Ceftriakson – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Ceftriakson – antybiotyk z grupy cefalosporyn III generacji o działaniu przeciwbakteryjnym. Mechanizm działania ceftriaksonu polega na hahttps://o-lekach.pl/przeciwbakteryjne/mowaniu syntezy ściany komórki bakteryjnej, co prowadzi do jej obumarcia. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie ciężkich zakażeń, które leczy się pozajelitowo, głównie jest to zapalenie płuc, bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, bakteryjne zapalenie wsierdzia oraz leczenie boreliozy i bakteriemii. Ceftriakson podaje się również profilaktycznie przed zabiegami chirurgicznymi.
Ceftriakson dostępny jest w postaci proszku do sporządzania roztworu do wstrzykiwań i infuzji. Lek można podać w postaci wstrzyknięcia dożylnego, domięśniowego lub infuzji. Dokładne dawkowanie dobiera się indywidualnie w zależności od ciężkości i miejsca zakażenia.
Możliwe działania niepożądane: leukopenia, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, biegunka, nudności, wymioty, bóle brzucha, skąpomocz, zwiększenie stężenia kreatyniny w surowicy, zwiększona aktywność enzymów wątrobowych, zapalenie żył, ból w miejscu podania, pokrzywka, wysypka, obrzęk stawów, świąd.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Ceftriakson – substancja czynna trzeciej generacji cefalosporyn o szerokim spektrum działania
Ceftriakson to jeden z najważniejszych antybiotyków stosowanych w medycynie współczesnej, należący do trzeciej generacji cefalosporyn. Ta substancja czynna, wprowadzona po raz pierwszy w 1982 roku, zrewolucjonizowała sposób leczenia poważnych infekcji bakteryjnych dzięki swojemu szerokiemu spektrum działania i wyjątkowym właściwościom farmakokinetycznym. W przeciwieństwie do innych antybiotyków, ceftriakson charakteryzuje się niezwykle długim czasem półtrwania wynoszącym około 8 godzin, co pozwala na podawanie leku tylko raz dziennie. Jest to substancja czynna o działaniu bakteriobójczym, która jest szczególnie skuteczna przeciwko bakteriom Gram-ujemnym, zachowując jednocześnie aktywność przeciwko wybranym bakteriom Gram-dodatnim. Ceftriakson jest obecnie dostępny wyłącznie w postaci iniekcji dożylnych lub domięśniowych, co czyni go idealnym wyborem w leczeniu hospitalnym oraz w przypadkach wymagających szybkiego i skutecznego działania przeciwbakteryjnego.
Charakterystyka farmakologiczna ceftriaksonu
Ceftriakson należy do grupy β-laktamowych antybiotyków, a konkretnie do trzeciej generacji cefalosporyn. Jego unikalna struktura chemiczna zawiera pierścień β-laktamowy połączony z grupami bocznymi, które nadają mu charakterystyczne właściwości farmakologiczne. Mechanizm działania ceftriaksonu polega na hamowaniu syntezy ściany komórkowej bakterii poprzez wiązanie się z białkami wiążącymi penicylinę (PBP) w błonie cytoplazmatycznej bakterii. Te enzymy uczestniczą w syntezie ściany komórkowej i podziale komórek bakteryjnych.
Wiązanie ceftriaksonu z karboksypeptydazami, endopeptydazami i transpeptydazami powoduje utratę aktywności tych enzymów, co skutkuje produkcją wadliwych ścian komórkowych i prowadzi do śmierci bakterii. Substancja ta wykazuje wysoką stabilność wobec hydrolizy przez różne β-laktamazy, w tym penicylinazy, cefalosporynazy i β-laktamazy o rozszerzonym spektrum działania.
Farmakokinetyka i dystrybucja
Pozorna objętość dystrybucji ceftriaksonu po podaniu dożylnym lub domięśniowym u zdrowych pacjentów wynosi od 5,78 do 13,5 L. U pacjentów w sepsie objętość ta może wzrosnąć do 35,2 L. Jedną z najważniejszych cech ceftriaksonu jest jego zdolność do przenikania przez barierę krew-mózg, co czyni go skutecznym w leczeniu bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Clearance nerkowy wynosi 5-12 ml/min, a 50-60% ceftriaksonu jest wydalane w niezmienionej postaci z moczem, głównie przez filtrację kłębuszkową, podczas gdy 40-50% jest wydalane w niezmienionej postaci z żółcią. Ten podwójny mechanizm wydalania sprawia, że lek jest relatywnie bezpieczny u pacjentów z niewydolnością nerek.
Spektrum działania przeciwbakteryjnego
Ceftriakson wykazuje szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego, które obejmuje zarówno bakterie Gram-dodatnie, jak i Gram-ujemne. Organizmy wrażliwe na ceftriakson to m.in. S. pneumoniae, S. pyogenes, koagulazo-ujemne gronkowce, niektóre gatunki Enterobacter, H. influenzae, N. gonorrhoeae, P. mirabilis, E. coli, gatunki Klebsiella, M. catarrhalis, B. burgdorferi i niektóre beztlenowce jamy ustnej.
Bakterie Gram-dodatnie
W przypadku bakterii Gram-dodatnich, ceftriakson wykazuje dobrą aktywność przeciwko:
- Streptococcus pneumoniae (włączając szczepy oportunistycznie oporne na penicylinę)
- Streptococcus pyogenes (paciorkowce β-hemolizujące grupy A)
- Koagulazo-ujemne gronkowce
- Methicillin-wrażliwy Staphylococcus aureus (MSSA)
Bakterie Gram-ujemne
Trzecia generacja cefalosporyn ma rozszerzone pokrycie bakterii Gram-ujemnych i jest często stosowana do leczenia infekcji Gram-ujemnych opornych na pierwszą i drugą generację. Ceftriakson jest szczególnie aktywny przeciwko:
- Enterobacteriaceae (E. coli, Klebsiella spp., Proteus mirabilis)
- Haemophilus influenzae (włączając szczepy produkujące β-laktamazy)
- Neisseria gonorrhoeae
- Neisseria meningitidis
- Moraxella catarrhalis
Ograniczenia spektrum działania
Należy pamiętać o ograniczeniach spektrum działania ceftriaksonu. W przeciwieństwie do ceftazydymu i cefoperazonu, ceftriakson nie wykazuje użytecznej aktywności przeciwko Pseudomonas aeruginosa. Nie powinien być również stosowany w leczeniu infekcji Enterobacter, nawet jeśli izolat wydaje się wrażliwy, ze względu na możliwość rozwoju oporności.
Wskazania kliniczne i zastosowanie terapeutyczne
Ceftriakson znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu różnorodnych infekcji bakteryjnych. Jest stosowany w leczeniu infekcji ucha środkowego, zapalenia wsierdzia, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia płuc, infekcji kości i stawów, infekcji wewnątrzbrzusznych, infekcji skóry, infekcji układu moczowego, rzeżączki i zapalenia miednicy mniejszej.
Leczenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Ceftriakson może być przepisywany do leczenia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych spowodowanego przez H. influenzae, Neisseria meningitidis lub Streptococcus pneumoniae. Jego zdolność do przenikania przez barierę krew-mózg czyni go jednym z leków pierwszego wyboru w tej wskazaniu.
Infekcje układu oddechowego
W leczeniu pozaszpitalnego zapalenia płuc ceftriakson jest często stosowany jako monoterapia lub w skojarzeniu z innymi antybiotykami. Jest szczególnie skuteczny przeciwko typowym patogenom oddechowym, takim jak S. pneumoniae i H. influenzae.
Infekcje przenoszące się drogą płciową
Ceftriakson jest również stosowany do leczenia rzeżączki i rozsianej boreliozy. Ze względu na rosnącą oporność N. gonorrhoeae na inne antybiotyki, ceftriakson stał się podstawą leczenia infekcji gonococcalnych.
Dawkowanie i sposób podawania
Standardowe dawkowanie ceftriaksonu dla dorosłych wynosi 1-2 g dożylnie lub domięśniowo raz dziennie (lub w równo podzielonych dawkach dwa razy dziennie). Czas trwania terapii zazwyczaj wynosi 4-14 dni, w zależności od rodzaju i ciężkości infekcji.
Wskazanie |
Dawka dla dorosłych |
Częstotliwość |
Czas trwania |
Infekcje ogólne |
1-2 g |
Raz dziennie |
4-14 dni |
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych |
2 g |
Dwa razy dziennie |
7-21 dni |
Rzeżączka |
250-500 mg |
Jednorazowo |
1 dzień |
Zapalenie wsierdzia |
2 g |
Raz dziennie |
4-6 tygodni |
Dawkowanie pediatryczne
U dzieci standardowe dawkowanie wynosi 50-100 mg/kg masy ciała raz dziennie, z maksymalną dawką dobową nieprzekraczającą 2 g. Badania populacyjne farmakokinetyczno-farmakodynamiczne u niemowląt sugerują, że dawka 100 mg/kg raz dziennie jest odpowiednia dla większości pacjentów i patogenów.
Specjalne populacje pacjentów
U pacjentów w podeszłym wieku nie ma potrzeby dostosowywania dawki do 2 g/dzień, o ile nie ma ciężkiej dysfunkcji nerek i wątroby. U pacjentów z niewydolnością nerek lub wątroby farmakokinetyka ceftriaksonu jest tylko minimalnie zmieniona.
Działania niepożądane i bezpieczeństwo stosowania
Ceftriakson jest generalnie dobrze tolerowanym antybiotykiem, jednak może powodować różnorodne działania niepożądane. Najczęstsze działania niepożądane to eozynofilia, leukopenia, trombocytopenia, biegunka, wysypka i podwyższone enzymy wątrobowe.
Działania niepożądane związane z układem żółciowym
Jednym z charakterystycznych działań niepożądanych ceftriaksonu jest tworzenie się osadu żółciowego. Rozwój osadu pęcherzyka żółciowego i pseudokamicy jest rzadko obserwowaną reakcją niepożądaną (<0,1%), która w większości przypadków jest przemijająca i znika spontanicznie po odstawieniu terapii.
Częstość występowania osadu lub pseudokamicy związanej z ceftriaksonem jest szacowana na 15-46% pacjentów leczonych tym antybiotykiem. Ten objaw jest zależny od dawki i częściej występuje u dzieci, które ze względu na dawkowanie zależne od masy ciała otrzymują proporcjonalnie wyższe dawki niż dorośli.
Reakcje alergiczne i nadwrażliwość
Ceftriakson może powodować reakcje alergiczne, które mogą być poważne. Objawy ciężkich reakcji alergicznych obejmują trudności w oddychaniu, obrzęk twarzy, języka lub gardła oraz pokrzywkę. Pacjenci z historią alergii na penicyliny mogą wykazywać reakcje krzyżowe, choć ryzyko to jest relatywnie niskie.
Zaburzenia neurologiczne
Niektórzy pacjenci stosujący ceftriakson zgłaszali występowanie drgawek. Objawy neurologiczne mogą obejmować skurcze mięśni, drżenia lub inne niekontrolowane ruchy. W przypadku wystąpienia takich objawów należy natychmiast odstawić lek.
Inne działania niepożądane
- Zaburzenia hematologiczne: anemia hemolityczna, neutropenia
- Zaburzenia przewodu pokarmowego: biegunka związana z C. difficile
- Reakcje w miejscu podania: ból, zaczerwienienie, obrzęk
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przeciwwskazania bezwzględne
Według niektórych producentów przeciwwskazaniami są: anafylaksja w wywiadzie na składnik czynny, antybiotyki cefalosporynowe, penicyliny lub inne antybiotyki β-laktamowe. U noworodków (do 28 dni życia) wymagających leczenia roztworami dożylnymi zawierającymi wapń istnieje ryzyko wytrącania się soli ceftriakson-wapń.
Ostrzeżenia specjalne
Interakcje z wapniem: Nie należy stosować ŻADNYCH roztworów zawierających wapń (włączając roztwory Ringera lub Hartmanna) w połączeniu z dożylnym ceftriaksonem; ryzyko potencjalnie śmiertelnego wytrącania się cząstek w płucach i nerkach.
Stosowanie u noworodków: Ze względu na ryzyko wytrącania się kompleksów wapń-ceftriakson, szczególnie ostrożnie należy stosować lek u noworodków, zwłaszcza wcześniaków.
Interakcje lekowe
Ceftriakson może wchodzić w interakcje z różnymi lekami. Chloramfenikol może zmniejszać działanie ceftriaksonu poprzez antagonizm farmakodynamiczny. Preparaty bakteriostatyczne mogą hamować działanie antybiotyków bakteriobójczych.
Najważniejsze interakcje:
- Roztwory zawierające wapń: bezwzględnie przeciwwskazane
- Antybiotyki bakteriostatyczne: mogą zmniejszać skuteczność
- Inhibitory checkpoint immunologicznych: ceftriakson może zakłócać ich działanie terapeutyczne
- Leki przeciwzakrzepowe: może zwiększać ryzyko krwawień
Leczenie farmakologiczne infekcji bakteryjnych – rola ceftriaksonu
W nowoczesnej medycynie ceftriakson odgrywa kluczową rolę w leczeniu farmakologicznym ciężkich infekcji bakteryjnych. Jako antybiotyk trzeciej generacji cefalosporyn, stanowi ważną opcję terapeutyczną w przypadku infekcji wywołanych przez bakterie oporne na antybiotyki pierwszej i drugiej generacji.
Monoterapia vs. terapia skojarzona
W wielu przypadkach ceftriakson może być stosowany jako monoterapia, szczególnie w infekcjach wywołanych przez wrażliwe patogeny. Jednak w przypadku podejrzenia infekcji mieszanych lub atypowych patogenów, często jest łączony z innymi substancjami czynnymi:
- Metronidazol – w infekcjach wewnątrzbrzusznych z podejrzeniem beztlenowców
- Doksycyklina lub azytromycyna – w infekcjach przenoszących się drogą płciową
- Ampicylina – w przypadku podejrzenia infekcji Listeria monocytogenes
Substancje alternatywne
W przypadku oporności lub nietolerancji ceftriaksonu, alternatywne substancje czynne obejmują:
- Cefotaksym – podobne spektrum działania, krótszy czas półtrwania
- Ceftazydym – lepsze pokrycie Pseudomonas aeruginosa
- Meropenem lub imipenem – w przypadku infekcji ESBL+
- Piperacylina z tazobaktamem – szersze spektrum, aktywność przeciwko Pseudomonas
Monitoring terapii i kontrola skuteczności
Podczas terapii ceftriaksonem istotne jest odpowiednie monitorowanie pacjenta. Kontrola obejmuje:
Parametry kliniczne:
- Temperatura ciała
- Liczba krwinek białych
- Poziom prokalcytoniny (marker infekcji)
- Funkcja nerek i wątroby
Badania obrazowe:
- USG jamy brzusznej (kontrola pęcherzyka żółciowego)
- Badania obrazowe miejsca infekcji
Mikrobiologia:
- Kontrolne posiewy materiału z miejsca infekcji
- Oznaczanie wrażliwości na antybiotyki
Czy ceftriakson można podawać raz dziennie?
Tak, jedną z największych zalet ceftriaksonu jest możliwość podawania raz dziennie dzięki długiemu czasowi półtrwania wynoszącemu około 8 godzin. Ten długi czas półtrwania sprawił, że zalecany jest schemat podawania raz dziennie.
Czy ceftriakson przenika przez barierę krew-mózg?
Ceftriakson wykazuje wysoką penetrację do opon mózgowo-rdzeniowych, oczu i ucha wewnętrznego. To sprawia, że jest skuteczny w leczeniu bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane ceftriaksonu?
Najczęstsze działania niepożądane to eozynofilia, leukopenia, trombocytopenia, biegunka, wysypka i podwyższone enzymy wątrobowe. U dzieci częściej występuje tworzenie się osadu w pęcherzyku żółciowym.
Czy ceftriakson można stosować u kobiet w ciąży?
Istnieją wstępne dowody na to, że ceftriakson jest relatywnie bezpieczny podczas ciąży i karmienia piersią. Jednak zawsze należy skonsultować się z lekarzem przed zastosowaniem.
Czy ceftriakson wymaga dostosowania dawki u pacjentów z niewydolnością nerek?
Przy standardowych dawkach zazwyczaj nie ma potrzeby dostosowywania dawki przy niewydolności nerek. Lek nie jest usuwany przez hemodializę ani dializę otrzewnową.
Co to jest „osad żółciowy” związany z ceftriaksonem?
Ceftriakson, po wydzieleniu i skoncentrowaniu w żółci pęcherzyka żółciowego, może tworzyć osad, którego głównym składnikiem jest sól wapniowo-ceftriaksonowa. Jest to zwykle stan przejściowy i odwracalny.
Czy ceftriakson działa przeciwko MRSA?
Nie, ceftriakson nie wykazuje aktywności przeciwko methicillin-opornym Staphylococcus aureus (MRSA). W przypadku podejrzenia infekcji MRSA należy zastosować inne antybiotyki, takie jak wankomycyna lub linezolid.
Ile trwa standardowa terapia ceftriaksonem?
Czas trwania terapii wynosi 4-14 dni, w zależności od rodzaju i ciężkości infekcji. W przypadku skomplikowanych infekcji może być wymagana dłuższa terapia.
Czy można łączyć ceftriakson z roztworami zawierającymi wapń?
Bezwzględnie nie należy stosować ŻADNYCH roztworów zawierających wapń w połączeniu z dożylnym ceftriaksonem ze względu na ryzyko potencjalnie śmiertelnego wytrącania się cząstek w płucach i nerkach.
Kiedy należy odstawić ceftriakson?
Ceftriakson należy odstawić w przypadku wystąpienia ciężkich reakcji alergicznych, objawów neurologicznych (jak drgawki), ciężkiej biegunki związanej z C. difficile lub objawowego osadu żółciowego. Zawsze należy skonsultować się z lekarzem przed odstawieniem leku.
Bibliografia
- Richards DM, Heel RC, Brogden RN, Speight TM, Avery GS. Ceftriaxone. A review of its antibacterial activity, pharmacological properties and therapeutic use. Drugs. 1984;27(6):469-527. DOI: 10.2165/00003495-198427060-00001 PMID: 6329638
- Arumugham VB, Gujarathi R, Cascella M. Third-Generation Cephalosporins. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. 2023 Jun 4. PMID: 31751071