Ceftazydym – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Ceftazydym – antybiotyk o działaniu bakteriobójczym, należący do cefalosporyn III generacji. Mechanizm działania ceftazydymu polega na blokowaniu syntezy ściany komórkowej, co prowadzi do obumarcia komórek bakteryjnych. Wskazaniem do stosowania leku są m.in. zakażenia dolnych dróg oddechowych, bakteryjne zapalenie opon mózgowych, złośliwe zapalenie ucha wewnętrznego, powikłane zakażenia dróg moczowych, skóry i tkanek miękkich, zakażenia kości, stawów, ciężkie zakażenia ginekologiczne i zakażenia okołobrzuszne.
Ceftazydym dostępny jest w postaci proszku do sporządzania roztworu do wstrzykiwań i infuzji. Dokładne dawkowanie ustala się indywidualnie w zależności od wieku, rodzaju, miejsca, ciężkości zakażenia i wrażliwości drobnoustrojów.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): eozynofilia, trombocytoza, zapalenie żył, zakrzepowe zapalenie żył, biegunka, ból brzucha, wzdęcia, nudności, wymioty, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, ból i zapalenie w miejscu podania domięśniowego, gorączka, wysypka grudkowo-plamista, pokrzywka, świąd.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Ceftazydym – przewodnik po antybiotyku III generacji cefalosporyn
Ceftazydym to jeden z najważniejszych antybiotyków stosowanych w leczeniu ciężkich zakażeń bakteryjnych, szczególnie tych wywołanych przez pałeczki Gram-ujemne. Jako przedstawiciel cefalosporyn trzeciej generacji, ceftazydym charakteryzuje się szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego oraz wyjątkową skutecznością wobec Pseudomonas aeruginosa, co czyni go niezastąpionym narzędziem w walce z zakażeniami szpitalnymi. Ten półsyntetyczny antybiotyk beta-laktamowy odgrywa kluczową rolę w nowoczesnej antybiotykoterapii, oferując skuteczne rozwiązanie w przypadku zakażeń opornych na inne leki. Jego unikalny mechanizm działania, polegający na blokowaniu syntezy ściany komórkowej bakterii, pozwala na skuteczne zwalczanie patogenów, które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia pacjentów.
Mechanizm działania i farmakologia
Ceftazydym należy do grupy antybiotyków beta-laktamowych, charakteryzujących się obecnością charakterystycznego pierścienia beta-laktamowego w swojej strukturze chemicznej. Mechanizm działania ceftazydymu, podobnie jak innych cefalosporyn, polega na blokowaniu końcowego etapu biosyntezy ściany komórkowej bakterii. Miejscem docelowego działania antybiotyku są białka wiążące penicyliny (PBP), zlokalizowane w błonie protoplazmatycznej i pełniące funkcje enzymatyczne.
W wyniku związania z PBP o aktywności enzymu transpeptydazy następuje zahamowanie tworzenia wiązań peptydowych pomiędzy bocznymi łańcuchami peptydowymi peptydoglikanu w ścianie komórkowej bakterii. W dalszym etapie, na skutek aktywacji hydrolaz komórkowych, dochodzi do lizy komórki bakteryjnej. Ten bakteriobójczy mechanizm działania sprawia, że ceftazydym jest szczególnie skuteczny przeciwko aktywnie dzielącym się bakteriom.
Jedną z najważniejszych cech ceftazydymu jest jego znaczna odporność na działanie beta-laktamaz, co pozwala na skuteczne leczenie zakażeń wywoływanych przez bakterie produkujące te enzymy. Ceftazydym charakteryzuje się znaczną opornością na działanie β-laktamaz, jednak antybiotyk ten jest rozkładany przez enzymy o rozszerzonym spektrum substratowym (ESβL), w tym przez rodzinę SHV, oraz przez enzymy AmpC.
Spektrum działania przeciwbakteryjnego
Ceftazydym wyróżnia się wśród innych cefalosporyn trzeciej generacji szczególnie szerokim spektrum działania przeciwko bakteriom Gram-ujemnym. Ceftazydym to antybiotyk będący cefalosporyną III generacji o działaniu bakteriobójczym, szczególnie aktywną wobec pałeczek Pseudomonas aeruginosa. W przeciwieństwie do innych cefalosporyn wykazuje mniejszą aktywność wobec gronkowców i paciorkowców.
Bakterie wrażliwe na ceftazydym
Bakterie tlenowe Gram-ujemne:
- Escherichia coli
- Klebsiella pneumoniae
- Proteus mirabilis
- Enterobacter spp.
- Pseudomonas aeruginosa
- Haemophilus influenzae
- Neisseria gonorrhoeae i meningitidis
Bakterie tlenowe Gram-dodatnie:
- Streptococcus pneumoniae
- Streptococcus pyogenes
- Staphylococcus aureus (szczepy wrażliwe na metycylinę)
Szczególną zaletą ceftazydymu jest jego wyjątkowa aktywność przeciwko Pseudomonas aeruginosa. Najsilniejsze działanie wobec Pseudomonas aeruginosa wykazuje ceftazydym, a najsłabsze mimo długi okres półtrwania, ceftriakson. Ta cecha czyni go lekiem pierwszego wyboru w leczeniu zakażeń wywołanych przez tę bakterię, szczególnie w środowisku szpitalnym.
Rodzaj bakterii |
Poziom wrażliwości |
Uwagi |
E. coli |
Wysoka |
Naturalna wrażliwość |
Klebsiella spp. |
Wysoka |
Możliwa oporność ESBL |
Pseudomonas aeruginosa |
Bardzo wysoka |
Lek z wyboru |
S. pneumoniae |
Umiarkowana |
Słabsza niż inne cefalosporyny |
Bakterie naturnie oporne
Gatunki naturalnie oporne: Enterococcus spp. (w tym E. faecalis i E. faecium), Listeria spp., C. difficile, Bacteroides spp., Chlamydia spp., Mycoplasma spp., Legionella spp.
Farmakokinetyka i dystrybucja
Kinetyka ceftazydymu jest liniowa w zakresie pojedynczych dawek 0,5–2,0 g po podaniu dożylnym lub domięśniowym. Po podaniu domięśniowym szybko osiąga maksymalne stężenie w osoczu. Około 10% leku wiąże się z białkami osocza.
Ceftazydym charakteryzuje się doskonałą dystrybucją w organizmie. Bardzo dobrze przenika z krwi do tkanek i płynów ustrojowych, osiągając stężenia terapeutyczne w żółci, kościach, mięśniu sercowym, plwocinie, ciele szklistym, płynie opłucnowym, otrzewnowym, stawowym. Łatwo przenika przez barierę łożyska i do pokarmu kobiecego.
Szczególnie istotna jest zdolność ceftazydymu do penetracji przez barierę krew-mózg. Do płynu mózgowo-rdzeniowego, jeśli nie występuje stan zapalny, przenika słabo. W stanie zapalnym opon mózgowych stężenie ceftazydymu w płynie mózgowo-rdzeniowym zwiększa się znacząco. Ta właściwość czyni go skutecznym w leczeniu bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Kluczowe parametry farmakokinetyczne:
- Okres półtrwania: około 2 godziny u dorosłych
- Wiązanie z białkami osocza: około 10%
- Eliminacja: przez nerki w postaci niezmienionej
- Biodemostępność: 100% przy podaniu dożylnym
Ceftazydym nie podlega metabolizmowi. Wydalany przez nerki w postaci niezmienionej. Po podaniu pozajelitowym okres półtrwania w osoczu u dorosłych wynosi około 2 godziny i wydłuża się u osób w podeszłym wieku.
Wskazania do stosowania
Ceftazydym znajduje zastosowanie w leczeniu szerokiego spektrum ciężkich zakażeń bakteryjnych. Wskazania obejmują zakażenia wywołane przez wrażliwe drobnoustroje: szpitalne zapalenie płuc, zakażenia dolnych dróg oddechowych u chorych na mukowiscydozę, złośliwe zapalenie ucha zewnętrznego, przewlekłe ropne zapalenie ucha środkowego, bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, powikłane zakażenia dróg moczowych, powikłane zakażenia skóry i tkanek miękkich, powikłane zakażenia w obrębie jamy brzusznej, zakażenia kości i stawów.
Główne wskazania kliniczne:
Zakażenia układu oddechowego:
- Szpitalne zapalenie płuc
- Zakażenia dolnych dróg oddechowych u pacjentów z mukowiscydozą
- Ciężkie zakażenia płuc wywołane przez bakterie Gram-ujemne
Zakażenia układu nerwowego:
- Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
- Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego
Zakażenia układu moczowego:
- Powikłane zakażenia dróg moczowych
- Odmiedniczkowe zapalenie nerek
Zakażenia skóry i tkanek miękkich:
- Powikłane zakażenia skóry
- Zakażenia tkanek miękkich o ciężkim przebiegu
Zakażenia narządów jamy brzusznej:
- Powikłane zakażenia wewnątrzbrzuszne
- Zapalenie otrzewnej związane z dializą otrzewnową
Lek można stosować u pacjentów z gorączką oraz neutropenią, u których istnieje przypuszczenie zakażenia bakteryjnego. Ta właściwość czyni ceftazydym szczególnie cennym w leczeniu pacjentów onkologicznych i immunokompromitowanych.
Dawkowanie i sposób podawania
Ceftazydym dostępny jest wyłącznie w postaci proszku do sporządzania roztworu do wstrzykiwań i infuzji, przeznaczonego do podawania pozajelitowego. Ceftazydym podaje się dożylnie w postaci infuzji lub wstrzyknięcia. Droga dożylna jest podstawową drogą podania leku. W przypadku braku możliwości podania leku drogą dożylną dozwolone jest podanie głęboko domięśniowo.
Dawkowanie u dorosłych:
Standardowe dawkowanie:
- Typowe zakażenia: 1-2 g co 8-12 godzin
- Ciężkie zakażenia: 2 g co 8 godzin
- Maksymalna dawka dobowa: do 9 g
Dawkowanie w szczególnych wskazaniach:
- Gorączka neutropeniczna: 150 mg/kg mc./dobę w 3 dawkach podzielonych
- Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych: 150 mg/kg mc./dobę w 3 dawkach podzielonych
- Mukowiscydoza: 150 mg/kg mc./dobę w 3 dawkach podzielonych
Dawkowanie u dzieci:
U dzieci o masie ciała ≥40 kg dobowa dawka leku wynosi 100–150 mg/kg mc maksymalnie do 9 g. U dzieci o masie ciała < 40 kg podaje się 100–150 mg/kg mc maksymalnie do 6 g.
Dawkowanie u najmłodszych:
- Noworodki i niemowlęta do 2 miesięcy: 25-60 mg/kg mc./dobę
- Dzieci powyżej 2 miesięcy: 100-150 mg/kg mc./dobę
Modyfikacja dawkowania w niewydolności nerek:
U pacjentów z zaburzoną czynnością nerek należy zmniejszyć dobową dawkę leku. Zaleca się podać początkową dawkę wysycającą w ilości 1 g ceftazydymu, natomiast wysokość dawki podtrzymującej należy ustalić na podstawie klirensu kreatyniny.
Klirens kreatyniny (ml/min) |
Dawka podtrzymująca |
50-31 |
1 g co 12 h |
30-16 |
1 g co 24 h |
15-6 |
0,5 g co 24 h |
<5 |
0,5 g co 48 h |
Działania niepożądane
Ceftazydym jest generalnie dobrze tolerowanym antybiotykiem, jednak jak każdy lek może wywoływać działania niepożądane. Najczęściej występującymi reakcjami niepożądanymi są eozynofilia, nadpłytkowość, zapalenie żył lub zakrzepowe zapalenie żył związane z podawaniem dożylnym, biegunka, przemijające zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, wysypka grudkowo-plamista lub pokrzywkowa.
Najczęstsze działania niepożądane:
Zaburzenia hematologiczne:
- Eozynofilia
- Trombocytoza
- Neutropenia (rzadko)
- Leukopenia (rzadko)
Zaburzenia żołądkowo-jelitowe:
- Biegunka
- Nudności i wymioty
- Ból brzucha
- Wzdęcia
Reakcje skórne:
- Wysypka grudkowo-plamista
- Pokrzywka
- Świąd skóry
Reakcje w miejscu podania:
- Ból po wstrzyknięciu domięśniowym
- Zapalenie w miejscu podania
- Zakrzepowe zapalenie żył (przy podaniu dożylnym)
Poważne działania niepożądane:
Lek może powodować śródmiąższowe zapalenie nerek oraz ostrą niewydolność nerek. Na skutek przedawkowania ceftazydymu może dojść do powikłań neurologicznych w postaci encefalopatii, drgawek a nawet śpiączki.
Działania niepożądane wymagające natychmiastowej interwencji medycznej:
- Ciężkie reakcje alergiczne (wstrząs anafilaktyczny)
- Rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego
- Encefalopatia (szczególnie u pacjentów z niewydolnością nerek)
- Drgawki
Przeciwwskazania i ostrzeżenia
Przeciwwskazaniem do stosowania ceftazydymu jest nadwrażliwość na substancję czynną lub na inne antybiotyki cefalosporynowe. Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z historią reakcji alergicznych na antybiotyki beta-laktamowe.
Główne przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na ceftazydym
- Nadwrażliwość na inne cefalosporyny
- Ciężkie reakcje alergiczne na penicyliny w wywiadzie
Szczególne grupy pacjentów:
Pacjenci z niewydolnością nerek: U chorych z niewydolnością nerek konieczne jest dostosowanie dawkowania; lekarz dostosuje dawkowanie w zależności od wartości klirensu kreatyniny. U chorych z zaburzeniami czynności nerek mogą wystąpić działania niepożądane ze strony układu nerwowego.
Kobiety w ciąży i karmiące: Dane dotyczące stosowania ceftazydymu u kobiet w ciąży są ograniczone. Produkt można stosować u kobiet w ciąży jedynie wtedy, gdy korzyść przeważa nad ryzykiem. Ceftazydym przenika w niewielkich ilościach do mleka ludzkiego, ale podczas podawania w dawkach terapeutycznych nie jest spodziewany jego wpływ na karmione piersią niemowlę.
Interakcje z innymi lekami
Stosowanie ceftazydymu w dużych dawkach równolegle z lekami o działaniu nefrotoksycznym może niekorzystnie wpływać na czynność nerek. Szczególną uwagę należy zwrócić na leki aminoglikozydowe i silne diuretyki.
Ważne interakcje farmaceutyczne:
Leki nefrotoksyczne:
- Aminoglikozydy (gentamycyna, amikacyna)
- Silne diuretyki (furosemid)
- Wankomycyna
Niezgodności farmaceutyczne: Ceftazydym wykazuje niezgodność w roztworach z wankomycyną (ich zmieszanie powoduje wytrącenie się osadu), a także z aminoglikozydami. Nie należy mieszać ceftazydymu z aminoglikozydami lub wankomycyną w tej samej strzykawce lub w tym samym zestawie do infuzji.
Leczenie farmakologiczne zakażeń bakteryjnych z wykorzystaniem ceftazydymu
W leczeniu ciężkich zakażeń bakteryjnych ceftazydym często stanowi element kompleksowej antybiotykoterapii. Ceftazydym należy stosować w skojarzeniu z innymi lekami przeciwbakteryjnymi zawsze, gdy tylko rodzaj bakterii wywołujących zakażenie mógłby wykraczać poza zakres jego działania.
Monoterapia ceftazydymem:
Monoterapia jest możliwa w przypadkach, gdy:
- Zidentyfikowano bakterię wrażliwą na ceftazydym
- Zakażenie jest wywoływane przez pojedynczy patogen
- Nie ma ryzyka rozwoju oporności
Terapia skojarzona:
Kombinacje z aminoglikozydami:
- Ceftazydym + gentamycyna
- Ceftazydym + amikacyna
- Szczególnie skuteczne przeciwko Pseudomonas aeruginosa
Kombinacje z fluorochinolonami:
- Ceftazydym + ciprofloksacyna
- Ceftazydym + levofloksacyna
- Skuteczne w zakażeniach dróg moczowych
Nowoczesne preparaty skojarzone: Dostępny jest również preparat zawierający ceftazydym w połączeniu z awibaktamem (inhibitorem beta-laktamaz), który rozszerza spektrum działania na bakterie produkujące enzymy ESBL i niektóre karbapenemazy.
Algorytm wyboru antybiotykoterapii:
- Identyfikacja patogenu – wykonanie posiewów i antybiogramu
- Ocena ciężkości zakażenia – wybór odpowiedniej dawki
- Analiza czynników ryzyka – uwzględnienie oporności lokalnej
- Monitorowanie skuteczności – ocena odpowiedzi klinicznej
- Deeskalacja terapii – przejście na lek o węższym spektrum
Monitorowanie terapii
Podczas leczenia ceftazydymem konieczne jest regularne monitorowanie pacjenta pod kątem skuteczności terapii oraz wystąpienia działań niepożądanych.
Parametry do monitorowania:
Parametry kliniczne:
- Temperatura ciała
- Liczba białych krwinek
- Markery stanu zapalnego (CRP, prokalcytonina)
- Objawy kliniczne zakażenia
Parametry laboratoryjne:
- Czynność nerek (kreatynina, klirens kreatyniny)
- Czynność wątroby (transaminazy)
- Morfologia krwi
- Badanie ogólne moczu
Monitorowanie mikrobiologiczne:
- Kontrolne posiewy materiału klinicznego
- Ocena wrażliwości bakterii na antybiotyk
- Wykrywanie bakterii opornych
Czy ceftazydym można stosować u dzieci?
Tak, ceftazydym może być stosowany u dzieci, w tym u noworodków od pierwszego dnia życia. Dawkowanie należy dostosować do masy ciała i wieku dziecka. U noworodków i niemowląt do 2 miesięcy życia okres półtrwania leku może być 3-4 razy dłuższy niż u dorosłych, co wymaga odpowiedniej modyfikacji dawkowania.
Jak długo trwa leczenie ceftazydymem?
Czas trwania leczenia zależy od rodzaju i ciężkości zakażenia. Typowo terapia trwa od 7 do 14 dni, ale w ciężkich zakażeniach może być prowadzona dłużej. Decyzję o zakończeniu leczenia podejmuje lekarz na podstawie poprawy stanu klinicznego pacjenta i wyników badań laboratoryjnych.
Czy można stosować ceftazydym w ciąży?
Ceftazydym można stosować w ciąży, ale tylko gdy spodziewane korzyści przewyższają potencjalne ryzyko. Lek przenika przez łożysko, dlatego decyzja o jego zastosowaniu powinna być zawsze skonsultowana z lekarzem. Badania na zwierzętach nie wykazały szkodliwego wpływu na rozwój płodu.
Jakie są objawy przedawkowania ceftazydymu?
Przedawkowanie może prowadzić do powikłań neurologicznych, w tym encefalopatii, drgawek i śpiączki. Objawy przedawkowania najczęściej występują, gdy dawkowanie nie jest odpowiednio zmniejszone u pacjentów z niewydolnością nerek. W przypadku przedawkowania stężenie leku można zmniejszyć stosując hemodializę.
Czy ceftazydym wpływa na wyniki badań laboratoryjnych?
Tak, ceftazydym może powodować fałszywie dodatnie wyniki testów na zawartość glukozy w moczu (testy Benedicta, Fehlinga, Clinitest) oraz fałszywie dodatni wynik testu Coombs’a. Może również wpływać na próby zgodności krwi. Ważne jest poinformowanie personelu laboratoryjnego o stosowaniu tego antybiotyku.
Dlaczego ceftazydym jest szczególnie skuteczny przeciwko Pseudomonas aeruginosa?
Ceftazydym wyróżnia się spośród innych cefalosporyn trzeciej generacji szczególnie wysoką aktywnością przeciwko Pseudomonas aeruginosa. Ta bakteria jest często oporna na wiele antybiotyków, ale ceftazydym zachowuje wysoką skuteczność dzięki swojej unikalnej strukturze chemicznej, która umożliwia skuteczne wiązanie z białkami wiążącymi penicyliny tej bakterii.
Czy podczas stosowania ceftazydymu można prowadzić pojazdy?
Ceftazydym może powodować zawroty głowy, które mogą wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn. Pacjenci powinni zachować ostrożność podczas wykonywania czynności wymagających koncentracji, szczególnie na początku leczenia.
Co robić w przypadku wystąpienia biegunki podczas leczenia?
Wystąpienie biegunki podczas leczenia ceftazydymem wymaga natychmiastowej konsultacji lekarskiej. Może to być objaw rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego związanego z nadmiernym wzrostem bakterii Clostridium difficile. Nie należy stosować leków hamujących perystaltykę jelit bez konsultacji z lekarzem.
Czy ceftazydym można stosować u pacjentów uczulonych na penicylinę?
Istnieje możliwość nadwrażliwości krzyżowej między penicylinami a cefalosporynami. U pacjentów z historią reakcji alergicznych na penicyliny należy zachować szczególną ostrożność i rozważyć przeprowadzenie testów alergicznych przed rozpoczęciem leczenia ceftazydymem.
Jak przechowywać i przygotowywać roztwór ceftazydymu?
Ceftazydym w postaci proszku należy przechowywać w temperaturze pokojowej, w suchym miejscu, chronić przed światłem. Roztwór do wstrzykiwań należy przygotować bezpośrednio przed podaniem, zgodnie z instrukcją dołączoną do opakowania. Przygotowany roztwór powinien być użyty w ciągu określonego czasu wskazanego przez producenta.
Bibliografia
- Richards DM, Brogden RN. Ceftazidime. A review of its antibacterial activity, pharmacokinetic properties and therapeutic use. Drugs. 1985;29(2):105-161. DOI: 10.2165/00003495-198529020-00002 PMID: 3884319
- Rains CP, Bryson HM, Peters DH. Ceftazidime. An update of its antibacterial activity, pharmacokinetic properties and therapeutic efficacy. Drugs. 1995;49(4):577-617. DOI: 10.2165/00003495-199549040-00008 PMID: 7789291