Bendamustyna – informacje w pigułce (podsumowanie farmaceuty)
Bendamustyna – lek przeciwnowotworowy. Mechanizm działania bendamustyny polega na uszkadzaniu DNA, co powoduje zahamowanie podziałów komórek nowotworowych i prowadzi do ich śmierci. Wskazaniem do stosowania leku jest leczenie przewlekłej białaczki limfocytowej, chłoniaków nieziarniczych oraz leczenie szpiczaka mnogiego w połączeniu z prednizonem u osób po 65 roku życia.
Bendamustyna dostępna jest w postaci proszku do sporządzania koncentratu roztworu do infuzji. Dawkowanie oraz schemat leczenia dobiera indywidualnie lekarz w zależności od rodzaju nowotworu, wieku pacjenta oraz chorób współtowarzyszących. Bendamustynę podaje się we wlewie dożylnym, który trwa od 30 do 60 minut.
Możliwe działania niepożądane (najczęstsze): ból głowy, zawroty głowy, nudności, wymioty, biegunka, zaparcia, zapalenie błon śluzowych, zmęczenie, niedociśnienie lub nadciśnienie tętnicze, gorączka, zmniejszenie stężenia hemoglobiny, zwiększenie stężenia mocznika, leukopenia, różnego rodzaju zakażenia, krwotok, niedokrwistość, bezsenność, reakcje nadwrażliwości.
Opracowanie: Aleksandra Rutkowska – technik farmaceutyczny – nr dyplomu T/50033363/10
Bendamustyna – lek w walce z nowotworami krwi
Bendamustyna to jeden z najważniejszych leków przeciwnowotworowych stosowanych obecnie w leczeniu schorzeń hematoonkologicznych. Ta unikalna substancja czynna, odkryta w latach 60. XX wieku w Niemieckiej Republice Demokratycznej, przeszła długą drogę od eksperymentalnego cytostatyku do kluczowego elementu nowoczesnej terapii nowotworowej. Bendamustyna wyróżnia się spośród innych leków chemioterapeutycznych swoją wyjątkową strukturą chemiczną, która łączy właściwości dwóch różnych grup leków przeciwnowotworowych – leków alkilujących i analogów puryn. Dzięki temu mechanizmowi działania wykazuje skuteczność w leczeniu przewlekłej białaczki limfocytowej, chłoniaków nieziarniczych oraz szpiczaka mnogiego, oferując pacjentom nową nadzieję w walce z chorobą. Lek ten charakteryzuje się również stosunkowo korzystnym profilem bezpieczeństwa w porównaniu z tradycyjnymi schematami chemioterapii, co czyni go szczególnie wartościowym wyborem terapeutycznym dla starszych pacjentów oraz osób z chorobami współistniejącymi. Bendamustyna podawana jest dożylnie w warunkach szpitalnych pod ścisłym nadzorem doświadczonych onkologów, a jej zastosowanie wymaga regularnego monitorowania stanu pacjenta oraz parametrów laboratoryjnych.
Historia odkrycia i rozwoju bendamustyny
Bendamustyna została po raz pierwszy zsyntetyzowana w 1963 roku przez naukowców Ozegowskiego i Krebsa w ówczesnej Niemieckiej Republice Demokratycznej. Od lat 90. rozpowszechniono jej użycie terapeutyczne, a w Stanach Zjednoczonych została zaaprobowana w 2008 roku. Przez niemal pół wieku lek pozostawał dostępny głównie w krajach Europy Wschodniej, co sprawiło, że został „odkryty na nowo” przez zachodnią medycynę dopiero pod koniec XX wieku.
Do 1990 roku bendamustyna była dostępna tylko w Niemczech Wschodnich, gdzie badacze odkryli jej przydatność w leczeniu przewlekłej białaczki limfocytowej, choroby Hodgkina, chłoniaka nieziarniczego, szpiczaka mnogiego i raka płuc. Ta długa historia klinicznego zastosowania w krajach europejskich dostarczyła cennych danych na temat skuteczności i bezpieczeństwa leku.
Mechanizm działania bendamustyny
Bendamustyna jest cytostatykiem posiadającym strukturę benzimidazolu z przyłączoną grupą bis(2-chloroetylo)aminową oraz łańcuchem kwasu masłowego. Łączy właściwości leków alkilujących i analogów puryn. Ten wyjątkowy mechanizm działania czyni ją lekiem o podwójnym sposobie oddziaływania na komórki nowotworowe.
Bendamustyna tworzy wiązania krzyżowe pojedynczej i podwójnej nici DNA w drodze alkilacji, w wyniku czego dochodzi do zaburzenia czynności macierzy DNA, syntezy i naprawy DNA. Alkilacja makrocząsteczek biologicznych, w szczególności DNA, prowadzi do ich chemicznej modyfikacji. Powoduje powstawanie nieprawidłowych wiązań chemicznych w cząsteczce DNA, co blokuje proces replikacji oraz transkrypcji.
Bendamustyna działa dwukierunkowo, co wynika z jej wyjątkowej struktury chemicznej. Aktywuje ona zaprogramowaną śmierć komórek (apoptozę) oraz wywołuje katastrofę mitotyczną. Dzięki temu podwójnemu mechanizmowi lek jest szczególnie skuteczny przeciwko komórkom nowotworowym, które wykazują zdolność do szybkich podziałów.
Wskazania do stosowania bendamustyny
Bendamustyna znajduje zastosowanie w trzech głównych wskazaniach onkologicznych:
Przewlekła białaczka limfocytowa
Bendamustyna jest stosowana w leczeniu przewlekłej białaczki limfocytowej (stadium choroby B lub C według klasyfikacji Bineta) – leczenie pierwszego rzutu u chorych, u których nie jest zalecane stosowanie schematów chemioterapii zawierających fludarabinę.
U pacjentów bardziej zaawansowanych wiekiem stosuje się sześć cykli co 28 dni, jednak wykorzystywane leki to bendamustyna i rytuksymab. Bendamustyna jest podawana dożylnie przez dwa dni, natomiast rytuksymab dożylnie jednorazowo.
Chłoniaki nieziarnicze
Bendamustyna jest stosowana w leczeniu chłoniaków nieziarniczych o powolnym przebiegu – w monoterapii u chorych z progresją w trakcie leczenia rytuksymabem lub schematami zawierającymi rytuksymab albo przed upływem 6 miesięcy od zakończenia takiego leczenia.
Szpiczak mnogi
Bendamustyna znajduje zastosowanie w leczeniu szpiczaka plazmocytowego (szpiczaka mnogiego) w stadium II z progresją lub w stadium III według klasyfikacji Duriego i Salmona – leczenie pierwszego rzutu w skojarzeniu z prednizonem u chorych po 65. roku życia, niekwalifikujących się do zabiegu autologicznego przeszczepiania komórek macierzystych szpiku.
Przeciwwskazania do stosowania
Istnieje szereg sytuacji, w których stosowanie bendamustyny jest przeciwwskazane:
Przeciwwskazaniami do stosowania bendamustyny są: nadwrażliwość na substancję czynną; okres karmienia piersią; ciężkie zaburzenie czynności wątroby; ciężkie upośledzenie czynności szpiku; żółtaczka; poważny zabieg chirurgiczny przeprowadzony w odstępie mniejszym niż 30 dni przed rozpoczęciem leczenia; zakażenia przebiegające z leukocytopenią; szczepienie przeciw żółtej febrze.
Bendamustyna nie powinna być stosowana w ciąży, jeśli nie jest to bezwzględnie konieczne, gdyż wykazuje działanie embrio-/fetoletalne, teratogenne i genotoksyczne. Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną antykoncepcję przed oraz w trakcie leczenia bendamustyną.
Sposób podawania i dawkowanie
Bendamustyna jest zazwyczaj podawana dożylnie (do żyły) przez 30-180 minut. Dawkowanie i częstotliwość różnią się w zależności od konkretnego badania i rodzaju nowotworu, ale często jest podawana w kolejnych dniach w cyklach powtarzanych co 3-4 tygodnie.
Typowe schematy dawkowania obejmują:
Wskazanie |
Dawka |
Sposób podania |
Częstotliwość |
Przewlekła białaczka limfocytowa |
100 mg/m² |
Dożylnie w dniach 1-2 |
Co 4 tygodnie |
Chłoniaki nieziarnicze |
120 mg/m² |
Dożylnie w dniach 1-2 |
Co 3 tygodnie |
Szpiczak mnogi |
120-150 mg/m² |
Dożylnie w dniach 1-2 |
Co 3-4 tygodnie |
Lek powinien być podawany pod nadzorem onkologa klinicznego z odpowiednim doświadczeniem w stosowaniu leków przeciwnowotworowych.
Działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane
Bardzo często działania niepożądane bendamustyny są związane z pracą szpiku kostnego oraz jej oddziaływaniem na krew, najczęściej to leukopenia, trombocytopenia czy limfopenia. Obserwuje się bóle głowy, nudności, wymioty, zmęczenie czy gorączkę, zwiększoną podatność na choroby wirusowe.
Typowe działania niepożądane obejmują:
- Zaburzenia hematologiczne: zmniejszenie liczby białych krwinek, płytek krwi i limfocytów
- Objawy gastrologiczne: nudności, wymioty, biegunka, zaparcia
- Objawy ogólne: zmęczenie, gorączka, osłabienie
- Zaburzenia neurologiczne: bóle głowy, zawroty głowy
Ciężkie działania niepożądane
Często może wystąpić niedokrwistość, zespół rozpadu guza, krwotok, zawroty głowy, niewydolność, zawał i zaburzenia rytmu serca. Często spotykamy wypadanie włosów, skórne reakcje alergiczne oraz zaburzenia pracy przewodu pokarmowego.
Warto podkreślić, że bendamustyna charakteryzuje się niską częstością występowania wypadania włosów (łysienia) w porównaniu z większością innych leków chemioterapeutycznych.
Ryzyko zakażeń i środki ostrożności
Bendamustyna ma działanie immunosupresyjne, dlatego odpowiedź immunologiczna może ulec osłabieniu. Ryzyko wystąpienia zakażeń jest zwiększone. Niektóre z nich mogą mieć ciężki przebieg i mogą zakończyć się zgonem.
Podczas leczenia bendamustyną występowały ciężkie, zakończone zgonem zakażenia, w tym bakteryjne (posocznica, zapalenie płuc) oraz oportunistyczne, takie jak zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jiroveci, zakażenie wirusem ospy wietrznej i półpaśca, zakażenie wirusem cytomegalii.
Stosowanie bendamustyny może powodować przedłużoną limfocytopenię oraz zmniejszenie liczby limfocytów T CD4+ co najmniej przez 7–9 miesięcy po zakończeniu leczenia.
Interakcje z innymi lekami
Bendamustyna jest metabolizowana w wątrobie z udziałem izoenzymów cytochromu P450 (1A2) i możliwe jest wystąpienie interakcji z lekami hamującymi aktywność tego izoenzymu, takimi jak: fluwoksamina, cyprofloksacyna, acyklowir i cymetydyna.
Jednoczesne podawanie z cyklosporyną lub takrolimusem może spowodować nadmierne działanie immunosupresyjne związane z ryzykiem wystąpienia zespołu limfoproliferacyjnego.
Leki cytostatyczne zmniejszają zdolność wytwarzania przeciwciał po podaniu szczepionek zawierających żywy materiał wirusowy, zwiększając ryzyko zakażeń prowadzących do śmierci.
Farmakologiczne leczenie nowotworów hematologicznych
W leczeniu nowotworów hematologicznych wykorzystuje się różnorodne grupy leków przeciwnowotworowych. Cytostatyki działają toksycznie na komórki nowotworowe, które wykazują zdolności do szybkich podziałów (bendamustyna, fludarabina, cyklofosfamid, chlorambucyl).
Leki stosowane w przewlekłej białaczce limfocytowej
W przewlekłej białaczce limfocytowej obecnie najczęściej stosowane są trzy grupy leków: inhibitory kinazy Bruttona, inhibitory białka BCL-2 oraz inhibitory kinazy PI3K. Do głównych substancji czynnych należą:
- Inhibitory kinazy Bruttona: ibrutynib (Imbruvica), acalabrutnib (Calquence), zanubrutynib (Brukinsa)
- Inhibitory BCL-2: venetoclaks (Venclyxto)
- Inhibitory PI3K: idelalisib (Zydelig), duvelisib (Copiktra)
- Przeciwciała: rytuksymab, obinutuzumab (Gazyvaro), alemtuzumab (MabCampath), ofatumumab (Arzerra)
- Cytostatyki: bendamustyna, fludarabina, cyklofosfamid, chlorambucyl
- Kortykosteroidy: prednizolon
Schematy terapeutyczne
U osób poniżej 60. roku życia stosuje się kurs chemioterapii FCR, od pierwszych liter nazw trzech wykorzystywanych leków: fludarabina, cyklofosfamid, rytuksymab. Natomiast u pacjentów bardziej zaawansowanych wiekiem wykorzystywane leki to bendamustyna i rytuksymab.
Wenetoklaks w ramach programu lekowego jest dostępny tylko dla pacjentów z obecnością delecji 17p i/lub mutacji TP53 po niepowodzeniu wcześniejszego leczenia.
Monitorowanie pacjenta podczas terapii
W przypadku wystąpienia mielosupresji wywołanej leczeniem należy przynajmniej raz w tygodniu kontrolować liczbę leukocytów i płytek krwi, stężenie hemoglobiny oraz liczbę neutrofili.
Chorzy z zaburzeniami czynności serca, ze współistniejącą chorobą serca lub po przebytych chorobach serca wymagają monitorowania stężenia potasu we krwi, regularnych badań EKG oraz ścisłej obserwacji medycznej.
Wszyscy chorzy powinni pozostawać pod obserwacją pod kątem objawów ze strony układu oddechowego świadczących o rozwoju zapalenia płuc wywołanego przez Pneumocystis jiroveci i niezwłocznie konsultować z lekarzem wszelkie nowe objawy zakażeń, w tym gorączkę.
Wpływ na płodność i ciążę
Mężczyźni leczeni bendamustyną powinni unikać poczęcia dziecka w trakcie terapii oraz przez 6 miesięcy po zakończeniu leczenia. Leczenie bendamustyną może spowodować bezpłodność – przed rozpoczęciem leczenia należy poinformować pacjenta o możliwości konserwacji nasienia.
Ze względu na ryzyko wywołania przez bendamustynę nieodwracalnej niepłodności, przed rozpoczęciem leczenia należy doradzić pacjentowi pobranie nasienia i jego przechowanie.
Co to jest bendamustyna i jak działa?
Bendamustyna to lek przeciwnowotworowy z grupy cytostatyków, który łączy właściwości leków alkilujących i analogów puryn. Działa poprzez uszkadzanie DNA komórek nowotworowych, co prowadzi do ich śmierci.
W jakich chorobach stosuje się bendamustynę?
Bendamustyna jest stosowana głównie w leczeniu przewlekłej białaczki limfocytowej, chłoniaków nieziarniczych o powolnym przebiegu oraz szpiczaka mnogiego u pacjentów starszych.
Jak często podaje się bendamustynę?
Bendamustyna jest podawana dożylnie, zazwyczaj w dniach 1-2 cyklu, który powtarza się co 3-4 tygodnie, w zależności od rodzaju choroby i stanu pacjenta.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane bendamustyny?
Najczęstsze działania niepożądane to zmniejszenie liczby komórek krwi (leukopenia, trombocytopenia), nudności, wymioty, zmęczenie, gorączka oraz zwiększone ryzyko zakażeń.
Czy bendamustyna powoduje wypadanie włosów?
Bendamustyna charakteryzuje się znacznie niższą częstością występowania wypadania włosów w porównaniu z większością innych leków chemioterapeutycznych.
Czy można prowadzić samochód podczas leczenia bendamustyną?
Ze względu na możliwość wystąpienia ataksji, neuropatii obwodowej i senności, pacjenci powinni unikać prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn podczas leczenia.
Jak długo trwa leczenie bendamustyną?
Czas leczenia zależy od rodzaju choroby i odpowiedzi na terapię. Zazwyczaj stosuje się 6-8 cykli leczenia, ale decyzję o kontynuacji podejmuje lekarz prowadzący na podstawie oceny skuteczności i tolerancji leczenia.
Czy bendamustyna wpływa na płodność?
Tak, bendamustyna może powodować nieodwracalną niepłodność, szczególnie u mężczyzn. Przed rozpoczęciem leczenia zaleca się rozważenie zachowania materiału genetycznego.
Kiedy należy pilnie skontaktować się z lekarzem podczas leczenia?
Natychmiastowego kontaktu z lekarzem wymaga wystąpienie gorączki, objawów zakażenia, trudności z oddychaniem, ciężkich wysypek skórnych czy objawów neurologicznych takich jak problemy z pamięcią lub wzrokiem.
Czy można stosować szczepionki podczas leczenia bendamustyną?
Szczepionki zawierające żywy materiał wirusowy są przeciwwskazane podczas leczenia. Przed podaniem jakiejkolwiek szczepionki należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym.
Bibliografia
- Leoni LM, Bailey B, Reifert J, Bendall HH, Zeller RW, Corbeil J, Elliott G, Niemeyer CC. Bendamustine (Treanda) displays a distinct pattern of cytotoxicity and unique mechanistic features compared with other alkylating agents. Clin Cancer Res. 2008;14(1):309-317. DOI: 10.1158/1078-0432.CCR-07-1061 PMID: 18172283
- Fischer K, Cramer P, Busch R, Stilgenbauer S, Bahlo J, Schweighofer CD, Böttcher S, Staib P, Kiehl M, Eckart MJ, Kranz G, Goede V, Elter T, Bühler A, Winkler D, Kneba M, Döhner H, Eichhorst BF, Hallek M, Wendtner CM. Bendamustine in combination with rituximab for previously untreated patients with chronic lymphocytic leukemia: a multicenter phase II trial of the German Chronic Lymphocytic Leukemia Study Group. J Clin Oncol. 2012;30(26):3209-3216. DOI: 10.1200/JCO.2011.39.2688 PMID: 22869884