Bylica

Bylica – właściwości lecznicze, zastosowanie i bezpieczeństwo stosowania

Bylica to roślina, która od stuleci towarzyszy człowiekowi zarówno w medycynie ludowej, jak i w tradycyjnych systemach leczniczych na całym świecie. Należąca do rodziny astrowatych, bylica występuje w wielu gatunkach, z których najpopularniejsze to bylica pospolita (Artemisia vulgaris), bylica roczna (Artemisia annua) oraz bylica piołun (Artemisia absinthium). Rośliny te, choć należące do tego samego rodzaju, różnią się składem chemicznym oraz spektrum działania, co sprawia, że każda z nich znajduje zastosowanie w nieco innych dolegliwościach. Współczesna fitoterapia coraz częściej sięga po bylicę jako naturalne wsparcie w problemach trawiennych, zaburzeniach snu, stanach zapalnych oraz jako element terapii wzmacniających odporność organizmu. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej właściwościom leczniczym bylicy, jej składowi chemicznemu, mechanizmom działania oraz bezpiecznemu stosowaniu w codziennej praktyce.

Charakterystyka botaniczna i występowanie bylicy

Bylica pospolita to wieloletnia bylina, która może osiągać imponującą wysokość nawet do 2 metrów, choć zazwyczaj dorasta do około 1-1,5 metra. Charakteryzuje się silnie rozgałęzioną łodygą o kanciastym przekroju, która u podstawy przybiera czerwonawy odcień. Liście bylicy są jej charakterystyczną cechą rozpoznawczą – od góry ciemnozielone, a od spodu pokryte srebrzystym, filcowatym owłosieniem, które nadaje im charakterystyczny, dwukolorowy wygląd. Są one pierzasto powcinane i ułożone skrętolegle wzdłuż łodygi.

Kwiaty bylicy pospolitej są stosunkowo niewielkie i niepozorne, zebrane w charakterystyczne jajowate koszyczki kwiatowe, które tworzą rozgałęzioną, wiechowatą strukturę. Kwitnienie przypada na okres od lipca do września, kiedy to roślina wytwarza setki drobnych kwiatów o barwie od jasnożółtej do czerwonobrązowej. Po przekwitnięciu powstają niewielkie, ciemnobrunatne niełupki będące owocem rośliny. W sprzyjających warunkach bylica może wyprodukować nawet kilkadziesiąt tysięcy nasion, co tłumaczy jej ekspansywność i powszechne występowanie.

Bylica to typowa roślina ruderalna, co oznacza, że preferuje siedliska zmienione przez człowieka. Rośnie powszechnie na terenie całej Polski i Europy, zasiedlając pobocza dróg, tereny kolejowe, nieużytki, parkingi, przydroże, zaniedbane tereny miejskie oraz skraje pól uprawnych. Charakteryzuje się dużą tolerancją na zanieczyszczenia powietrza i gleby, co sprawia, że doskonale radzi sobie w środowisku zurbanizowanym. Roślina nie ma wygórowanych wymagań – potrzebuje jedynie nasłonecznionego stanowiska, przepuszczalnego podłoża oraz umiarkowanej wilgotności. Toleruje szeroki zakres pH gleby, choć najlepiej rozwija się w glebach lekko zasadowych.

Skład chemiczny i substancje aktywne

Właściwości lecznicze bylicy wynikają z jej bogatego składu chemicznego, w którym kluczową rolę odgrywają olejki eteryczne, substancje gorzkie oraz związki o działaniu przeciwzapalnym i przeciwutleniającym. W składzie ziela bylicy pospolitej występuje około 0,2 procent olejku eterycznego, którego główne składniki to tujon, borneol, kamfen, cyneol (eukaliptol), pinen oraz linalol. Tujon to terpenowy związek organiczny, który w odpowiednich dawkach wykazuje działanie bakteriostatyczne i przeciwpasożytnicze, jednak w nadmiarze może być neurotoksyczny, o czym będzie mowa w dalszej części artykułu.

Poza olejkami eterycznymi bylica zawiera również substancje gorzkie, w tym laktony seskwiterpenowe, które odpowiadają za charakterystyczny gorzki smak rośliny oraz jej działanie pobudzające na przewód pokarmowy. Obecność goryczowych związków stymuluje wydzielanie soków trawiennych, poprawia apetyt i wspomaga procesy trawienne. W składzie bylicy znajdują się również flawonoidy, takie jak kwercetyna, izoramnetyna oraz ich glikozydy, które wykazują silne działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne. Kwasy fenolowe obecne w bylicy, w tym kwas chlorogenowy, kwas salicylowy, kwas kumarowy oraz kwas syryngowy, działają jako zmiatacze wolnych rodników, chroniąc komórki przed stresem oksydacyjnym.

Roślina zawiera także taniny, które wykazują właściwości ściągające i przeciwbakteryjne, garbniki, kwasy organiczne oraz niewielkie ilości steroli roślinnych. W przypadku bylicy rocznej kluczowym składnikiem jest artemizyna – laktonowy związek o udowodnionym działaniu przeciwmalarycznym, za którego odkrycie profesor Youyou Tu otrzymała Nagrodę Nobla w 2015 roku. Artemizyna i jej pochodne są obecnie szeroko stosowane w leczeniu malarii, a badania wskazują na ich potencjalne zastosowanie również w terapii przeciwnowotworowej, choć wymaga to dalszych badań klinicznych na ludziach.

Działanie farmakologiczne bylicy

Bylica wykazuje szerokie spektrum działania farmakologicznego, które zostało potwierdzone zarówno w badaniach in vitro, jak i w badaniach na zwierzętach oraz w ograniczonym zakresie w badaniach klinicznych na ludziach. Jednym z najważniejszych mechanizmów działania bylicy jest jej wpływ na układ pokarmowy. Substancje gorzkie zawarte w roślinie stymulują receptory smakowe w jamie ustnej, co wywołuje odruch pobudzający wydzielanie soków trawiennych – żołądkowego, trzustkowego oraz żółci. To działanie żółciopędne i żółciotwórcze poprawia trawienie, szczególnie tłuszczów, oraz łagodzi uczucie pełności i ciężkości po posiłkach.

Olejki eteryczne obecne w bylicy działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, łagodząc skurcze jelit oraz kolkę jelitową. Dzięki temu bylica pomaga w zaburzeniach motoryki jelit, wzdęciach oraz w zespole jelita drażliwego. Badania wykazały również, że wyciągi z bylicy mogą regulować poziom lipidów w organizmie oraz wykazują działanie hepatoprotekcyjne, czyli ochronne dla wątroby. Mechanizm tego działania związany jest z aktywacją enzymów detoksykacyjnych oraz wspomaganiem regeneracji hepatocytów.

Bylica wykazuje również działanie przeciwzapalne, które przypisywane jest głównie flawonoidom oraz laktonom seskwiterpenowym. Związki te hamują aktywność mediatorów zapalnych, takich jak bradykinina, histamina, prostaglandyny oraz serotonina. Dzięki temu bylica może łagodzić stany zapalne w przewodzie pokarmowym, stawach oraz skórze. Właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze bylicy zostały potwierdzone w badaniach in vitro, gdzie wykazano jej skuteczność wobec bakterii Gram-dodatnich, w tym gronkowców oraz paciorkowców, a także wobec niektórych grzybów patogennych.

Interesujące jest również działanie bylicy na układ nerwowy. Roślina wykazuje łagodne działanie uspokajające i nasenne, które może być pomocne w stanach napięcia nerwowego, bezsenności oraz lekkich zaburzeniach lękowych. Mechanizm tego działania nie jest do końca poznany, ale prawdopodobnie związany jest z wpływem na receptory GABA-ergiczne w ośrodkowym układzie nerwowym. Należy jednak pamiętać, że długotrwałe stosowanie bylicy może prowadzić do kumulacji tujonu, który w dużych dawkach działa neurotoksycznie.

Zastosowanie bylicy w medycynie

Bylica znajduje szerokie zastosowanie w medycynie naturalnej oraz fitoterapii, głównie jako środek wspomagający trawienie oraz łagodzący różnorodne dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Jest szczególnie polecana w przypadku niestrawności, uczucia pełności po posiłkach, wzdęć, kolki jelitowej oraz zaburzeń wydzielania żółci. Działa również jako środek pobudzający apetyt, co może być pomocne u osób z jadłowstrętem psychicznym lub u pacjentów w okresie rekonwalescencji.

W medycynie tradycyjnej bylica była stosowana jako środek regulujący cykl menstruacyjny u kobiet. Wykazuje działanie pobudzające na mięśniówkę macicy, co może wspierać wystąpienie miesiączki w przypadku jej opóźnienia. Z tego powodu bylica jest absolutnie przeciwwskazana w ciąży, gdyż może prowadzić do poronienia lub porodu przedwczesnego. Napar z bylicy był również tradycyjnie stosowany w formie nasiadówek w pomocniczej terapii hemoroidów oraz w łagodzeniu dolegliwości związanych z nieregularnym miesiączkowaniem.

Zewnętrzne zastosowanie bylicy obejmuje okłady i kąpiele, które przynoszą ulgę w bólach reumatycznych, nerwobólach oraz zmęczeniu nóg. Wyciągi z korzenia bylicy, który nie zawiera substancji goryczowych, działają spazmolitycznie na mięśnie gładkie i mogą łagodzić bóle neurogenne. W kosmetologii bylica jest ceniona za swoje właściwości regulujące wydzielanie sebum, co sprawia, że znajduje zastosowanie w preparatach do cery tłustej i trądzikowej oraz w produktach do pielęgnacji włosów. Ekstrakty z bylicy zapobiegają przetłuszczaniu się włosów, wzmacniają cebulki włosowe oraz mogą pomóc w walce z łupieżem.

W tradycyjnej medycynie chińskiej bylica, szczególnie bylica roczna, jest stosowana od ponad dwóch tysięcy lat jako lek na gorączkę i malarię. Współcześnie artemizyna i jej pochodne są kluczowymi składnikami terapii przeciwmalarycznej, szczególnie w rejonach, gdzie występuje oporność na chlorochinę. Artemizyna wykazuje również obiecujące właściwości przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne, choć większość badań w tym zakresie została przeprowadzona in vitro i wymaga potwierdzenia w badaniach klinicznych na ludziach.

Formy stosowania i dawkowanie

Bylica może być stosowana w różnych formach farmaceutycznych, w zależności od pożądanego efektu terapeutycznego oraz preferencji pacjenta. Najpopularniejszą formą jest napar z suszonego ziela bylicy pospolitej. Do jego przygotowania należy jedną łyżkę stołową suszonego ziela zalać szklanką wrzątku (około 250 mililitrów), przykryć naczynie i odstawić na 15-20 minut. Po tym czasie napar przecedza się i pije w dawce 1-2 łyżek stołowych trzy razy dziennie, najlepiej na około 30 minut przed posiłkami. Kuracja nie powinna trwać dłużej niż kilka dni bez przerwy ze względu na zawartość tujonu.

Z bylicy można również przygotować nalewkę alkoholową, która ma działanie wzmacniające i tonizujące. W tym celu około 50 gramów suszonego ziela zalewa się pół litrem wytrawnego wina białego lub spirytusu o mocy około 40 procent i pozostawia w ciemnym miejscu przez 10-14 dni, codziennie wstrząsając. Gotową nalewkę przecedza się i spożywa w dawce do 8 małych łyżeczek dziennie, rozpuszczając w niewielkiej ilości wody. Nalewka z bylicy może być szczególnie pomocna w poprawie apetytu oraz jako środek wzmacniający po chorobie.

W przypadku bylicy rocznej, która jest źródłem artemizyny, stosuje się zazwyczaj standaryzowane ekstrakty dostępne w formie kapsułek lub tabletek. Zalecana dawka ekstraktu z bylicy rocznej wynosi zazwyczaj 2 razy dziennie po 500 miligramów, natomiast w przypadku czystej artemizyny – 2 razy dziennie po 100 miligramów. Długotrwałe stosowanie artemizyny powyżej jednego miesiąca powinno odbywać się pod kontrolą lekarza, gdyż może prowadzić do zmniejszenia jej absorpcji oraz wystąpienia działań niepożądanych. Przed rozpoczęciem suplementacji należy koniecznie skonsultować się z lekarzem, szczególnie w przypadku przyjmowania innych leków.

Do stosowania zewnętrznego można przygotować mocniejszy odwar z bylicy, zalewając 3-4 łyżki stołowe ziela litrem wrzątku i gotując przez 10 minut. Taki odwar, po ostudzeniu i przecedzeniu, można stosować w formie okładów na bolące stawy i mięśnie lub dodawać do kąpieli relaksujących. Kąpiele z dodatkiem bylicy są pomocne w łagodzeniu dolegliwości reumatycznych, nerwobólów oraz zmęczenia fizycznego. Czas kąpieli nie powinien przekraczać 20 minut, a temperatura wody powinna być komfortowa, około 37-38 stopni Celsjusza.

Działania niepożądane i toksyczność

Pomimo licznych właściwości leczniczych bylica, szczególnie przy niewłaściwym stosowaniu, może wywoływać działania niepożądane i objawy toksyczności. Kluczowym zagrożeniem związanym ze stosowaniem bylicy jest obecność tujonu – związku terpenowego, który w dużych dawkach działa neurotoksycznie. Tujon może wywoływać drgawki, bezsenność, halucynacje, lęk, niepokój oraz zaburzenia poznawcze. Długotrwałe stosowanie wysokich dawek tujonu może prowadzić do uszkodzenia wątroby oraz nerek. Z tego powodu niezwykle ważne jest przestrzeganie zalecanych dawek oraz robienie regularnych przerw w kuracji bylicą.

Dawki tujonu uznawane za bezpieczne mieszczą się w granicach 5-12,5 miligramów na kilogram masy ciała dziennie. Przekroczenie tej dawki znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia objawów toksyczności. Objawy przedawkowania bylicy mogą obejmować nudności, wymioty, bóle i skurcze brzucha, biegunkę, zawroty głowy, bóle głowy, niepokój oraz w ciężkich przypadkach drgawki i zaburzenia świadomości. W przypadku wystąpienia któregokolwiek z tych objawów należy natychmiast przerwać stosowanie bylicy i skonsultować się z lekarzem.

Bylica wykazuje również wysoki potencjał alergiczny, szczególnie u osób uczulonych na rośliny z rodziny astrowatych. Reakcje alergiczne mogą objawiać się jako katar sienny, astma alergiczna, pokrzywka, wysypka skórna, swędzenie oraz w najcięższych przypadkach wstrząs anafilaktyczny. Pyłek bylicy jest jedną z głównych przyczyn alergii sezonowych w naszym regionie, a okres pylenia przypada na sierpień i wrzesień. Osoby z udokumentowaną alergią na bylicę nie powinny stosować preparatów zawierających tę roślinę ani jej olejków eterycznych.

Bylica należy również do roślin fotouczulających, co oznacza, że po jej zastosowaniu należy unikać intensywnej ekspozycji na słońce przez co najmniej kilka godzin. Fotouczulenie może prowadzić do zwiększonej wrażliwości skóry na promieniowanie UV, powstawania przebarwień oraz oparzenia słonecznego nawet przy krótkotrwałej ekspozycji. Szczególną ostrożność powinny zachować osoby o jasnej karnacji oraz osoby regularnie przyjmujące leki fotouczulające.

Przeciwwskazania i interakcje

Istnieje szereg sytuacji, w których stosowanie bylicy jest absolutnie przeciwwskazane lub wymaga szczególnej ostrożności. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania bylicy jest ciąża. Roślina wykazuje działanie pobudzające na mięśniówkę macicy oraz może wpływać na przepływ krwi w łożysku, co stwarza ryzyko poronienia lub porodu przedwczesnego. Również w okresie karmienia piersią bylica nie jest zalecana, gdyż substancje aktywne mogą przenikać do mleka matki i wpływać na niemowlę.

Bylica nie powinna być stosowana u osób z ostrymi stanami zapalnymi przewodu pokarmowego, takimi jak ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, ostre zapalenie żołądka, zapalenie jelit, czynne wrzody żołądka lub dwunastnicy oraz hemoroidy w fazie ostrego zapalenia. Przeciwwskazaniem jest również padaczka oraz inne zaburzenia neurologiczne charakteryzujące się napadami drgawkowymi, gdyż tujon zawarty w bylicy może obniżać próg drgawkowy i nasilać tego typu dolegliwości. Osoby z niewydolnością wątroby lub nerek powinny unikać stosowania bylicy ze względu na potencjalne działanie hepatotoksyczne i nefrotoksyczne tujonu.

Bylica może wchodzić w interakcje z różnymi lekami, co wymaga konsultacji z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji. Szczególnie istotne są interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi, takimi jak warfaryna czy kwas acetylosalicylowy. Bylica może nasilać działanie tych leków, zwiększając ryzyko krwawień i powstawania siniaków. Osoby przyjmujące leki metabolizowane przez enzymy cytochromu P450 w wątrobie powinny być świadome, że bylica może wpływać na metabolizm tych leków, zmieniając ich stężenie w organizmie i przez to ich skuteczność lub toksyczność.

Interakcje mogą występować również z lekami uspokajającymi i nasennymi, takimi jak benzodiazepiny, gdyż bylica może nasilać ich efekt sedatywny. Podobnie, łączenie bylicy z lekami przeciwpadaczkowymi może prowadzić do zmniejszenia ich skuteczności lub nasilenia działań niepożądanych. Osoby przyjmujące leki immunosupresyjne po przeszczepach narządów powinny unikać bylicy, gdyż może ona modulować aktywność układu odpornościowego. Nie zaleca się również jednoczesnego stosowania bylicy z innymi ziołami bogatymi w tujon, takimi jak piołun, szałwia lekarska czy wrotycz, ze względu na ryzyko przedawkowania tej toksycznej substancji.

Bylica w różnych tradycjach medycznych

Bylica od tysiącleci odgrywa ważną rolę w różnych systemach medycznych na całym świecie. W tradycyjnej medycynie chińskiej bylica, znana jako „ai ye” (bylica pospolita) lub „qing hao” (bylica roczna), jest stosowana do regulacji energii Qi, rozgrzewania meridiánów oraz jako środek przeciwzapalny i przeciwinfekcyjny. W moksoterapii, tradycyjnej chińskiej metodzie leczniczej, suszone ziele bylicy jest spalane w pobliżu punktów akupunkturowych w celu stymulacji przepływu energii i poprawy krążenia.

W europejskiej medycynie ludowej bylica była ceniona jako „matka ziół” i przypisywano jej właściwości nie tylko lecznicze, ale także magiczne i ochronne. Starosłowiańskie tradycje kazały wieszać pęczki bylicy przy drzwiach domów, aby chronić mieszkańców przed chorobami, złymi mocami i uderzeniem pioruna. Dym z palonej bylicy miał odpędzać czarownice i złe duchy. Święta Hildegarda z Bingen, benedyktynka i uzdrowicielka żyjąca w XII wieku, szczegółowo opisywała właściwości lecznicze bylicy w swoim dziele „Physica”, zalecając ją jako roślinę o działaniu rozgrzewającym, oczyszczającym organizm oraz wspomagającym trawienie tłuszczów.

Starożytni Grecy i Rzymianie stosowali bylicę w leczeniu przeziębień oraz chorób pasożytniczych, o czym wspomina grecki lekarz Dioskurydes w swoich tekstach. Legendy głoszą, że rzymscy żołnierze wsuwali suszone ziele bylicy do butów, wierząc, że chroni to ich nogi przed zmęczeniem podczas długich marszów. W średniowiecznej Europie bylica była wykorzystywana w browarnictwie jako dodatek aromatyzujący piwo, zanim została zastąpiona przez chmiel. Nazwa miasta Czarnobyl na Ukrainie pochodzi właśnie od bylicy pospolitej, której tamtejsza nazwa brzmi „czornobyl”.

W medycynie ajurwedyjskiej bylica była uznawana za zioło o właściwościach przeciwzapalnych, które miało pomagać w leczeniu zapaleń wątroby oraz wspierać funkcje detoksykacyjne organizmu. W Ameryce Południowej niektóre gatunki bylicy były stosowane jako lek przeciw malarii i gorączce na długo przed odkryciem artemizyny. Ta bogata historia stosowania bylicy w różnych kulturach świadczy o jej uniwersalnych właściwościach leczniczych oraz o intuicyjnej wiedzy naszych przodków na temat mocy roślin.

Nowoczesne badania naukowe

Współczesna nauka potwierdza wiele tradycyjnych zastosowań bylicy, choć niektóre z jej właściwości wymagają dalszych badań klinicznych na ludziach. Badania in vitro wykazały, że wyciągi z bylicy posiadają znaczącą aktywność przeciwbakteryjną wobec szerokiego spektrum patogenów, w tym bakterii Gram-dodatnich, takich jak gronkowce i paciorkowce, oraz niektórych bakterii Gram-ujemnych. Działanie przeciwgrzybicze bylicy zostało potwierdzone wobec grzybów z rodzaju Candida oraz dermatofitów, co może mieć znaczenie w leczeniu grzybic skóry i błon śluzowych.

Badania na zwierzętach sugerują, że ekstrakty z bylicy działają hepatoprotekcyjnie, chroniąc wątrobę przed uszkodzeniem przez toksyny oraz wspierając regenerację hepatocytów. Wykazano również działanie przeciwzapalne poprzez hamowanie aktywności mediatorów zapalnych oraz działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, co potwierdza tradycyjne zastosowanie bylicy w zaburzeniach trawienia. Badania wykazały także, że wysokie dawki substancji zawartych w bylicy mogą hamować rozwój pasożytów przewodu pokarmowego, w tym glisty ludzkiej oraz owsików, choć skuteczność tego działania w praktyce klinicznej wymaga weryfikacji.

Największym sukcesem współczesnych badań nad bylicą jest odkrycie artemizyny i jej niezwykłych właściwości przeciwmalarycznych. Metaanaliza obejmująca 188 badań klinicznych na łącznej grupie ponad 9 tysięcy pacjentów chorych na malarię wykazała bezpieczeństwo krótkotrwałego stosowania artemizyny i jej pochodnych. Artemizyna w połączeniu z innymi lekami przeciwmalarycznymi stanowi obecnie podstawę terapii malarii, szczególnie w rejonach występowania szczepów opornych na chlorochinę. Za odkrycie artemizyny i jej zastosowanie w medycynie profesor Youyou Tu otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny w 2015 roku.

Prowadzone są również obiecujące badania nad potencjalnym zastosowaniem artemizyny w terapii przeciwnowotworowej. Badania in vitro i na zwierzętach wykazały, że artemizyna i jej pochodne mogą wywoływać apoptozę komórek nowotworowych, hamować angiogenezę oraz uwrażliwiać komórki rakowe na działanie chemioterapii. Mechanizm tego działania związany jest z reaktywnością artemizyny z jonami żelaza, które są obecne w zwiększonych ilościach w komórkach nowotworowych. Należy jednak podkreślić, że dotychczasowe badania kliniczne są ograniczone i nie pozwalają na uznanie artemizyny za lek przeciwnowotworowy. Wymaga to dalszych, wieloośrodkowych badań klinicznych na ludziach.

Zastosowanie bylicy w pielęgnacji i kosmetyce

Bylica znajduje szerokie zastosowanie nie tylko w medycynie, ale również w przemyśle kosmetycznym oraz w domowej pielęgnacji. Ekstrakty z bylicy są cenione ze względu na właściwości przeciwzapalne, łagodzące, nawilżające oraz regulujące wydzielanie sebum. Dzięki tym właściwościom bylica jest często składnikiem kosmetyków przeznaczonych do cery tłustej, mieszanej oraz trądzikowej. Działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne pomaga redukować stan zapalny w obrębie zaskórnika, zmniejsza liczbę wykwitów oraz przyspiesza gojenie się zmian trądzikowych.

W pielęgnacji włosów bylica jest stosowana jako składnik szamponów, odżywek oraz płukanek regulujących wydzielanie sebum. Wyciągi z bylicy zapobiegają przetłuszczaniu się włosów, wydłużając świeżość fryzury między myciami. Dodatkowo bylica wzmacnia cebulki włosowe, poprawia krążenie w skórze głowy oraz może wspierać wzrost włosów. Tradycyjnie bylica była również stosowana w walce z łupieżem – jej właściwości przeciwgrzybicze i przeciwzapalne pomagają normalizować funkcjonowanie skóry głowy oraz redukować łuszczenie się naskórka.

Olejki eteryczne z bylicy, choć rzadziej stosowane ze względu na zawartość tujonu, mogą być wykorzystywane w aromaterapii w bardzo niskich stężeniach jako składnik mieszanek relaksujących i kojących. Należy jednak pamiętać, że nie zaleca się stosowania czystego olejku eterycznego z bylicy bez odpowiedniego rozcieńczenia oraz konsultacji z aromanterapeutą. Bylica znajduje również zastosowanie jako naturalny repelent – palone ziele ma właściwości odstraszające owady, w tym komary i mole, co było wykorzystywane przez stulecia w gospodarstwie domowym.

W kosmetykach naturalnych oraz domowych preparatach bylica może być stosowana w formie hydrolatu, czyli wody kwiatowej powstającej w procesie destylacji olejków eterycznych. Hydrolat z bylicy ma łagodne działanie tonizujące, oczyszczające i regulujące pH skóry, co sprawia, że może być stosowany jako tonik do twarzy, szczególnie dla cery tłustej i problematycznej. Można go również dodawać do kąpieli, łączyć z glinkami kosmetycznymi w maseczkach oraz stosować jako płukankę do włosów.

Rozróżnienie różnych gatunków bylicy

Bylica to nazwa rodzajowa obejmująca około 400 gatunków roślin, z których kilka ma znaczenie w medycynie i fitoterapii. Najważniejsze z nich to bylica pospolita (Artemisia vulgaris), bylica roczna (Artemisia annua), bylica piołun (Artemisia absinthium) oraz bylica boże drzewko (Artemisia abrotanum). Choć wszystkie należą do tego samego rodzaju, różnią się wyglądem, składem chemicznym oraz zastosowaniem, co może prowadzić do pomyłek.

Bylica pospolita osiąga wysokość do 150-200 centymetrów, ma czerwonawo-zieloną łodygę, liście ciemnozielone od góry i srebrzystoszare od spodu. Kwitnie od lipca do września, wytwarzając niepozorne, drobne kwiaty. Bylica piołun (prawdziwy piołun) jest niższa, zazwyczaj dorasta do 80-100 centymetrów, charakteryzuje się bardziej srebrzystym, filcowatym owłosieniem liści z obu stron oraz znacznie bardziej gorzkim smakiem. Kwitnie wcześniej niż bylica pospolita, bo już w czerwcu. Zawiera większe ilości tujonu i innych substancji goryczowych, przez co jest bardziej toksyczna i wymaga szczególnej ostrożności w stosowaniu.

Bylica roczna to roślina jednoroczna, która może osiągać wysokość nawet do 3 metrów w sprzyjających warunkach, choć zazwyczaj dorasta do 1-2 metrów. Ma charakterystyczny, słodki, aromatyczny zapach, który nie pochodzi z kwiatów (są one bezwonne), lecz z liści. Kwitnie od czerwca do lipca, wytwarzając drobne, żółte kwiaty zebrane w luźne koszyczki. Zawiera artemizynę – substancję o silnym działaniu przeciwmalarycznym, która nie występuje w istotnych ilościach w bylicy pospolitej. W Polsce bylica roczna występuje dość rzadko, głównie w południowych rejonach kraju, na Górnym Śląsku oraz Lubelszczyźnie.

Bylica boże drzewko (Artemisia abrotanum) to roślina pochodząca z regionów Azji Środkowej i Mniejszej, charakteryzująca się bardzo orzeźwiającym, lekko cytrusowym zapachem i smakiem. Jest niższa niż bylica pospolita, ma bardziej delikatne, nitkowate liście i jest często uprawiana jako roślina ozdobna i przyprawowa. Wykazuje podobne właściwości do bylicy pospolitej, ale jest mniej popularna w fitoterapii europejskiej. Rozróżnienie tych gatunków jest istotne, gdyż stosowanie niewłaściwego gatunku może prowadzić do nieoczekiwanych efektów lub zwiększonego ryzyka toksyczności.

Bylica w praktyce – porady i zalecenia

Stosowanie bylicy w praktyce wymaga zdrowego rozsądku, przestrzegania zalecanych dawek oraz regularnych przerw w kuracji. Napar z bylicy pospolitej jest najprostszą i najbezpieczniejszą formą stosowania tej rośliny w warunkach domowych. Należy pamiętać, aby nie przekraczać zalecanych dawek (1-2 łyżki stołowe naparu 3 razy dziennie) oraz nie stosować bylicy przez okres dłuższy niż 7-10 dni bez przerwy. Po kuracji zaleca się zrobienie przerwy na co najmniej 2-3 tygodnie przed ewentualnym wznowieniem suplementacji.

Ze względu na zawartość tujonu, który w nadmiarze jest neurotoksyczny i hepatotoksyczny, niezwykle ważne jest unikanie jednoczesnego stosowania różnych preparatów zawierających bylicę lub inne rośliny bogate w tujon. Samodzielnie przygotowanego naparu z bylicy piołun nie należy pić ze względu na wysoką zawartość toksycznego tujonu – w celu wykorzystania właściwości piołunu na trawienie warto sięgnąć po standaryzowane preparaty apteczne, takie jak Tinctura Absinthii, które zawierają kontrolowaną ilość substancji czynnych.

Przed rozpoczęciem stosowania bylicy koniecznie należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, szczególnie jeśli przyjmuje się jakiekolwiek leki na stałe, cierpi się na choroby przewlekłe lub planuje się długotrwałą suplementację. Osoby z alergią na rośliny z rodziny astrowatych powinny wykonać test alergiczny przed pierwszym zastosowaniem bylicy. Surowiec do przygotowania naparu należy kupować wyłącznie w aptekach lub zaufanych sklepach zielarskich, aby mieć pewność co do jego jakości i prawidłowej identyfikacji botanicznej.

W przypadku stosowania bylicy do celów kosmetycznych, na przykład jako płukanka do włosów lub dodatek do kąpieli, można przygotować mocniejszy odwar, ale należy pamiętać o fotouczulającym działaniu bylicy i unikać intensywnej ekspozycji na słońce po zastosowaniu. Bylica może być również stosowana jako przyprawa do potraw mięsnych, zup oraz dań z kapusty – w tym zastosowaniu wykorzystuje się młode wierzchołki pędów zbierane przed kwitnieniem. Jako przyprawę stosuje się bylicę w niewielkich ilościach, co minimalizuje ryzyko działań niepożądanych, a jednocześnie pozwala wykorzystać jej właściwości wspomagające trawienie.

---

Bibliografia

1. Abiri R, Silva ALM, de Mesquita LSS, de Mesquita JWC, Atabaki N, de Almeida EB Jr, Shaharuddin NA, Malik S. Towards a better understanding of Artemisia vulgaris: Botany, phytochemistry, pharmacological and biotechnological potential. Food Res Int. 2018;109:403-415. DOI: 10.1016/j.foodres.2018.03.072 PMID: 29803465
2. Ekiert H, Pajor J, Klin P, Rzepiela A, Ślesak H, Szopa A. Significance of Artemisia Vulgaris L. (Common Mugwort) in the History of Medicine and Its Possible Contemporary Applications Substantiated by Phytochemical and Pharmacological Studies. Molecules. 2020;25(19):4415. DOI: 10.3390/molecules25194415 PMID: 32992959