Leki zawierające cynk

Cynk – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Cynk – to jeden z ważniejszych pierwiastków w organizmie człowieka. Wchodzi w skład około 300 enzymów, bierze udział w przemianie białek, tłuszczów i węglowodanów oraz w podziale komórkowym. Ponadto jest niezbędny do prawidłowego wzrostu, funkcjonowania układu nerwowego i rozmnażania. Wykazuje również właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Wskazaniem do stosowania cynku jest profilaktyka i leczenie jego niedoborów, niedobory cynku towarzyszące niektórym chorobom np. marskości wątroby, cukrzycy, chorobom jelit, chorobom skóry, długotrwałemu stresowi oraz wspomagająco w leczeniu choroby Wilsona.

Cynk występuje w postaci tabletek i kapsułek. Zaleca się przyjmowanie preparatów z cynkiem 1 godzinę przed lub po posiłku, ponieważ wiele pokarmów może zaburzać jego wchłanianie. Cynk możemy również dostarczać wraz z pożywieniem. Znajdziemy go w pełnoziarnistych produktach zbożowych, kaszy gryczanej, nasionach roślin strączkowych, orzechach, pestkach dyni i słonecznika. 

Niedobór cynku może objawiać się m.in. brakiem łaknienia, zaburzeniami smaku, zmniejszoną odpornością, trudnościami z koncentracją i zapamiętywaniem, gorszym gojeniem się ran, ślepotą zmierzchową oraz zaburzeniami w przemianie węglowodanów. 

Możliwe działania niepożądane: występują rzadko a ich częstość nie jest znana. Mogą pojawić się nudności, niestrawność, zgaga, ból głowy oraz metaliczny smak w ustach. 

Uwaga: W trakcie długotrwałego stosowania preparatów z cynkiem może dojść do powstania niedoborów miedzi, dlatego zaleca się regularną kontrolę stężenia cynku i miedzi w surowicy. 

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Cynk – kompleksowy przewodnik medyczny o kluczowym mikroelemencie zdrowia

Cynk to jeden z najważniejszych mikroelementów w organizmie człowieka, odgrywający kluczową rolę w ponad 300 procesach enzymatycznych. Ten niezwykle istotny pierwiastek śladowy jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, procesu gojenia ran, syntezy białek oraz podziału komórkowego. Pomimo że całkowita zawartość cynku w organizmie wynosi zaledwie 1,5-2,5 grama, jego niedobór może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Organizm człowieka nie jest w stanie produkować ani magazynować cynku, dlatego konieczne jest jego stałe dostarczanie z dietą lub w postaci suplementów. W Polsce niedobór cynku dotyka szczególnie osoby na dietach wegańskich, pacjentów z chorobami układu pokarmowego oraz osoby starsze, co czyni wiedzę o tym mikroelemencie szczególnie ważną dla każdego, kto dba o swoje zdrowie.

Rola biologiczna cynku w organizmie

Cynk pełni fundamentalne funkcje w metabolizmie komórkowym, będąc składnikiem lub kofaktorem ponad 300 enzymów. Uczestniczy w procesach syntezy DNA i RNA, wpływając bezpośrednio na podział komórkowy i wzrost tkanek. Ten mikroelement jest niezbędny dla prawidłowej ekspresji genów oraz stabilizacji struktur białkowych.

W układzie odpornościowym cynk odgrywa rolę modulatora, wpływając na rozwój i aktywację limfocytów T i B. Jest wymagany do katalitycznej aktywności setek enzymów i odgrywa rolę w wzmacnianiu funkcji immunologicznej, syntezie białek i DNA, gojeniu ran oraz sygnalizacji i podziale komórkowym. Niedobór cynku prowadzi do osłabienia odpowiedzi immunologicznej i zwiększonej podatności na infekcje.

Cynk ma również kluczowe znaczenie dla funkcjonowania narządu wzroku. Uczestniczy w metabolizmie witaminy A w siatkówce, wpływając na prawidłowe widzenie, szczególnie w warunkach słabego oświetlenia. Siatkówka ludzka ma wysokie stężenie cynku, a badania wykazały, że suplementy zawierające zarówno cynk, jak i antyoksydanty mogą opóźniać progresję AMD i utratę wzroku.

W gospodarce hormonalnej cynk wpływa na wydzielanie insuliny przez komórki beta wysp trzustkowych. Jony cynku tworzą kompleksy z łańcuchami polipeptydowymi insuliny, co ma znaczenie dla jej magazynowania i uwalniania w odpowiedzi na wzrost poziomu glukozy we krwi.

Objawy niedoboru cynku

Niedobór cynku może manifestować się w różnorodny sposób, w zależności od stopnia deficytu oraz wieku pacjenta. Objawy niedoboru cynku różnią się w zależności od wieku. U niemowląt i dzieci częstym objawem jest biegunka. U starszych dzieci częściej występuje łysienie, opóźniony wzrost i częste infekcje.

Objawy skórne

• Suchość i łuszczenie się skóry
• Opóźnione gojenie ran
• Zaburzenia pigmentacji
• Łysienie plackowate lub rozlane
• Zmiany okołopaznokciowe

Objawy immunologiczne

• Częste infekcje górnych dróg oddechowych
• Wydłużony przebieg chorób infekcyjnych
• Zwiększona podatność na infekcje grzybicze
• Osłabiona odpowiedź na szczepienia

Objawy neurologiczne i behawioralne

• Zaburzenia koncentracji
• Problemy z pamięcią
• Drażliwość i zmienność nastroju
• Zaburzenia snu
• Depresja

Objawy związane z układem pokarmowym

• Utrata apetytu
• Zaburzenia smaku (dysgeuzja)
• Zaburzenia węchu
• Nudności
• Biegunka

Niedobór cynku u starszych osób może powodować opóźnienie gojenia ran oraz zmiany w funkcjach poznawczych i psychologicznych. U dzieci niedobór może prowadzić do zaburzeń wzrostu i rozwoju psychomotorycznego.

Diagnostyka niedoboru cynku

Diagnostyka niedoboru cynku opiera się głównie na ocenie klinicznej oraz oznaczeniu stężenia cynku w surowicy krwi. Poziomy cynku w surowicy lub osoczu są zazwyczaj używane w praktyce klinicznej do oceny statusu cynkowego. U zdrowych osób ilość cynku w surowicy lub osoczu wynosi 80 do 120 mcg/dL.

Wartości referencyjne dla stężenia cynku w surowicy:

• Mężczyźni: 74-120 mcg/dL (11,3-18,4 μmol/L)
• Kobiety: 70-120 mcg/dL (10,7-18,4 μmol/L)
• Dzieci: wartości zależne od wieku

Należy pamiętać, że stężenia cynku w surowicy są związane z płcią i wiekiem pacjenta, a także z porą pobierania krwi (rano vs. wieczorem) i nie zawsze korelują z dietetycznym lub suplementacyjnym spożyciem cynku.

Poziomy cynku mogą być fałszywie obniżone w stanach:

• Infekcji i stanów zapalnych
• Stresu
• Po intensywnym wysiłku fizycznym
• W czasie menstruacji
• Po spożyciu posiłku

Grupy ryzyka niedoboru cynku

Osoby z chorobami układu pokarmowego

Niedobór cynku jest częsty u osób z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit (IBD, które obejmują wrzodziejące zapalenie jelita grubego i chorobę Crohna) lub po operacjach bariatrycznych obejmujących resekcję przewodu pokarmowego. Przybliżenie 15-40% osób z IBD ma niedobór cynku podczas aktywnej fazy choroby oraz w okresie remisji.

Wegetarianie i weganie

Biodostępność cynku z diet wegetariańskich jest niższa niż z diet niewegetariańskich, ponieważ wegetarianie zazwyczaj spożywają duże ilości roślin strączkowych i pełnoziarnistych produktów zbożowych, które zawierają fityniany wiążące cynk i hamujące jego wchłanianie.

Kobiety w ciąży i karmiące

Podczas ciąży zapotrzebowanie na cynk wzrasta w celu wspomagania wzrostu płodu, dlatego FNB zaleca, aby kobiety w ciąży spożywały o 3 mg/dzień więcej cynku niż kobiety nieciężarne z tej samej grupy wiekowej.

Dzieci z anemią sierpowatą

Dzieci z anemią sierpowatą (SCD) mają wysokie ryzyko niedoboru cynku, prawdopodobnie w wyniku terapii chelatacyjnej stosowanej w leczeniu przeciążenia żelazem.

Osoby z uzależnieniem od alkoholu

Niski status cynkowy obserwowano u 30-50% osób z zaburzeniami używania alkoholu. Spożycie etanolu zmniejsza jelitowe wchłanianie cynku i zwiększa wydalanie cynku z moczem.

Zastosowania terapeutyczne cynku

Leczenie niedoboru cynku

Podstawowym wskazaniem do suplementacji cynku jest udowodniony niedobór tego mikroelementu. W Polsce najczęściej stosowane preparaty to:

• Siarczan cynku – klasyczna forma stosowana w leczeniu niedoborów, dostępna w dawkach 45-50 mg jonów cynku na dobę
• Glukonian cynku – organiczna forma o dobrej tolerancji, stosowana w dawkach 8-15 mg jonów cynku na dobę
• Pikolinian cynku – chelat o wysokiej biodostępności
• Orotan cynku – nowoczesna forma chelatowa o bardzo dobrej przyswajalności

Wspomaganie leczenia infekcji

Nasze wyniki wykazały, że u pacjentów z COVID-19 doustny cynk może zmniejszyć śmiertelność w ciągu 30 dni, liczbę przyjęć na odział intensywnej terapii i może skrócić czas trwania objawów. Cynk wykazuje działanie przeciwwirusowe poprzez:

• Hamowanie replikacji wirusów
• Wzmacnianie bariery śluzówkowej
• Modulację odpowiedzi immunologicznej
• Zmniejszenie nasilenia stanu zapalnego

Leczenie biegunek u dzieci

Światowa Organizacja Zdrowia i UNICEF zalecają krótkoterminową suplementację cynku – 20 mg cynku dziennie lub 10 mg dla niemowląt poniżej 6. miesiąca życia przez 10-14 dni – w leczeniu ostrej biegunki dziecięcej.

Wspomaganie gojenia ran

U pacjentów z oparzeniami, owrzodzeniami czy innymi ranami przewlekłymi cynk przyspiesza proces gojenia poprzez:

• Stymulację syntezy kolagenu
• Wspomaganie angiogenezy
• Działanie przeciwbakteryjne
• Redukcję stanu zapalnego

Leczenie farmakologiczne niedoboru cynku

W leczeniu niedoboru cynku w Polsce stosuje się różne formy farmaceutyczne tego mikroelementu, różniące się biodostępnością i tolerancją.

Preparaty doustne

Siarczan cynku (Zinci sulfas)

• Dawkowanie: 45-50 mg jonów cynku na dobę
• Podawanie: na czczo, 1 godzinę przed lub 2 godziny po posiłku
• Wskazania: ciężkie niedobory cynku, stany malabsorpcji
• Działania niepożądane: nudności, bóle brzucha, metaliczny posmak

Glukonian cynku (Zinci gluconas)

• Dawkowanie: 8-15 mg jonów cynku na dobę
• Lepsza tolerancja niż siarczan cynku
• Wskazania: łagodne niedobory, profilaktyka
• Można stosować w ciąży i laktacji

Preparaty chelatowe

• Pikolinian cynku – najwyższa biodostępność
• Orotan cynku – nowoczesna forma o bardzo dobrej przyswajalności
• Diglicynian cynku – chelat aminokwasowy o wysokiej tolerancji

Preparaty miejscowe

Tlenek cynku (Zinci oxidum)

• Stosowany w kremach, maściach, pastach
• Wskazania: wyprzenia, odleżyny, oparzenia słoneczne
• Działanie: ochronne, ściągające, słabo antyseptyczne

Roztwory siarczanu cynku

• Stężenie 0,5-2%
• Wskazania: stany zapalne skóry, łupież tłusty
• Stosowanie: miejscowo 2-3 razy dziennie

Interakcje i przeciwwskazania

Interakcje lekowe

Antybiotyki chinolonowe (takie jak Cipro) i tetracyklinowe (takie jak Achromycin i Sumycin) mogą wchodzić w interakcje z cynkiem w przewodzie pokarmowym, co może hamować wchłanianie zarówno cynku, jak i antybiotyku, jeśli są przyjmowane jednocześnie.

Należy zachować 2-godzinny odstęp między cynkiem a:

• Antybiotykami (chinolony, tetracykliny, fluorochinolony)
• Preparatami żelaza
• Preparatami wapnia i magnezu
• Lekami chelatującymi (penicylamina)

Diuretyki tiazydowe, takie jak chlortalidon i hydrochlorotiazyd, zwiększają wydalanie cynku z moczem, co może prowadzić do niedoboru przy długotrwałym stosowaniu.

Przeciwwskazania

• Nadwrażliwość na cynk lub składniki preparatu
• Niewydolność nerek (względne)
• Współistniejące niedobory miedzi (ryzyko nasilenia)

Bezpieczeństwo i działania niepożądane

Tolerowany górny poziom spożycia

Według National Institutes of Health, 40 mg cynku dziennie to górna granica dziennej dawki cynku przyjmowanego doustnie dla wszystkich osób w wieku 19 lat i starszych.

Grupa wiekowa	Tolerowany górny poziom (UL)
0-6 miesięcy	4 mg/dzień
7-12 miesięcy	5 mg/dzień
1-3 lata	7 mg/dzień
4-8 lat	12 mg/dzień
9-13 lat	23 mg/dzień
14-18 lat	34 mg/dzień
19+ lat	40 mg/dzień

Działania niepożądane

Łagodne (dawki terapeutyczne):

• Nudności
• Wymioty
• Bóle brzucha
• Biegunka
• Metaliczny posmak w ustach

Ciężkie (dawki toksyczne >100 mg/dzień):

• Niedobór miedzi
• Osłabienie układu odpornościowego
• Zaburzenia neurologiczne
• Anemia
• Neutropenia

Przyjmowanie suplementów cynku doustnie długoterminowo i w wysokich dawkach może prowadzić do niedoboru miedzi, co może skutkować problemami neurologicznymi.

Zawartość cynku w żywności

Najlepszymi naturalnymi źródłami cynku są produkty pochodzenia zwierzęcego, które charakteryzują się wysoką biodostępnością tego mikroelementu.

Źródła zwierzęce (wysokie wchłanianie)

Produkt	Zawartość cynku (mg/100g)
Ostrygi	60-90 mg
Wątróbka wołowa	12-15 mg
Mięso wołowe	8-12 mg
Kraby	7-8 mg
Kurczak	2-3 mg
Jaja	1-2 mg

Źródła roślinne (niższe wchłanianie)

• Pestki dyni (7-8 mg/100g)
• Sezam (7-8 mg/100g)
• Orzechy nerkowca (5-6 mg/100g)
• Płatki owsiane (3-4 mg/100g)
• Fascola (2-3 mg/100g)
• Brokuły (0,5-1 mg/100g)

Zapotrzebowanie na cynk

Zalecane dzienne spożycie (RDA)

Grupa	Dawka (mg/dzień)
Niemowlęta 0-6 miesięcy	2 mg (AI)
Niemowlęta 7-12 miesięcy	3 mg
Dzieci 1-3 lata	3 mg
Dzieci 4-8 lat	5 mg
Dzieci 9-13 lat	8 mg
Chłopcy 14-18 lat	11 mg
Dziewczęta 14-18 lat	9 mg
Mężczyźni 19+ lat	11 mg
Kobiety 19+ lat	8 mg
Ciąża	11 mg
Laktacja	12 mg

Zwiększone zapotrzebowanie występuje przy:

• Ciąży i laktacji
• Okresie intensywnego wzrostu
• Infekcjach i stanach zapalnych
• Intensywnej aktywności fizycznej
• Stresie psychofizycznym
• Chorobach przewlekłych

Suplementacja cynku – wskazania kliniczne

Grupa pediatryczna

W pediatrii suplementacja cynku znajduje zastosowanie głównie w:

• Leczeniu ostrej biegunki (WHO/UNICEF: 10-20 mg/dzień)
• Wspomaganiu wzrostu u dzieci z niedoborem
• Profilaktyce infekcji u dzieci z grup ryzyka
• Leczeniu dermatitis acrodermatitis enteropathica

Osoby dorosłe

Wskazania medyczne:

• Udowodniony niedobór cynku
• Choroby zapalne jelit
• Zespoły malabsorpcji
• Przewlekłe choroby wątroby
• Cukrzyca (wspomaganie gojenia ran)
• Anemie sierpowate

Wskazania profilaktyczne:

• Diety wegetariańskie/wegańskie
• Intensywna aktywność sportowa
• Okresowe infekcje
• Problemy dermatologiczne

Osoby starsze

U pacjentów geriatrycznych cynk może być szczególnie pomocny w:

• Wzmacnianiu odporności
• Przyspieszaniu gojenia ran
• Poprawie funkcji poznawczych
• Wspomaganiu widzenia

Bibliografia

1. Tabatabaeizadeh SA. Zinc supplementation and COVID-19 mortality: a meta-analysis. Eur J Med Res. 2022;27(1):70. DOI: 10.1186/s40001-022-00694-z PMID: 35599332
2. Lazzerini M, Wanzira H. Oral zinc for treating diarrhoea in children. Cochrane Database Syst Rev. 2016;12(12):CD005436. DOI: 10.1002/14651858.CD005436.pub5 PMID: 27924595