Buprenorfina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Buprenorfina – lek o silnym i długotrwałym działaniu przeciwbólowym należący do grupy opioidów. Buprenorfinę cechuje złożony mechanizmem działania co przekłada się na jej skuteczność. Wskazaniem do stosowania buprenorfiny jest ból towarzyszący chorobom nowotworowym (ból przewlekły) oraz ból w przebiegu innych chorób, który nie ustępuje po podaniu nieopioidowych leków przeciwbólowych. Lek stosuje się w bólu o średnim i dużym nasileniu. Wykazuje działanie silniejsze od morfiny oraz niski stopień uzależnienia.
Buprenorfina dostępna jest w postaci tabletek podjęzykowych, roztworu do wstrzykiwań oraz systemu transdermalnego. Dawkowanie dobiera się indywidualnie w zależności od nasilenia bólu. Zaleca się stosowanie najmniejszej możliwej dawki, która zapewni działanie przeciwbólowe przez możliwie jak najkrótszy czas.
Możliwe działania niepożądane: zawroty głowy, ból głowy, duszność, nudności, wymioty, zaparcia, rumień, świąd skóry, wysypka, obfite pocenie się, obrzęk, zmęczenie, suchość w ustach, zaburzenia krążenia, uspokojenie polekowe, senność, stan splątania.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Buprenorfina – kompletny przewodnik o wyjątkowym opioidzie
Buprenorfina to półsyntetyczny opioid o unikalnych właściwościach, który zrewolucjonizował podejście do leczenia bólu przewlekłego i uzależnienia od opioidów. Zsyntetyzowana po raz pierwszy w latach 60. ubiegłego wieku, ta pochodna tebainy – alkaloidu pochodzącego z makówki – wyróżnia się wśród innych leków przeciwbólowych swoim wyjątkowo korzystnym profilem bezpieczeństwa i skutecznością.
W przeciwieństwie do tradycyjnych opioidów, buprenorfina działa jako częściowy agonista receptorów μ-opioidowych, co oznacza, że aktywuje je w ograniczonym stopniu. Ta unikalna właściwość sprawia, że lek jest około 75-115 razy silniejszy od morfiny, jednocześnie charakteryzując się znacznie lepszym profilem bezpieczeństwa. Efekt „pułapowy” buprenorfiny w zakresie depresji oddechowej, brak działania immunosupresyjnego oraz minimalne ryzyko hipogonadyzmu to tylko niektóre z cech, które czynią z tego opioidu wyjątkowo bezpieczną opcję terapeutyczną.
Dzięki swojej lipofilności i małej masie cząsteczkowej, buprenorfina dostępna jest w różnych postaciach – od tabletek podjęzykowych, przez plastry transdermalne, aż po iniekcje. Ta różnorodność form podawania umożliwia personalizację terapii zgodnie z indywidualnymi potrzebami pacjenta, co jest szczególnie ważne w leczeniu przewlekłego bólu oraz terapii substytucyjnej uzależnień.
Mechanizm działania i właściwości farmakologiczne
Buprenorfina wykazuje złożony mechanizm działania, oddziałując na różne typy receptorów opioidowych. Jako częściowy agonista receptorów μ (mu), antagonista receptorów κ (kappa) i δ (delta) oraz agonista receptorów ORL-1, lek ten oferuje wielokierunkowe działanie przeciwbólowe.
Kluczową cechą buprenorfiny jest jej bardzo silne wiązanie z receptorami μ-opioidowymi i powolna dysocjacja. O ile dysocjacja morfiny z receptorów mierzy się w sekundach, to w przypadku buprenorfiny po 4 godzinach uwolnieniu ulega jedynie 30% receptorów, a po 28 godzinach – 54%. Ta właściwość zapewnia długotrwałe działanie przeciwbólowe, ale ma również kliniczne konsekwencje – standardowe dawki naloksonu mogą być nieskuteczne w przypadku przedawkowania.
Efekt pułapowy – unikalny mechanizm bezpieczeństwa
Jedną z najważniejszych właściwości buprenorfiny jest efekt pułapowy dla depresji oddechowej. W badaniach klinicznych wykazano, że zwiększanie dawki powyżej 8 mg podjęzykowo nie nasila depresji oddechowej – częstość oddechu zmniejszała się nieznacznie z 16 do 12/min, a saturacja z 98% do 95-96%, bez dalszego pogorszenia przy wyższych dawkach. Ten mechanizm znacznie zwiększa bezpieczeństwo stosowania leku w porównaniu z innymi opioidami.
Formy leku i sposoby stosowania
Buprenorfina dostępna jest w Polsce w różnych postaciach, co pozwala na indywidualne dostosowanie terapii:
Preparaty dostępne w Polsce
Nazwa preparatu |
Postać |
Dawki |
Zastosowanie |
Transtec |
Plastry transdermalne |
35, 52,5, 70 μg/h |
Przewlekły ból umiarkowany do silnego |
Norspan |
Plastry transdermalne |
5, 10, 15, 20 μg/h |
Przewlekły ból o mniejszym nasileniu |
Bunondol, Bunorfin |
Tabletki podjęzykowe |
0,2 mg, 0,4 mg |
Ból ostry i przewlekły |
Suboxone |
Tabletki podjęzykowe |
2/0,5 mg, 8/2 mg (buprenorfina/nalokson) |
Leczenie uzależnienia od opioidów |
Farmakokinetyka
Buprenorfina charakteryzuje się niską biodostępnością po podaniu doustnym (10-14%) ze względu na intensywny metabolizm pierwszego przejścia przez wątrobę. Najlepiej wchłania się po podaniu podjęzykowym (30-60% biodostępności) oraz przezskórnym.
Po aplikacji plastra transdermalnnego stężenie leku zwiększa się stopniowo, osiągając minimalne stężenie skuteczne po 12-24 godzinach i wartość maksymalną po około 60-80 godzinach. Ten profil zapewnia stabilne stężenia leku we krwi przez cały okres stosowania.
Zastosowania kliniczne buprenorfiny
Leczenie przewlekłego bólu
Buprenorfina znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu przewlekłego bólu, zarówno nowotworowego jak i nienowotworowego. Szczególnie skuteczna okazuje się w:
- Bólu nowotworowym u pacjentów wymagających długotrwałej opioidoterapii
- Bólu neuropatycznym dzięki działaniu na kanały sodowe
- Bólu u osób starszych z uwagi na bezpieczny profil
- Stanach wymagających unikania immunosupresji
Leczenie farmakologiczne bólu przewlekłego z wykorzystaniem buprenorfiny
W polskiej praktyce klinicznej buprenorfina stanowi istotną opcję w farmakoterapii przewlekłego bólu. Leczenie rozpoczyna się zazwyczaj od najmniejszych dostępnych dawek – plastrów 35 μg/h (Transtec) lub dla bólu o mniejszym nasileniu od 5-10 μg/h (Norspan). W przypadku tabletek podjęzykowych rozpoczyna się od dawki 0,2 mg.
Substancje czynne stosowane w Polsce w leczeniu przewlekłego bólu:
- Morfina (MST Continus, Sevredol) – złoty standard opioidoterapii
- Buprenorfina (Transtec, Norspan, Bunondol) – opioid o unikalnym profilu bezpieczeństwa
- Fentanyl (Durogesic, Matrifen) – potężny opioid w systemach transdermalnych
- Oksykodon (OxyContin, Targin w połączeniu z naloksonem) – skuteczny w bólu neuropatycznym
- Tramadol (Tramal, Tramadol Krka) – słabszy opioid, często pierwszego wyboru
- Tapentadol (Palexia) – podwójny mechanizm działania
Buprenorfina wyróżnia się w tej grupie brakiem działania immunosupresyjnego, minimalnym wpływem na funkcje endokrynne oraz efektem pułapowym dla depresji oddechowej, co czyni ją szczególnie bezpieczną opcją u pacjentów onkologicznych oraz osób starszych.
Leczenie uzależnienia od opioidów
Buprenorfina w kombinacji z naloksonem (Suboxone) stanowi podstawę terapii substytucyjnej. Nalokson dodawany jest w celu zmniejszenia ryzyka nadużyć – w przypadku iniekcji antagonizuje działanie buprenorfiny, wywoływując objawy abstynencyjne.
Działania niepożądane i przeciwwskazania
Najczęstsze działania niepożądane
Profil działań niepożądanych buprenorfiny jest korzystniejszy niż innych silnych opioidów:
- Nudności i wymioty – występują rzadziej niż w przypadku morfiny czy fentanylu
- Zaparcie stolca – znacznie mniejsze nasilenie dzięki słabszemu wpływowi na mięśnie gładkie
- Zawroty głowy i senność – przejściowe, zwykle ustępują po kilku dniach
- Reakcje skórne (przy plastrach) – świąd, rumień w miejscu aplikacji
Lista działań niepożądanych według częstości wystąpienia:
- Bardzo często (≥10%): nudności, zawroty głowy
- Często (1-10%): wymioty, zaparcie stolca, senność, ból głowy
- Niezbyt często (0,1-1%): reakcje skórne, pocenie się
- Rzadko (<0,1%): depresja oddechowa (głównie przy wysokich dawkach)
Przeciwwskazania
- Nadwrażliwość na buprenorfinę
- Ciężka niewydolność oddechowa
- Ostry napad astmy oskrzelowej
- Ciężka niewydolność wątroby (Child-Pugh klasa C)
- Jednoczesne stosowanie pełnych agonistów opioidowych (ryzyko precipitowanych objawów odstawiennych)
Zalety buprenorfiny w porównaniu z innymi opioidami
Profil bezpieczeństwa
Buprenorfina wykazuje szereg unikalnych zalet:
- Brak działania immunosupresyjnego – w przeciwieństwie do morfiny i fentanylu nie osłabia odporności
- Efekt pułapowy dla depresji oddechowej – znacznie bezpieczniejsza w przedawkowaniu
- Minimal wpływ na funkcje endokrynne – nie powoduje hipogonadyzmu jak inne opioidy
- Mniejsze ryzyko rozwoju tolerancji – dobowa potrzeba zwiększania dawki wynosi jedynie 0,09-0,17% w porównaniu z 0,25-0,42% dla fentanylu
Zastosowanie u specjalnych populacji pacjentów
Populacja |
Zalety buprenorfiny |
Uwagi |
Pacjenci onkologiczni |
Brak immunosupresji, skuteczność w bólu neuropatycznym |
Szczególnie ważne podczas chemioterapii |
Osoby starsze |
Bezpieczny profil, brak zaburzeń poznawczych |
Lek pierwszego wyboru w geriatrii |
Niewydolność nerek |
Brak konieczności modyfikacji dawki |
Wydalanie głównie z kałem |
Łagodna niewydolność wątroby |
Zachowana glukuronizacja |
Ostrożność przy ciężkiej niewydolności |
Interakcje lekowe i ostrzeżenia
Buprenorfina jest metabolizowana głównie przez cytochrom CYP3A4, co może prowadzić do klinicznie istotnych interakcji:
Inhibitory CYP3A4 (zwiększają stężenie buprenorfiny):
- Ketokonazol, erytromycyna, saquinavir
- Fluwoksamina, indynawir
Induktory CYP3A4 (zmniejszają skuteczność):
- Karbamazepina, fenytoina, ryfampina
Szczególnie niebezpieczne połączenia:
- Benzodiazepiny – zwiększone ryzyko depresji oddechowej
- Inhibitory MAO – możliwość ciężkich reakcji
- Alkohol – nasilenie działania sedatywnego
Czy buprenorfina uzależnia?
Buprenorfina jako opioid może prowadzić do fizycznego uzależnienia, jednak ryzyko jest znacznie mniejsze niż w przypadku morfiny czy fentanylu. Częściowy agonizm receptorów sprawia, że potencjał euphoryzujący jest ograniczony, co zmniejsza ryzyko nadużyć.
Jak długo można bezpiecznie stosować buprenorfinę?
Buprenorfinę można stosować przewlekle – istnieją dane o bezpiecznym stosowaniu nawet przez 5 lat. Lek nie powoduje uszkodzenia narządów wewnętrznych przy długotrwałym stosowaniu.
Czy można prowadzić samochód podczas leczenia buprenorfiną?
Na początku leczenia oraz po zwiększeniu dawki należy unikać prowadzenia pojazdów. Po ustabilizowaniu terapii (około 1-2 tygodnie) buprenorfina w mniejszym stopniu niż inne opioidy wpływa na zdolności psychomotoryczne.
Czy buprenorfina jest skuteczna w bólu neuropatycznym?
Tak, buprenorfina wykazuje szczególną skuteczność w bólu neuropatycznym dzięki działaniu na kanały sodowe. Jest często wybierana w przypadkach, gdy tradycyjne leczenie gabapentynoidami czy antydepresantami okazuje się nieskuteczne.
Jak zmienić z innego opioidu na buprenorfinę?
Rotacja na buprenorfinę wymaga ostrożności z uwagi na jej częściowy agonizm. Zaleca się konsultację z lekarzem specjalistą, który ustali odpowiednią dawkę początkową i schemat przejścia.
Czy buprenorfina wpływa na odporność organizmu?
Nie – jest to jedyny silny opioid, który nie wykazuje działania immunosupresyjnego. To szczególna zaleta u pacjentów onkologicznych poddawanych chemioterapii lub z osłabioną odpornością.
Jak postępować w przypadku przedawkowania buprenorfiny?
Ze względu na silne wiązanie z receptorami standardowe dawki naloksonu mogą być nieskuteczne. Konieczne są wysokie dawki naloksonu (2-3 mg) i ciągły wlew. W przypadku podejrzenia przedawkowania należy natychmiast skontaktować się z pogotowiem ratunkowym.
Czy można stosować buprenorfinę w ciąży?
Buprenorfina należy do kategorii C bezpieczeństwa w ciąży. Może być stosowana, gdy korzyści przewyższają ryzyko. U noworodków może wystąpić zespół abstynencyjny, dlatego konieczna jest obserwacja pediatryczna przez 4-7 dni po urodzeniu.
Ile kosztuje leczenie buprenorfiną?
Koszt miesięcznego leczenia wynosi około 300-450 PLN, w zależności od dawki i preparatu. Większość preparatów buprenorfiny jest refundowana przez NFZ w określonych wskazaniach, co znacznie obniża koszty dla pacjenta.
Jak szybko działa buprenorfina?
Czas działania zależy od postaci leku:
- Tabletki podjęzykowe: efekt po 10-20 minutach, maksimum po 2-3 godzinach
- Plastry transdermalne: efekt po 12-24 godzinach, stan równowagi po 3-4 dniach
- Działanie utrzymuje się 6-8 godzin (tabletki) lub 72 godziny (plastry)
Bibliografia
- Aiyer R, Gulati A, Gungor S, Bhatia A, Mehta N. Treatment of Chronic Pain With Various Buprenorphine Formulations: A Systematic Review of Clinical Studies. Anesth Analg. 2018;127(2):529-538. DOI: 10.1213/ANE.0000000000002718 PMID: 29239947
- Webster L, Gudin J, Raffa RB, Kuchera J, Rauck R, Fudin J, Adler J, Mallick-Searle T. Understanding Buprenorphine for Use in Chronic Pain: Expert Opinion. Pain Med. 2020;21(4):714-723. DOI: 10.1093/pm/pnz356 PMID: 31917418