Deksopantenol

Deksopantenol – substancja czynna wspomagająca regenerację skóry i błon śluzowych

Deksopantenol to substancja należąca do grupy witamin B, która po zastosowaniu w organizmie przekształca się w kwas pantotenowy – kluczowy składnik odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie komórek naskórka oraz wspomagający procesy regeneracyjne. Ta prawoskrętna, aktywna biologicznie forma pantenolu, określana również jako prowitamina B5, znalazła szerokie zastosowanie w medycynie, szczególnie w dermatologii i okulistyce. Deksopantenol wyróżnia się właściwościami nawilżającymi, przeciwzapalnymi oraz wspomagającymi gojenie ran, co sprawia, że stanowi składnik wielu preparatów leczniczych dostępnych w postaci maści, kremów, żeli oraz kropli do oczu. Jego skuteczność potwierdzona została zarówno w badaniach klinicznych, jak i wieloletnim doświadczeniem praktycznym – preparaty zawierające deksopantenol stosowane są z powodzeniem w leczeniu oparzeń, otarć, podrażnień skóry, a także w pielęgnacji niemowląt oraz wspomaganiu gojenia uszkodzeń rogówki. Bezpieczeństwo stosowania tej substancji, jej wysoka tolerancja oraz niska toksyczność systemowa czynią z niej jeden z najczęściej wybieranych składników aktywnych w preparatach regeneracyjnych zarówno dla dorosłych, jak i najmłodszych pacjentów.

Czym jest deksopantenol – charakterystyka chemiczna i biologiczna

Deksopantenol, znany pod nazwą międzynarodową Dexpanthenolum, to alkoholowa pochodna kwasu pantotenowego. Pod względem chemicznym stanowi alkohol D-(+)-pantotenylowy, charakteryzujący się prawoskrętną konfiguracją przestrzenną, co ma fundamentalne znaczenie dla jego aktywności biologicznej. W naturze pantenol występuje jako mieszanina racemiczna, czyli połączenie izomeru prawoskrętnego i lewoskrętnego, jednak tylko forma prawoskrętna wykazuje działanie biologiczne w organizmie człowieka.

Kluczową właściwością deksopantenolu jest jego zdolność do szybkiej przemiany metabolicznej w kwas pantotenowy, określany powszechnie jako witamina B5. Kwas pantotenowy stanowi jeden z niezbędnych składników koenzymu A (CoA), który odgrywa fundamentalną rolę w metabolizmie komórkowym. Koenzym A uczestniczy w ponad stu różnych reakcjach biochemicznych zachodzących w organizmie, regulując procesy metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczów.

Po miejscowym zastosowaniu na skórę lub błony śluzowe, deksopantenol z łatwością penetruje w głąb tkanek dzięki swoim właściwościom fizykochemicznym. Niewielkie rozmiary cząsteczki, duża polarność oraz obecność grupy amidowej sprawiają, że substancja ta sprawnie wnika przez warstwę rogową naskórka, gdzie ulega szybkiemu przekształceniu do postaci aktywnej. W warstwie rogowej naskórka deksopantenol jest metabolizowany do kwasu pantotenowego, który następnie uczestniczy w licznych procesach naprawczych i regeneracyjnych tkanek.

Mechanizm działania – jak deksopantenol wspiera organizm

Działanie deksopantenolu opiera się na jego roli jako prekursora kwasu pantotenowego oraz koenzymu A. Po wchłonięciu przez skórę lub błony śluzowe i przekształceniu w kwas pantotenowy, substancja ta staje się integralnym elementem jednego z najważniejszych kofaktorów enzymatycznych w organizmie.

Koenzym A, do którego syntezy niezbędny jest kwas pantotenowy, odgrywa kluczową rolę w cyklu Krebsa, gdzie uczestniczy w produkcji adenozynotrifosforanu (ATP) – podstawowego nośnika energii w komórkach. Dodatkowo koenzym A jest niezbędny w procesach acetylacji i acylacji, które stanowią podstawę syntezy kwasów tłuszczowych, cholesterolu oraz niektórych hormonów steroidowych. Uczestniczy również w produkcji acetylocholiny oraz hormonów kory nadnerczy, wpływając na funkcjonowanie układu nerwowego i hormonalnego.

W kontekście dermatologicznym i regeneracyjnym, deksopantenol wykazuje kilka istotnych mechanizmów działania. Stymuluje proliferację fibroblastów, czyli komórek odpowiedzialnych za produkcję kolagenu i innych białek strukturalnych tkanki łącznej, co prowadzi do przyspieszenia procesów gojenia ran i odnowy nabłonka. Zwiększa również elastyczność skóry poprzez poprawę jej nawilżenia – wiąże cząsteczki wody w warstwach naskórka, co zapobiega wysychaniu i pękaniu skóry.

Deksopantenol wykazuje także właściwości ochronne względem nabłonka, co zostało potwierdzone w badaniach eksperymentalnych na modelach zwierzęcych. Badania na szczurach z niedoborem deksopantenolu wykazały, że jego miejscowe stosowanie ma wyraźny wpływ troficzny na skórę. Co więcej, substancja ta kompensuje zwiększone zapotrzebowanie tkanek na kwas pantotenowy, które pojawia się podczas uszkodzeń skóry lub błon śluzowych, przyspieszając proces powrotu do zdrowia.

Zastosowanie w dermatologii – leczenie i regeneracja skóry

W dermatologii deksopantenol stanowi podstawowy składnik wielu preparatów leczniczych stosowanych miejscowo na skórę. Jego wszechstronne właściwości regeneracyjne i ochronne sprawiają, że znajduje zastosowanie w leczeniu szerokiego spektrum schorzeń i stanów chorobowych skóry.

Oparzenia termiczne i słoneczne

Deksopantenol jest powszechnie stosowany w leczeniu oparzeń pierwszego i drugiego stopnia. W przypadku oparzeń słonecznych, preparaty z deksopantenolem łagodzą ból, zmniejszają zaczerwienienie oraz przyśpieszają proces gojenia uszkodzonego naskórka. Po ekspozycji na intensywne promieniowanie ultrafioletowe, skóra wymaga zwiększonych ilości kwasu pantotenowego do naprawy uszkodzonych komórek, co deksopantenol skutecznie dostarcza.

Powierzchowne rany i uszkodzenia mechaniczne

Otarcia, skaleczenia, pęknięcia skóry oraz drobne rany chirurgiczne stanowią klasyczne wskazanie do stosowania preparatów z deksopantenolem. Substancja ta przyspiesza odnowę nabłonka, stymulując podziały komórkowe oraz produkcję nowej tkanki skórnej. Fibroblasty, aktywowane przez deksopantenol, intensywniej produkują kolagen, co przekłada się na szybsze zamykanie się rany i lepszą jakość powstającej tkanki naprawczej.

Podrażnienia i stany zapalne skóry

Deksopantenol wykazuje działanie przeciwzapalne i łagodzące, co czyni go skutecznym w leczeniu różnego rodzaju podrażnień skóry. Stosuje się go po nadmiernym nasłonecznieniu, radioterapii, naświetlaniu lampą kwarcową, a także w przypadku podrażnień mechanicznych czy chemicznych. Preparaty z deksopantenolem redukują świąd, zmniejszają zaczerwienienie oraz przynoszą ulgę w dyskomforcie związanym ze stanem zapalnym.

Pielęgnacja skóry suchej i spierzchniętej

Silne właściwości nawilżające deksopantenolu sprawiają, że jest on idealnym składnikiem preparatów do pielęgnacji skóry wymagającej szczególnej troski. Stosuje się go na skórę twarzy, dłoni, łokci, pięt oraz innych miejsc narażonych na wysychanie i pękanie. Regularne stosowanie preparatów z deksopantenolem poprawia elastyczność skóry, zmiękcza miejsca stwardniałe oraz zapobiega nadmiernemu rogowaceniu naskórka.

Pielęgnacja niemowląt i kobiet karmiących

Deksopantenol stanowi jeden z najczęściej wybieranych składników preparatów do pielęgnacji skóry niemowląt. Stosuje się go w zapobieganiu i leczeniu odparzeń pieluszkowych, które stanowią częsty problem u małych dzieci. Preparat nakładany przy każdej zmianie pieluchy tworzy warstwę ochronną, która zapobiega podrażnieniom oraz przyspiesza gojenie już istniejących zmian.

Kobiety karmiące piersią często borykają się z podrażnieniami i pęknięciami brodawek sutkowych. Preparaty z deksopantenolem wspomagają regenerację tej delikatnej okolicy, łagodzą ból oraz przyspieszają proces gojenia. Przed karmieniem należy jednak zmyć preparat, aby uniknąć jego kontaktu z jamą ustną dziecka.

Zastosowanie w okulistyce – wsparcie dla oczu i rogówki

Deksopantenol znalazł również ważne miejsce w okulistyce, gdzie stosuje się go w postaci żeli i kropli do oczu. Jego właściwości regeneracyjne i ochronne względem nabłonka sprawiają, że stanowi cenny składnik preparatów wspierających leczenie różnorodnych schorzeń narządu wzroku.

W okulistyce deksopantenol stosowany jest w leczeniu niezapalnej keratopatii, obejmującej degenerację i zwyrodnienie rogówki. Znajduje zastosowanie w terapii nawracającej erozji rogówki, która charakteryzuje się nawracającymi uszkodzeniami powierzchniowej warstwy rogówki powodującymi silny ból oraz zaburzenia widzenia. Preparat wspomaga również gojenie uszkodzeń związanych ze stosowaniem soczewek kontaktowych, które mogą powodować drobne urazy powierzchni oka.

Deksopantenol wykorzystywany jest jako lek wspomagający proces gojenia w uszkodzeniach rogówki i spojówki różnego pochodzenia, w tym po oparzeniach chemicznych i termicznych. W przypadku zespołu suchego oka, preparaty z deksopantenolem zapewniają długotrwałe nawilżenie oraz ochronę powierzchni oka, łagodząc objawy takie jak pieczenie, swędzenie, uczucie zmęczenia oraz odczucie ciała obcego.

Po zabiegach okulistycznych, w tym po operacji zaćmy, deksopantenol wspomaga procesy naprawcze i regenerację tkanek ocznych. Dzięki właściwościom mukoadhezyjnym, czyli zdolności do przylegania do błon śluzowych, preparat tworzy stabilną warstwę ochronną na powierzchni oka, która utrzymuje odpowiednie nawilżenie przez dłuższy czas.

Zastosowanie w preparatach donosowych – regeneracja błony śluzowej nosa

Deksopantenol stanowi również składnik wielu preparatów donosowych, gdzie najczęściej występuje w połączeniu z substancjami sympatykomimetycznymi, takimi jak ksylometazolina. W takich preparatach złożonych deksopantenol pełni rolę składnika wspomagającego gojenie oraz ochronę błony śluzowej nosa.

Podczas przeziębienia, alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa czy po operacjach w obrębie jam nosa, deksopantenol wspomaga regenerację uszkodzonego nabłonka. Działa ochronnie na błonę śluzową, zapobiegając jej nadmiernemu wysychaniu oraz przyspieszając powrót do prawidłowego funkcjonowania. W połączeniu z ksylometazoliną, która obkurcza naczynia krwionośne i zmniejsza obrzęk błony śluzowej, deksopantenol kompleksowo wspiera leczenie niedrożności nosa.

Najpopularniejsze preparaty z deksopantenolem dostępne w Polsce

Na polskim rynku farmaceutycznym dostępnych jest wiele preparatów zawierających deksopantenol jako substancję czynną lub składnik wspomagający. Warto poznać najbardziej popularne produkty lecznicze, które różnią się formą farmaceutyczną, stężeniem substancji czynnej oraz wskazaniami do stosowania.

Preparaty dermatologiczne

Bepanthen to jeden z najstarszych i najbardziej rozpoznawalnych preparatów zawierających deksopantenol, który wprowadzono na rynek już w 1944 roku. Dostępny jest bez recepty i stosowany w leczeniu oraz zapobieganiu odparzeniom u niemowląt, a także w pielęgnacji podrażnionych brodawek sutkowych u matek karmiących. Preparat polecany jest również do codziennej pielęgnacji skóry narażonej na wysychanie.

Dermopanten to maść zawierająca deksopantenol w stężeniu 50 mg/g, przeznaczona do leczenia powierzchownych ran, takich jak otarcia, skaleczenia, pęknięcia skóry, oparzenia oraz niewielkie zapalenia skóry. Stosowana jest także w pielęgnacji brodawek sutkowych oraz w zapobieganiu odparzeniom u niemowląt.

Alantan Plus to preparat złożony zawierający dwa składniki aktywne – alantoinę i deksopantenol. Alantoina działa złuszczająco, osłaniająco i nawilżająco, podczas gdy deksopantenol wspomaga regenerację i gojenie. Taki skład czyni preparat szczególnie skutecznym w leczeniu podrażnionej i wysuszonej skóry.

Recreol dostępny jest zarówno w postaci maści, jak i kremu, zawierających deksopantenol w stężeniu 50 mg/g. Stosowany jest w leczeniu powierzchownych ran, oparzeń oraz w pielęgnacji skóry wymagającej intensywnej regeneracji.

Preparaty okulistyczne

Corneregel to żel do oczu zawierający deksopantenol, stosowany w leczeniu niezapalnej keratopatii, nawracającej erozji rogówki oraz uszkodzeń związanych ze stosowaniem soczewek kontaktowych. Preparat wspomaga również proces gojenia w uszkodzeniach rogówki i spojówki po oparzeniach chemicznych i termicznych. Dostępny jest na receptę.

Dexoftyal to jałowe, lepkie krople do oczu oparte na deksopantenolu i HydraFlexie, które zapewniają długotrwałe nawilżenie oraz wspomagają procesy regeneracyjne rogówki. Dzięki właściwościom mukoadhezyjnym film łzowy jest zachowany, co zapewnia lepszą ochronę powierzchni oka.

Preparaty donosowe

Nasic i Septanazal to aerozole do nosa zawierające chlorowodorek ksylometazoliny oraz deksopantenol. Ksylometazolina obkurcza naczynia krwionośne, zmniejszając obrzęk błony śluzowej nosa, natomiast deksopantenol wspomaga gojenie i działa ochronnie na nabłonek błony śluzowej.

Otrivin Regeneracja, Xylo-Pantenol oraz Xylometazoline + Dexpanthenol Teva to kolejne preparaty łączące działanie obkurczające naczynia z regeneracyjnym działaniem deksopantenolu, stosowane w leczeniu niedrożności nosa w przebiegu przeziębienia.

Dawkowanie i sposób stosowania

Dawkowanie deksopantenolu zależy od postaci farmaceutycznej preparatu oraz rodzaju schorzenia, które wymaga leczenia. Większość preparatów z deksopantenolem dostępnych jest bez recepty, co nie oznacza jednak, że można je stosować bez zachowania rozsądnych zasad.

W przypadku maści i kremów do stosowania na skórę, zaleca się nakładanie cienkiej warstwy preparatu na zmienioną powierzchnię skóry raz lub kilka razy na dobę, w zależności od stanu miejscowego i zaleceń lekarza lub farmaceuty. W pielęgnacji brodawek sutkowych kobiet karmiących piersią należy nakładać kompres z maści na brodawki, a przed każdym karmieniem piersią brodawki należy dokładnie umyć wodą. W pielęgnacji niemowląt maść nakłada się przy każdej zmianie pieluchy, po wcześniejszym przemyciu wodą miejsc narażonych na odparzenia.

Żele i krople do oczu stosuje się do worka spojówkowego raz lub kilka razy na dobę, zgodnie z zaleceniami lekarza. Przed zastosowaniem preparatu należy umyć ręce, a po aplikacji zamrugać kilka razy, aby preparat został równomiernie rozprowadzony na powierzchni oka. Nie należy dotykać końcówką pojemnika powierzchni oka ani powiek, aby uniknąć zanieczyszczenia preparatu.

Aerozole do nosa stosuje się kilka razy na dobę, zwykle po 1-2 rozpylenia do każdego otworu nosowego. Przed użyciem należy delikatnie wyssmarkać nos, aby zwiększyć skuteczność preparatu. Nie należy stosować preparatów donosowych dłużej niż przez 7 dni bez konsultacji z lekarzem, ponieważ długotrwałe stosowanie ksylometazoliny może prowadzić do uszkodzenia błony śluzowej nosa i uzależnienia od preparatu.

Bezpieczeństwo stosowania – działania niepożądane i przeciwwskazania

Deksopantenol charakteryzuje się bardzo korzystnym profilem bezpieczeństwa i jest generalnie dobrze tolerowany przez pacjentów. Działania niepożądane występują niezwykle rzadko i mają charakter łagodny, co czyni tę substancję bezpieczną zarówno dla dorosłych, jak i dzieci, w tym niemowląt.

Możliwe działania niepożądane obejmują miejscowe reakcje skórne, takie jak wysypka, swędzenie, zaczerwienienie i obrzęk w miejscu aplikacji. Reakcje te są zazwyczaj wynikiem nadwrażliwości na deksopantenol lub na substancje pomocnicze występujące w preparacie. W przypadku wystąpienia objawów nadwrażliwości należy przerwać stosowanie preparatu i skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Niektóre preparaty zawierające deksopantenol mogą wywoływać miejscowe reakcje skórne z powodu obecności substancji pomocniczych, takich jak alkohol cetylowy, alkohol stearylowy czy lanolina. Preparaty zawierające parafinę należy stosować ostrożnie w okolicy odbytowo-płciowej, ponieważ mogą one wpływać na wytrzymałość prezerwatyw. Ze względu na obecność substancji łatwopalnych w niektórych preparatach, pacjenci powinni unikać palenia i zbliżania się do otwartego ognia po zastosowaniu produktu.

Przeciwwskazania do stosowania deksopantenolu są nieliczne i obejmują przede wszystkim nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Preparatów z deksopantenolem nie należy stosować na duże, głębokie i wyraźnie zakażone rany, które wymagają profesjonalnej interwencji medycznej. U pacjentów z hemofilią nie należy podawać deksopantenolu na rany z powodu ryzyka ciężkiego krwawienia.

Stosowanie preparatów okulistycznych z deksopantenolem wymaga zachowania szczególnej ostrożności. Należy unikać dotykania końcówką aplikatora powierzchni oka lub powiek, ponieważ może to prowadzić do zanieczyszczenia preparatu bakteriami i rozwoju zakażenia. W przypadku stosowania kilku różnych preparatów okulistycznych jednocześnie, należy zachować co najmniej 15-minutowy odstęp między aplikacjami poszczególnych leków.

Stosowanie w ciąży i podczas karmienia piersią

Bezpieczeństwo stosowania deksopantenolu w okresie ciąży i podczas karmienia piersią jest tematem istotnym dla wielu pacjentek. Ogólnie rzecz biorąc, deksopantenol jest uznawany za bezpieczny w tych szczególnych okresach życia kobiety, choć konkretne zalecenia mogą różnić się w zależności od producenta preparatu.

Większość źródeł medycznych wskazuje, że deksopantenol może być stosowany przez kobiety w ciąży, szczególnie miejscowo na skórę, w celu łagodzenia podrażnień i suchości. Nie przeprowadzono jednak wystarczających badań dotyczących wpływu deksopantenolu na reprodukcję i rozwój płodu, dlatego niektórzy producenci zalecają stosowanie preparatu w okresie ciąży wyłącznie po zaleceniu lekarza i ocenie potencjalnych korzyści w stosunku do ryzyka.

W przypadku karmienia piersią, deksopantenol jest bezpieczny do stosowania, w tym do pielęgnacji sutków. Preparaty z deksopantenolem są często stosowane przez matki karmiące w celu łagodzenia pęknięć i podrażnień brodawek sutkowych spowodowanych karmieniem. Ważne jest jednak, aby przed każdym karmieniem piersią dokładnie umyć brodawki wodą, aby zapobiec kontaktowi preparatu z jamą ustną dziecka.

Nie wiadomo, czy deksopantenol przenika do mleka matki w znaczących ilościach, dlatego zaleca się unikanie miejscowego stosowania preparatu na piersi bezpośrednio przed karmieniem. W przypadku stosowania innych form deksopantenolu w okresie karmienia piersią, decyzję o kontynuowaniu lub przerwaniu karmienia powinien podjąć lekarz, biorąc pod uwagę korzyści z karmienia piersią dla dziecka oraz korzyści z leczenia dla matki.

Interakcje z innymi lekami i substancjami

Jedną z cennych właściwości deksopantenolu jest brak istotnych interakcji z innymi lekami. Obecnie nie są znane klinicznie znaczące interakcje miejscowo stosowanego deksopantenolu z innymi produktami leczniczymi. Nie przeprowadzono badań dotyczących interakcji deksopantenolu z innymi substancjami, ale dostępne dane nie wskazują na występowanie problemów związanych z jednoczesnym stosowaniem tej substancji z innymi preparatami.

W przypadku stosowania preparatów okulistycznych z deksopantenolem jednocześnie z innymi kroplami lub maściami do oczu, zaleca się zachowanie co najmniej 15-minutowego odstępu czasowego między aplikacjami poszczególnych leków. Taki odstęp pozwala na prawidłowe wchłonięcie każdego z preparatów i zmniejsza ryzyko ich wzajemnego rozcieńczenia lub interakcji.

Preparaty zawierające deksopantenol nie wchodzą w interakcje z pokarmem, alkoholem czy kosmetykami stosowanymi miejscowo. Nie ma również przeciwwskazań do jednoczesnego stosowania deksopantenolu z suplementami diety czy witaminami. Deksopantenol nie ma wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn, choć bezpośrednio po zastosowaniu żeli czy kropli do oczu mogą wystąpić krótkotrwałe zaburzenia ostrości widzenia.

Przedawkowanie – czy jest możliwe i jakie niesie ryzyko

Brak jest dostępnych danych dotyczących przypadków przedawkowania deksopantenolem u ludzi. Substancja ta charakteryzuje się niską toksycznością ogólnoustrojową, nawet w przypadku stosowania nadmiernych ilości. Nawet przy niekonwencjonalnym stosowaniu w znacznie zwiększonych dawkach, deksopantenol nie powoduje działań niepożądanych, które mogłyby stanowić zagrożenie dla zdrowia pacjenta.

Przedawkowanie deksopantenolu stosowanego miejscowo na skórę jest praktycznie niemożliwe, ponieważ nadmiar substancji pozostaje na powierzchni skóry i nie wchłania się do krążenia ogólnoustrojowego w ilościach mogących wywołać objawy zatrucia. W przypadku przypadkowego spożycia dużych ilości preparatu doustnie, co może zdarzyć się u małych dzieci, kwas pantotenowy powstający z deksopantenolu jest witaminą rozpuszczalną w wodzie, której nadmiar jest szybko usuwany z organizmu wraz z moczem.

Ze względu na brak toksyczności deksopantenolu, nie ma specyficznego antidotum w przypadku przedawkowania. W razie przypadkowego spożycia dużej ilości preparatu zaleca się skontaktowanie się z lekarzem lub Centrum Informacji Toksykologicznej, które oceni sytuację i udzieli odpowiednich wskazówek. W większości przypadków wystarczające jest jedynie obserwowanie pacjenta i zapewnienie odpowiedniego nawodnienia organizmu.

Leczenie farmakologiczne schorzeń skóry – deksopantenol w kontekście innych substancji czynnych

W leczeniu farmakologicznym schorzeń dermatologicznych deksopantenol często stosowany jest w monoterapii, jednak niekiedy łączy się go z innymi substancjami czynnymi w celu uzyskania szerszego spektrum działania terapeutycznego. Taka kombinacja pozwala na jednoczesne oddziaływanie na różne aspekty patofizjologii schorzenia.

W leczeniu podrażnień i stanów zapalnych skóry, deksopantenol często występuje w preparatach złożonych z alantoiną (np. Alantan Plus). Alantoina wykazuje działanie złuszczające, osłaniające i nawilżające, podczas gdy deksopantenol odpowiada za regenerację i gojenie. Taka kombinacja jest szczególnie skuteczna w terapii suchej, spierzchniętej skóry oraz w zapobieganiu nadmiernemu rogowaceniu.

W preparatach donosowych deksopantenol łączy się z ksylometazoliną, substancją należącą do grupy leków sympatykomimetyków. Ksylometazolina obkurcza naczynia krwionośne błony śluzowej nosa, zmniejszając jej obrzęk i ilość wydzieliny, podczas gdy deksopantenol chroni i regeneruje uszkodzony nabłonek. Takie połączenie zapewnia kompleksowe leczenie niedrożności nosa – szybką ulgę w oddychaniu oraz długotrwałą ochronę błony śluzowej.

W okulistyce deksopantenol występuje w preparatach wraz z kwasem hialuronowym, który również wykazuje silne właściwości nawilżające i ochronne. Połączenie tych dwóch substancji zapewnia nie tylko nawilżenie powierzchni oka, ale także intensywną regenerację nabłonka rogówki, co jest szczególnie istotne w zespole suchego oka.

W leczeniu infekcji bakteryjnych skóry stosuje się preparaty łączące deksopantenol z antybiotykami, takimi jak neomycyna czy bacytracyna. Takie połączenie zapewnia jednocześnie zwalczanie zakażenia bakteryjnego oraz wspomaganie procesu gojenia i regeneracji uszkodzonych tkanek.

Warto również wspomnieć o innych substancjach czynnych stosowanych w dermatologii, które mogą być alternatywą lub uzupełnieniem terapii deksopantenolem. Retinol (witamina A) i jego pochodne stosowane są w leczeniu trądziku i procesów starzenia skóry, choć ich działanie jest bardziej specyficzne niż uniwersalne właściwości regeneracyjne deksopantenolu. Mocznik w wysokich stężeniach (10-40%) wykorzystywany jest jako keratolityk w leczeniu nadmiernego rogowacenia skóry. Kwas hialuronowy stosowany miejscowo wykazuje przede wszystkim działanie nawilżające i wypełniające, podczas gdy deksopantenol koncentruje się na regeneracji i gojeniu.

Właściwości farmakokinetyczne – wchłanianie, metabolizm i wydalanie

Po miejscowym zastosowaniu na skórę około 80-90% deksopantenolu przenika do wnętrza warstwy rogowej naskórka. W warstwie rogowej naskórka deksopantenol jest szybko przekształcany do postaci aktywnej, jaką jest kwas pantotenowy. Ta efektywna penetracja oraz szybka aktywacja sprawiają, że działanie terapeutyczne preparatu jest widoczne już po krótkim czasie od aplikacji.

Po wchłonięciu i przekształceniu w kwas pantotenowy, substancja ta jest dystrybuowana w organizmie, gdzie wiąże się z białkami osocza. Kwas pantotenowy, jako witamina rozpuszczalna w wodzie, nie kumuluje się w tkankach tłuszczowych, co zmniejsza ryzyko przedawkowania i działań toksycznych. W procesie eliminacji kwas pantotenowy jest wydalany głównie z moczem oraz kałem w postaci niezmienionej, co świadczy o jego niskiej toksyczności i bezpieczeństwie stosowania.

Właściwości farmakokinetyczne deksopantenolu sprawiają, że substancja ta nadaje się idealnie do stosowania miejscowego. Jej szybkie wchłanianie przez skórę i błony śluzowe, efektywna przemiana do postaci aktywnej oraz bezpieczna eliminacja z organizmu czynią ją jedną z najbezpieczniejszych substancji stosowanych w dermatologii i okulistyce.

Przechowywanie preparatów z deksopantenolem

Prawidłowe przechowywanie preparatów zawierających deksopantenol ma istotne znaczenie dla zachowania ich skuteczności terapeutycznej oraz bezpieczeństwa stosowania. Większość preparatów z deksopantenolem powinna być przechowywana w temperaturze poniżej 25°C, w oryginalnym opakowaniu, które chroni produkt przed działaniem światła i wilgoci.

Preparaty należy przechowywać w miejscu niedostępnym i niewidocznym dla dzieci, aby zapobiec przypadkowemu spożyciu lub niewłaściwemu zastosowaniu przez najmłodszych członków rodziny. Maści i kremy po otwarciu opakowania zazwyczaj zachowują przydatność do stosowania przez okres od 6 miesięcy do 2 lat, w zależności od konkretnego preparatu i zaleceń producenta.

Preparaty okulistyczne wymagają szczególnej uwagi w zakresie przechowywania. Żele i krople do oczu w opakowaniach wielodawkowych należy zużyć w ciągu 2 miesięcy od pierwszego otwarcia, po tym czasie preparat może ulec zanieczyszczeniu bakteriami i nie nadaje się do dalszego stosowania. Jednorazowe opakowania typu minims należy wykorzystać natychmiast po otwarciu i wyrzucić pozostałą zawartość.

Aerozole do nosa należy przechowywać w temperaturze pokojowej, z dala od źródeł ciepła i bezpośredniego światła słonecznego. Nie należy przechowywać preparatów w lodówce, chyba że producent wyraźnie to zaleca. Po upływie terminu ważności wszystkie preparaty należy utylizować zgodnie z lokalnymi przepisami dotyczącymi usuwania produktów leczniczych.

Porównanie preparatów – jak wybrać odpowiedni produkt

Na rynku farmaceutycznym dostępnych jest wiele preparatów zawierających deksopantenol, które różnią się formą farmaceutyczną, stężeniem substancji czynnej, składem substancji pomocniczych oraz wskazaniami do stosowania. Wybór odpowiedniego preparatu powinien być podyktowany rodzajem schorzenia, lokalizacją zmian chorobowych oraz indywidualnymi potrzebami pacjenta.

Nazwa preparatu	Forma farmaceutyczna	Stężenie deksopantenolu	Główne wskazania
Bepanthen	Maść	50 mg/g	Odparzenia niemowlęce, pielęgnacja sutków
Dermopanten	Maść	50 mg/g	Powierzchowne rany, oparzenia, podrażnienia
Alantan Plus	Krem, maść	50 mg/g	Sucha, podrażniona skóra, odparzenia
Corneregel	Żel do oczu	50 mg/g	Uszkodzenia rogówki, zespół suchego oka
Nasic	Aerozol do nosa	W połączeniu z ksylometazoliną	Niedrożność nosa, regeneracja błony śluzowej

Maści charakteryzują się bardziej tłustą konsystencją i dłuższym czasem wchłaniania, co sprawia, że są szczególnie odpowiednie do stosowania na małe obszary ciała oraz na bardzo suchą skórę. Tworzą warstwę okluzyjną, która zapobiega utracie wody przez naskórek i intensyfikuje nawilżenie. Kremy mają większą zawartość wody, łatwiej się rozprowadzają na skórze i szybciej wchłaniają, co czyni je bardziej odpowiednimi do stosowania na większe powierzchnie ciała.

Żele do oczu charakteryzują się lepką konsystencją, która zapewnia długotrwały kontakt substancji czynnej z powierzchnią oka. Po aplikacji mogą powodować krótkotrwałe zamazanie widzenia, dlatego zaleca się ich stosowanie wieczorem przed snem. Krople do oczu mają bardziej płynną konsystencję i szybciej się rozprowadzają, co czyni je wygodniejszymi do stosowania w ciągu dnia.

Bibliografia

1. Gorski J, Proksch E, Baron JM, Schmid D, Zhang L. Dexpanthenol in Wound Healing after Medical and Cosmetic Interventions (Postprocedure Wound Healing). Pharmaceuticals (Basel). 2020;13(7):138. DOI: 10.3390/ph13070138 PMID: 32610604
2. Proksch E, de Bony R, Trapp S, Boudon S. Topical use of dexpanthenol: a 70th anniversary article. J Dermatolog Treat. 2017;28(8):766-773. DOI: 10.1080/09546634.2017.1325310 PMID: 28503966