Biotyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Biotyna – witamina z grupy B, zwana również witaminą H lub B7. Mechanizm działania biotyny polega na wspomaganiu procesu keratynizacji i różnicowaniu komórek naskórka oraz przydatków skórnych (włosów, paznokci). Pełni ważną rolę w przemianach metabolicznych zachodzących w organizmie m.in. metabolizmie tłuszczów i przemianach glukozy. Ponadto pomaga w leczeniu trądziku młodzieńczego zapobiegając wydzielaniu się łoju z gruczołów skórnych. Biotyna wytwarzana jest przez florę bakteryjną jelita grubego gdzie wchłaniana jest w niewielkim stopniu. Wskazaniem do stosowania tej witaminy jest niedobór biotyny oraz poprawa stanu włosów, skóry i paznokci.
Biotyna dostępna jest w postaci tabletek, tabletek do ssania oraz kapsułek. Występuje również w preparatach złożonych w połączeniu z innymi substancjami poprawiającymi stan włosów, skóry i paznokci. Zazwyczaj przyjmuje się 5 mg biotyny na dobę.
Niedobór biotyny może objawiać się zmęczeniem, sennością, drżeniem kończyn, wypadaniem włosów, zaburzeniami wzrostu włosów i paznokci, ich łamliwością oraz zapaleniem skóry (szczególnie twarzy, wokół ust, oczy i nosa). Biotynę możemy również dostarczać do organizmu wraz z pożywieniem. Najwięcej biotyny znajdziemy w wątróbce, żółtkach jaj, drożdżach, kalafiorze, soczewicy i soi.
Możliwe działania niepożądane: występują rzadko i dotyczą głównie zaburzeń żołądkowo-jelitowych oraz reakcji skórnych (pokrzywka).
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Biotyna – przegląd szczegółowy witaminy z grupy B
Biotyna, znana również jako witamina B7 lub witamina H, to jeden z najważniejszych składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Ta rozpuszczalna w wodzie witamina z grupy B odgrywa kluczową rolę w licznych procesach metabolicznych, a jej wpływ na zdrowie skóry, włosów i paznokci sprawił, że zyskała miano „witaminy piękna”. Biotyna jest koenzymem wielu enzymów odpowiedzialnych za metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów, co czyni ją niezbędną do prawidłowego funkcjonowania każdej komórki w naszym ciele. Symbol „H” w nazwie witamina H pochodzi od niemieckich słów „haar” i „haut”, oznaczających włosy i skórę, co już na samym początku wskazuje na jej szczególne znaczenie dla zdrowia tych tkanek. Mimo że nasze bakterie jelitowe potrafią produkować niewielkie ilości biotyny, głównym źródłem tej witaminy pozostaje pożywienie oraz suplementacja, szczególnie w przypadkach zwiększonego zapotrzebowania lub niedoborów.
Czym jest biotyna i jak działa w organizmie
Biotyna, chemicznie nazywana biotyną, to organiczny związek chemiczny zawierający w swojej strukturze siarkę. Jest to witamina rozpuszczalna w wodzie, co oznacza, że nie gromadzi się w tkankach organizmu i musi być regularnie dostarczana z pokarmem. Aktywną formą biotyny w organizmie jest d-biotyna, która pełni funkcję koenzymu dla wielu kluczowych enzymów metabolicznych.
W naszym organizmie biotyna występuje w dwóch głównych formach: wolnej oraz związanej z białkami. Forma wolna wchłania się niemal całkowicie w jelicie cienkim, podczas gdy biotyna związana z białkami wymaga działania specjalnego enzymu – biotynidazy – aby została uwolniona i stała się dostępna dla organizmu.
Funkcje biochemiczne biotyny
Biotyna jest koenzymem dla kilku karboksylaz – enzymów odpowiedzialnych za przenoszenie grup karboksylowych w reakcjach biochemicznych. Do najważniejszych należą:
- Karboksylaza acetylo-CoA – uczestniczy w syntezie kwasów tłuszczowych
- Karboksylaza pirogronianowa – bierze udział w glukoneogenezie
- Karboksylaza propionylo-CoA – odpowiada za metabolizm niektórych aminokwasów
- Karboksylaza β-metylokrotonylo-CoA – uczestniczy w rozkładzie leucyny
Te enzymy są niezbędne do prawidłowego przebiegu fundamentalnych procesów życiowych, w tym produkcji energii, syntezy białek i lipidów oraz utrzymania homeostazy metabolicznej.
Rola biotyny w metabolizmie
Metabolizm energetyczny
Biotyna odgrywa kluczową rolę w procesach przekształcania makroskładników odżywczych w energię. Uczestniczy w metabolizmie węglowodanów poprzez wspomaganie procesu glukoneogenezy – wytwarzania glukozy ze związków niecukrowych, gdy poziom cukru we krwi spada. Ten proces jest szczególnie ważny podczas długotrwałego wysiłku fizycznego lub w stanach głodzenia.
W metabolizmie tłuszczów biotyna jest niezbędna do syntezy kwasów tłuszczowych oraz ich utleniania w celu produkcji energii. Wpływa także na metabolizm cholesterolu i innych lipidów, co ma bezpośrednie przełożenie na zdrowie układu sercowo-naczyniowego.
Metabolizm białek i aminokwasów
Biotyna uczestniczy w metabolizmie kilku aminokwasów, w tym leucyny, izoleucyny i waliny – aminokwasów rozgałęzionych szczególnie ważnych dla tkanki mięśniowej. Wspomaga także procesy deaminacji i dekarboksylacji aminokwasów, co jest niezbędne do ich prawidłowego wykorzystania przez organizm.
Biotyna a zdrowie skóry, włosów i paznokci
Wpływ na kondycję włosów
Biotyna zawiera w swojej strukturze siarkę, która jest niezbędnym składnikiem keratyny – podstawowego białka budującego włosy. Keratyna odpowiada za elastyczność, wytrzymałość i zdrowy wygląd włosów. Niedobór biotyny może prowadzić do:
- Nadmiernego wypadania włosów
- Przerzedzenia włosów
- Łamliwości i kruchości włosów
- Przedwczesnego siwienia
- Spowolnienia wzrostu włosów
Biotyna reguluje również pracę gruczołów łojowych skóry głowy, co zapobiega nadmiernemu przetłuszczaniu się włosów i może wspierać zdrowie mieszków włosowych.
Oddziaływanie na skórę
Witamina B7 wpływa na różnicowanie i regenerację komórek naskórka. Wspiera procesy keratynizacji, co przekłada się na zdrowszą i bardziej odporną skórę. Biotyna może pomóc w łagodzeniu objawów niektórych schorzeń dermatologicznych, takich jak łojotokowe zapalenie skóry czy łuszczyca.
Wzmacnianie paznokci
Siarka zawarta w biotynie jest kluczowym składnikiem płytek paznokciowych. Suplementacja biotyny może przyczynić się do:
- Zwiększenia grubości paznokci
- Zmniejszenia łamliwości paznokci
- Zapobiegania rozdwajaniu się paznokci
- Poprawy ogólnej kondycji płytek paznokciowych
Źródła biotyny w diecie
Biotyna występuje szeroko w produktach spożywczych, zarówno pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Najlepsze źródła biotyny można podzielić na kilka kategorii:
Produkty pochodzenia zwierzęcego
Produkt |
Zawartość biotyny (µg/100g) |
Wątróbka wołowa |
100 |
Żółtko jaja kurzego |
54 |
Sardynki |
21 |
Łosoś |
15-20 |
Wołowina |
5-10 |
Drób |
5-10 |
Produkty pochodzenia roślinnego
Produkt |
Zawartość biotyny (µg/100g) |
Drożdże piwne |
80 |
Ziarna soi |
60-65 |
Orzechy włoskie |
30 |
Migdały |
17 |
Grzyby |
15 |
Ryż brązowy |
9 |
Szpinak |
6 |
Marchew |
3 |
Czynniki wpływające na przyswajalność
Przyswajanie biotyny może być ograniczone przez niektóre składniki pokarmowe. Najbardziej znanym inhibitorem jest awidyna – białko obecne w surowym białku jaj kurzych. Awidyna wiąże się z biotyną, tworząc nieaktywny kompleks i uniemożliwiając jej wchłanianie. Problem ten można łatwo rozwiązać poprzez gotowanie jaj, co denaturuje awidynę.
Niedobór biotyny – przyczyny i objawy
Przyczyny niedoboru
Niedobór biotyny występuje stosunkowo rzadko u osób prawidłowo się odżywiających, ale może wystąpić w następujących sytuacjach:
- Długotrwała antybiotykoterapia – antybiotyki niszczą bakterie jelitowe produkujące biotynę
- Żywienie pozajelitowe – omija naturalną produkcję biotyny przez bakterie jelitowe
- Hemodializa – proces ten usuwa biotynę z organizmu
- Spożywanie dużych ilości surowych jaj – z powodu obecności awidyny
- Zaburzenia wchłaniania – choroby jelitowe mogące ograniczać absorpcję
- Ciąża i laktacja – zwiększone zapotrzebowanie na biotynę
- Palenie tytoniu – przyspiesza rozkład biotyny w organizmie
- Nadużywanie alkoholu – zaburza metabolizm biotyny
Genetyczne przyczyny niedoboru
Istnieją rzadkie genetyczne zaburzenia wpływające na metabolizm biotyny:
- Niedobór biotynidazy – brak enzymu potrzebnego do uwolnienia biotyny z białek
- Niedobór syntetazy holokarboksylazy – zaburzenie wpływające na aktywację biotyny
Objawy niedoboru biotyny
Symptomy niedoboru biotyny mogą być różnorodne i dotykać wielu układów organizmu:
Objawy dermatologiczne:
- Łuszcząca wysypka wokół ust, oczu i nosa
- Zapalenie skóry
- Rumień i łuszczenie się skóry
- Łojotokowe zapalenie skóry
- Nadmierne wypadanie włosów
- Przedwczesne siwienie
- Łamliwe i rozdwajające się paznokcie
Objawy neurologiczne i psychiczne:
- Zmęczenie i apatia
- Depresja i zaburzenia nastroju
- Drażliwość
- Halucynacje (w ciężkich przypadkach)
- Drgawki
- Parestezje (mrowienie, drętwienie)
- Zaburzenia koordynacji
Objawy ogólnoustrojowe:
- Brak apetytu
- Nudności i wymioty
- Bóle mięśniowe
- Niedokrwistość
- Zwiększone stężenie cholesterolu
- Zaburzenia immunologiczne
Leczenie farmakologiczne preparatami biotyny
W Polsce dostępnych jest szereg preparatów zawierających biotynę, zarówno w postaci leków, jak i suplementów diety. Wybór odpowiedniego preparatu zależy od stopnia niedoboru i wskazań klinicznych.
Leki z biotyną
Preparaty lecznicze stosowane są w przypadkach udokumentowanego niedoboru biotyny i zawierają zazwyczaj wyższe dawki substancji czynnej:
- Biotyna (różne marki) – tabletki 5 mg i 10 mg
- OeparolMed Biotyna – tabletki zawierające biotynę w dawce terapeutycznej
- Biotebal – tabletki 5 mg, stosowane w niedoborach biotyny
- Biotinum APTEO MED – tabletki powlekane z biotyną
Wskazania do stosowania leków z biotyną:
- Udokumentowany niedobór biotyny
- Wypadanie włosów spowodowane niedoborem witaminy B7
- Zaburzenia wzrostu włosów i paznokci
- Stany zapalne skóry związane z niedoborem biotyny
- Genetyczne zaburzenia metabolizmu biotyny
Suplementy diety
Suplementy diety z biotyną zawierają zazwyczaj mniejsze dawki i są przeznaczone do uzupełnienia diety:
- Biotyna Wallmark – kapsułki z biotyną
- Zdrovit Biotyna – pastylki do ssania
- Preparaty wieloskładnikowe – zawierające biotynę w połączeniu z innymi witaminami z grupy B, krzemem, cynkiem czy selenem
Dawkowanie preparatów biotyny
Dawki terapeutyczne:
- Dorośli z niedoborem biotyny: 5-10 mg dziennie
- Dzieci: dawka ustalana indywidualnie przez lekarza
- Genetyczne niedobory: często wymagają suplementacji przez całe życie w dawkach 15-20 mg dziennie
Dawki profilaktyczne:
- Dorośli: 30-100 µg dziennie
- Kobiety ciężarne: do 1000 µg dziennie
- Suplementy diety: zazwyczaj 300-2500 µg dziennie
Sposób podawania i wskazówki praktyczne
Biotynę najlepiej przyjmować:
- O stałej porze dnia
- Niezależnie od posiłków
- Z dużą ilością wody
- Unikając jednoczesnego spożycia surowych jaj
- W połączeniu z innymi witaminami z grupy B dla lepszej przyswajalnośc
Bezpieczeństwo stosowania i interakcje
Bezpieczeństwo i toksyczność
Biotyna jest uznawana za bardzo bezpieczną witaminę. Dotychczas nie opisano przypadków toksyczności biotyny, nawet przy stosowaniu bardzo wysokich dawek (do 300 mg dziennie). Nadmiar biotyny jest wydalany z moczem, co minimalizuje ryzyko kumulacji w organizmie.
Możliwe działania niepożądane (bardzo rzadkie):
- Reakcje alergiczne u osób uczulonych
- Zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, biegunka)
- Ból brzucha
Interakcje z lekami
Niektóre leki mogą wpływać na poziom biotyny w organizmie:
Leki obniżające poziom biotyny:
- Leki przeciwdrgawkowe (karbamazepina, fenytoina, kwas walproinowy)
- Antybiotyki (szczególnie przy długotrwałym stosowaniu)
- Hormony steroidowe
- Kwas liponowy (w wysokich dawkach)
Wpływ na badania laboratoryjne: Biotyna może zaburzać wyniki niektórych badań laboratoryjnych, szczególnie:
- Hormony tarczycy (TSH, T3, T4)
- Troponina
- Digoksyna
- Testosteron
- BNP (mózgowy peptyd natriuretyczny)
Zaleca się przerwanie suplementacji biotyny na 48-72 godziny przed wykonaniem badań laboratoryjnych.
Biotyna w szczególnych sytuacjach
Ciąża i laktacja
Zapotrzebowanie na biotynę wzrasta podczas ciąży i karmienia piersią. U kobiet ciężarnych często obserwuje się obniżone poziomy biotyny we krwi, co może wynikać ze zwiększonego metabolizmu oraz zmienionych procesów absorpcji i wydalania.
Zalecenia dla kobiet ciężarnych:
- Zwiększone spożycie produktów bogatych w biotynę
- Rozważenie suplementacji po konsultacji z lekarzem
- Regularne monitorowanie stanu włosów, skóry i paznokci
Sport i aktywność fizyczna
Intensywna aktywność fizyczna może zwiększać zapotrzebowanie na biotynę ze względu na jej rolę w metabolizmie energetycznym. Sportowcy powinni zwrócić szczególną uwagę na dostarczanie odpowiednich ilości tej witaminy.
Osoby starsze
U osób starszych może wystąpić obniżona absorpcja biotyny oraz zmniejszona produkcja przez bakterie jelitowe. Dodatkowo, częstsze stosowanie leków może wpływać na poziom biotyny w organizmie.
Czy biotyna rzeczywiście pomaga na wypadanie włosów?
Biotyna jest skuteczna w przypadku wypadania włosów spowodowanego jej niedoborem. Jednak jeśli wypadanie włosów ma inne przyczyny (hormonalne, genetyczne, stres), sama biotyna może nie być wystarczająca. Warto przeprowadzić diagnostykę poziomu biotyny we krwi przed rozpoczęciem suplementacji.
Po jakim czasie widać efekty suplementacji biotyny?
Pierwsze efekty suplementacji biotyny można zauważyć po 2-3 miesiącach regularnego stosowania. Włosy rosną średnio 1-1,5 cm miesięcznie, więc poprawa kondycji włosów wymaga cierpliwości. Efekty na paznokciach mogą być widoczne wcześniej – już po 6-8 tygodniach.
Czy można przedawkować biotynę?
Biotyna jest witaminą rozpuszczalną w wodzie, więc przedawkowanie jest bardzo mało prawdopodobne. Nadmiar jest wydalany z moczem. Jednak bardzo wysokie dawki mogą powodować zaburzenia wyników badań laboratoryjnych.
Czy biotynę można stosować u dzieci?
Biotyna może być stosowana u dzieci, ale zawsze po konsultacji z lekarzem pediatrą. Dawkowanie musi być dostosowane do wieku i masy ciała dziecka. Szczególnie ważna jest suplementacja u dzieci z genetycznymi zaburzeniami metabolizmu biotyny.
Jakie są najlepsze źródła biotyny w diecie wegańskiej?
Dla osób na diecie wegańskiej najlepszymi źródłami biotyny są: drożdże piwne, orzechy (szczególnie włoskie i migdały), nasiona, soja, szpinak, awokado, grzyby oraz produkty zbożowe pełnoziarniste.
Czy palenie tytoniu wpływa na poziom biotyny?
Tak, palenie tytoniu przyspiesza rozkład biotyny w organizmie, prowadząc do jej niedoborów. Palacze powinni zwrócić szczególną uwagę na dostarczanie odpowiednich ilości biotyny z dietą lub suplementacją.
Czy można łączyć biotynę z innymi suplementami?
Biotyna dobrze łączy się z innymi witaminami z grupy B, które nawet poprawiają jej przyswajanie. Można ją stosować razem z witaminą C, cynkiem, żelazem czy selenem. Należy jednak unikać jednoczesnego spożywania surowych jaj.
Ile kosztują preparaty z biotyną?
Ceny preparatów z biotyną wahają się od 10 do 40 zł, w zależności od dawki, postaci farmaceutycznej i producenta. Leki są zazwyczaj droższe od suplementów diety, ale zawierają wyższe dawki substancji czynnej.
Czy biotyna pomaga przy łuszczycy?
Biotyna może wspomagać leczenie łuszczycy poprzez poprawę procesów keratynizacji i regeneracji skóry. Jednak nie jest to leczenie pierwszego rzutu i powinna być stosowana jako wspomaganie terapii podstawowej, po konsultacji z dermatologiem.
Bibliografia
- Patel DP, Swink SM, Castelo-Soccio L. A Review of the Use of Biotin for Hair Loss. Skin Appendage Disord. 2017;3(3):166-169. DOI: 10.1159/000462981 PMID: 28879195
- Karachaliou CE, Livaniou E. Biotin Homeostasis and Human Disorders: Recent Findings and Perspectives. Int J Mol Sci. 2024;25(12):6578. DOI: 10.3390/ijms25126578 PMID: 38928282