zmianą terapii.
Bibliografia
- Chang Y, Weiss DS. Allosteric activation mechanism of the α1β2γ2 γ-aminobutyric acid type A receptor revealed by mutation of the conserved M2 leucine. Biophys J. 1999;77(5):2542-2551. PMID: 10545355
- Vinkers CH, van Oorschot R, Nielsen EØ, Cook JM, Hansen HH, Groenink L, Olivier B, Mirza NR. GABAA receptor α subunits differentially contribute to diazepam tolerance after chronic treatment. PLoS One. 2012;7(8):e43054. DOI: 10.1371/journal.pone.0043054 PMID: 22912786
- Calcaterra NE, Barrow JC. Classics in chemical neuroscience: diazepam (valium). ACS Chem Neurosci. 2014;5(4):253-260. DOI: 10.1021/cn5000056 PMID: 24552479