Bimatoprost – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Bimatoprost – lek stosowany w jaskrze należący do grupy leków zwanej analogami prostaglandyn. Mechanizm działania bimatoprostu polega na zwiększaniu odpływu cieczy wodnistej oka znajdującej się w przedniej komorze oka, przez dodatkową drogę odpływu (naczyniówkowo-twardówkową). Dzięki takiemu działaniu zmniejsza się ciśnienie wewnątrzgałkowe w oku. Wskazaniem do stosowania bimatoprostu jest leczenie przewlekłej jaskry z otwartym kątem przesączania i podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego u dorosłych. Lek nie wpływa na ciśnienie tętnicze krwi.
Bimatoprost dostępny jest w postaci kropli do oczu. Stosuje się 1 kroplę dziennie podawaną wieczorem do chorego oka lub oczu. Działanie leku rozpoczyna się po 4 godzinach od momentu podania kropli i utrzymuje się przez 24 godziny.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): nadmierny wzrost rzęs, przekrwienie spojówek, świąd oczu, pieczenie oczu, zapalenie rogówki, niewyraźne widzenie, ból głowy, obrzęk spojówki, uczucie suchości oka, zaczerwienienie powiek, uczucie obecności ciała obcego w oku, ściemnienie skóry powieki.
Uwaga: Podczas leczenia bimatoprostem możliwa jest zmiana koloru tęczówki oka.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Bimatoprost – rewolucyjna substancja czynna w leczeniu jaskry i stymulacji wzrostu rzęs
Bimatoprost to syntetyczny analog prostaglandyny F2α, który od ponad dwóch dekad odgrywa kluczową rolę w nowoczesnej farmakoterapii jaskry i nadciśnienia wewnątrzgałkowego. Ta unikalna substancja czynna, zatwierdzona przez FDA w 2001 roku, wyróżnia się szczególnie wysoką skutecznością w obniżaniu ciśnienia wewnątrzgałkowego – może je zmniejszyć nawet o 25-32% w porównaniu do wartości wyjściowej. Co więcej, bimatoprost znalazł także zastosowanie w estetycznej medycynie jako środek stymulujący wzrost rzęs, co zostało oficjalnie zatwierdzone przez FDA w 2008 roku. Struktura chemiczna bimatoprostu (C25H37NO4) sprawia, że jest on klasyfikowany nie tyle jako typowy analog prostaglandyny, ale raczej jako prostamid – związek o unikalnym profilu działania i mechanizmie oddziaływania na receptory w obrębie gałki ocznej.
Mechanizm działania bimatoprostu
Bimatoprost wykazuje złożony i wielokierunkowy mechanizm działania, który odróżnia go od innych leków przeciwjaskrowych. Jako syntetyczny prostamid strukturalnie pokrewny prostaglandynie F2α, bimatoprost wywiera swoje działanie poprzez aktywację receptorów bimatoprost-wrażliwych rozmieszczonych w różnych strukturach okulistycznych.
Podstawowym mechanizmem działania jest zwiększenie odpływu cieczy wodnistej poprzez dwie główne drogi:
- Droga naczyniówkowo-twardówkowa (uveosklera) – stanowi główny mechanizm działania bimatoprostu
- Droga konwencjonalna (beleczkowanie kąta przesączania) – dodatkowy szlak odwodnienia
Bimatoprost zwiększa poziom enzymów przebudowujących, takich jak inhibitory tkankowe metaloproteinaz (TIMP) i metaloproteinazy macierzy (MMP) w mięśniach rzęskowych i twardówce, dodatkowo powodując poszerzenie przestrzeni w tkance łącznej w celu zwiększenia odpływu cieczy wodnistej. Te MMP następnie indukują rozkład kolagenu w macierzy zewnątrzkomórkowej, co skutkuje poprawą przepływu cieczy wodnistej drogą uveoskleralną, niezależną od ciśnienia.
Wskazania do stosowania bimatoprostu
Jaskra pierwotna otwartego kąta i nadciśnienie oczne
Bimatoprost miejscowy otrzymał zatwierdzenie FDA w 2001 roku jako lek obniżający ciśnienie wewnątrzgałkowe (IOP). Dowody wskazują, że miejscowy bimatoprost zmniejsza IOP w oczach z jaskrą pierwotną otwartego kąta (POAG) i nadciśnieniem ocznym.
Skuteczność kliniczna:
- Obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego o 28-32%
- Działanie rozpoczyna się po około 4 godzinach od aplikacji
- Maksymalny efekt osiągany jest po 8-12 godzinach
- Działanie utrzymuje się przez 24 godziny
Hipotrichoza rzęs
W 2008 roku FDA zatwierdziła bimatoprost okulistyczny do leczenia hipotrichozy, na przykład u pacjentów po chemioterapii. Preparat stosowany jest w stężeniu 0,03% do stymulacji wzrostu rzęs.
Inne zastosowania
Bimatoprost znalazł również zastosowanie w leczeniu:
- Łysienia plackowatego
- Hipotrichozy brwi
- Różnych form łysienia androgenowego
Dostępne preparaty i dawkowanie
W Polsce bimatoprost dostępny jest pod następującymi nazwami handlowymi:
Nazwa preparatu |
Stężenie |
Producent |
Lumigan |
0,01% i 0,03% |
Allergan |
Bimican |
0,03% |
Polpharma |
Bimatoprost Genoptim |
0,03% |
Genoptim |
Bimaroz |
0,03% |
Różni |
Bimifree |
0,03% |
Różni |
Zalecane dawkowanie
W leczeniu jaskry i nadciśnienia ocznego:
- Standardowa dawka: 1 kropla do chorego oka raz na dobę, najlepiej wieczorem
- Czas aplikacji: zawsze o tej samej porze, optymalnie wieczorem
- Odstęp między lekami: minimum 5 minut między różnymi preparatami okulistycznymi
W leczeniu hipotrichozy rzęs:
- Dawka: 1 kropla roztworu 0,03% na aplikator
- Sposób aplikacji: nakładanie na nasadę górnych rzęs raz dziennie wieczorem
- Czas leczenia: minimum 16 tygodni dla maksymalnego efektu
Leczenie farmakologiczne jaskry – miejsce bimatoprostu
Obecnie istnieje 5 grup leków obniżających ciśnienie wewnątrzgałkowe, przy czym analogi prostaglandyn i prostamidy, w tym bimatoprost, uważane są za leki pierwszego rzutu w terapii jaskry.
Główne grupy leków przeciwjaskrowych stosowane w Polsce:
- Analogi prostaglandyn i prostamidy:
- Latanoprost (Akistan, Latalux, Monoprost, Xaloptic)
- Trawoprost (Rozatrav, Travatan, Travoprost Genoptim)
- Bimatoprost (Lumigan, Bimican, Bimaroz, Bimifree)
- Tafluprost (Zioptan)
- Beta-blokery:
- Tymolol (Cusimolol, Oftensin, Timoptic)
- Betaksolol (Betoptic)
- Inhibitory anhydrazy węglanowej:
- Dorzolamid (Cosopt w skojarzeniu z tymololem)
- Brynzolamid (Azarga w skojarzeniu z tymololem)
- Sympatykomimetyki α2:
- Brymonidyna (Alphagan, Combigan w skojarzeniu z tymololem)
Terapia skojarzona
Bimatoprost może zastąpić terapię dwoma lekami z innych grup, a preparat łączony z tymololem stosowany raz dziennie jest bardziej efektywny niż oba te preparaty osobno. Dostępne kombinacje z bimatoprostem w Polsce to:
- Ganfort (bimatoprost + tymolol)
- Treprovist (bimatoprost + tymolol)
Działania niepożądane bimatoprostu
Najczęstsze działania niepożądane
Najczęściej zgłaszanymi reakcjami niepożądanymi były wzrost rzęs, przekrwienie spojówek i świąd oka.
Bardzo częste działania niepożądane (≥10%):
- Wzrost rzęs (do 45% pacjentów)
- Przekrwienie spojówek (do 44% pacjentów)
- Świąd oka (do 15% pacjentów)
Częste działania niepożądane (1-10%):
- Zapalenie spojówek alergiczne
- Zaburzenia widzenia
- Suchość oka
- Podrażnienie oka
- Ciemnienie rzęs
- Uczucie ciała obcego
- Zwiększona pigmentacja tęczówki
Zmiany pigmentacji
Bimatoprost, podobnie jak inne analogi prostaglandyn, może powodować zwiększoną pigmentację tęczówki. To zjawisko obserwowano u 1,9% oczu po roku stosowania bimatoprostu.
Mechanizm zmian pigmentacyjnych:
- Zwiększenie melanosomów, a nie liczby melanocytów
- Aktywacja tyrozynazy – kluczowego enzymu melanogenezy
- Zmiany mogą być nieodwracalne
- Większe ryzyko u osób z orzechowymi, zielonymi lub niejednorodnie pigmentowanymi tęczówkami
Periorbitopathia związana z prostaglandynami
Periorbitopatia typowo występuje klinicznie jako zanik tłuszczu okołooczodołowego, łagodna ptoza i pogłębienie bruzdy górnej powieki (obserwowane u 80% pacjentów stosujących bimatoprost).
Objawy periorbitopatii |
Częstość występowania |
Zanik tłuszczu okołoocznego |
80% |
Pogłębienie bruzdy powieki |
80% |
Łagodna ptoza |
Często |
Zmiany pigmentacyjne okołooczne |
Częste |
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Bezwzględne przeciwwskazania:
- Nadwrażliwość na bimatoprost lub składniki preparatu
- Nadwrażliwość na chlorek benzalkoniowy (w preparatach z konserwantem)
Względne przeciwwskazania:
- Jaskra z zamkniętym kątem (niektóre przypadki)
- Jaskra zapalna lub neowaskularna
- Afakia lub skomplikowana pseudofakia
- Obrzęk plamki żółtej w wywiadzie
- Zapalenie błony naczyniowej oka
- Zapalenia oka
Szczególne grupy pacjentów:
Bimatoprost jest uważany za lek kategorii C w ciąży. Roztwór bimatoprostu nie był wystarczająco badany u kobiet w ciąży i pacjentów pediatrycznych; należy go unikać lub stosować ostrożnie w tych przypadkach, chyba że zostanie uznany za konieczny.
Nowoczesne formy podawania bimatoprostu
Implanty do komory przedniej
Implant bimatoprostu o przedłużonym uwalnianiu został zaprojektowany i zatwierdzony w USA w 2020 roku dla pacjentów z nadciśnieniem ocznym i jaskrą otwartego kąta.
Zalety implantów:
- Eliminacja problemów z adherencją do terapii
- Redukcja działań niepożądanych na powierzchnię oka
- Skuteczność przez 4-6 miesięcy
- Bezpośrednie dostarczanie leku do ciała rzęskowego
Ograniczenia:
- Stopniowa, nieodwracalna utrata komórek śródbłonka rogówki
- Konieczność specjalistycznego wszczepienia
Pierścienie oczne
Pierścień oczny z bimatoprostem to kolejna metoda uwalniania leku o przedłużonym działaniu. Pierścień o średnicy od 24 do 29 mm umieszczony między dolnym i górnym sklepieniem zapewnia ciągłe uwalnianie bimatoprostu przez do 6 miesięcy.
Interakcje i zalecenia praktyczne
Stosowanie z innymi lekami okulistycznymi:
- Odstęp czasowy: minimum 5 minut między różnymi kroplami do oczu
- Kolejność: preparaty bez konserwantów na końcu
- Soczewki kontaktowe: usunąć przed aplikacją, założyć po 15 minutach
Zalecenia dla pacjentów:
- Regularne stosowanie: codziennie o tej samej porze
- Technika aplikacji: unikanie kontaktu końcówki z okiem
- Usuwanie nadmiaru: wytrzeć nadmiar preparatu z powieki
- Monitorowanie: regularne wizyty kontrolne u okulisty
Jak długo mogę bezpiecznie stosować bimatoprost?
Bimatoprost jest przeznaczony do długotrwałego stosowania i może być używany przez lata pod kontrolą lekarza okulisty. Badania kliniczne trwające rok wykazały, że bimatoprost skutecznie obniża IOP długoterminowo i jest ogólnie dobrze tolerowany. Kluczowe jest regularne monitorowanie stanu oczu przez specjalistę.
Czy bimatoprost może być stosowany u dzieci?
Zastosowanie bimatoprostu w postaci kropli do oczu w przypadku jaskry jest przeciwwskazane u noworodków, niemowląt i dzieci ze względu na obawy dotyczące zmian pigmentacyjnych po długotrwałym stosowaniu. Decyzja o leczeniu u młodych pacjentów powinna być zawsze indywidualna i podejmowana przez doświadczonego okulistę.
Co zrobić jeśli pominę dawkę bimatoprostu?
Jeśli pominiesz dawkę, zastosuj lek jak najszybciej po zauważeniu pominięcia. Jednak jeśli zbliża się czas następnej dawki, pomiń pominiętą dawkę i powróć do normalnego schematu. Nigdy nie stosuj podwójnej dawki, aby nadrobić pominiętą.
Czy podczas stosowania bimatoprostu mogę nosić soczewki kontaktowe?
Roztwór bimatoprostu zawiera chlorek benzalkoniowy, który może być absorbowany przez miękkie soczewki kontaktowe. Jeśli nosisz soczewki kontaktowe, zdejmij je przed aplikacją bimatoprostu i załóż ponownie po 15 minutach.
Kiedy spodziewać się pierwszych efektów leczenia?
Efekty w obniżaniu IOP rozpoczynają się po około 4 godzinach od aplikacji bimatoprostu, osiągają maksymalne efekty po 8 do 12 godzin i utrzymują się przez 24 godziny. W przypadku zastosowania na rzęsy, pierwsze efekty widoczne są już po miesiącu stosowania.
Czy zmiany pigmentacyjne spowodowane przez bimatoprost są odwracalne?
Zmiany pigmentacyjne tęczówki są zazwyczaj nieodwracalne i mogą utrzymywać się nawet po zaprzestaniu stosowania leku. Zmiany koloru tęczówki nie wykazywały poprawy po zaprzestaniu stosowania kropli. Natomiast zmiany pigmentacyjne skóry wokół oczu mogą być odwracalne po przerwaniu terapii.
Czy bimatoprost wpływa na ciśnienie krwi?
Bimatoprost stosowany miejscowo charakteryzuje się minimalną absorpcją ogólnoustrojową. Absorpcja ogólnoustrojowa jest minimalna, osiągając szczytowe stężenia w osoczu w ciągu 10 minut i nie jest już wykrywalna po 2 godzinach, bez oznak gromadzenia się w tkankach. Wpływ na ciśnienie krwi jest zatem pomijalny.
Czy mogę stosować bimatoprost w ciąży i karmieniu piersią?
Bimatoprost jest uważany za lek kategorii C w ciąży i powinien być unikany lub stosowany ostrożnie u kobiet w ciąży i karmiących, chyba że zostanie uznany za konieczny przez lekarza. Zawsze skonsultuj się z lekarzem przed stosowaniem w czasie ciąży lub karmienia piersią.
Bibliografia
- Stevens A, Iliev ME, de Jong L, Grobeiu I, Hommer A. A combined analysis of four observational studies evaluating the intraocular pressure-lowering ability and tolerability of bimatoprost 0.01% in patients with primary open-angle glaucoma or ocular hypertension. Clin Ophthalmol. 2016;10:635-641. DOI: 10.2147/OPTH.S89904 PMID: 27103783
- Pfennigsdorf S, Ramez O, von Kistowski G, Mäder B, Eschstruth P, Froböse M, Thelen U, Spraul C, Schnober D, Cooper H, Laube T. Multicenter, prospective, open-label, observational study of bimatoprost 0.01% in patients with primary open-angle glaucoma or ocular hypertension. Clin Ophthalmol. 2012;6:739-746. DOI: 10.2147/OPTH.S31330 PMID: 22654501