Cefazolina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Cefazolina – lek z grupy antybiotyków beta-laktamowych. Mechanizm działania cefazoliny polega na hamowaniu tworzenia się ściany komórki bakteryjnej. Wskazaniem do stosowania leku są zakażenia dolnych dróg oddechowych, zakażenia układu moczowego, zakażenia skóry i tkanek miękkich, zapalenie wsierdzia i posocznica. Cefazolinę stosuje się również w zapobieganiu zakażeń okołooperacyjnych.
Cefazolina dostępna jest w postaci proszku do sporządzania roztworu do wstrzykiwań i infuzji. Jej stosowanie ogranicza się do przypadków, w których istnieje konieczność pozajelitowego podania leku.
Możliwe działania niepożądane: gorączka, napady drgawek, nudności, wymioty, biegunka, kandydoza jamy ustnej, wysypka, ból w miejscu wstrzyknięcia domięśniowego. Rzadko może pojawić się hipoglikemia lub hiperglikemia, kaszel, ból w klatce piersiowej, jadłowstręt, zaburzenia nerek i dróg moczowych, uczucie zmęczenia.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Cefazolina – przewodnik dla pacjentów
Cefazolina należy do najbardziej powszechnie stosowanych antybiotyków w polskim systemie opieki zdrowotnej, szczególnie w środowisku szpitalnym. To półsyntetyczna cefalosporyna pierwszej generacji, która od dziesięcioleci stanowi podstawę leczenia wielu poważnych zakażeń bakteryjnych. Charakteryzuje się wysoką skutecznością przeciwko bakteriom Gram-dodatnim i wybranym patogenom Gram-ujemnym, co czyni ją lekarstwem pierwszego wyboru w profilaktyce okołooperacyjnej oraz terapii ciężkich infekcji. Dzięki doskonałej farmakokinetyce i dobremu profilowi bezpieczeństwa, cefazolina jest niezwykle ceniona przez specjalistów w dziedzinie chirurgii, ortopedii, kardiochirurgii i innych specjalności medycznych. Jej uniwersalność zastosowań – od zapobiegania zakażeniom po operacjach po leczenie posocznicy – sprawia, że stanowi ona jeden z filarów współczesnej terapii przeciwbakteryjnej.
Mechanizm działania i właściwości farmakologiczne
Cefazolina należy do antybiotyków beta-laktamowych z grupy cefalosporyn pierwszej generacji. Jej mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy ściany komórkowej bakterii przez blokowanie białek wiążących penicylinę (PBP) znajdującymi się w błonie protoplazmatycznej. Mechanizm działania tych antybiotyków polega na blokowaniu jednego z ostatnich etapów biosyntezy ściany komórkowej bakterii, tzw. transpeptydacji, czyli procesu zasieciowania pierwotnej struktury liniowej, dzięki któremu ściana komórkowa bakterii uzyskuje strukturę trwałą.
Dzieje się to dzięki podobieństwu budowy antybiotyku i naturalnych substancji wykorzystywanych do budowy ściany komórkowej przez bakterie. Zahamowanie enzymu transpeptydazy, biorącego udział w tym procesie, skutkuje zahamowaniem budowy ściany komórkowej i następnie rozpadem komórki bakteryjnej. Ze względu na taki mechanizm działania antybiotyki β-laktamowe wykazują najsilniejsze działanie w fazie największego rozwoju bakterii i ich najintensywniejszego wzrostu.
Cefazolina charakteryzuje się bakteriobójczym działaniem, co oznacza, że nie tylko zatrzymuje wzrost bakterii, ale prowadzi do ich śmierci. Cefazolina, podobnie jak inne cefalosporyny I generacji, charakteryzuje się stosunkowo niewielką opornością na działanie beta-laktamaz. To ważna cecha, która wpływa na jej skuteczność przeciwko wielu szczepom bakteryjnym.
Farmakokinetyka i właściwości farmakokinetyczne
Cefazolina nie wchłania się z przewodu pokarmowego, dlatego podaje się ją domięśniowo lub dożylnie. Biologiczny okres półtrwania wynosi ok. 2 h. Nie ulega metabolizmowi. W ciągu pierwszych 6 h po podaniu ok. 60% leku zostaje wydalone z moczem.
Cefazolina wiąże się z białkami osocza w ilości 74-86%. Cefazolina wydalana jest przez nerki w postaci czynnej mikrobiologicznie, głównie w wyniku przesączania kłębuszkowego. Dzięki temu zachowuje swoją aktywność przeciwbakteryjną także w moczu, co jest szczególnie istotne przy leczeniu zakażeń układu moczowego.
Szybki początek działania i przewidywalna farmakokinetyka czynią cefazolinę wyjątkowo użyteczną w sytuacjach wymagających natychmiastowej interwencji, takich jak profilaktyka okołooperacyjna czy leczenie ciężkich zakażeń.
Spektrum działania przeciwbakteryjnego
Cefazolina jest półsyntetycznym antybiotykiem o szerokim spektrum działania. Wskazania do stosowania to zakażenia wywołane przez drobnoustroje wrażliwe na działanie cefazoliny (gronkowce i paciorkowce z gatunku bakterii Gram dodatnich, Klebsiella, Escherichia coli, Enterobacter).
Szczegółowe spektrum działania obejmuje:
Bakterie Gram-dodatnie:
- Staphylococcus aureus, w tym szczepy wytwarzające penicylinazy (tylko szczepy metycylinowrażliwe)
- Staphylococcus epidermidis
- Streptococcus pyogenes – paciorkowce β-hemolizujące grupy A
- Streptococcus pneumoniae (tylko szczepy wrażliwe na penicylinę)
- Streptococcus viridans
Bakterie Gram-ujemne:
- Escherichia coli
- Klebsiella spp.
- Proteus mirabilis
- Enterobacter aerogenes
- Haemophilus influenzae
Ważne ograniczenia spektrum działania: Cefazolina nie działa na gronkowce metycylinooporne, enterokoki, indolo-dodatnie szczepy Proteus.
Wskazania do stosowania
Substancje leczniczą wykorzystuje się w zakażeniach dróg oddechowych, układu moczowo-płciowego, dróg żółciowych, zakażeniach skóry i tkanek miękkich, kości i stawów, posocznicach, zapaleniach wsierdzia.
Główne wskazania kliniczne:
- Zakażenia układu oddechowego
- Zakażenia dolnych dróg oddechowych: zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli, zapalenie płuc
- Zakażenia układu moczowo-płciowego
- Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek
- Niepowikłane zakażenia układu moczowego
- Zakażenia skóry i tkanek miękkich
- Zakażenia skóry i tkanek miękkich
- Zakażenia kości i stawów
- Zakażenia kości i stawów
- Infekcje implantów ortopedycznych
- Ciężkie zakażenia ogólnoustrojowe
- Zapalenie wsierdzia
- Posocznica
Profilaktyka okołooperacyjna
Cefazolinę podaje się w zapobieganiu zakażeń okołooperacyjnych, zwłaszcza przy operacjach klasyfikowanych jako zakaźne lub potencjalnie zakaźne. Profilaktyka zakażeń okołooperacyjnych u chorych ze zwiększonym ryzykiem zakażenia lub gdy zakażenie w miejscu operowanym byłoby szczególnie niebezpieczne (kardiochirurgia, ortopedia, zwłaszcza wszczepienie endoprotez, chirurgia wątroby i woreczka żółciowego, operacje ginekologiczne i położnicze).
Badanie kliniczne jednoznacznie potwierdzają zmniejszenie infekcyjne powikłań okołooperacyjnych – badanie przeprowadzone na największej grupie badawczej (n = 6300) wykazało 4,7% zakażeń. Obecnie ogólną tendencją jest stosowanie antybiotyków na gronkowce metycylinowrażliwe (methicillin-sensitive Staphylococcus aureus – MSSA). Najlepiej poznanym i zdecydowanym liderem wśród testowanych antybiotyków jest cefazolina.
Dawkowanie i sposób podawania
Istotne jest, aby ograniczyć podawanie cefazoliny do przypadków, w których konieczne jest leczenie pozajelitowe. Cefazolinę podaję się dożylnie (w postaci wstrzyknięć lub infuzji) oraz domięśniowo.
Dawkowanie u dorosłych:
Rodzaj zakażenia |
Dawka |
Częstotliwość |
Uwagi |
Zakażenia łagodne (Gram+) |
500 mg |
co 8 godzin lub 1 g co 12 godzin |
Bakterie Gram-dodatnie |
Zakażenia niepowikłane (układ moczowy) |
1 g |
co 12 godzin |
– |
Zakażenia umiarkowane/ciężkie (Gram-) |
1 g |
co 6–8 godzin |
Bakterie Gram-ujemne |
Zakażenia ciężkie |
do 6 g na dobę |
w 3-4 równych dawkach (co 6 lub 8 h) |
– |
Profilaktyka okołooperacyjna:
W zabiegu w polu skażonym lub potencjalnie skażonym: 1 g na 30-60 min przed zabiegiem chirurgicznym. W długotrwających operacjach (≥2 h) dodatkowa dawka 0,5-1 g podczas zabiegu. Profilaktyka zakażeń w chirurgii: dożylnie lub domięśniowo 1–2 g na 30–60 minut przed zabiegiem, następnie po operacji 0,5–1 g co 6–8 godzin przez 24 godziny; w przedłużających się operacjach (trwających dłużej niż 2 godziny) zaleca się podanie 0,5–1 g podczas zabiegu.
Dawkowanie u dzieci:
Zwykle 25–50 mg/kg masy ciała na dobę w 3–4 dawkach podzielonych. W ciężkich zakażeniach lekarz może zwiększyć dawkę do 100 mg/kg masy ciała na dobę.
Ważne przeciwwskazanie: Cefazoliny nie wolno podawać wcześniakom oraz noworodkom poniżej 1 miesiąca, z powodu braku odpowiednich badań klinicznych.
Sposób podawania
Podawanie dożylne:
- Do dawki 1 g cefazolinę można podawać w powolnym wstrzyknięciu dożylnym (3-5 minut), bezpośrednio do żyły lub przez cewnik
- Większe dawki dobowe (4-6 g w 2 lub 3 dawkach podzielonych) podaje się w infuzji dożylnej (w ciągu 20-30 minut)
Podawanie domięśniowe:
- Dawki stosowane domięśniowo (maksymalnie 1 g) należy wstrzykiwać do mięśni o dużej masie
- Uwaga: Nie należy podawać drogą dożylną cefazoliny rozpuszczonej w roztworze lidokainy
Szczególne uwagi dotyczące podawania:
Ceafazoliny nie wolno podawać dokanałowo (ciężkie działania toksyczne na ośrodkowy układ nerwowy).
Działania niepożądane
Cefazolina, podobnie jak inne antybiotyki, może wywoływać różnorodne działania niepożądane. Większość z nich ma charakter przejściowy i ustępuje po zakończeniu leczenia.
Najczęstsze działania niepożądane:
- Zaburzenia żołądkowo-jelitowe:
- Nudności, wymioty, biegunka
- Utrata apetytu
- Drożdżyca błony śluzowej jamy ustnej
- Reakcje w miejscu podania:
- Ból/obrzęk w miejscu wstrzyknięcia
- Po podaniu domięśniowym cefazoliny obserwowano ból w miejscu podania, czasami ze stwardnieniem, natomiast podanie dożylne może wywołać zakrzepowe zapalenie żył
Działania niepożądane występujące rzadko:
- Zaburzenia krwi:
- Eozynofilia, małopłytkowość, neutropenia/leukopenia
- Niedokrwistość, zaburzenia krzepnięcia krwi (zwłaszcza u osób z niedoborem witaminy K)
- Zaburzenia wątroby:
- Przejściowe zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych (AST, ALT)
- Sporadycznie zapalenie wątroby i żółtaczka cholestatyczna (zastoinowa)
- Zaburzenia nerek:
- Zwiększenie stężenia mocznika i kreatyniny we krwi, śródmiąższowe zapalenie nerek, zaburzenia czynności nerek
Poważne działania niepożądane:
- Reakcje alergiczne:
- Poważne reakcje alergiczne występują częściej po podaniu dożylnym niż po podaniu doustnym
- Wstrząs anafilaktyczny zagrażający życiu
- Ciężkie powikłania:
- Bardzo rzadko rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego
- Zawroty głowy, napady drgawek
Szczególne ostrzeżenia:
Podczas stosowania leku lub po skończonej terapii wystąpi biegunka, należy brać pod uwagę możliwość wystąpienia bardzo rzadkiego działania niepożądanego- rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego i podjąć odpowiednie leczenie.
Tak jak stosowanie innych antybiotyków, cefazolina może spowodować rozwój zakażenia grzybiczego jamy ustnej i narządów płciowych lub nadmierny rozwój opornych bakterii, konieczne jest wtedy wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Przeciwwskazania bezwzględne:
- Uczulenie na jakąkolwiek cefalosporynę
- Ciężka reakcja alergiczna na jakikolwiek antybiotyk beta-laktamowy (penicyliny, monobaktamy i karbapenemy)
- Wcześniaki oraz noworodki poniżej 1 miesiąca, z powodu braku odpowiednich badań klinicznych
Szczególne środki ostrożności:
- Pacjenci z alergią: Jeśli pacjent ma skłonność do alergii (np. gorączka sienna lub astma oskrzelowa) wzrasta ryzyko wystąpienia ciężkich reakcji alergicznych
- Zaburzenia czynności nerek: U pacjentów z zaburzoną czynnością nerek konieczne jest zmniejszenie dawki leku, należy o tym powiadomić lekarza przed rozpoczęciem leczenia
- Ograniczenia spektrum działania: Cefazolina nie przenika lub przenika w bardzo małym stopniu do płynu mózgowo-rdzeniowego dlatego nie powinna być stosowana w leczeniu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Interakcje lekowe:
- Antybiotyki bakteriostatyczne: Przeciwskazane jest równoległe stosowanie preparatu i antybiotyków o działaniu bakteriostatycznym (takich jak np. chloramfenikol, erytromycyna, sulfonamidy, tetracykliny, antybiotyki makrolidowe), ponieważ mogą one wzajemnie osłabiać swoje działanie
- Probenecyd: Nie zaleca się równoległego stosowania probenecydu, który opóźnia wydalanie antybiotyku i może powodować nasilenie i wydłużenie czasu jego działania
- Leki nefrotoksyczne: Cefazolina może zwiększać szkodliwe działanie na nerki niektórych antybiotyków (np. aminoglikozydy) i leków powodujących zwiększone wydalanie moczu (leki moczopędne np. furosemid)
Stosowanie w ciąży i podczas karmienia piersią
Ciąża:
Cefazolina przenika przez barierę łożyska i może wpływać na nienarodzone dziecko. Z tego powodu cefazolina może być stosowana w ciąży jedynie jeśli jest to bezwzględnie konieczne oraz po dokładnym rozważeniu przez lekarza stosunku korzyści do ryzyka.
Brak odpowiednich badań klinicznych na kobietach w ciąży. Cefazoliny nie powinno stosować się w ciąży, zwłaszcza w pierwszym trymestrze (lek przenika przez łożysko), chyba że jest to bezwzględnie konieczne.
Karmienie piersią:
Cefazolina przenika do mleka kobiecego w niewielkiej ilości. Dlatego podczas leczenia produktem Cefazolin MIP Pharma należy przerwać karmienie piersią.
Należy zachować ostrożność w okresie karmienia piersią, gdyż cefazolina w bardzo małej ilości przenika do mleka matki, może to spowodować biegunkę, kandydozę (grzybicę) lub alergię u dziecka.
Wpływ na badania laboratoryjne
Badania laboratoryjne na obecność glukozy w moczu (testy nieenzymatyczne) oraz test Coombsa (służy do wykrywania przeciwciał odpornościowych we krwi) po podaniu cefazoliny mogą dawać fałszywy wynik dodatni.
Preparat może powodować fałszywie dodatni wynik testu Coombsa (także u noworodków, których matki były leczone cefalosporynami). Cefazolina może wpływać na wyniki oznaczeń stężenia glukozy w moczu (możliwy fałszywie dodatni wynik oznaczania stężenia glukozy w moczu).
Preparaty dostępne w Polsce
Biofazolin (proszek do sporządzania roztworu do wstrzykiwań), Cefazolin MIP Pharma (proszek do sporządzania roztworu do wstrzykiwań i infuzji), Cefazolin Sandoz (proszek do sporządzania roztworu do wstrzykiwań i infuzji), Cefazolin TZF (proszek do sporządzania roztworu do wstrzykiwań i infuzji).
Wszystkie preparaty zawierają cefazolinę w postaci soli sodowej i są dostępne wyłącznie na receptę. Lek zawiera 101,6 mg sodu (głównego składnika soli kuchennej) w każdej fiolce. Odpowiada to 5,1 % maksymalnej zalecanej dobowej dawki sodu w diecie u osób dorosłych.
Co to jest cefazolina i do czego służy?
Cefazolina to antybiotyk z grupy cefalosporyn pierwszej generacji, stosowany w leczeniu poważnych zakażeń bakteryjnych. Najczęściej używa się jej w profilaktyce okołooperacyjnej oraz w leczeniu zakażeń skóry, kości, układu oddechowego i moczowego.
Dlaczego cefazolina nie jest dostępna w tabletkach?
Cefazolina nie wchłania się z przewodu pokarmowego, dlatego musi być podawana pozajelitowo – dożylnie lub domięśniowo. Dostępna jest wyłącznie w postaci proszku do sporządzania roztworu do wstrzykiwań.
Jak szybko działa cefazolina?
Cefazolina ma krótki okres półtrwania (około 2 godzin) i szybki początek działania. Maksymalne stężenia we krwi osiąga w ciągu 30-60 minut po podaniu dożylnym i 1-2 godzin po podaniu domięśniowym.
Czy cefazolina może wywołać alergię?
Tak, jak wszystkie antybiotyki beta-laktamowe, cefazolina może wywoływać reakcje alergiczne. Szczególnie ostrożni powinni być pacjenci z uczuleniem na penicyliny. Reakcje alergiczne częściej występują po podaniu dożylnym niż domięśniowym.
Dlaczego nie można podawać cefazoliny noworodkom?
Cefazolina nie jest zalecana u wcześniaków i noworodków poniżej 1 miesiąca życia z powodu braku odpowiednich badań klinicznych potwierdzających bezpieczeństwo stosowania w tej grupie wiekowej.
Czy cefazolina jest skuteczna przeciwko wszystkim bakteriom?
Nie, cefazolina ma określone spektrum działania. Jest szczególnie skuteczna przeciwko bakteriom Gram-dodatnim (gronkowce, paciorkowce) oraz wybranym bakteriom Gram-ujemnym. Nie działa na gronkowce metycylinooporne (MRSA) ani enterokoki.
Jak długo trwa leczenie cefazoliną?
Czas leczenia zależy od rodzaju i ciężkości zakażenia. W profilaktyce okołooperacyjnej zwykle podaje się ją przez 24-48 godzin, w leczeniu zakażeń – od kilku dni do 2 tygodni, zgodnie z zaleceniami lekarza.
Czy można prowadzić samochód podczas leczenia cefazoliną?
Cefazolina nie ma bezpośredniego wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów, jednak niektóre działania niepożądane (zawroty głowy, reakcje alergiczne) mogą upośledzać te zdolności.
Co robić w przypadku pominięcia dawki?
W przypadku pominięcia dawki należy ją podać najszybciej jak to możliwe, a następnie powrócić do zaleconego schematu dawkowania. Nie należy podawać dwóch dawek jednocześnie.
Czy cefazolina może wpływać na wyniki badań?
Tak, cefazolina może powodować fałszywie dodatnie wyniki testu Coombsa oraz testów na obecność glukozy w moczu. Przed wykonaniem badań należy poinformować personel medyczny o stosowaniu tego antybiotyku.
Bibliografia
- Schmitz ML, Rubino CM, Onufrak NJ, Martinez DV, Licursi D, Karpf A, Cetnarowski W. Pharmacokinetics and Optimal Dose Selection of Cefazolin for Surgical Prophylaxis of Pediatric Patients. J Clin Pharmacol. 2021;61(5):666-676. DOI: 10.1002/jcph.1785 PMID: 33202066
- Schmitz ML, Blumer JL, Cetnarowski W, Rubino CM. Determination of appropriate weight-based cutoffs for empiric cefazolin dosing using data from a phase 1 pharmacokinetics and safety study of cefazolin administered for surgical prophylaxis in pediatric patients aged 10 to 12 years. Antimicrob Agents Chemother. 2015;59(7):4173-4180. DOI: 10.1128/AAC.00082-15 PMID: 25941220