Leki zawierające chondroitynę

Chondroityna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)

Chondroityna (siarczan chondroityny sodu) – lek stosowany w chorobie zwyrodnieniowej stawów. Mechanizm działania siarczanu chondroityny sodu polega na hamowaniu aktywności enzymów litycznych w obrębie chrząstki stawowej. Lek korzystnie wpływa na właściwości mechaniczne i elastyczne chrząstki. Wskazaniem do stosowania tej substancji jest leczenie uzupełniające objawów choroby zwyrodnieniowej stawów.

Siarczan chondroityny sodu dostępny jest w postaci kapsułek (lek, suplement) oraz tabletek, proszku do stosowaniu doustnego, płynu doustnego i saszetek, jako jeden ze składników wielu suplementów na stawy.

Możliwe działania niepożądane: zapalenie skóry, wysypka plamkowo-grudkowa, pokrzywka, rumień, świąd, obrzęk. Rzadko mogą pojawić się dolegliwości żołądkowo-jelitowe. 

Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10

Chondroityna (siarczan chondroityny sodu) – kompleksowy przewodnik dla pacjentów

Chondroityna, a ściślej mówiąc siarczan chondroityny sodu, to naturalny związek chemiczny odgrywający kluczową rolę w utrzymaniu zdrowych stawów i prawidłowego funkcjonowania układu ruchu. Jest to organiczny glikozaminoglikan, który organizm ludzki produkuje samodzielnie, choć z wiekiem jego naturalna synteza ulega obniżeniu. Siarczan chondroityny stanowi jeden z głównych składników mazi stawowej – płynu opływającego chrząstki stawowe, który jest ich jedynym źródłem odżywienia, ponieważ chrząstki pozbawione są naczyń krwionośnych. Ten śluzowaty związek charakteryzuje się lepką konsystencją i niezwykłą zdolnością do absorpcji dużej ilości wody, co zapewnia chrząstkom odpowiednie nawodnienie i elastyczność. Spadek poziomu chondroityny w organizmie przyczynia się bezpośrednio do rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów, dlatego suplementacja tym związkiem zyskała szerokie zastosowanie w medycynie i farmacji. Choroba zwyrodnieniowa dotyka ponad 250 milionów ludzi na całym świecie i jest czwartą najczęstszą przyczyną niepełnosprawności, powodując chroniczne bóle, ograniczenie ruchomości i znaczące obniżenie jakości życia pacjentów, szczególnie w populacji osób starszych.

Czym jest chondroityna i jak działa w organizmie

Chondroityna należy do grupy związków chemicznych zwanych glikozaminoglikanami, które są złożonymi polisacharydami występującymi naturalnie w organizmie człowieka. Z chemicznego punktu widzenia jest to długi, nierozgałęziony łańcuch polisacharydowy zbudowany z powtarzających się jednostek disacharydowych, składających się z kwasu D-glukuronowego i estru siarczanowego N-acetylo-D-galaktozaminy, połączonych wiązaniem glikozydowym. Naturalnie występujący siarczan chondroityny ma masę cząsteczkową wahającą się w zakresie od 50 do 100 kDa, która jest ściśle związana ze źródłem pochodzenia, długością łańcucha polisacharydowego oraz liczbą grup siarczkowych.

W organizmie człowieka chondroityna występuje przede wszystkim w chrząstce stawowej, gdzie stanowi około osiemdziesięciu procent wszystkich glikozaminoglikanów, a także w kościach, skórze, naczyniach krwionośnych, ścięgnach i więzadłach. Jej obecność w macierzy zewnątrzkomórkowej jest niezbędna dla utrzymania prawidłowej struktury i funkcji tkanki łącznej. Łącząc się z białkami, chondroityna tworzy proteoglikany, które odpowiadają za wytrzymałość i elastyczność tkanki chrzęstnej oraz umożliwiają chrząstce wytrzymywanie naprężeń ciśnieniowych w różnych warunkach obciążenia.

Źródła pochodzenia chondroityny

Chondroityna na potrzeby produkcji leków i suplementów diety pozyskiwana jest ze źródeł zwierzęcych, przede wszystkim z chrząstek świń, krów, drobiu oraz ryb chrzęstnoszkieletowych, zwłaszcza rekinów. Proces ekstrakcji obejmuje oczyszczanie składnika oraz jego zagęszczanie do odpowiedniej postaci farmaceutycznej. Złotym standardem siarczanu chondroityny według raportu Farmakopei Europejskiej jest chondroityna pochodzenia wołowego, która charakteryzuje się najwyższą jakością i skutecznością działania.

Warto podkreślić, że dostępne preparaty siarczanu chondroityny różnią się znacząco masą molekularną, bioprzyswajalnością oraz stopniem oczyszczenia w zależności od materiału, z którego zostały pozyskane, procesu obróbki oraz obecności potencjalnych zanieczyszczeń. Badania naukowe wykazały, że siarczan chondroityny pochodzenia wołowego wykazuje największe działanie przeciwzapalne, oceniane na podstawie redukcji syntezy czynnika martwicy nowotworów alfa, w porównaniu do preparatów pochodzących z ryb czy chrząstki wieprzowej.

Chondroityna występuje również w naturalnych źródłach pokarmowych. Można ją znaleźć w bulionach na bazie kości zwierzęcych oraz w daniach zawierających mięsa bogate w chrząstki, takich jak karkówka, nasada ogonowa czy kurze łapki. Jednak ilości chondroityny dostarczane ze źródeł pokarmowych są znacznie mniejsze w porównaniu z preparatami farmaceutycznymi i suplementami, dlatego w przypadku terapii choroby zwyrodnieniowej stawów rekomenduje się stosowanie dedykowanych leków i suplementów.

Mechanizm działania siarczanu chondroityny

Mechanizm terapeutycznego działania siarczanu chondroityny w organizmie jest złożony i wielokierunkowy, obejmując wpływ na różne procesy zachodzące w stawie. Podstawową funkcją chondroityny jest usprawnienie procesu tworzenia tkanki chrzęstnej poprzez zwiększenie syntezy proteoglikanów i kwasu hialuronowego, które odgrywają kluczową rolę w regeneracji chrząstki. Substancja ta zmniejsza także aktywność enzymów proteolitycznych, głównie kolagenazy i elastazy, które odpowiadają za degradację chrząstki stawowej.

Działanie przeciwzapalne i ochronne

Siarczan chondroityny wykazuje istotne działanie przeciwzapalne, które polega na hamowaniu aktywności czynnika jądrowego kappa B, kluczowego regulatora procesów zapalnych w organizmie. Substancja ta antagonizuje fosforylację kinaz białkowych aktywowanych mitogenami oraz zmniejsza translokację czynnika jądrowego do jądra komórkowego, co w konsekwencji ogranicza powstawanie cytokin prozapalnych, takich jak interleukina jeden beta i czynnik martwicy nowotworów, oraz enzymów prozapalnych, w tym fosfolipazy A dwa, cyklooksygenazy dwa i syntazy tlenku azotu.

Badania wykazały również, że chondroityna może oddziaływać na receptor Toll-podobny cztery, hamując cytokiny zapalne poprzez blokowanie aktywacji czynnika jądrowego kappa B. Działanie przeciwzapalne siarczanu chondroityny obserwowane jest nie tylko w obrębie stawów, ale także w innych tkankach organizmu, w tym w wątrobie, co sugeruje jej szersze zastosowanie terapeutyczne w chorobach zapalnych, takich jak łuszczyca czy miażdżyca.

Wpływ na strukturę chrząstki i kości podchrzęstnej

Chondroityna wspiera procesy regeneracyjne tkanki chrzęstnej poprzez stymulację produkcji proteoglikanów przez chondrocyty, które są głównymi budulcami chrząstki. Zwiększa syntezę kolagenu typu drugi, który stanowi podstawowy komponent strukturalny macierzy zewnątrzkomórkowej chrząstki stawowej. Substancja ta zapobiega także apoptozie chondrocytów i poprawia równowagę między procesami anabolicznymi i katabolicznymi zachodzącymi w chrząstce.

Badania kliniczne z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego wykazały, że stosowanie siarczanu chondroityny zmniejsza utratę objętości chrząstki oraz redukuje zmiany w podchrzęstnej warstwie kostnej, co sugeruje nie tylko działanie objawowe, ale również modyfikujące strukturę stawu. W porównaniu z celekoksybem, popularnym lekiem przeciwzapalnym, chondroityna wykazała większą skuteczność w hamowaniu progresji zmian strukturalnych chrząstki stawowej, przy jednocześnie porównywalnej skuteczności w łagodzeniu objawów klinicznych.

Retencja wody i funkcja amortyzacyjna

Jedną z najważniejszych właściwości chondroityny jest jej zdolność do przyciągania i zatrzymywania cząsteczek wody, co sprawia, że tworzy ona żelową strukturę o dużej lepkości w obrębie chrząstki stawowej. Ta właściwość jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania stawów, ponieważ odpowiednie nawodnienie chrząstki zapewnia jej elastyczność i zdolność do odkształceń pod wpływem nacisku. Chondroityna poprawia poślizg w stawie oraz zmniejsza tarcie między powierzchniami kości, co skutkuje wolniejszym zużywaniem się stawów i zmniejszeniem dolegliwości bólowych podczas ruchu.

Zastosowanie kliniczne siarczanu chondroityny

Siarczan chondroityny znalazł szerokie zastosowanie w terapii schorzeń układu kostno-stawowego, przede wszystkim w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów. Jest zalecany przez European League Against Rheumatism jako terapia pierwszego rzutu do przewlekłego stosowania w objawowym leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych, biodrowych i stawów rąk. European Society for Clinical and Economic Aspects of Osteoporosis and Osteoarthritis umieściła siarczan chondroityny w swoim algorytmie leczenia jako lek pierwszego wyboru do długotrwałej kontroli objawów bólowych w chorobie zwyrodnieniowej.

Choroba zwyrodnieniowa stawów

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest przewlekłą artropatią zwyrodnieniową, która dotyka ponad dwustu pięćdziesięciu milionów ludzi na świecie i stanowi jedną z głównych przyczyn niepełnosprawności w populacji światowej. Schorzenie to charakteryzuje się postępującą degradacją chrząstki stawowej, bólem, sztywnością i zmniejszeniem sprawności danego stawu, co w znacznym stopniu ogranicza aktywność i funkcjonowanie chorych. Najczęściej dotyka stawów kolanowych, biodrowych, rąk i kręgosłupa.

Stosowanie siarczanu chondroityny w chorobie zwyrodnieniowej stawów opiera się na koncepcji leków wolno działających objawowych, określanych skrótem SYSADOA. Do tej grupy zaliczane są również glukozamina, kwas hialuronowy oraz niezmydlające się frakcje olejów z awokado i soi. Charakterystyczną cechą tych leków jest wolny początek działania – pierwsze efekty terapeutyczne można zaobserwować po około trzech do sześciu tygodniach regularnego stosowania, a maksymalne działanie osiągane jest po kilku miesiącach terapii.

Liczne badania kliniczne potwierdziły skuteczność siarczanu chondroityny w zmniejszaniu bólu stawów, poprawie funkcji stawu oraz spowolnieniu progresji zmian strukturalnych w chorobie zwyrodnieniowej o łagodnym i umiarkowanym stopniu nasilenia. W prospektywnych badaniach zaobserwowano poprawę o czterdzieści cztery procent w zakresie wskaźnika Lequesne’a oraz redukcję bólu stawu kolanowego o pięćdziesiąt siedem do sześćdziesięciu dwóch procent, mierzoną za pomocą wizualnej skali analogowej. Co istotne, poprawa parametrów utrzymywała się nawet dziewięćdziesiąt dni po ostatnim podaniu leku, co świadczy o przedłużonym działaniu chondroityny.

Porównanie z innymi metodami leczenia

W randomizowanych badaniach klinicznych siarczan chondroityny wykazał skuteczność porównywalną do celekoksybu, jednego z najczęściej stosowanych niesteroidowych leków przeciwzapalnych w terapii choroby zwyrodnieniowej stawów. Po stu osiemdziesięciu dwóch dniach leczenia zarówno chondroityna, jak i celekoksyb wykazały istotne zmniejszenie bólu i poprawę wskaźnika Lequesne’a w porównaniu z placebo, bez znaczącej różnicy między tymi dwiema substancjami. Jednocześnie chondroityna charakteryzowała się znacznie lepszym profilem bezpieczeństwa, nie powodując działań niepożądanych typowych dla niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Istotną zaletą stosowania siarczanu chondroityny jest możliwość ograniczenia zużycia leków przeciwbólowych i niesteroidowych leków przeciwzapalnych. W obserwacyjnym badaniu francuskim trwającym średnio dwieście dwadzieścia siedem dni wykazano, że pacjenci długotrwale stosujący chondroitynę mieli istotnie niższe obecne i długotrwałe zużycie niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz leków przeciwbólowych w porównaniu z grupą niestosującą chondroityny. Szacuje się, że w ciągu trzech lat terapii można by uniknąć ponad pięćdziesięciu tysięcy łagodnych i umiarkowanych działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego, trzech tysięcy ciężkich, dwustu incydentów choroby niedokrwiennej serca oraz ponad tysiąca przypadków niewydolności nerek związanych ze stosowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Inne wskazania do stosowania

Chondroityna może być stosowana pomocniczo po urazach stawów i kontuzjach, wspierając procesy regeneracyjne chrząstki uszkodzonej mechanicznie. Jest również polecana dla sportowców, którzy szczególnie intensywnie eksploatują swoje stawy i są bardziej narażeni na ryzyko kontuzji oraz przedwczesnego zużycia chrząstki stawowej. U osób wykonujących pracę fizyczną związaną z powtarzalnymi ruchami nadwyrężającymi stawy, suplementacja chondroityną może pomóc w zapobieganiu rozwojowi zmian zwyrodnieniowych.

Ostatnie badania wskazują również na potencjalne korzyści pozastawowe ze stosowania siarczanu chondroityny. W dużym badaniu populacyjnym przeprowadzonym w Hiszpanii wykazano, że stosowanie chondroityny związane było ze zmniejszonym ryzykiem zawału serca – skorygowany iloraz ryzyka wyniósł zero przecinek pięćdziesiąt siedem. Zmniejszone ryzyko zaobserwowano zarówno u osób stosujących chondroitynę krótkotrwale, jak i długotrwale, co sugeruje kardioprotektywny efekt tej substancji.

Leczenie farmakologiczne choroby zwyrodnieniowej stawów

Kompleksowe leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów obejmuje zarówno metody niefarmakologiczne, takie jak rehabilitacja, fizjoterapia i redukcja masy ciała, jak i szeroką gamę opcji farmakologicznych dostosowanych do stopnia zaawansowania choroby i nasilenia objawów. Właściwe leczenie farmakologiczne ma na celu nie tylko zmniejszenie bólu i poprawę funkcji stawu, ale także spowolnienie progresji zmian zwyrodnieniowych i zapobieganie niepełnosprawności.

W pierwszej linii leczenia farmakologicznego choroby zwyrodnieniowej stawów, zgodnie z rekomendacjami European Society for Clinical and Economic Aspects of Osteoporosis and Osteoarthritis, znajdują się leki z grupy SYSADOA, do których należy siarczan chondroityny oraz siarczan glukozaminy. Te substancje zalecane są do przewlekłego stosowania jako podstawa terapii u pacjentów z łagodną i umiarkowaną postacią choroby. Charakteryzują się one wolnym początkiem działania, ale zapewniają długotrwałą kontrolę objawów oraz mogą wpływać na spowolnienie progresji zmian strukturalnych w stawie.

Paracetamol, mimo że przez wiele lat był uważany za lek pierwszego wyboru w chorobie zwyrodnieniowej, według aktualnych wytycznych powinien być stosowany jedynie doraźnie w przypadku epizodów nasilenia bólu, a nie jako podstawa przewlekłej terapii. Jego skuteczność w redukcji bólu jest umiarkowana, a długotrwałe stosowanie wiąże się z ryzykiem hepatotoksyczności, szczególnie u osób starszych.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak ibuprofen, naproksen, diklofenak czy meloksykam, stanowią kolejny etap leczenia farmakologicznego i są stosowane w przypadku niewystarczającej skuteczności leków z grupy SYSADOA. Charakteryzują się one silnym działaniem przeciwbólowym i przeciwzapalnym, jednak ich stosowanie jest obarczone istotnym ryzykiem działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego, nerek i układu sercowo-naczyniowego, dlatego powinny być używane w możliwie najniższych skutecznych dawkach przez możliwie najkrótszy czas. W przypadku konieczności długotrwałego stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych zaleca się jednoczesne podawanie leków ochronnych dla przewodu pokarmowego, takich jak inhibitory pompy protonowej.

Selektywne inhibitory cyklooksygenazy dwa, określane mianem koksybów, do których należą celekoksyb i etorikoksyb, charakteryzują się lepszym profilem bezpieczeństwa w zakresie przewodu pokarmowego w porównaniu z klasycznymi niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, jednak nadal wiążą się z ryzykiem działań niepożądanych ze strony układu sercowo-naczyniowego. Badania kliniczne wykazały, że celekoksyb wykazuje skuteczność porównywalną do siarczanu chondroityny w zmniejszaniu bólu i poprawie funkcji stawu, jednak chondroityna charakteryzuje się znacznie lepszym profilem bezpieczeństwa.

W przypadku zaawansowanej choroby zwyrodnieniowej, gdy leczenie doustne nie przynosi wystarczającej poprawy, można rozważyć dostawowe podanie preparatów kwasu hialuronowego, które zwiększają lepkość płynu maziowego i poprawiają funkcję amortyzacyjną stawu. Iniekcje glikokortykosteroidów, takich jak metylprednizolonu octan czy triamcynolon, mogą być stosowane w przypadku nasilonego zapalenia stawu, jednak ich działanie jest krótkotrwałe i wiąże się z ryzykiem przyśpieszenia degradacji chrząstki przy częstym stosowaniu.

U pacjentów z silnym bólem, niereagującym na standardowe leczenie, można rozważyć stosowanie słabych opioidów, takich jak tramadol, lub preparatów złożonych zawierających tramadol i paracetamol. Jednak ze względu na ryzyko uzależnienia, działania niepożądane ze strony ośrodkowego układu nerwowego i przewodu pokarmowego, ich stosowanie powinno być ograniczone do krótkoterminowej terapii w okresach nasilenia objawów.

Warto podkreślić, że nowoczesne podejście do leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów kładzie nacisk na bezpieczeństwo długotrwałej terapii, szczególnie u osób starszych, które często przyjmują wiele różnych leków z powodu chorób współistniejących. W tym kontekście siarczan chondroityny stanowi atrakcyjną opcję terapeutyczną, łącząc skuteczność w redukcji objawów z bardzo dobrym profilem bezpieczeństwa i brakiem istotnych interakcji lekowych.

Dawkowanie i sposób stosowania

Dawkowanie siarczanu chondroityny zależy od wieku pacjenta, masy ciała oraz współistniejących schorzeń, dlatego przed rozpoczęciem terapii należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym. W terapii choroby zwyrodnieniowej stawów zalecana dawka dobowa mieści się w zakresie od osiemset do tysiąca dwustu miligramów substancji czynnej. Większość badań klinicznych potwierdzających skuteczność chondroityny przeprowadzonych było z użyciem dawki dobowej wynoszącej tysiąc dwieście miligramów.

Preparaty zawierające siarczan chondroityny zaleca się przyjmować z posiłkiem, popijając odpowiednią ilością wody, co może zmniejszyć ryzyko działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego. Dobową dawkę można przyjmować jednorazowo lub dzielić na dwie mniejsze porcje, na przykład rano i wieczorem. Badania wykazały, że jednorazowa dzienna dawka tysiąca dwustu miligramów jest równie skuteczna jak dawka podzielona na trzy razy po czterysta miligramów.

Właściwa terapia chondroityną polega na stosowaniu leku przez okres trzech miesięcy, po upływie których zaleca się wprowadzenie przerwy trwającej od dwóch do czterech miesięcy. Po tym czasie można rozpocząć kolejny cykl suplementacji. Taki schemat stosowania pozwala na osiągnięcie optymalnych efektów terapeutycznych przy zachowaniu bezpieczeństwa długotrwałej terapii. Pierwsze efekty suplementacji powinny być odczuwalne po około trzech do czterech tygodniach regularnego stosowania, natomiast maksymalne działanie osiągane jest po kilku miesiącach terapii.

Formy dostępności

Siarczan chondroityny dostępny jest w różnych postaciach farmaceutycznych, co pozwala na dobranie optymalnej formy stosowania dla każdego pacjenta. Najczęściej spotykane są kapsułki twarde zawierające od czterystu do pięciuset miligramów siarczanu chondroityny, które należy połykać w całości, popijając wodą. Dostępne są również saszetki zawierające proszek do rozpuszczania w wodzie, co może być wygodniejsze dla osób mających trudności z połykaniem kapsułek.

Na rynku farmaceutycznym można znaleźć zarówno preparaty jednoskładnikowe zawierające wyłącznie siarczan chondroityny, jak i preparaty złożone łączące chondroitynę z innymi substancjami wspierającymi zdrowie stawów. Najczęściej stosowane są kombinacje chondroityny z glukozaminą, kwasem hialuronowym, kolagenem typu drugi, witaminą C oraz metylosulfonylometanem. Połączenie chondroityny z glukozaminą jest szczególnie popularne, ponieważ obie substancje wykazują uzupełniające się mechanizmy działania i mogą zapewnić lepsze efekty niż stosowanie każdej z nich osobno.

Preparaty zawierające siarczan chondroityny dostępne są zarówno jako leki na receptę, które podlegają ścisłej kontroli jakości i muszą spełniać wysokie standardy farmaceutyczne, jak i jako suplementy diety dostępne bez recepty. Warto zaznaczyć, że nie wszystkie suplementy diety dostępne na rynku spełniają standardy jakości wymagane dla leków – niektóre mogą zawierać zanieczyszczenia, nieprawidłowe ilości substancji czynnej lub nie mieć udowodnionej skuteczności w badaniach klinicznych. Dlatego wybierając preparat z chondroityną, warto sięgać po produkty renomowanych firm dostępnych na rynku od dłuższego czasu, dla których istnieją badania kliniczne potwierdzające ich skuteczność i bioprzyswajalność.

Bezpieczeństwo stosowania i działania niepożądane

Siarczan chondroityny charakteryzuje się bardzo dobrym profilem bezpieczeństwa i jest generalnie dobrze tolerowany przez pacjentów. Analizy raportów bezpieczeństwa potwierdzają, że chondroityna prawie nie ma skutków ubocznych, a w szczególności wykazuje zdecydowanie lepszą tolerancję żołądkowo-jelitową w porównaniu z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi. Nie powoduje ona ryzyka powikłań ze strony przewodu pokarmowego, nerek czy układu sercowo-naczyniowego, które są charakterystyczne dla długotrwałego stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Najczęściej zgłaszane działania niepożądane związane ze stosowaniem siarczanu chondroityny są łagodne i przejściowe, dotyczące głównie przewodu pokarmowego. Mogą to być nudności, bóle brzucha, wzdęcia, biegunka lub zaparcia. Te objawy występują u niewielkiego odsetka pacjentów i zazwyczaj ustępują samoistnie lub po zmniejszeniu dawki. Można zmniejszyć ryzyko niepożądanego działania chondroityny, dzieląc zalecaną dobową dawkę na dwie mniejsze porcje stosowane o różnych porach dnia.

Przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniem do stosowania siarczanu chondroityny jest nadwrażliwość na substancję czynną lub którąkolwiek substancję pomocniczą preparatu. Osoby uczulone na skorupiaki lub produkty morskie powinny zachować szczególną ostrożność, ponieważ chondroityna często pozyskiwana jest z chrząstek zwierząt morskich, w tym rekinów.

Badania na zwierzętach wskazują na możliwość antyagregacyjnego działania chondroityny podczas przyjmowania dużych dawek substancji leczniczej. Chociaż pojawienie się przeciwzakrzepowego działania jest mało prawdopodobne podczas przyjmowania dawek zalecanych, należy zachować ostrożność podczas leczenia pacjentów przyjmujących leki przeciwzakrzepowe, takie jak warfaryna, acenokumarol, klopidogrel, tiklopidyna czy kwas acetylosalicylowy. Zalecane jest monitorowanie wartości współczynnika INR podczas przyjmowania chondroityny u pacjentów leczonych antykoagulantami. Ze względu na możliwość wystąpienia krwawień należy zaprzestać przyjmowania chondroityny na dwa tygodnie przed planowanymi zabiegami stomatologicznymi i chirurgicznymi.

Stosowanie siarczanu chondroityny podczas ciąży nie jest zalecane ze względu na niewielką ilość badań dotyczących wykorzystania substancji czynnej w terapii kobiet ciężarnych. Chociaż badania na zwierzętach nie potwierdziły szkodliwego wpływu chondroityny podczas ciąży, stosowanie leku przez kobietę ciężarną jest możliwe jedynie po rozważeniu stosunku między korzyścią odniesioną z terapii przez matkę a ryzykiem pojawienia się działań niepożądanych u płodu. Nie zaleca się stosowania substancji czynnej podczas karmienia piersią, ponieważ brak jest wystarczających danych dotyczących przenikania chondroityny do mleka kobiecego.

Zalecane jest zachowanie szczególnej ostrożności podczas przyjmowania leku przez osoby z upośledzoną czynnością wątroby lub nerek, chociaż nie są znane konkretne dane dotyczące konieczności modyfikacji dawkowania u tych pacjentów. Istnieją doniesienia, że chondroityna może wpływać na insulinooporność u osób chorych na cukrzycę, chociaż nie zostało to ostatecznie potwierdzone. Ogólnym zaleceniem dla osób z cukrzycą jest uważne monitorowanie poziomu glukozy we krwi podczas stosowania suplementów zawierających chondroitynę oraz rozpoczęcie ich przyjmowania dopiero po konsultacji z lekarzem.

Interakcje z innymi lekami

Siarczan chondroityny charakteryzuje się bardzo niskim ryzykiem interakcji z innymi lekami, co stanowi istotną zaletę przy stosowaniu u pacjentów, szczególnie osób starszych, którzy często przyjmują wiele różnych preparatów z powodu chorób współistniejących. Substancja ta nie jest metabolizowana przez cytochrom P450, co przemawia na korzyść bardzo niskiego ryzyka interakcji z innymi lekami metabolizowanymi przez ten układ enzymów. Chondroityna nie hamuje ani nie indukuje aktywności głównych enzymów CYP450 u ludzi i nie konkuruje o mechanizmy wchłaniania z innymi substancjami.

Najważniejszą interakcją, na którą należy zwrócić uwagę, jest potencjalne nasilenie działania leków przeciwzakrzepowych, dlatego pacjenci przyjmujący warfarynę, acenokumarol lub inne antykoagulanty powinni być monitorowani pod kątem wartości INR. Chondroityna może również ograniczać potrzebę stosowania leków przeciwbólowych i niesteroidowych leków przeciwzapalnych, co jest efektem pożądanym, jednak pacjenci nie powinni samodzielnie modyfikować dawkowania innych leków bez konsultacji z lekarzem.

Inne preparaty farmaceutyczne należy przyjmować z odstępem około dwudziestu minut od przyjęcia chondroityny. Chondroityna doskonale łączy się z większością leków i suplementów diety, jednak jest niekompatybilna z immunomodulatorami, które stymulują lub hamują układ odpornościowy, oraz lekami przeciwnowotworowymi. W przypadku przyjmowania tych leków należy skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji chondroityną.

Porównanie chondroityny z glukozaminą i innymi substancjami

Siarczan chondroityny często porównywany jest z siarczanem glukozaminy, inną popularną substancją stosowaną w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów. Obie substancje należą do grupy leków SYSADOA i są zalecane w terapii pierwszego rzutu. Glukozamina jest aminomonosachardem, który fizjologicznie występuje w organizmie ludzkim i jest wykorzystywany w biosyntezie kwasu hialuronowego płynu maziowego oraz glikozaminoglikanów substancji podstawowej chrząstki stawowej.

Mechanizmy działania chondroityny i glukozaminy są uzupełniające się. Glukozamina uczestniczy głównie w tworzeniu i regeneracji chrząstki oraz wykazuje działanie przeciwzapalne, podczas gdy chondroityna zapewnia odpowiednie nawilżenie tkanki chrzęstnej, chroni ją przed degradacją i działa przeciwzapalnie poprzez hamowanie aktywności czynnika jądrowego kappa B. Połączenie obu substancji powoduje aktywację znacznie większej liczby białek macierzy chrząstki stawowej niż każdy z preparatów stosowanych osobno.

Badania kliniczne wykazały, że stosowanie chondroityny i glukozaminy razem zmniejsza uczucie bólu i sztywności stawów u osób zmagających się z chorobami stawów bardziej efektywnie niż monoterapia. W dużym badaniu GAIT przeprowadzonym przez Narodowy Instytut Zdrowia w Stanach Zjednoczonych oceniano skuteczność glukozaminy, chondroityny oraz ich kombinacji w porównaniu z celekoksybem i placebo u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego. Wyniki wykazały, że u pacjentów z umiarkowanym do silnego bólem kombinacja glukozaminy i chondroityny była bardziej skuteczna niż placebo.

Kwas hialuronowy to kolejna substancja często łączona z chondroityną w preparatach na zdrowie stawów. Jest to glikozaminoglikan o masie cząsteczkowej od pięciuset do siedmiuset trzydziestu kiloDaltonów, który stanowi główny składnik płynu maziowego i macierzy zewnątrzkomórkowej chrząstki. Kwas hialuronowy zwiększa lepkość płynu maziowego i poprawia funkcję amortyzacyjną stawu. Połączenie chondroityny z kwasem hialuronowym może zapewniać synergistyczne działanie w zakresie ochrony chrząstki i redukcji objawów choroby zwyrodnieniowej.

Kolagen typu drugi to białko strukturalne stanowiące podstawowy komponent chrząstki stawowej, odpowiadający za jej wytrzymałość mechaniczną. Suplementacja kolagenem typu drugi w połączeniu z chondroityną może wspierać regenerację chrząstki i poprawiać jej strukturę. Metylosulfonylometan, organiczny związek siarki, wykazuje właściwości przeciwzapalne i przeciwbólowe, a jego połączenie z chondroityną może wzmacniać efekt terapeutyczny w chorobie zwyrodnieniowej stawów.

Skuteczność kliniczna i dowody naukowe

Skuteczność siarczanu chondroityny w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów została potwierdzona w licznych badaniach klinicznych przeprowadzonych na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. Większość wiarygodnych, randomizowanych badań klinicznych zostało przeprowadzonych dla wołowego siarczanu chondroityny w formie leku na receptę w dawce dobowej od osiemset do tysiąca dwustu miligramów, dla których badania kliniczne potwierdzają zmniejszenie bólów stawów oraz wykazują spowolnienie powstawania zmian strukturalnych.

W metaanalizach obejmujących dziesiątki badań klinicznych wykazano, że siarczan chondroityny zmniejsza ból stawów i poprawia funkcję u chorych z chorobą zwyrodnieniową stawów. Efekt wielkości dla redukcji bólu był istotny klinicznie, a profil bezpieczeństwa okazał się doskonały. Badania z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego potwierdziły, że chondroityna może spowolnić progresję strukturalną choroby zwyrodnieniowej stawów, zmniejszając utratę chrząstki i zmiany w kości podchrzęstnej.

W prospektywnym badaniu Uebelharta i współpracowników u chorych z chorobą zwyrodnieniową stawów kolanowych przeprowadzono randomizowane badanie kontrolowane, w którym wysoko oczyszczony siarczan chondroityny powodował stabilizację przyśrodkowego przedziału stawu udowo-piszczelowego. Wskaźnik Lequesne’a zmniejszył się znacząco o trzydzieści sześć procent w grupie otrzymującej chondroitynę po pierwszym roku, w porównaniu do dwudziestu trzech procent w grupie placebo. Progresja radiologiczna w dwunastym miesiącu wykazała istotne zmniejszenie przestrzeni stawowej w grupie placebo, podczas gdy w grupie leczonej chondroityną nie było zmian, co dostarczyło dowodów na właściwości modyfikujące strukturę wysoko oczyszczonego siarczanu chondroityny.

W badaniu Michela i współpracowników pacjenci otrzymujący placebo wykazywali postępujące zwężanie się przestrzeni stawowej, ze średnią utratą zero przecinek czternaście milimetra po dwóch latach, podczas gdy pacjenci leczeni wysoko oczyszczonym siarczanem chondroityny nie wykazali żadnej zmiany w średniej przestrzeni stawowej. Różnice między grupami były istotne statystycznie, co wykazało, że chondroityna może spowolnić progresję strukturalną choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych.

W badaniu Möllera i współpracowników po trzech miesiącach stosowania wysoko oczyszczony siarczan chondroityny okazał się skuteczniejszy niż placebo w zmniejszaniu bólu ocenianego w wizualnej skali analogowej, zmniejszaniu wskaźnika Lequesne’a oraz ograniczeniu stosowania paracetamolu jako leku doraźnego. W badaniu Monforta dotyczącym oceny zapalenia błony maziowej wykazano, że wysoko oczyszczony siarczan chondroityny, a nie paracetamol, zmniejszał zapalenie błony maziowej i objawy bólowe u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów, wykazując również zmniejszenie poziomu chemokin zapalnych w maziówce i osoczu.

Rozbieżności w wynikach badań

Należy zaznaczyć, że nie wszystkie badania kliniczne wykazały jednoznaczną skuteczność siarczanu chondroityny. Rozbieżności w wynikach badań mogą wynikać z zastosowania siarczanów chondroityny pochodzących z różnych źródeł, posiadających odmienny status rejestracyjny jako lek na receptę lub suplement diety, różne dawki oraz różny stopień oczyszczenia preparatu. Proces produkcyjny, skład cząsteczki oraz stopień oczyszczenia mają znaczenie dla bioprzyswajalności i skuteczności działania.

Nie wszystkie preparaty siarczanu chondroityny dopuszczone do obrotu jako suplementy diety spełniają wszystkie kryteria jakości wymagane dla leków. Badania kontroli jakości wykazały, że część preparatów zawierała zanieczyszczenia, z których najczęściej obserwowanymi były maltodekstryna i laktoza, a niektóre preparaty zawierały nieprawidłowe ilości substancji czynnej. W związku z tym decydując się na produkt dostępny jako suplement, warto wybrać substancję firmy dostępnej na rynku od dłuższego czasu, o sprawdzonej jakości oraz z dostępnymi badaniami określającymi jej skuteczność i bioprzyswajalność.

Biodostępność siarczanu chondroityny po podaniu doustnym waha się od dziesięciu do dwudziestu czterech procent. Zaabsorbowana chondroityna dociera do krwi jako dziesięć procent nienaruszonej chondroityny i dziewięćdziesiąt procent zdepolimeryzowanych pochodnych o niskiej masie cząsteczkowej. Kolejną cechą jest jej zdolność do gromadzenia się w tkance stawowej, co tłumaczy przedłużone działanie terapeutyczne utrzymujące się przez co najmniej trzy miesiące po odstawieniu leku.

Aspekty ekonomiczne i dostępność

Siarczan chondroityny dostępny jest w Polsce zarówno w formie leków na receptę, jak i suplementów diety dostępnych bez recepty. Leki na receptę zawierające chondroitynę podlegają refundacji częściowej w ramach programów lekowych dla pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów, co obniża koszt terapii dla pacjenta. Cena preparatów z chondroityną dostępnych bez recepty waha się od kilkudziesięciu do ponad stu złotych za miesięczne opakowanie, w zależności od producenta, dawki substancji czynnej oraz obecności dodatkowych składników.

Analizy farmakoekonomiczne wykazały, że leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów siarczanem chondroityny zamiast niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi lub koksybami jest opłacalne ekonomicznie dla systemu ochrony zdrowia. Dzięki lepszej tolerancji chondroityny i braku działań niepożądanych typowych dla niesteroidowych leków przeciwzapalnych można uniknąć kosztów związanych z leczeniem powikłań, takich jak krwawienia z przewodu pokarmowego, niewydolność nerek czy incydenty sercowo-naczyniowe. Szacuje się, że strategia terapeutyczna oparta na stosowaniu siarczanu chondroityny może przynieść znaczące oszczędności dla służby zdrowia przy jednoczesnym zachowaniu skuteczności w kontroli objawów choroby.

W aptekach i drogeriach dostępne są liczne preparaty zawierające siarczan chondroityny pod różnymi nazwami handlowymi, takimi jak Structum, Chronada, Cartexan, Chondrovox, Fextrum oraz wiele suplementów diety różnych producentów. Większość z nich zawiera od czterystu do sześćset miligramów siarczanu chondroityny w pojedynczej kapsułce. Preparaty złożone łączące chondroitynę z glukozaminą, kolagenem, kwasem hialuronowym i innymi składnikami są również szeroko dostępne.

Rekomendacje organizacji medycznych

Siarczan chondroityny został uwzględniony w rekomendacjach wielu międzynarodowych towarzystw naukowych zajmujących się leczeniem chorób reumatycznych i ortopedycznych. European League Against Rheumatism w zaleceniach z dwa tysiące trzeciego roku dotyczących leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych oraz w zaleceniach z dwa tysiące osiemnastego roku dotyczących leczenia choroby zwyrodnieniowej rąk poleca siarczan chondroityny w leczeniu objawowym, aby zmniejszyć ból i zwiększyć sprawność stawów.

European Society for Clinical and Economic Aspects of Osteoporosis and Osteoarthritis przedstawiła algorytm leczenia w chorobie zwyrodnieniowej stawów kolanowych, w którym siarczan chondroityny w postaci leków na receptę jest zalecany jako terapia pierwszego rzutu do przewlekłego stosowania w pierwszym etapie leczenia, obok glukozaminy. Paracetamol jest rekomendowany tylko do doraźnego stosowania, natomiast niesteroidowe leki przeciwzapalne w kolejnym etapie leczenia. Poziom istotności dowodów stosowania chondroityny został określony jako jeden A z rekomendacjami o wysokim stopniu siły.

Osteoarthritis Research Society International w swoich wytycznych również uwzględnia siarczan chondroityny jako jedną z opcji terapeutycznych w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów, chociaż z nieco bardziej ostrożnym podejściem ze względu na rozbieżności w wynikach niektórych badań klinicznych. American College of Rheumatology w swoich zaleceniach nie wymienia siarczanu chondroityny jako substancji pierwszego wyboru, co odzwierciedla różnice w podejściu do terapii choroby zwyrodnieniowej stawów w różnych regionach świata.

Polskie Towarzystwo Reumatologiczne w swoich zaleceniach dotyczących leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów uznaje siarczan chondroityny za substancję, która może być stosowana w terapii objawowej u pacjentów z łagodną i umiarkowaną postacią choroby, szczególnie u osób, u których stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych jest przeciwwskazane lub wiąże się z wysokim ryzykiem działań niepożądanych.

Bibliografia

1. Reginster JY, Veronese N. Highly purified chondroitin sulfate: a literature review on clinical efficacy and pharmacoeconomic aspects in osteoarthritis treatment. Aging Clin Exp Res. 2021;33(1):37-47. DOI: 10.1007/s40520-020-01643-8 PMID: 32638342
2. Hochberg MC, Martel-Pelletier J, Monfort J, Möller I, Castillo JR, Arden N, Berenbaum F, Blanco FJ, Conaghan PG, Doménech G, Henrotin Y, Pap T, Richette P, Sawitzke A, du Souich P, Pelletier JP; MOVES Investigation Group. Combined chondroitin sulfate and glucosamine for painful knee osteoarthritis: a multicentre, randomised, double-blind, non-inferiority trial versus celecoxib. Ann Rheum Dis. 2016;75(1):37-44. DOI: 10.1136/annrheumdis-2014-206792 PMID: 25589511