Celekoksyb – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Celekoksyb – lek należący do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Mechanizm działania celekoksybu polega na hamowaniu cyklooksygenazy typu 2 (COX-2), która bierze udział m.in. w wywoływaniu gorączki, odczuwaniu bólu i funkcjach poznawczych. Dzięki temu lek działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo.
Wskazaniem do stosowania celekoksybu jest leczenie objawów choroby zwyrodnieniowej stawów, reumatoidalnego zapalenia stawów i zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa.
Celekoksyb dostępny jest w postaci kapsułek. Stosowanie leku zaczyna się zwykle w dawce 200 mg na dobę, którą w razie nieuzyskania poprawy zwiększa się do 400 mg na dobę.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): nadciśnienie tętnicze, zakażenia górnych dróg oddechowych, zakażenia dróg moczowych, zapalenie zatok, nasilenie alergii, zawroty głowy, pobudzenie, bezsenność, zawał mięśnia sercowego, zapalenie gardła, zapalenie błony śluzowej nosa, kaszel, duszność, ból brzucha, niestrawność, biegunka, wzdęcia z oddawaniem gazów, wymioty, dysfagia, osutka, świąd, objawy grypopodobne, obrzęk obwodowy.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Celekoksyb – substancja czynna w walce z bólem i stanem zapalnym
Celekoksyb to przełomowa substancja czynna należąca do trzeciej generacji niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), która wywołała rewolucję w leczeniu chorób reumatycznych i bólu. Wprowadzony na rynek w 1998 roku przez firmę Pfizer pod nazwą handlową Celebrex, celekoksyb szybko zyskał uznanie lekarzy i pacjentów na całym świecie. Rocznie jest stosowany przez około 23 miliony pacjentów, co czyni go jednym z najważniejszych leków przeciwbólowych współczesnej medycyny. Kluczowym elementem wyróżniającym celekoksyb spośród innych NLPZ jest jego zdolność do selektywnego hamowania enzymu cyklooksygenazy-2 (COX-2), co znacząco zmniejsza ryzyko działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego, będących głównym problemem tradycyjnych leków przeciwzapalnych. Dzięki unikalnemu mechanizmowi działania, celekoksyb oferuje skuteczną kontrolę bólu i stanu zapalnego przy jednoczesnym zachowaniu korzystnego profilu bezpieczeństwa.
Mechanizm działania celekoksybu
Celekoksyb należy do wybiórczych inhibitorów cyklooksygenazy-2 (COX-2), hamując działanie tego enzymu, a co za tym idzie zmniejszając syntezę prostaglandyn, działa przeciwzapalnie, przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. Enzymy cyklooksygenazy odgrywają kluczową rolę w organizmie, biorąc udział w syntezie prostaglandyn z lipidów błon komórkowych.
Cyklooksygenaza występuje w organizmie w co najmniej dwóch izoformach: COX-1 i COX-2. Pierwsza z nich (COX-1) jest aktywna w warunkach fizjologicznych w wielu tkankach, w tym w płytkach krwi, nerkach, naczyniach krwionośnych i żołądku. Druga izoforma (COX-2) jest enzymem, którego aktywność gwałtownie rośnie w tkankach objętych procesem zapalnym.
Kluczową zaletą celekoksybu jest jego niezwykła selektywność. Powinowactwo celekoksybu do COX-2 jest ok. 375 razy większe niż do COX-1, co tłumaczy korzystną właściwość w zakresie mniejszych objawów ubocznych dotyczących przewodu pokarmowego niż nieselektywne NLPZ. Ta selektywność oznacza, że celekoksyb nie wykazuje działania przeciwagregacyjnego i nie wpływa na czynność płytek krwi.
Celekoksyb zmniejsza ilość powstających prostaglandyn PGE2, PGF2, PGD2 i prostacykliny PGI2 ograniczając w ten sposób występujący stan zapalny oraz zmniejszając poziom odczuwanego bólu.
Farmakologia i właściwości farmakokinetyczne
Celekoksyb dobrze się wchłania po podaniu doustnym i osiąga maksymalne stężenie w surowicy po ok. 2–3 godzinach, pokarm opóźnia jego wchłanianie. W ok. 97% wiąże się z białkami osocza i jest dystrybuowany do tkanek.
Metabolizm zachodzi w wątrobie, metabolity są nieaktywne. Wydalanie zachodzi głównie w postaci metabolitów z kałem i moczem. Biologiczny okres półtrwania celekoksybu wynosi ok. 8–12 godzin.
Diklofenak ma zdolność gromadzenia się w mazi stawowej, przez co przez okres do dwunastu godzin jego stężenie w stawie pozostaje wyższe niż w osoczu krwi. Podobną właściwość wykazuje celekoksyb, co zapewnia długotrwałe działanie przeciwzapalne w miejscu zapalenia.
Wskazania do stosowania
Celekoksyb jest wskazany w objawowym leczeniu trzech głównych jednostek chorobowych układu kostno-stawowego:
- Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS)
- Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
- Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
Celekoksyb jest również stosowany wspomagająco w leczeniu polipów jelita grubego i odbytu u pacjentów z rodzinną polipowatością gruczolakową.
Leczenie farmakologiczne reumatoidalnego zapalenia stawów
W leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów celekoksyb odgrywa istotną rolę jako część kompleksowej terapii. W farmakologicznym leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów stosowane są niesteroidowe leki przeciwzapalne, glikokortykosteroidy, leki modyfikujące przebieg choroby i leki biologiczne.
Zanim w leczeniu RZS wprowadzone zostaną leki modyfikujące przebieg RZS i do czasu uzyskania odpowiedzi na leczenie lekami modyfikującymi, stosowane są niesteroidowe leki przeciwzapalne. Czasami niesteroidowe leki przeciwzapalne stosowane są również w momencie zaostrzenia objawów RZS.
Do substancji czynnych powszechnie stosowanych w RZS należą:
- Ibuprofen
- Nimesulid
- Ketoprofen
- Diklofenak
- Naproksen
- Celekoksyb (jako inhibitor COX-2)
Do leków biologicznych zarejestrowanych w leczeniu RZS należą: inhibitory TNF-alfa (adalimumab, certolizumab, etanercept, infliksymab, golimumab), które stosuje się w przypadku niepowodzenia terapii konwencjonalnej.
Do typowych LMPCh należą: metotreksat (Trexall, Otrexup, Rasuvo), leflunomid (Arava), hydroksychlorochina (Plaquenil) i sulfasalazyna (azulfidyna).
Leczenie farmakologiczne choroby zwyrodnieniowej stawów
W terapii choroby zwyrodnieniowej stawów celekoksyb jest jednym z kluczowych leków. Paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) stosowane miejscowo są lekami pierwszego rzutu w łagodnej chorobie zwyrodnieniowej. W przypadku utrzymywania się dolegliwości, wskazane jest zastosowanie NLPZ ogólnoustrojowo.
W chorobie zwyrodnieniowej stawów biodrowych lekiem pierwszego wyboru powinien być doustny paracetamol. Jeśli taka terapia okaże się nieskuteczna, można wdrożyć doustne NLPZ (Ketonal, Ketonal Active, Voltaren Express Forte, Diclac Duo, Olfen Uno). Pacjenci ze zwiększonym ryzykiem gastrotoksyczności (np. z chorobą wrzodową) powinny stosować dodatkowo leki osłonowe (IPP, Helicid, Goprazol) lub selektywne COX-2 (Aclexa).
Leczenie farmakologiczne zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa
W przypadku zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa celekoksyb stanowi podstawę farmakoterapii. Najczęściej stosuje się leki z grupy NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne), które zmniejszają ból i sztywność kręgosłupa. Pacjentom w zależności od stanu klinicznego podaje się również leki biologiczne lub nowoczesne leki syntetyczne modyfikujące przebieg choroby.
Leczenie za pomocą NLPZ spowalnia postęp choroby, hamuje wapnienie więzadeł okołokręgosłupowych. W ZZSK nie stosuje się kortykosteroidów.
Podstawowe leczenie to ćwiczenia kręgosłupa (kinezyterapia) i równocześnie leki przeciwzapalne niesteroidowe (ang. nonsteroidal anti-inflammatory drugs), które należy stale przyjmować.
Substancje czynne stosowane w ZZSK obejmują:
- Diklofenak
- Ibuprofen
- Naproksen
- Ketoprofen
- Celekoksyb
- Nimesulid
Kiedy zawodne okazują się stosowane leki przeciwbólowe, w niektórych przypadkach do leczenia włączany jest lek z grupy Inhibitorów TNF (przeciw czynnikowi martwicy nowotworów), który podawany jest w formie zastrzyków.
Dawkowanie i sposób podawania
Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, należy stosować preparat w najmniejszej skutecznej dawce przez możliwie najkrótszy czas.
Dawkowanie w różnych wskazaniach:
| Wskazanie |
Dawkowanie |
| Choroba zwyrodnieniowa stawów |
200 mg 1 raz na dobę lub 100 mg 2 razy na dobę; w razie konieczności lekarz może zadecydować o zwiększeniu dawki do 200 mg 2 razy na dobę |
| Reumatoidalne zapalenie stawów |
200 mg 2 razy na dobę, w razie konieczności lekarz może zadecydować o zwiększeniu dawki do 200 mg 2 razy na dobę |
| Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa |
200 mg 1 raz na dobę lub 100 mg 2 razy na dobę; w razie konieczności lekarz może zadecydować o zwiększeniu dawki do 400 mg 1 raz na dobę lub 200 mg 2 razy na dobę |
Dobowa dawka maksymalna celekoksybu wynosi 400 mg we wszystkich wskazaniach.
Przeciwwskazania
Celekoksyb nie może być stosowany w następujących przypadkach:
- Uczulenie na celekoksyb lub którykolwiek z pozostałych składników tego leku
- Nadwrażliwość na leki z grupy tzw. sulfonamidów (np. niektóre antybiotyki stosowane w leczeniu zakażeń)
- Czynna choroba wrzodowa żołądka i (lub) dwunastnicy, lub krwawienie z żołądka i (lub) dwunastnicy
- Po przyjęciu kwasu acetylosalicylowego lub innych leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych (NLPZ) wystąpiła astma, polipy w jamie nosowej, zapalenie błony śluzowej nosa lub reakcje alergiczne
- Nie stosować leku w III trymestrze ciąży oraz w okresie karmienia piersią
- Niewydolność serca, choroba niedokrwienna serca lub choroba naczyń mózgowych
Ostrożność należy zachować w przypadku osób w podeszłym wieku o masie ciała mniejszej niż 50 kg oraz u pacjentów z zaburzeniami metabolizmu zależnego od cytochromu CYP2C9.
Działania niepożądane
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): nadciśnienie tętnicze, zakażenia górnych dróg oddechowych, zakażenia dróg moczowych, zapalenie zatok, nasilenie alergii, zawroty głowy, pobudzenie, bezsenność, zawał mięśnia sercowego, zapalenie gardła, zapalenie błony śluzowej nosa, kaszel, duszność, ból brzucha, niestrawność, biegunka, wzdęcia z oddawaniem gazów, wymioty, dysfagia, osutka, świąd, objawy grypopodobne, obrzęk obwodowy.
Częstość występowania działań niepożądanych:
- Bardzo często: nadciśnienie tętnicze, w tym nasilenie istniejącego wysokiego ciśnienia krwi
- Często występują: bóle głowy, zawroty głowy, nudności, biegunka, ból brzucha, niestrawność, wysypka, świąd, zatrzymanie płynów, obrzęki
- Mniej częste: nadciśnienie tętnicze, zaburzenia widzenia, zapalenie błony śluzowej nosa, kaszel, duszność, zaburzenia snu, niepokój
- Rzadkie: krwawienia z przewodu pokarmowego, owrzodzenia, zapalenie wątroby, reakcje alergiczne, zespół Stevensa-Johnsona, toksyczne martwicze oddzielanie się naskórka, niewydolność nerek
Szczególne ostrzeżenia
Podczas stosowania preparatu mogą wystąpić: zatrzymanie płynów, obrzęki i nadciśnienie. Stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, w tym celekoksybu, może być związane z wystąpieniem lub nawrotem zastoinowej niewydolności serca.
W czasie stosowania celekoksybu zgłaszano przypadki ciężkich reakcji ze strony wątroby, obejmujące piorunujące zapalenie wątroby (niekiedy zakończone zgonem), martwicę wątroby, niewydolność wątroby (niekiedy zakończoną zgonem lub wymagającą przeszczepu wątroby).
Interakcje lekowe
Jednoczesne stosowanie z doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi może zwiększać ryzyko wystąpienia krwawień; podczas równoległego stosowania należy zachować ostrożność i monitorować parametry krzepnięcia krwi.
Należy zachować ostrożność podczas stosowania preparatu z lekami przeciwzakrzepowymi, takimi jak warfaryna oraz innymi lekami przeciwzakrzepowymi (możliwe nasilenie ich działania i zwiększenie ryzyka krwawień) oraz z lekami moczopędnymi oraz lekami przeciwnadciśnieniowymi, w tym inhibitorami konwertazy angiotensyny, antagonistami angiotensyny (możliwe zmniejszenie skuteczności ich działania).
Inne ważne interakcje:
- Z kwasem acetylosalicylowym i innymi NLPZ: zwiększone ryzyko działań niepożądanych
- Z cyklosporyną i takrolimusem: zwiększone ryzyko uszkodzenia nerek
- Z flukonazolem: konieczne zmniejszenie dawki celekoksybu
Zastosowanie w szczególnych grupach pacjentów
Ciąża i karmienie piersią
Stosowanie celekoksybu jest przeciwwskazane u kobiet w ciąży i u kobiet w wieku rozrodczym. Jeśli kobieta zajdzie w ciążę w czasie leczenia, należy przerwać podawanie celekoksybu.
Celekoksyb przenika do mleka karmiących szczurów w stężeniach podobnych do stężeń produktu w osoczu. Po podaniu celekoksybu karmiącym kobietom zaobserwowano, że produkt w bardzo niewielkim stopniu przenika do mleka kobiet karmiących piersią. Kobiety przyjmujące CELEBREX nie powinny karmić piersią.
Wpływ na płodność
Podczas przyjmowania celekoksybu przez kobiety w wieku rozrodczym, zaobserwowano upośledzenie procesu owulacji (wpływ leku na pękanie pęcherzyka Graffa). W związku z tym w niektórych przypadkach może wystąpić przemijająca niepłodność.
Osoby w podeszłym wieku
U chorych powyżej 65 lat lekarz może zalecić szczególną kontrolę leczenia, szczególnie u osób o masie ciała poniżej 50 kg.
Wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów
Preparat może powodować działania niepożądane, takie jak zaburzenia równowagi, senność, zawroty głowy lub inne zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego. Celekoksyb może wpływać na sprawność psychofizyczną, dlatego nie zaleca się prowadzenia pojazdów oraz obsługi urządzeń mechanicznych w trakcie jego przyjmowania.
Przedawkowanie
Dane kliniczne dotyczące przedawkowania celekoksybu są ograniczone. W badaniach podawano dawki do 1200 mg dwa razy na dobę zdrowym osobom przez 9 dni bez poważnych skutków ubocznych.
W przypadku przedawkowania zaleca się standardowe postępowanie: płukanie żołądka, obserwacja kliniczna pacjenta oraz, jeśli jest to konieczne, zastosowanie leczenia wspomagającego.
Preparaty handlowe dostępne w Polsce
W polskich aptekach znajdziemy preparaty zawierające celekoksyb: Aclexa, Celbix, Celebrex, Celexobic Accord, Elecoxel, Zelsiglat. Preparaty występują w dwóch dawkach: 100 mg oraz 200 mg.
Popularne preparaty z celekoksybem:
- Aclexa – kapsułki 100 mg i 200 mg
- Celebrex – kapsułki 100 mg i 200 mg
- Celecoxib Accord – kapsułki 100 mg i 200 mg
- Zelsiglat – kapsułki 100 mg i 200 mg
- Elecoxel – kapsułki 100 mg i 200 mg
Monitorowanie leczenia
Podczas stosowania celekoksybu konieczne jest regularne monitorowanie:
- Funkcji nerek, szczególnie u pacjentów z czynnikami ryzyka
- Funkcji wątroby – kontrola enzymów wątrobowych
- Ciśnienia tętniczego krwi
- Objawów ze strony przewodu pokarmowego
- Parametrów krzepnięcia przy jednoczesnym stosowaniu antykoagulantów
W przypadku pogorszenia stanu zdrowia, należy przerwać stosowanie preparatu i skonsultować się z lekarzem.
Czym różni się celekoksyb od innych leków przeciwbólowych?
Celekoksyb należy do selektywnych inhibitorów COX-2, co oznacza, że jego powinowactwo do enzymu COX-2 jest 375 razy większe niż do COX-1. Dzięki temu wykazuje mniejsze działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego w porównaniu do tradycyjnych NLPZ.
Czy celekoksyb można stosować długotrwale?
Celekoksyb może być stosowany długotrwale, jednak zawsze należy stosować najmniejszą skuteczną dawkę przez najkrótszy możliwy czas. Konieczne jest regularne monitorowanie przez lekarza, szczególnie funkcji nerek, wątroby i ciśnienia tętniczego.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane celekoksybu?
Najczęstsze działania niepożądane to nadciśnienie tętnicze, zawroty głowy, bóle głowy, dolegliwości żołądkowo-jelitowe (ból brzucha, niestrawność, biegunka), obrzęki oraz zakażenia górnych dróg oddechowych.
Czy celekoksyb wpływa na krzepnięcie krwi?
Celekoksyb nie wpływa na czynność płytek krwi i nie wykazuje działania przeciwzakrzepowego, w przeciwieństwie do kwasu acetylosalicylowego i tradycyjnych NLPZ. Może jednak nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych stosowanych jednocześnie.
Kto nie powinien stosować celekoksybu?
Celekoksyb jest przeciwwskazany u osób z uczuleniem na tę substancję lub sulfonamidy, z czynną chorobą wrzodową, niewydolnością serca, chorobą niedokrwienną serca oraz u kobiet w trzecim trymestrze ciąży i karmiących piersią.
Czy celekoksyb można łączyć z innymi lekami przeciwbólowymi?
Nie zaleca się łączenia celekoksybu z innymi NLPZ lub wysokimi dawkami kwasu acetylosalicylowego ze względu na zwiększone ryzyko działań niepożądanych. Można go jednak łączyć z paracetamolem pod nadzorem lekarza.
Jak długo można bezpiecznie stosować celekoksyb w chorobach przewlekłych?
W chorobach przewlekłych jak reumatoidalne zapalenie stawów czy zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa celekoksyb może być stosowany przez lata pod stałym nadzorem reumatologa z regularnym monitorowaniem funkcji narządów.
Czy celekoksyb pomaga w leczeniu wszystkich rodzajów bólu?
Celekoksyb jest szczególnie skuteczny w bólu o podłożu zapalnym, jak w chorobach reumatycznych. Może być mniej skuteczny w bólu neuropatycznym, gdzie lepsze efekty przynoszą inne grupy leków.
Jakie badania należy wykonywać podczas leczenia celekoksybem?
Zaleca się regularne badania krwi (morfologia, enzymy wątrobowe, kreatynina), kontrolę ciśnienia tętniczego oraz ocenę objawów ze strony przewodu pokarmowego. Częstotliwość badań ustala lekarz prowadzący.
Czy celekoksyb może powodować uzależnienie?
Celekoksyb nie powoduje uzależnienia fizycznego ani psychicznego. To lek nienarkotyczy, który można bezpiecznie odstawić bez ryzyka zespołu abstynencyjnego.
Bibliografia
- Goldenberg MM. Celecoxib, a selective cyclooxygenase-2 inhibitor for the treatment of rheumatoid arthritis and osteoarthritis. Clin Ther. 1999;21(9):1497-1513. DOI: 10.1016/s0149-2918(00)80005-3 PMID: 10509845
- Silverstein FE, Faich G, Goldstein JL, Simon LS, Pincus T, Whelton A, Makuch R, Eisen G, Agrawal NM, Stenson WF, Burr AM, Zhao WW, Kent JD, Lefkowith JB, Verburg KM, Geis GS. Gastrointestinal toxicity with celecoxib vs nonsteroidal anti-inflammatory drugs for osteoarthritis and rheumatoid arthritis: the CLASS study: A randomized controlled trial. JAMA. 2000;284(10):1247-1255. DOI: 10.1001/jama.284.10.1247 PMID: 10979111
