Bupiwakaina – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Bupiwakaina – lek o działaniu miejscowo znieczulającym. Mechanizm działania bupiwakainy polega na odwracalnym zatrzymaniu przewodzenia impulsów nerwowych w wyniku zmniejszania przepuszczalności błony komórkowej neuronu dla jonów sodowych. Lek podany w dużych dawkach służy jako znieczulenie chirurgiczne, a w mniejszych stosowany jest w celu blokady czuciowej i ruchowej. Wskazaniem do stosowania bupiwakainy jest wywołanie znieczulenia podczas zabiegów chirurgicznych oraz leczenie silnego, ostrego bólu np. porodowego.
Bupiwakaina dostępna jest w postaci roztworu do wstrzykiwań. Dokładne dawkowanie dobiera się indywidualnie w zależności od wieku, masy ciała, stanu pacjenta oraz miejsca znieczulenia. Zawsze stosuje się najmniejszą dawkę bupiwakainy potrzebną do uzyskania znieczulenia. .
Możliwe działania niepożądane: zawroty głowy, parestezje, bradykardia, hipotensja, nadciśnienie tętnicze, nudności, wymioty, zatrzymanie moczu, objawy toksyczności ze strony układu nerwowego (szumy uszne, zaburzenia mowy, zaburzenia widzenia, utrata przytomności, drgawki, drętwienie języka i ust).
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Bupiwakaina: – wszystko, co warto wiedzieć o tym środku znieczulającym
Bupiwakaina to jeden z najbardziej skutecznych i najszerzej stosowanych miejscowych środków znieczulających w medycynie współczesnej. Ta substancja czynna, wprowadzona po raz pierwszy na rynek w 1968 roku, zrewolucjonizowała sposób podejścia do kontroli bólu w różnorodnych procedurach medycznych. Należąca do grupy aminoamidów, bupiwakaina charakteryzuje się niezwykle długim czasem działania – aż cztery razy dłuższym niż popularnie stosowana lidokaina – co czyni ją niezastąpioną w sytuacjach wymagających przedłużonego znieczulenia. Jej uniwersalność sprawia, że znajduje zastosowanie w praktycznie wszystkich rodzajach znieczuleń miejscowych, od prostych zabiegów chirurgicznych po skomplikowane operacje w obrębie jamy brzusznej czy też łagodzenie bólu porodowego. Mechanizm działania bupiwakainy polega na blokadzie kanałów sodowych w błonach komórkowych neuronów, co skutecznie uniemożliwia przewodzenie impulsów bólowych do mózgu. Dzięki swojej unikatowej budowie chemicznej, substancja ta zapewnia nie tylko skuteczne znieczulenie, ale także minimalizuje ryzyko blokady ruchowej, co jest szczególnie istotne w przypadkach, gdy pacjent ma zachować sprawność motoryczną. Pomimo swojej wysokiej skuteczności, bupiwakaina wymaga szczególnej ostrożności w dawkowaniu i podawaniu ze względu na potencjalne działania niepożądane, zwłaszcza w odniesieniu do układu sercowo-naczyniowego.
Mechanizm działania i właściwości farmakologiczne
Bupiwakaina należy do miejscowych środków znieczulających z grupy amidów. Mechanizm działania leku polega na blokowaniu napływu jonów sodowych do wnętrza komórek nerwowych poprzez wiązanie się z kanałami sodowymi (część wewnątrzkomórkowa). Bupiwakaina w ten sposób zapobiega depolaryzacji komórek nerwowych przez co hamuje powstawanie oraz przewodzenie impulsów nerwowych.
Działanie na włókna czuciowe jest silniejsze niż na włókna ruchowe. Kolejność wyłączania poszczególnych rodzajów czucia jest następująca: ból, temperatura, dotyk, czucie głębokie. To zjawisko ma ogromne znaczenie kliniczne, ponieważ pozwala na zachowanie względnej sprawności ruchowej przy jednoczesnym skutecznym znieczuleniu czuciowym.
Siła i czas działania są 4x większe niż w przypadku lidokainy. Dodanie adrenaliny niewiele wydłuża czas jego działania. Ta charakterystyka czyni bupiwakainę szczególnie cenną w przypadkach wymagających długotrwałego znieczulenia.
Warto także podkreślić, że bupiwakaina ma działanie przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze. Wpływa na przepuszczalność błony komórkowej bakterii i doprowadza do jej lizy (rozpadu). Ta dodatkowa właściwość może mieć korzystny wpływ na proces gojenia ran pooperacyjnych.
Farmakokinetyka i metabolizm
Wchłanianie bupiwakainy jest zależne od podanej dawki leku oraz wartości stężenia bupiwakainy we wstrzykiwanym roztworze. Ponad to ważną rolę odgrywa stopień ukrwienia tkanki do której wstrzykiwany jest lek. Największe wartości wchłoniętej bupiwakainy odnotowano po blokadzie nerwu międzyżebrowego.
Dystrybucja i wiązanie z białkami
Po wchłonięciu do krwi bupiwakaina w 95% wiąże się z białkami krwi. Główne miejsce wiązania to kwaśna alfa-1-glikoproteina. Objętość dystrybucji dla bupiwakainy to 73 l w stanie stacjonarnym. Wysokie wiązanie z białkami osocza oznacza, że tylko niewielka część leku pozostaje w postaci wolnej, aktywnej farmakologicznie.
Metabolizm wątrobowy
Metabolizm bupiwakainy zachodzi w komórkach wątrobowych (hepatocytach) z udziałem cytochromu P 450 3A4. Głównym metabolitem bupiwakainy jest 2,6-pipekoloksylidyna (wynik N-dealkilacji). Bupiwakaina ulega również hydroksylacji do cząsteczki 4-hydroksybupiwakainy. Powstałe związki są mniej aktywne metabolicznie od bupiwakainy.
U dorosłych t½ wynosi ok. 3,5 h, u noworodków – ok. 8 h. Metabolizm wątrobowy, jedynie 6% jest wydalane z moczem w postaci niezmienionej. Znacznie wydłużony okres półtrwania u noworodków wynika z ich niedojrzałego systemu enzymatycznego.
Charakterystyka wchłaniania w zależności od drogi podania
Po podaniu zewnątrzoponowym, bupiwakaina osiąga szczytowe stężenie w osoczu w czasie 6 godzin, a jej działanie może utrzymywać się od 4 do 12 godzin, w zależności od dawki i miejsca podania.
Bupiwakaina wchłania się z przestrzeni zewnątrzoponowej dwufazowo i całkowicie, a T0,5 wynoszą odpowiednio 7 min i 6 h. Mała szybkość wchłaniania wpływa na szybkość eliminacji bupiwakainy, w związku z tym T0,5 bupiwakainy po podaniu zewnątrzoponowym jest krótszy niż po podaniu dożylnym.
Wskazania do stosowania
Bupiwakaina znajduje szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach medycyny ze względu na swoje unikalne właściwości farmakologiczne.
Zabiegi chirurgiczne
Bupiwakaina jest środkiem znieczulającym miejscowo. Lek we wstrzyknięciach jest stosowany w trakcie zabiegów chirurgicznych oraz do łagodzenia bólu o charakterze ostrym u osób powyżej 1 roku życia.
Substancja ta jest szczególnie ceniona w następujących obszarach:
- Chirurgia ogólna – zabiegi w obrębie jamy brzusznej, operacje laparoskopowe
- Chirurgia ortopedyczna – operacje stawów, artroskopie, zabiegi na kręgosłupie
- Chirurgia naczyniowa – rekonstrukcje naczyń, zabiegi na żylakach
- Chirurgia plastyczna – rekonstrukcje piersi, abdominoplastyki
- Stomatologia – zabiegi implantologiczne, ekstrakcje zębów mądrości
Położnictwo i ginekologia
Bupiwakainę stosuje się do łagodzenia bólu podczas porodu. W położnictwie jest jedną z najczęściej stosowanych substancji do znieczulenia zewnątrzoponowego, zapewniając skuteczną analgezję przy zachowaniu możliwości aktywnego udziału rodzącej w procesie porodu.
Według amerykańskich statystyk większość cięć cesarskich wykonuje się w znieczuleniu przewodowym: podpajęczynówkowym lub zewnątrzoponowym. Bupiwakaina jest obecnie najpopularniejszym środkiem znieczulenia miejscowego, którego używa się w znieczuleniu nasiękowym, do blokady nerwów obwodowych oraz w analgezji podpajęczynówkowej i zewnątrzoponowej.
Medycyna bólu
Bupiwakaina w postaci roztworu jest stosowana do przemywania ran pooperacyjnych w celu łagodzenia bólu. W medycynie bólu znajduje zastosowanie w:
- Leczeniu bólu przewlekłego
- Terapii bólu pooperacyjnego
- Blokadach diagnostycznych i terapeutycznych
- Leczeniu neuralgii różnego pochodzenia
Metody podawania i techniki znieczulenia
Bupiwakaina może być podawana różnymi metodami, w zależności od planowanego zabiegu i wymaganego efektu terapeutycznego.
Znieczulenie zewnątrzoponowe
Roztwór hiperbaryczny charakteryzuje się szybkim początkiem działania (5–8 min po podaniu do przestrzeni podpajęczynówkowej), znieczulenie trwa ok. 120–180 min, działanie zwiotczające mięśni brzucha wystarcza do przeprowadzenia krótkotrwałych (ok. 45–60 min) zabiegów w obrębie jamy brzusznej i nieco dłuższych (ok. 2–3 h) zabiegów na kończynach dolnych.
Znieczulenie podpajęczynówkowe
Podanie leku na poziomie L3–L4 w pozycji siedzącej powoduje zablokowanie segmentów poniżej Th7–Th10, nakłucie w pozycji na boku z następowym ułożeniem na plecach – poniżej Th4–Th7, niemniej jednak zakres znieczulonych segmentów jest indywidualny.
Blokady nerwów obwodowych
Bupiwakaina jest szeroko stosowana w blokadach:
- Splotu ramiennego
- Nerwów międzyżebrowych
- Blokadach biodrowo-pachwinowych
- Blokadach nerwów obwodowych kończyn dolnych
Znieczulenie nasiękowe
W znieczuleniu nasiękowym bupiwakaina zapewnia długotrwałą analgezję obszaru operowanego, co ma szczególne znaczenie w redukcji bólu pooperacyjnego.
Dawkowanie i bezpieczeństwo stosowania
Maksymalne dawki bezpieczne
Maksymalna bezpieczna dawka jednorazowa bez dodatku adrenaliny wynosi 150 mg, a z adrenaliną 300 mg. Te limity dawkowania są krytyczne dla bezpieczeństwa pacjenta i muszą być ściśle przestrzegane.
Dawkowanie w różnych technikach znieczulenia
Znieczulenie zewnątrzoponowe lędźwiowe
Znieczulenie zewnątrzoponowe lędźwiowe chirurgiczne: stęż. 2,5 mg/ml, objęt. 30-60 ml, dawka 75-150 mg, początek działania 10-20 min, czas trwania 3-5 h; stęż. 5 mg/ml, objęt. 15-30 ml, dawka 75-150 mg, początek działania 15-30 min, czas trwania 2-3 h.
Leczenie ostrego bólu
Leczenie ostrego bólu: zewnątrzoponowe lędźwiowe: dawka pojedyncza (dawka całkowita ≤400 mg/24 h), np. znieczulenie okresie pooperacyjnym – stężenie r-ru 2,5 mg/ml, objętość 6-15 ml, dawka 15-37,5 mg, najmniejszy odstęp pomiędzy dawkami to 30 min (początek działania – 2-5 min; czas działania – 1-2 h).
Dawkowanie u dzieci
Szybkie uśmierzenie ostrego bólu (przed i pooperacyjnego). Znieczulenie zewnątrzoponowe ogonowe, znieczulenie zewnątrzoponowe lędźwiowe, znieczulenie zewnątrzoponowe piersiowe:stęż. 2,5 mg/ml, objęt. 0,6-0,8 ml/kg mc., dawka 1,5-2 mg/kg mc., początek działania 20-30 min, czas trwania 2-6 h.
Przeciwwskazania i ostrożności
Przeciwwskazania bezwzględne
Bupiwakainy nie można stosować u pacjentów wykazujących nadwrażliwość na amidowe środki znieczulające. Ponad to lek jest przeciwwskazany u osób cierpiących na niektóre choroby ośrodkowego układu nerwowego (między innymi nowotwory OUN, zapalenie opon mózgowych), w przypadku sepsy (posocznicy), przy występowaniu chorób kręgosłupa (w tym złamań kręgów) i przy istniejącym zwężeniu kanału kręgowego kręgosłupa, podczas wstrząsu pochodzenia sercowego i wstrząsu krwotocznego (hipowolemicznego).
Szczególne grupy pacjentów
Pacjenci z ciężkimi zaburzeniami czynności wątroby są narażeni na zwiększone działania niepożądane po podaniu bupiwakainy, ze względu na zmniejszony metabolizm leku zachodzący w hepatocytach.
Interakcje leków
Należy zachować ostrożność przy podawaniu bupiwakainy pacjentom stosującym leki o budowie amidowej (inne leki znieczulające, ale także lidokaina oraz meksyletyna). Może wystąpić nasilenie działań niepożądanych.
Interakcje bupiwakainy mogą wystąpić przy jednoczesnym stosowaniu innych anestetyków miejscowych lub produktów o podobnej budowie, co może prowadzić do nasilenia działań toksycznych. Należy również zachować ostrożność przy stosowaniu bupiwakainy z lekami przeciwarytmicznymi klasy III, takimi jak amiodaron.
Działania niepożądane i toksyczność
Działania niepożądane miejscowe
Do miejscowych działań niepożądanych bupiwakainy zalicza się obrzęk w miejscu aplikacji, stan zapalny tkanki łącznej, rumień i zakłócenie w procesie gojenia ran.
Działania niepożądane ogólnoustrojowe
Bardzo często: hipotensja, nudności. Często: parestezje, zawroty głowy, bradykardia, nadciśnienie tętnicze, wymioty, zatrzymanie moczu. Niezbyt często: objawy toksyczności ze strony ośrodkowego układu nerwowego (drgawki, uczucie drętwienia wokół ust, drętwienie języka, przeczulica słuchowa, zaburzenia widzenia, utrata przytomności, drżenia mięśniowe, zawroty głowy, szum w uszach, zaburzenia wymowy).
Ogólnoustrojowa toksyczność miejscowych środków znieczulających (LAST)
Środki miejscowo znieczulające, w przypadku ich przedawkowania, wpływają na układ sercowo-naczyniowy poprzez zmniejszenie kurczliwości mięśnia sercowego, zaburzenia automatyki i spadek szybkości przewodzenia pobudzeń oraz rozszerzenie naczyń.
Po wstępnej fazie stymulacji wskutek pobudzenia OUN – tachykardia i hipertonia, następuje faza depresji – pogłębiające się zmniejszenie kurczliwości i pojemności minutowej serca, spadek ciśnienia tętniczego, ciężkie zaburzenia rytmu pod postacią ekstrasystolii komorowych, aż do zatrzymania akcji serca.
Leczenie przedawkowania
Leczenie objawowe: zapewnienie drożności dróg oddechowych, wentylacja wspomagana lub kontrolowana, leki przeciwdrgawkowe (tiopental, diazepam, ewentualnie sukcynylocholina, pod warunkiem zaintubowania tchawicy i wdrożenia pełnego leczenia z zastosowaniem środków zwiotczajacych) i podwyższające ciśnienie tętnicze (10–15 mg efedryny i.v. lub szybki wlew płynów wieloelektrolitowych lub koloidów).
W razie wystąpienia objawów toksyczności należy jak najszybciej wdrożyć standardowe postępowanie zapobiegające zaburzeniom krążenia i hipotensji – udrożnienie dróg oddechowych, podaż 100% tlenu, płynów, leków krążeniowych oraz rozważyć podanie 20% roztworu lipidowego w postaci bolusa w dawce 1,5 ml/kg.
Stosowanie w ciąży i karmieniu piersią
Bezpieczeństwo w ciąży
Bupiwakaina zaliczana jest do kategorii C według klasyfikacji FDA określającej bezpieczeństwo stosowania leków przez kobiety ciężarne. Lek może być stosowany wówczas, gdy korzyści dla matki przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu.
Badania doświadczalne z wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych wykazały toksyczność bupiwakainy względem płodu. Brak analogicznych badań u ludzi. Bupiwakaina jest stosowana w celu złagodzenia bólu porodowego.
Karmienie piersią
Bupiwakaina zaliczana jest do kategorii L2 według klasyfikacji prof. Hyle’a. Oznacza to, że jest lekiem prawdopodobnie bezpiecznym podczas karmienia piersią. Nikłe ilości bupiwakainy przenikają do mleka kobiecego.
Bupiwakaina przenika do mleka matki w niewielkich ilościach, ale karmienie piersią jest zazwyczaj bezpieczne po znieczuleniu, z zachowaniem ostrożności u wcześniaków i noworodków.
Porównanie z innymi środkami znieczulającymi
Bupiwakaina vs ropiwakaina
Ropiwakaina jest środkiem słabiej rozpuszczalnym w tłuszczach, przez co gorzej przenika do komórek i w mniejszym stopniu blokuje kanały sodowe w mięśniu sercowym niż bupiwakaina. Szybciej dysocjuje z połączeń w obrębie kanałów sodowych i ulega mniejszej akumulacji w układzie bodźcoprzewodzącym serca.
Kardiotoksyczność bupiwakainy
Bupiwakaina wiąże się z kanałami sodowymi mięśnia sercowego, z których uwalniana jest powoli, co powoduje długotrwałe ich zablokowanie. Konsekwencją kliniczną tego zjawiska jest niebezpieczne zwolnienie przewodnictwa w układzie bodźcoprzewodzącym serca.
Warto podkreślić, iż siła działania środka miejscowo znieczulającego koreluje z działaniem toksycznym zarówno na układ krążenia, jak i OUN ale nie zawsze kardiotoksyczny wpływ jest poprzedzony reakcją z OUN– bupiwakaina może wywołać komorowe zaburzenia rytmu serca bez wywoływania uogólnionych drgawek.
Preparaty bupiwakainy dostępne w Polsce
W Polsce dostępne są różne preparaty zawierające bupiwakainę jako substancję czynną:
| Nazwa preparatu |
Stężenie |
Postać |
| Bupivacainum hydrochloricum WZF |
0,25%, 0,5% |
Roztwór do wstrzykiwań |
| Bupivacaine Grindeks |
0,25%, 0,5% |
Roztwór do wstrzykiwań |
| Marcaine |
0,25%, 0,5% |
Roztwór do wstrzykiwań |
| Bupivacaine Fresenius |
0,25%, 0,5% |
Roztwór do wstrzykiwań |
Formy dostępne
- Roztwory izobaryczne – do większości zastosowań w znieczuleniu przewodowym
- Roztwory hiperbaryczne – do znieczulenia podpajęczynówkowego
- Roztwory z adrenaliną – dla przedłużenia działania i zmniejszenia krwawienia
- Roztwory o przedłużonym uwalnianiu – do leczenia bólu pooperacyjnego
Najnowsze badania i innowacje
Liposomalna bupiwakaina
Jedno z badań analizuje długo działającą formę bupiwakainy o nazwie DepoFoam bupiwakaina (Exparel). Ta formulacja jest zaprojektowana tak, aby zapewnić wydłużone uśmierzanie bólu w porównaniu ze standardową bupiwakainą.
Zastosowania w nowoczesnej chirurgii
Współczesne badania kliniczne koncentrują się na:
- Optymalizacji dawkowania w różnych populacjach pacjentów
- Kombinacji z innymi środkami przeciwbólowymi
- Zastosowaniu w chirurgii małoinwazyjnej
- Technikach ciągłego podawania w leczeniu bólu przewlekłego
Czy bupiwakaina jest bezpieczna podczas ciąży?
Bupiwakaina należy do kategorii C według FDA, co oznacza, że może być stosowana w ciąży, gdy korzyści przewyższają potencjalne ryzyko. Jest powszechnie używana do znieczulenia zewnątrzoponowego podczas porodu, zapewniając skuteczną analgezję przy zachowaniu bezpieczeństwa matki i dziecka.
Jak długo działa bupiwakaina?
Czas działania bupiwakainy zależy od metody podania i stężenia. Przy znieczuleniu zewnątrzoponowym może działać od 3 do 8 godzin, podczas gdy w blokadach nerwów obwodowych efekt może utrzymywać się do 12-24 godzin. Jest to znacznie dłużej niż w przypadku lidokainy.
Jakie są najpoważniejsze działania niepożądane bupiwakainy?
Najpoważniejsze działania niepożądane związane są z toksycznością układu sercowo-naczyniowego i ośrodkowego układu nerwowego. Mogą obejmować zaburzenia rytmu serca, zatrzymanie krążenia, drgawki i utratę przytomności. Dlatego tak ważne jest przestrzeganie maksymalnych dawek i odpowiednie monitorowanie pacjenta.
Czy można prowadzić samochód po podaniu bupiwakainy?
Bupiwakaina może mieć łagodny wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. Pacjenci powinni być ostrożni, zwłaszcza w pierwszych godzinach po podaniu leku. Zaleca się unikanie prowadzenia pojazdów do czasu całkowitego ustąpienia działania leku.
Jak różni się bupiwakaina od lidokainy?
Główne różnice to czas działania (bupiwakaina działa 4 razy dłużej), siła działania (bupiwakaina jest silniejsza) oraz selektywność (bupiwakaina ma większą selektywność wobec włókien czuciowych). Bupiwakaina jest też bardziej lipofilna, co wpływa na jej właściwości farmakokinetyczne.
Czy bupiwakaina może być stosowana u dzieci?
Tak, bupiwakaina może być stosowana u dzieci powyżej 1 roku życia. Dawkowanie jest jednak inne niż u dorosłych i wynosi około 1,5-2 mg/kg masy ciała. Wymaga to szczególnej ostrożności i doświadczenia ze strony personelu medycznego.
Jakie są przeciwwskazania do stosowania bupiwakainy?
Główne przeciwwskazania to nadwrażliwość na amidowe środki znieczulające, ciężkie choroby ośrodkowego układu nerwowego, sepsa, wstrząs kardiogenny lub hipowolemiczny, zaburzenia krzepnięcia krwi oraz stosowanie leków przeciwkrzepliwych.
Czy można łączyć bupiwakainę z innymi lekami?
Należy zachować szczególną ostrożność przy łączeniu bupiwakainy z innymi amidowymi środkami znieczulającymi oraz lekami przeciwarytmicznymi. Zawsze należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach przed planowanym znieczuleniem.
Co robić w przypadku podejrzenia przedawkowania bupiwakainy?
W przypadku podejrzenia przedawkowania należy natychmiast wezwać pomoc medyczną. Leczenie obejmuje zapewnienie drożności dróg oddechowych, podaż tlenu, kontrolę drgawek oraz wspomaganie krążenia. W ciężkich przypadkach może być konieczne podanie roztworu lipidowego.
Bibliografia
- Shafiei F, McAllister R, Lopez J. Bupivacaine. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Aug 17. PMID: 30422478. Bookshelf ID: NBK532883.
- Gantenbein M, Attolini L, Bruguerolle B, Villard PH, Puyoou F, Durand A, Lacarelle B, Hardwigsen J, Le-Treut YP. Oxidative metabolism of bupivacaine into pipecolylxylidine in humans is mainly catalyzed by CYP3A. Drug Metab Dispos. 2000;28(4):383-385. PMID: 10725304.